NGA  ASLLAN BUSHATI*/

Duke u afruar fundi i Nëntorit  të çdo viti ,shqiptarët të ndarë si 71 vite më parë ( fundi i  Luftës Dytë Botërore-LDB), vazhdojnë po kështu të ndarë të festojnë apo përkujtojnë   28 dhe 29 si ditën e çlirimit nga okupatorët nazi-fashistë. E djathta thotë se çlirimi është bërë më 28 Nëntor duke u mbështetur në dokumenta përfshi edhe ato të arkivit gjerman, dhe se  29 është festa e ish Jugosllavisë. E majta thotë se gjermani i fundit është larguar nga Shkodra me 29 Nëntor. Ka disa që thonë se edhe sikur të mos dihet ekzaktësisht data e përfundimit të LDB-së,është e drejtë të ketë një datë të veçantë dhe ajo të mos jetë e bashkuar me ditën e pavarsisë. Ka të tjerë që thonë që 29 nëntori, jo vetëm të mos quhet dita e çlirimit, por përkundrazi të quhet dita e robërimit komunist.

Si ish ushtarak i lartë në Ushtrinë Shqiptare, personalisht mendoj se gjithkush ka kontribuar që nga 7 Prilli i vitit 1939 (fillimi i LDB-së), e deri më 9 Maj të vitit 1945 (mbarimi i LDB-së), duhet nderuar e respektuar. Nderimi  në radhë të parë fillon me ata që kanë dhënë jetën në luftë, dhe në vazhdim  me ata që kanë lënë pjesë të trupit të tyre , pra janë gjymtuar e  plagosur, por edhe për të gjithë ata që me zjarrin e armëve të tyre (me vlerat material e monetare që harxhuan), bënë që okupatorët të largohen nga trojet shqiptare.Idealizmi dhe atdhetaria e këtyre njerëzve ( qofshin të djathtë apo të majtë), nuk mund të gjykohet e lidhur  me krimet që bëri Enver Hoxha e klika e tij pas ardhjes në pushtet , pra pas mbarimit të LDB-së. Askush prej tyre nuk e dinte se cilat ishin projektet e së ardhmes së diktatorit komunist shqiptar. Nga ky këndshikimi ndiej si obligim moral ( në radhë të parë për vehten time, por ftoj dhe të gjithë ata që ndajnë të njejtin qëndrim me mu) që më 28 nëntor të çdo viti, të nderojmë e respektojmë, të rënët për atdhe të të gjitha kohrave, të plagosurit dhe të gjymtuarit si dhe komandantët dhe luftëtarët e të gjitha betejave të historisë  për liri e pavarsi të Kombit Shqiptar.

Shkollimi im në gjimnazin e kolegjin   ushtarak, në akademinë ushtarake dhe në Universitetin e Tiranës si dhe puna 28 vjeçare në karierën ushtarake në Ushtrinë Shqiptare (USH), më kanë mundësuar të studioj literaturë e dokumenta të historisë së luftrave, të artit ushtarak dhe të LDB-së.  Por duke qenë se kjo e fundit (LDB-ja)  në gjykimin tim  është më e masakruara  do të shpreh mendimet e mija si më  poshtëme.

Periudha e LDB-së në Shqipëri, është politizuar në mënyrë të tejskajëshme nga historiografia komuniste (e cila vazhdon edhe sot), duke e emërtuar atë si periudha e lavdishme e Luftës Nacional-Çlirimtare (LNÇ).Komunistët  shqiptar dihet se e   kanë formuar partinë e tyre (me ndihmën dhe udhëheqjen e jugosllavëve) më 8 Nëntor 1941 dhe kanë filluar aktivitetin gueril në muajt e fundit të 1942-shit dhe veprimtarinë luftarake  në gjashtëmojorin e dytë të 1943-shit. Por hitoriografia e tyre, nuk i ka  kushtuar asnjë rrjesht rezistencës së ushtrisë së Mbretit Zog, kontributin e nacionalistëve të ndershëm dhe të strukturave të Ballit Kombëtar. Kjo historiografi jo vetëm ka stërholluar ngjarje të pa rëndësishme, ka përvetësuar çdo gjë të mirë për interesat e PKSH-së e të diktatorit Enver Hoxha , por ka trillur ngjarje, ndodhi e veprimtari të LNÇ dhe mbi të gjitha nuk ka evidentuar qoftë shkarazi  kontributin e forcave jo komuniste në luftë, madje çdo veprimtari të tyre e ka quajtur as më pak e as më shumë se “regresive”, “antikombëtare”, e deri “tradhëtare”.Duke e parë këtë pjesë të historisë sonë me kujdes del se marrveshja e Mukjes e 1 gushtit 1943 është mesi i artë nga ku ndahen e mira me të keqen, e  ndershmja me të pa ndershmen, nacionalja (kombëtarja) me internacionalen, nacionalizmi e atdhetaria me sllavo-komunizmin. Pra le të nisemi nga Mukja, duke e marrë atë si pikë referimi.

Para Mukjes.

Mendoj se nuk është shkruar me vërtetësi  ajo pjesë e historisë sonë, që ka të bëjë me përballjen me sulmin fashist të 7 prillit 1939.Shqiptarët kanë mësuar nga historiografia komuniste se vetëm më  7 prill 1939 është bërë rezistencë në Durrës,Vlorë,Sarandë e Shëngjin,kundër trupave pushtuese fashiste dhe se këtë rezistencë popullore e ka organizuar Heroi i Popullit, Mujo Ulqinaku. Kurse historia e vërtetë dëshmon se rezistenca shqiptare ka qenë e organizuar ushtarakisht  me një plan të mbrojtjes kombëtare dhe ka zgjatur nga 7 deri më 14 e 15 prill 1939 me rezistencat e fundit në Qafën e Muzinës dhe të Kuksit. Me vendim të parlamentit të asaj kohe, komandant i forcave të mbrojtjes ka qenë major Abaz Kupi, i cili me gjithëse ishte në disfavor me raportin e forcave (55:1), organizoi një rezistencë historike, e cila i siguroi atij  emër  të madh e të nderuar brenda e jashtë vendit. Por, pse historia jonë e LNÇ nuk e përmend një fakt të tillë? Ajo nuk e përmend se Abaz Kupi ishte një luftëtar  trim, atdhetar e nacionalist, prijës i nderuar popullor që luftonte për trojet etnike dhe një Shqipëri të lirë.Por, të gjitha këto   binin në kundërshtim me interesat e jugosllavëve: J.B.Tito, M.Popoviç,D.Mugosha,V.Tempo etj,udhëheqës e mësues të Enver Hoxhës dhe të kastës së tij.

Po ashtu ishte lënë me qëllim pa u përmendur fakti se mbi 20 përqind e kuadrove të ushtrisë partizane dhe rreth 40 përqind e kuadrove të çetave nacionaliste vinin nga oficerët e ushtrisë kombëtare të periudhës së Mbretit Zog. Ata ngritën çetat e para antifashiste e çlirimtare dhe më pas organizuan e drejtuan njësitë e repartet partizane me njohuritë,përvojën dhe akumulimin e tyre ushtarak, që kishin marrë në Shkollën Ushtarake Mbretërore dhe në vendet perendimore. Çetat e para në Shqipëri janë ngritur nga:Abaz Ermenji,Safet Butka,Hysni Lepenica, Skënder Muço,Preng Cali, Isa Manestrelliu,Zyber Lita,Murat Gorja, Llesh Marashi etj, të gjithë këta ish oficerë të Mbretërisë Shqiptare. Ata u vunë në komandim e drejtim të çetave që janë hapi i parë i rezistencës antifashiste. Në Shqipërinë e Jugut pothuajse në krye të të gjithë çetave e batalioneve të para të LNÇ kanë qenë kuadrot e  e Ushtrisë Mbretrore si: Bedri Spahiu, Abaz Shehu, Mustafa Matohiti, Shefqet Peçi, Islam Radovicka,Asim Zeneli, Asaf Dragoti,Qazim Hekali, Meleq Gostinishti,Spiro Shalsi,Zyliftar Veleshnja,Riza Kodheli,Neshat Hysi, Reshit Çollaku,Haki Blloshmi,Njazi Çepani, Skënder Malindi, Agush Gjergjevica etj. Në Shqipërinë e Mesme:Spiro Moisiu,Kadri Hoxha, Hulusi Spahiu, Abdi Mati, Hamit Koçi, Vangjel Goga, Myftar Xhindoli, Alim Xhaka,Nevruz Gjergjova,Tefik Spiri,Mahmut Agolli, Dinjo Kalenja, Ernest Jakova etj. Në Shqipërinë e Veriut:Abaz Kupi, Et’hem Barhani, Dali Ndreu,Esat Ndreu,Murat Kaloshi, Muharrem Bajraktari,Veli Nimani,Qazim Kapisyzi, Rexhep Haka , Xhemal Punavija etj.

Në Shtabin e Përgjithshëm të Ushtrisë (SHPU) nga 13 vetë  4 ishinnga ish oficerët e e Mbretërisë Shqiptare,(Major Spiro Moisiu- Komandant,Kapiten Dali Ndreu-Zëvendëskomandant, Major Abaz Kupi-anëtar, toger Bedri Spahiu-anëtar).

Në drejtimin dhe komandimin e 25 brigadave të UNÇ-së, kanë qenë 52 kuadro të Ushtrisë Mbretërore, prej të cilëve 22 kanë qenë komandant e komisarë. Nga këto kuadro kanë dalë 100 përqind e komandantëve të tetë divizioneve,tre korparmatave dhe një zone operative. Nga këto ish oficerë të Ushtrisë Mbretërore Shqiptare 11 janë dëshmor të LNÇ,prej të cilëve 9 janë shpallur heronj (të vdekur), dhe 5 heronj të gjallë, 14 morën gradën e gjeneralit dhe 28 të kolonelit dhe nënkolonelit.

Pra, qëllimisht janë fshehur faktet e mësipërme për të thënë se PKSH-ja çdo gjë e filloi nga zeroja e nga një truall bosh,për  t’ja  atribuar kështu të gjitha meritat vetes dhe E.Hoxhës. Nisur nga ky shtrembërim qëllimkeq,nuk është thënë asnjëherë se rezistenca shqiptare në LNÇ deri në gusht 1943 ka qenë e përbashkët midis formacioneve partizane, balliste e nacionaliste, ku duhen theksuar ato të Gjormit,Patosit,Voskopojës,Snosmit, prita e Bulçarit e Selenicës, luftimet e korrik- gushtit 1943 në Libohovë,Mat,Dibër,Pezë etj. Përveç  këtyre në historiografinë komunistetë LNÇ-së nuk janë përmendur  fare edhe ngjarje të tilla me peshë si ajo e 3 gushtit 1943, ku në Qaf- Shtamë deri në Pyllin e Kadiut u organizu luftimi në  pritë dhe më pas rrethimi  e asgjësimi i regjimentit italian “Guida” së bashku me komandantin e tij. Në thellim të suksesit u organizu më 4 gusht prita e Klosit dhe Urës së Luse dhe më 5 gusht beteja Kurdari- Suç me trupat italiane të këthyera nga Dibra. Po ashtu, nuk përmendet fare lufta e 18 shtatorit 1943,kur trupat gjermane sulmuan qytetin e Krujës. Të gjitha këto lihen në harresë vetën sepse drejtimin e tyre e bënë nacionalistët Abaz Kupi dhe kolonel Murat Basha, për të cilët edhe oficeri i misionit anglez Neil shkruan për shpirtin e tyre  luftarak “sa mund të thuhej se dhe mushkat italiane notuan në gjak”.

Shembuj të tillë të harresës së qëllimëshme janë të shumtë, por më të spikatura janë dy marrveshje midis forcave partizane dhe atyre të ballit. Njera është e 17 prillit 1943,e cila përfshinë zonën: Çermenikë,Polis,Shpat,Bërzeshtë,Qukës e Mokër dhe tjetra më 1 korrik 1943, për zonën e Devollit. Marrveshjet shprehin detyrimet e palëve, për të bërë propagandë pa atakuar njeri- tjetrin, evitimi i incidenteve,bashkëpunimi për të luftuar përkrah njeri-tjetrit,ndihma reciproke në rast rrezikimi nga armiku, bashkërendimi i veprimeve midis krerëve, pakicat në fshat, si për partizanët dhe ballin të drejtoheshin nga shumica,të ndiqej një politikë që të çonte nga vllazërimi,deri tek ajo që  të hyhej në bazat e njeri-tjetrit pa imponim dhe të kërkohej bukë me imponim.

Këto dokumenta janë të firmosura nga 20 persona drejtues të atyre njësive dhe kuadro të njohura të LNÇ-së. Këto dokumenta nuk janë publikuar nga historiografia komuniste sepse ato në themel  kanë bashkimin e shqiptarëve, kanë ndjenja të theksuara demokratike e pluraliste, respekt reciprok dhe obligim të përbashkët.Por, të gjitha këto nuk i shkonin përshtat PKSH-së” si e vetmja drejtuese, organizuese e udhëheqse e LNÇ-se”. Madje, ndoshta duke parë frymën e më sipërme të bashkëpunimit e vllazërimit, jugosllavo-enverianët  krijuan dhe më pas amplifikuan në mënyrën më tinzare e trdhëtare”Marrveshjen e Mukjes”

Pas Mukjes

Në qoftë se mbledhja  e Pezës pati rëndësi sepse shtroi nevojën e domosdoshme të organizimit të shqiptarëve në luftën kundër okupatorit pa dallim feje, krahine e ideje,mbledhja e Mukjes është një tjetër  shkallë më e lartë e organizimit dhe përpjekjeve të forcave politike shqiptare për liri, demokraci e troje etnike. Siç dihet,mbledhja u zhvillu më 1-2 gusht 1943. Morën pjesë si palë në bisedime:forcat partizane (Mustafa Gjinishi e Ymer Dishnica), ballistët (Mit’hat Frashëri e Hasan Dosti), dhe nacionalistët ( Abaz Kupi,Murat Basha e Jahja Caci). Diskutimi i palëve çoi tek përfundimi dhe nënshkrimi i marrveshjes,e cila konfirmonte luftën për pajtim kombëtar, bashkim të shqiptarëve në një front të vetëm që do të sillte patjetër dhe bashkimin e gjithë trojeve shqiptare në një shtet të vetëm. Mirëpo,Titoja nuk mund ta  lejonte një gjë të tillë, prandaj protestoi pranë E.Hoxhës, nëpërmjet  Popoviçit e Mugoshës dhe e urdhëroi atë që të shpallej armiqësore kjo marrveshje,(qe i hiqte Kosovën Jugosllavisë).  Madje, vetë Mugosha propozoi në mbledhjen e Vithkuqit 1943 që Mustafa Gjinishi e Ymer Dishnica të pushkatoheshin për tradhëti të lartë të LNÇ-së. Në të njejtën gjatësi vale me jugosllavët edhe Enver hoxha  e quajti Mukjen tradhëti dhe mbështeti propozimin e jugosllavëve  për pushkatimin e dy pjesëmarrësve të ushtrisë NÇ në bisedime,të cilët ishin anëtarë të SHPU-së, intelektualë të zot dhe atdhetarë të vendosur.

Ekzekutimi i Mustafa Gjinishit u bë në mënyrën më tinzare nga E.Hoxha, pas një viti, më 23 gusht 1944, kurse i doktor Dishnicës u shty. Pra në Mukje filloi vllavrasja dhe ogurzeza lufta e klasave,nën trysninë e armiqve tanë shekullorë. Aty fillon minimi i vërtetë i së ardhmes sonë kombëtare, duke varrosur çeshtjen e viseve shqiptare në ish-Jugosllavi. Aty nis dhe lufta e paskrupullt për pushtetin e së ardhmes të cilën shqiptarët e vuajtën si askush tjetër për 50 vjet. Aty nis edhe kalvari i pushkatimit të antarëve të SHPU-së,burgimi, internimi,, shkarkimi e poshtrimi i të të gjithë brezave të drejtuesve ,  që  pasojnë deri në ditët e sotme. Jugosllavët dhe komunistët shqiptarë trasuan rrugën e shkatërrimit fizik,moral e psikologjik të trurit të ushtrisë shqiptare. Pas M.Gjinishit, jugosllavët përjashtuan nga SHPU-ja Abaz Kupin, i cili i pat deklaruar në Pezë E.Hoxhës:”Unë jam gati të bashkëpunoj me çdo shqiptar të ndershëm pa dallim feje,krahine apo ideje.Unë nuk kam gajle se ju jeni komunistë. Unë ju respektoj se respektoj çdo bindje politike,por me kusht që  ju të jeni komunistë shqiptarë”.

Më pas, me antarët  e tjerë të SHPU-së nga 13 gjithsej, 8 pushkatohen e dënohen:Dali Ndreu, Mustafa Gjinishi, Gjin Marku, Bedri Spahiu, Ramadan Çitaku, Nako Spiru, Abaz Kupi e Koçi Xoxe.

Nën pretekstin e Mukjes, jugosllavët dhe E.Hoxha, godasin herë hapur e herë pas shpine elitën e kuadrove të LNÇ-së, veçanërisht ata me ide perendimore e qëndrime nacionaliste. Në këtë fushatë ka dy moment ku goditja mori theksime të veçanta: I ashtuquajturi Kongres i Përmetit, ku elitës që kishte mbajtur peshën e luftës, nuk i dhanë  grada e poste, madje disa u lanë në hije e disa u goditën, kurse miqt e jugosllavëve e E.Hoxhës u sajdisën dhe u ngritën në grada e poste dhe  moment i dytë ishte  pleniumi i Beratit ku e pësoi Sejfulla Malshova dhe shumë intelektualë të ndershëm e atdhetarë.  Në këtë mbledhje vlen të përmenden  deklaratat e S.Malëshovës e N.Spirut, të cilët veç e veç  thanë: ”PKSH-ja dhe disa drejtues të UNÇ-së kanë bërë krime të rënda”, por për këto krime nuk është folur asnjëherë. Po ashtu vlen të përmendet deklarata e E.Hoxhës ku pohon me gojën e tij se  nuk merrte vesh fare  nga lufta e betejat që planifikoheshin , drejtoheshin e fitoheshin dhe nga asnjë çeshtje taktike e strategjike ushtarake. “Kur mua më ngarkuan komisar të SHPU-së, shkruan ai, nuk kisha asnjë ide  mbi organizimin e ushtrisë. Jo vetëm nuk dija , por edhe nuk bëja  asnjë përpjekje të mësoja e të përparoja në këtë rrugë”. Kjo deklaratë e thënë me gojën e tij në fund të LNÇ-së hedh poshtë gjithë ato volume mashtrimi të historiografisë komuniste për “Komandantin e sprovuar e legjendar”, që drejtoi me zotësi e zgjuarsi betejat e përgjakëshme të LNÇ-së”.Por, “kamandanti legjendar” me ndihmën e miqëve jugosllavë, kishte përvetësuar mirë metodat sllavo-komuniste për marrjen dhe administrimin e pushtetit politik të sunduar vetëm  nga komunistët,përqëndrimin vetëm në duart e tij të të gjithë pushtetit partiak, politik e ushtarak duke mposhtur e likuiduar pa kurrfarë ngarkese emocionale jo vetëm kundërshtarët nacionalist, por edhe rivalët brenda partisë së tij. Ai së bashku me  Popoviçët ishte gjithashtu ideatori, gjeneruesi i luftës civile që u zhvillu në Shqipëri, pas Mukjes me të ashtuquajturat operacione fshesë, kundër forcave gjermano-balliste ose operacionet kundër forcave zogiste e bajraktarëve të veriut në Mat, Mirditë, Dibër, Lumë , Pukë,malësia e mbi Shkodrës, Kryezijt e Gjakovës etj, të cilat s’ishin gjë tjetër veçse një vllavrasje makabre, në të cilën e futën  jugosllavët vendin tonë, me duart gjakatare e sadiste të E.Hoxhës.

Sikur të mos mjaftonte makabriteti e sadizmi i LNÇ-së,E.Hoxha, fill pas çlirimit, montoi në Shqipëri sistemin e vrasjes si mjetin e  sundimit. Kështu me një herë u vunë në pushkatim 35 oficerë nacionalistë shkodranë, pushkatohet grupi i deputetëve,grupi pro jugosllav, grupi pro rus, “grupi puçist ushtarak”, grupi i “poliagjenturës shqiptare”…( mirë që shpëtoi pa asgjësuar edhe ndonjë grup i lidhur me UFO-t). Kështu që kur diktatori vdiq, kishin mbetur fare pak nga udhëheqësit e LNÇ. Disa ishin në burgje, disa në internime dhe disa jetonin ankthet e sistemit  vrasës, që kishin duartrokitur.

Në vend të mbylljes.

Duke u afruar fundnëntori i çdo viti( së bashku me këtë të sivjetëshmin) , me  ndarjen e madhe midis të djathtës dhe të majtës shqiptare për festën e çlirimit, na vjen në mendje si një gjë shumë domethënëse titulli i librit të një ish-oficeri të misionit anglez në LNÇ i cili duke shkruar për LDB-në në Shqipëri thotë:”Fitorja e hidhur”. Vërtetë fitore e hidhur,pagesë shumë e shtrenjtë për një popull të vogël. Pagesë e shtrenjë për vllavrasjen, që ndodhi dhe për shitjen që ju bë viseve shqiptare në ish-Jugosllavi. Pagesë e shtrenjtë me diktaturën më të keqe komuniste për 50 vjet, që vari, vrau, burgosi, internoi, shkatërroi, shkarkoi, dënoi e poshtroi mijëra e mijëra shqiptarë të ndershëm, patriot, nacionalistë e shumë e shumë ushtarakë atdhetarë, të ndershëm e thellësisht profesionistë.

Por edhe sot kur Shqipëria është antare e Natos, kur ka kaluar një çerek shekulli nga rënia e komunizmit, kur Kosova është e pa varur dhe në prag të antarësimit në strukturat euro-atlantike e botërore, politikanë të tipit Enver Hoxha,çfaqen jo rrallë në skenat politike shqiptare. Me arrogancë, prepotencë, mendjemadhësi, fodullëk, e  brutalizëm,përpiqen të ushtojnë trysni mbi popullin e tyre dhe mbi kundërshtarët.  Hedhin fyerje e baltosje deri në  absurditet, sikur ata janë ajka e shqiptarisë dhe të tjerët në mos tradhëtar si në kohën e Enverit, konsiderohen si “bajgat e kohës sotme”. Ky është tipi i diktatorit të ri. Lutem mos paçim më diktatura e diktatorë. Në se i lejojmë ata të vijnë në fuqi e meritojmë të trajtohemi si skllavë.

* Autori është zv/Kryetar i Vatrës