Si erdhi miss Durhami në Vlorë ?

August 15, 2016 by dgreca

Nga Gezim Llojdia/

Meri,anglezja piktore,Edih Durhami,në librin e saj “Brengat e Ballkanit ‘,u botuar në fundvitet ‘80 në shqip në Tiranë,shkruan,për një Sadik,që e solli nga Tepelena në Vlorë.Ajo thotë se Sadikun e kishte njohur në nënprefekturën e Tepelenës dhe e kishte marrë si shoqërues,që ta zbriste nga vendet e ashpra malore,për tek deti në perëndim,në Vlorë.Sadik,do të thotë “besnik”,shprehet ajo.Po kush është Sadiku ?Rron ,apo nuk rron ?

Ky personazh shqiptar i vizatuar me kaq kujdes nga Meri,në të vërtetë quhej Sadik Hoxha.Në vitin ’91 gjurmova në rrethin e Tepelenës rreth faktit që anglezja simpatike shkruante për shoqëruesin e saj,pasi kisha lexuar më parë librin.Rastësia është mbret i botës.Në një dasmë në një fshatë të tij gjeta të dhëna që i afrohen atij personazhi që përmend anglezja simpatike.Dhe duket se këto gjurmë të shpien tek personazhi që shoqëroi Miss Durahmin në Vlorë,nëpër shtigje dhe nën një mot të egërsuar.U tregova për një angleze që kishte marrë një shoqërues nga Tepelena dhe që quhej Sadik.Shiko më thanë,ka qenë plaku i kësaj shtëpie ku zhvillohet dasma.Ai kishte pasur flori,kishte njohur të huaj dhe e kishte molloisur disa herë udhëtimin e tij,ndër pleqtë e fshatit si një histori të largët të hareshme dhe pa ndonjë interes të vecantë.Ndërkohë që libri i Miss Durhamit është shfaqur kur ,ky personazh prehej në varrezën e thjeshtë të fshatit të tij,larg kësaj bote tonën.

Në fshatin Mezhgoranë të Tepelenës,një fshat njohur nga kënga:”Një zë po vjen nga gryka e Mezhgoranit”,një grykë e rëndë e thellë,gati misterioze me vërshimin e Vjosës shfaqej në pamje të parë,zbulova tre fakte.Një person nga fshati ishte takuar me një angleze.E dyta ishte paguar me flori për një udhëtim.Ky person quhej Sadik,siç e kishte përshkruar Durhami,kohë më të cilin përputhej historia e vajzës angleze.Kishte po atë moshë dhe përkonte me përshkrimin e saj nga anglezja.

Sadiku është nga Tepelena,më saktë ka lindur në Mezhgoran,në vise të ashpëra,me male të larta. me dimër të ftohtë.Mezhgorani është një fshat karakoll në lartësi malesh. Trebeshina,barrëngritjsa e dëborës dimërore është mali përball. Burimet e kanë origjinën nga thellësia e malit. Kthjelltësin,nga mali,ftohtësinë nga dëbora.Origjina e tyre e hershme është vargmali jugor.Nën këmbët e tij,Vjosa çapitet ngadalë ujëshumë e zhurmëmadhe në dimër.

Sadik Hoxha,ka lindur para viteve 1900 besohet mbi vitet 1800.Vendlindja është ky peizazh malor i katundit Mezhgoran. Shtëpia e Sadikut,në këtë katund, është në zemër të tij.Fare pranë sot është edhe një tyrbe dervishi bektashi.Ibrahim Përmeti,deshifrohet në hyrje të saj.Ky dervish ishte kunati i Sadikut,i arsimuar në Arabi.Asnjëherë shpjegojnë familjarë nuk u martua.Ishte dervish në sojin e Haxhi Bektashit.Duke parë shtëpinë e Sadikut ajo ka një hark guri të gdhendur me elegancë,nga mjeshtër të ndërtimit.Flitet për një vit ndërtimi 1926.shprehet në guyrin e latuar.Këtu është rritur Sadiku.Shoqërimin me anglezen,në një farë soji,rrugëtimi i tij drejt Vlorës ku përcolli anglezen Meri është përmendur rrallë,prej tij.Në fshat dihej diçka,por jo e saktë.Dihej përshëmbull se Sadiku ka rrugëtuar me një angleze,po kush ishte kjo,çfarë u bë më vonë,s’u muar dot e vërteta.Familjarë të tij në këto lartësi malore shpjegojnë se kanë mësuar se ai e shoqëroi deri në hanin e Vlorës,por mungesa e të dhënave për Edih Durhamin,ka bërë të vetën,me kohë plasi lufta,ndërkaq ngjarja u harrua fare.Lufta botërore,plagët,hallet pse jo edhe nënvlerësimi i një evenimenti të tillë,nga intelektualët,që bashkëjetuan me xha Sadikun,kanë bërë që sot nuk kemi asgjë të shkruar nga kujtimet e tij për …”anglezen e gjallë shtatvogël e engjëllore,me një kujtesë të jashtëzakonshme”.Në qoftëse ata fshatarët e varfër atje në katundet e errta kaq larg vendit e haruan, si harroi anglezja ata.Meri,shkroi me emocion,çfarë pa,çfarë dëgjoi dhe ku shkeli.Nuk harroi as shoqërruesit e saj,që rrugëtuan me të nën llohë dimri nëpër shkrepa të paudha në Shqipërinë e viteve 13.Sadiku zë dy-tre faqe nga libri i misis Durhamit.Por ai këtë nuk e mësoi dot,megjithëse rrojti 94 vjeç.Sadiku,shoqëruesi i udhëtares angleze ka 35 vjet,që nuk rronë më.Prehet trupi i tij në katundin e largët malor të Mezhgoranit,por shpirrtin e ka në qiell.As Meri,anglezja shtatëvogël,studjuesja nuk rron më.Por libri i saj dhe rrëfimi i saj ,ruhet atje në katundin Mezhgoran,kaq larg provincës Tepelenë,kur e gjeta të freskët në fillimviteve ’90,por sot banorët e këtij karakolli malor e kanë braktisur fshatinë.Bashkë me këtë braktisje janë haruar edhe shumë të vërteta dhe ngjarje që kanë mbajtur banorët në gjirin e tij,sipër maleve,dy orë rrugë në këmbë,atje ku ndriçimi i vetëtimave është një shpërthim drite dhe mjegullat mbulojnë fushëpamjen në kohë llohe dimri të mërzitshëm.

Leter nga New Jork nga poetja dhe pedagogia Kozeta Zylo,qe sjell me te fresket keto ngjarje:Jam tërësisht e befasuar, e shtangur para ekranit, qe me aq bukuri gjuhe ke ditur te sjellësh kulturën e lashte te Mezhgoransve.

Po e kisha dëgjuar këtë, por ju me sollët pranë Plakun e urte, ndjese paste, Xha Sadik Hoxha, qe pikëza loti me shkojnë për këtë burrë, një burrë i mençur qe i peshonte fjala dhe qe e kishte marr gruan nga nje dere e madhe, mbaj mend Imami…

Ne fshat thoshin qe i ndrinte cipa e faqes, dhe me nikoqirllëkun e saj dhe pasurinë ja doli mbanë vështirësive te panumërta te fshatit.

Njëherë kur isha e vogël, dhe qe ti e njeh mire atë perle gryke, te Mezhgoranit, ku qingjat hane majen e barit, u lodha duke ecur per te arritur ne fshat, atehere Xha Sadiku me mban ne krah një cope rruge, per ta ndihmuar sadopak babin tim…

Ai ishte një plak vërtetë i hijshëm, ne mos gabohem dhe me mustaqe te bardha, pak sa te përdredhura mbi buze.

Dera ime dhe sot e ruan te pastër miqësinë me Hoxhat dhe kane qene kurdohere bashke ne te mire dhe ne te lig si i themi ne andej nga ato ane.

Fshati Mezhgoran, Dragot, Luzat dhe Dames, futen ne fshatra te Dervenit.

Shpesh thuhej te pish nje kafe ne Mezhgoran… deri tek Dragoti i Sten Dragotit, qe janë shume afër si fshatra dhe qe kane dhënë e kane marr bashke.

Po keshtu dhe Becishti i Ali Pashait, janë ne varg me njeri-tjetrin. ..

Mezhgorani është një fshat derë e kurbet, shume prej tyre emigruan ne Amerike, ne fillimet e shekullit te kaluar, pa le Greqine dhe Turqine se i canin me kembe.

Vajza e bukur angleze, Meri nuk kish se si te mos i besonte atij djaloshi me flori, me syte blu si deti, i pashëm, por mbi te gjitha i besës, qe e shoqëroi Edit Durhamin ne vendin e caktuar. Eh kohet…kushedi se cfare mund te bëjmë ndonjë gjë, me djemtë e Xha Sadikut, Ibrahimin …te cilet thank God qe janë dëshmi e gjalle per ate kohe.

Jo me kot shkrimtari i madh Qamil Buxheli shkroi tekstin” Nje ze po del nga gryka e Mezhgoranit, ku u interpretua nga Mentor Xhemali, një nga baset me te mëdhenj te muzikës shqiptare… pikërisht ai e gjeti muzën aty tek ai fshat, qe është midis malesh, me përrenj ne mes, qe derdhen si argjend ne lumin Vjosa…

Dhe tani me lejoni ta ilustroj me një poezi Mezhgoranin tim, te Xha Sadikut qe me bujari dhe besnikeri priti dhe shoqeroi Edit Durhamin, nje nga miket e shquara te popullit shqiptar.

Marr nga libri “Pranvere pa Mimoza”

NË PORTAT HIJERËNDA

Në shkofshi ju stërnipër në shtëpitë e të parëve,

Udhëve të monopatit do të gjeni gjurmë,

Në krojet e shumta me burime nga mali ,

Në gjethen e lofatës, vini për pak buzën,

Aty do të shuani etjen per uje.

Bisedoni përqark me zogjtë e malit,

Sec gjyshër jetonin në Mezhgoranin e lashtë,

Edhe pse së largu dëgjohet troku i kalit,

Zogjtë do çuçurrisin është legjendë e rrallë.

Edhe nëse portat kanë ngelur si gërdalla,

Me kyce gojë hapur të ndryshkur nga koha,

Qëmtoni me kujdes gurët e sokakut,

Në carjet e tyre do të gjeni plagëdhimbjet tona.

Me vellon e rënde të trishtimit hedhur,

Mbuluar do të jenë shtëpitë e gurta,

Nga pllakat e portave me hije të rënda,

Do të pikojnë lotët për gjurmët e humbura.

Keze (Kozeta) Zylo, NY

TRASHEGIMIA ILIRE NE TOPALLTI

August 8, 2016 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia*/

1.Shumë zbulime arkeologjike ofrojnë një pasqyrë joshëse të mistereve të pazgjidhura, të cilat vazhdojnë të magjepsin njerëzimin . Se çfarë zbulime të tjera arkeologjike janë gjetur në vende të pazakonshme kjo u dedikohet arkeologëve, por edhe banorëve të zonave nën dheun e tokës, kaq shekuj gjithashtu shtrihen rrënoja e lashta.Arkeologjia është studimi i të kaluarës njerëzore duke përdorur mbetjet materiale. Këto mbetje mund të jetë çdo objekt që kanë krijuar, ose janë përdorur nga njerëzimi. Arkeologët përdorur objekte dhe karakteristika për të mësuar se si njerëzit kanë jetuar në kohë të caktuara dhe vende.

Armeni një ndër 84 fshatrat që ka rrethi Vlora në juridiksionin e bashkisë Selenicë. Gjurmët e antikitetit shtrihen deri aty ku dikur shtrihej territori i amantëve. E njëjta gjë dëshmohet edhe në vendbanimet e tjera të lashtësisë që janë qytete-kala si Amantia, Olympia, Kanina, Himara, Cerja, Armeni, Hadëraj, Triporti dhe vet Vlora (Aulona) etj,thuhet në arkivin e Bashkisë Vlorë.

Në vendimet Rektoratit të universitetit shtetëror të Tiranës të viti 1963 gjejmë:

164. 1973 Shpallur monument kulture me vendimin e ministrisë se Arsimit dhe Kulturës nr.1886 prot, date 10/06/1973, qyteza e Armenit në fshatin Armen.

Nga ekspedita e Dr.prof S.Mucaj për kërkime arkeologjike e vitit 2011 shkruhet”
Qyteza e Armenit ishte një nga qendrat e vizituara dhe kërkimi mundësoi të dhëna të reja interesante. Aty u pa se kodra dikur kishte qenë e fortifikuar dhe për nga sipërfaqja ajo mund të radhitet në grupin e qyteteve të periudhës së shek. IV – III p. Kr. Por për fatin e tij të keq, ky qytet, që nga java e largët e vitit 168 p. Kr. kur komandanti romak Paul Emili nisi S. Nasikun dhe të birin e tij për të plaçkitur e shkatërruar qytetet në veri të Vjosës dhe vetë vazhdoi rrugën për të plaçkitur 70 qytete të Epirit.Ja si e përshkruan fundin e qyteteve epirote (pra dhe të Qytezës së Armenit) historiani romak Tit Livi: “Në mëngjes ari dhe argjendi ishte grumbulluar, në orën e katërt (2 orë para drekës) iu dha shenjë ushtarëve për të plaçkitur qytetet. Plaçka e rrëmbyer qe aq e madhe sa çdo kalorësi i ranë nga katërqind dinarë, e këmbësorëve nga dyqind dhe numri i robërve arriti në njëqind e pesëdhjetëmijë. Pastaj u rrënuan muret e qyteteve të plaçkitura, të cilat ishin afro shtatëdhjetë. U shit gjithë plaçka dhe vlefta e mbledhur u nda midis ushtarëve. Pauli zbriti në bregdet në Orik duke kujtuar se me plaçkitjen në Epir do të ishte ngopur lakmia e ushtarëve”.Nga kjo datë e largët muret e shkatërruar kanë qenë pre e ndërtimeve të mëvonshme dhe së fundi me gurët dhe tullat e tij janë ndërtuar shtëpitë e fshatit.

Përse dhe si mbritëm deri këtu?Në muzg. Cezar Ndreu nga SHBA më shkruante:Kodrat e Lubonjës kane qene te mbushura me objekte te vjetra antike parahistorike , këtë e di dhe e kam pare me sy kur ne fëmijët me profesorin tonë te historisë T. Papavangjeli, zbuluam një varr të vjetër ku gjetëm eshtra dhe disa kupa balte por dhe monedha ,, nuk e di a e njihni Taqon ? Është bere shpyllëzimi tarracimi i kodrave u bene vreshta dhe aty punëtoret gjenin heshta. Metali por dhe guri .Ka qene e habitshme se në kodrat kufi me Treblovën ishin gjet dhe fosile peshqish. Poshtë repartit ushtarak te Lubonjës me Taqon ne fëmijët hapem dy vare të vjetra .

-Po Armeni është territori kufiri i amantëve. Arkeologu Vasil Bereti,te”Iliria nr. 1-2,1995,ka shkruar për :Gjetje nga varrezat antike ne territoret e amaneteve.

Cezar Ndreu :Nuk e njoh atë Vasilin por kjo behet fjalë fund viteve 70 .Interesohu për Taqo Papavangjelin , ne rast se është gjalle , ai di për këto. Pasi nen drejtimin e tije ne zbuluam varrin dhe ka qene poshtë repartit ushtarak. Mbaj mentë se dhe ka pas monedha te dëmtuar .

Jo është vonë artikulli nuk e di atë kohe. Por Taqua mori monedhat. Eshtrat i futem në disa qese plastike dhe kishte vazo balte dhe varri ishte me tulla te pjekura. Mendoj se viti 82 është i saktë. Duhet te ketë qene klasa e 7 fillore Taqo Papavangjeli mësues i historisë drejtoresh Ksanthipi Babe, mos gaboj kanë qene edhe mësuesit Rexhep Veliu,Sadik Roshi ,Petro Duni .

Në çfarë viti?

Po duhet te jetë ai viti ‘82 ka pas dhe monedha mos gaboje

Dicka te tille kemi gjet dhe ne poshtë repartit te Lubonjës

Po varri, qe ndoshta ne fëmijët e hapem ?

Kërko për T. Papavangjeli vëllai apo kushëriri i basketbollistit të famshëm

Se di e mbaj mentë , ai kërkoj dhe arkeolog nga Vlora por askush s’erdhi

Mos te marre kohe , por desha te di a ekziston muzeu arkeologjik i Vlorës akoma ?Po ekziston por është së bashku me muzeun historik në ish godinën ku ish-kryetar bashkie Ali Asllani.

Ju falënderoj për informacionin. Varri ka qene mbi Lubonjë diku poshtë repartit ushtarak ne kodër.

Kënaqësi më është ngulit n koke ai varr e habiteshim ahere ishim fëmijë , por ishalla behet gjë dhe kemi dhe ne si bota gjera te tilla qe ti ruajmë.

Të dhëna historike për fshatin Armen

Historiani vendas Shpresim B.Kasaj shkruan:Armeni është një vendbanim i lashte pellazgo-ilir i shekullit V p.e.s. Këtë e vërteton Qyteza e Armenit, ne rreze te se cilës shtrihet fshati. Ne maje te kësaj kodre, ka qene një kështjellë e lashte, brenda se cilës gjallonte një qyteze e vogël i’lire. Ky qytet ilir, ishte ne kodrën e Qytezës mbi fshat, 249 m mbi nivelin e detit, nga ku duken si ne pëllëmbe te dorës Bylysi i lashte dhe Kalaja e Kaninës. Qe aty, syri të rrok si ne* mjegull Amantien, atje tej ne* malin e Kudhesit. Me këto qytete të lashta, si dhe me Apoloninë e Fierit, nuk është me larg se 7-8 ore rruge ne këmbë, ajo ka pasur marrëdhënie ekonomike e tregtare, si dhe etnokulturore. Në Qyteze janë gjetur shume objekte arkeologjike si: maja heshtash e shigjetash prej stralli e hekuri, fragmente enësh prej balte e qeramike te pjekur, si dhe monedha ilire te prera ne Apolloni, Bylys, Amantie dhe Olimpasan te Mavroves. Ne vitin 1970, aty, u zbulua një pus i farkuar me tulla gjysme harkore, me dimensione 40×60 cm, i suvatuar dhe i Iyer me vernik. Historiani dhe arkeologu Damiano Komata, qe erdhi dhe e studioi, e klasifikoi si një objekt me vlera historike, pasi ky pus kishte qene një sterre (rezervuar uji ne rast te rrethimit te kështjellës). Nga materialet e vëzhguara, ai, e klasifikoi këtë qytet te vogël ilir te njëkohshëm me Apoloninë dhe me Bylysin; pra qe nga shekulli V p.e.s. Ai e paraqiti Qytezën me vlera studimore dhe arkeologjike, por deri tani, atë, nuk e ka prekur akoma kazma e arkeologut. Gjetjet arkeologjike janë zbuluar rastësisht nga tarracimet ose transhetë ushtarake, qe janë bere. Ne vitin 1975, aty, u hap një transhe për qëllime ushtarake, e cila zbuloi një fragment te murit rrethues se kalasë se lashte ilire, te ndërtuar me gurë te mëdhenj ne forme paralelepipedi me madhësi 80×60 cm, te punuar pa llac e material lidhes. Gurët ishin shtufore, si gurët e përdorur për ndërtimin e shtëpive te fshatit. Me pare, ishin gjetur ne përrua, apo ne rrethinat përqark kodrës, gurë te veçuar te kalasë se hershme, te cilët kishin rrëshqitur nga kalaja e lashte ne kohe te ndryshme. Por, fragmenti i murit te kalasë se hershme, zbuluar nga punimet ushtarake te Gropa e Shelegut, ishte me shume vlere. Ky mur, për fat te keq, u prish nga fshatare te paditur, qe i thyen gurët e murit te kalasë për te ndërtuar shtëpitë e tyre.Edhe pusi me tulla u prish po për këtë qellim, duke i shkaktuar, pa dashje, një dëm të madh historisë së Armenit dhe kulturës materiale te tij. Unë mendoj se, duke mos pasur kavë guri afër, armenasit, gjate historisë, i kanë ndërtuar nga e cila shtëpitë e tyre në vendbanimin e ri rreze kodrës, duke thyer gurë masive te mureve te kalasë se hershme. Ketë mendim, e jap pasi në disa shtëpi te fshatit, sidomos të lagjes Adresulaj, që janë shtëpi karakteristike ne stilin e ndërtimit, janë vendosur kapitele shtyllash e kollonatash antike, me ornamente e zbukurime te skalitura me shije te holle. Një gur kapitel i tille, ndodhej ne shtëpinë e vjetër te Dilaver Harizit, kurse një tjetër, ne shtëpinë e Reshat Shabanit, ne lagjen Adresulaj. Një kapitel korintik, te pavendosur ne mur, e mbanin ne verandën e Qani Haxhiraj. Disa fragmente kollonatash cilindrike guri, qe shërbenin për te mbajtur kapitelin, armenasit i ngulnin ne oborret e tyre pranë portës dhe i përdornin bazament ku vinin këmben për te hipur ne kalë. Një i tille, ishte ne oborrin e Megan Tartarit (Qataj). Sic. e thamë me lart, Qyteza e Armenit ka qene vendbanimi me i hershem i këtij fshati. Nuk dihet, nëse me pas, kane zbritur qe andej dhe kane formuar fshatin, ne atë vend ku është sot, apo ne vende te tjera ku gjejmë gjurme edhe sot. Ketë e themi se gjejmë toponime te tilla si: Maja e Katundit, Pllakat, Muret, Gurët e Rokos, etj, ku, tani mbi sipërfaqe nuk gjen as gurë dhe as mur. Ne këto vende, nga punimet qilizme te tokës me krahë apo me traktor, si dhe nga hapja e transheve dhe hendeklidhjeve ushtarake, janë zbuluar varre me tulla me përmasa te mëdha 60×40 cm, eshtra njerëzish, lotore, statuja terakote, monedha e medaljone, etj. Një varr i tille u zbulua ne afërsi te Picarit, ne vitin 1975, kur behej një transhe ushtarake, njëzet metra mbi rrugën automobilistike Armen- Picar. Transheja preku anën e murit te varrit te lashte. Mësuesi i historisë Vasil Bereti, bashke me nxënësit e shkollës, beri zbulimin arkeologjik te këtij varri, i cili ishte mjaft i pasur me objekte arkeologjike. Aty u gjeten lotore, monedha bronzi, një medaljon ari, si dhe 13 statuja terakote te vogla prej 20 cm. U lajmëruan arkeologet dhe Instituti i Monumenteve te Kulturës, te cilët pasi erdhën dhe i panë, i vlerësuan si zbulime me vlere objektet arkeologjike te këtij varri.

Arkeologu vlonjat Vasil Bereti ka kryer gërmime në territorin e akantëve gjatë viteve ‘80-90. Në botimin :Iliria Nr. 1-2,1995 me titull”Gjetje nga varrezat antike ne territoret e amanteve. Shkruan:”Materiali qe do te trajtohet ne këtë punim është mbledhur nga zbulimet e bëra që ndodheshin pranë fshatrave Karbunare, Lubonje, Lepenice, Amonice, territore këto që në antikitet ishin te banuara nga amantet. Varret ose grupi i tyre ishin pjesë e nekropoleve të banimeve fshatare ose pjese e nekropoleve qe rrethonin qendrat kryesore qytetare si Amantia e Olympe.

Përshkrimi objektit të dytë të gërmuar në këtë zonë,përbënë edhe interes sepse lidhet direkt me deponimet pas 30 vjetësh të zbulimit të tij nga një grup nxënës të shkollës fillore në Lubonjë,fshat i vogël që gjendet në kryqëzim të udhe që shkonin drejt qytetit të Selenicës dhe udha tjetër niste më sipër drejt e në Armen. Arkeologu,ka kryer punime shprehet për dëmtimin e varrit .Varri i Lubonjës u gjet i dëmtuar nga punimet bujqësore, që sollën zbulimin e rastësishëm në dt. 12.11.1982. A është ky varri antik, që zbuluan shkollarët e Lubonjës apo diku fshihet ende i pazbuluar në rrënojat e tokës së ish- sektorit bujqësor të Lubonjës?

Varri në Lubonje e përshkruan kështu arkeologu V.Bereti:Varri ndodhej ne shpine te fshatit Lubonje, ne kodrat qe shtrihen ne lindje të që ndjekin bregun e djathte te luginës se lumit Shushica. Fshati ndodhet afër bashkimit të këtij lumi me lumin Vjosa. Punimet bujqësore kishin dëmtuar pjesërisht mbulesën, një pjese te dyshemesë dhe të faqeve anësore të varrit. Varri ka pasur orientimin VP-JL. Përmasat brenda tij ishin 2,38 x 1,15 x 1,05 Pjesa e padëmtuar e dyshemesë ishte e shtruar me tjegulla e solene të vendosura përmbys. Përmasat e tyre janë 0,82 x 0,52 x 0,08 m. Faqet e tij ishin shtruar me tulla e blloqe gurësh të punuar dobët. Muret gjatësore te varrit ngriheshin tjegullat solene të dyshemesë. Paretet e ngushta të varrit shkonin me thelle se ato anësore dhe tjegullat e dyshemesë mbështeteshin në faqen e tyre.Faqja e ngushte VL e varrit ishte ndërtuar nga dy blloqe gurësh konglomerat punuar dobët. I pari ishte 0,57 m i gjere dhe 0,42 m i larte, ndërsa i dyti 1,10 x 0,95 .Meqë faqet e jashtme ishin punuar keq, trashësia e tyre shkonte nga 0,15 m – 0,24 Midis tyre kishte një hapësirë te mbushur me gurë te vegjël e mesatare. Gjerësia e pjesës VL qe përbënte edhe gjerësinë e varrit nga ana e jashtme ishte 1,72 m .Faqja e ngushte e anës JP ishte e ndërtuar me tulla. Prej saj ruheshin vetëm disa he dhe një pjese e gjatësisë, vetëm 0,83 m. Trashësia e murit ishte sa ajo e një tulle 4 m (Faqja gjatësore e anës JL ishte e ndërtuar nga një bllok guri konglomerat dhe tulla. Gjatësia e bllokut ishte 1,1 m dhe lartësia 0,95 m. Për te plotësuar lartësinë e JL mbi gurin ishin vendosur edhe dy radhe tullash (tab. II, 2). Pjesa tjetër e faqes prej 1,26 m ishte ndërtuar me një radhe tullash të vendosura mbi njëra tjetrën e te Zura me balte. Trashësia e murit për atë pjese ishte sa gjerësia e tullave 0,24 m. Faqja tjetër gjatësore e anas VP ishte shume e dëmtuar. Prej saj kishin mbetur 2 m te gjatësisë dhe një deri në dy radhe tullash nga lartësia e faqes VP. Edhe këtë faqe tullat kane po ato përmasa si ne pjesët e tjera 0,40 x 0,24 x 0,08 m. Jashtë rit, ne dheun e hedhur janë gjetur fragmente tullash te harkuara qe mund te jene përdorur për të mbuluar varrin, mënyrë kjo e ndeshur me pare ne një pike tjetër afër Lubonjës e në veri të saj në Armen. Në këndin jugor të varrit u gjeten pjese te dy skeleteve. Ato ishin vendosur në mënyre të çrregullt dhe ishin shume te dëmtuara. Nuk mund te thuhet sakte nëse ato ishin zhvendosur gjatë punimeve, që sollën zbulimin e varrit apo për shkak të një arrimi te bere në po atë varr. Megjithatë prania e skeleteve provon që në varrin e Lubonjës varrimi është bërë me vendosjen e trupit drejtpërdrejt në varr.

Mbi dyshemenë e varrit dhe pranë skeleteve u gjeten vetëm pak objekte nga inventari i tij. Pjesa tjetër u mblodh në dheun e hedhur pranë varrit. Nder objektet i zotëronin amforat e lotoret. Më i vogël që numri i piksidave, kandileve etj. Varri i Lubonjës u gjet i dëmtuar nga punimet bujqësore qe sollën zbulimin e rastësishëm në dt. 12.11.1982. Me pas u krye gërmimi i tij, pastrimi, u be planimetria dhe u tërhoq materiali i fragmentuar i gjetur në dheun e hedhur pranë varrit. Amfora e vetme e transportit ka trup sferik dhe fund zgjatur, por të fragmentuar. Buza e amforës është pak e trashur. Amforat e tjera janë amfora tavoline. Me e madhja prej tyre ka trup sferik .Nga forma e trupit amfora e Lubonjës qëndron me afër me atë të Selces.

Një nga amforat e tjera e ka trupin pak me te zgjatur se mëparshme, gjë qe e afromë me amforën e tipit B te klasifikimi . Por po t’i shohim me kujdes midis tyre ka ndryshime. Amfora e Lubonjës është e zbukuruar me breza vem,kafe, zbukurim ky që tek amfora e tipit B, mungon. Grupin e piksidave e përbejnë një pikside e plotë e lyer me vernik të zi, që afron me tipin A, dy kapakë piksidash, një pa vernik) dhe tjetri i lyer me vernirk Kapaku i piksides i lyer me vernik të zi ne pjesën e sipërme të zbukuruar me rreze vijash gjarpërore dhe me një kurore lulesh me tekniken e njohur me emrin “Shpati perëndimor” (“Ëest Slope”) që e vetëm në nekropolet e qendrave ilire, por edhe në vete qendrat e banuara prodhimit të tyre i përket kryesisht shek. II p.e.sone `.Të dy kandilat e gjetur ne varrin e Lubonjë janë një fitilesh. Ata horizontale te ngritur pak lart dhe fund të sheshte. Ndryshimi midis tyre forma e trupit. Njeri ka trup sferik, ndërsa tjetri ka trup trun .Te dy kandilat janë lyer me vernik të zi, por cilësisht të dobët Objekte në Lubonjë nga forma e tyre qëndrojnë me afër me ata të Armenit’.

Lotoret e zbuluara ne varrin e Lubonjë janë me te shumta në numër por një kategori tjetër enësh, që bën pjese në inventarin e tij. Shumica e tyre janë të plota. Tre nga lotoret i përkasin të njëjtit tip. Ato kane trup te vogël, supe pothuajse horizontale trung konike të profiluar .Pjesa me e madhe e trupit te tyre me vernik te zi. Ne te shumtën e rasteve datimi i tyre behet në fund të shek : fillimin e shek. II p.e.s .Ndeshet edhe një tjetër lotore trupvogël, e cila e ka trupin të zgjatur nga tre lotoret e para. Lotore te ngjashme me ato në Selce, Armen etj. Ajo afron me tepër me tipin E T të klasifikimit të Tsakc.Lotore analoge me lotoren më të madhe të varrit të Lubonjës e gjejmë në nekropolin e Dyrrahut. Grozdanova ato i daton ne fillimin e k. II p.e.sone, ndërsa ne klasifikimin e Tsakos afrojnë me tipin A_.Lotorja tjetër është me e vogël. Ajo ka trup me te zgjatur gjë qe e afron me lotoret e t I’ si te klasifikimit te Tsakos dhe te Drougou-Touratsoglou. Midis lotoreve te grupit I’ dhe d qëndron një lotore se cilës i mungon gryka buza, por qe nga forma e trupit është vazhdim i nr. 15 . Vetëm një fragment buze pjate u gjet bashke me objektet e tjera në varrin e Lubonjë .Një ene kantaroide, e cila njihet edhe me emrin vorbe ose amforete mbyll inventarin e enëve prej balte, që u gjetën në varrin e Lubonjës.

*Autori ka drejtuar parqet arkeologjike te Vlores

Saranda e 1913-ës dhe Isadora Duncan

July 24, 2016 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/

Një artikull nga seria e atyre, që Dr Olimpia Gargano studiuese italiane ka shkruar për Shqipërinë është edhe ai, që i përket Sarandës të vitit 1913 për ardhjen e Isadora Duncan në Shqipërinë tragjike. Viti më tragjik kur kufijtë e këtij trualli të lashtë i preu kirurgjia e pamëshirshme në favor të fqinjëve. Pikërisht në këto muaj të trazuar, që gjendej krejt Ballkani dhe bota nën ethet e luftës së parë, një i balerine amerikane me emer në fushën koreografike amerikane vjen në Evropën e luftës. Në pranverën e vitit 1913, Isadora Duncan kaloi gjashtë muaj në Shqipëri, shkruan O.Gargano.
Kjo ishte një kohë e tmerrshme për të dy palët : edhe shteti i ri shqiptar, shqyer nga vende fqinje të Ballkanit, si për balerinen e njohur amerikane, e cila disa javë më parë, në Paris, kishte humbur dy fëmijët e saj. Ishte vëllai i saj Raymond i cili, për të shkundur atë nga dëshpërimi në të cilën ajo ishte zhytur, ai e ftoi atë për t’u bashkuar në Sarandë, ku ai dhe gruaja e tij Penelope kishte ndihmuar popullsinë shqiptare te rraskapitur nga lufta. Për përvojen e saj shqiptare, Isadora Duncan ka dhënë dëshmi në,Autobiografia, botuar në vitin 1927 (tani në dispozicion në edicionin italian ribotuar së fundmi: Jeta ime, Roma, Audino, 2010).E lindur në vitin 1877 në San Francisko nga i ati irlandeze dhe nëna skoceze, Isadora ishte rritur në mes të artit, muzikës dhe letërsisë. Ajo nëna e saj e mbështesnin familjen duke dhënë mësime në piano, pas babait bankier Charles Duncan.Së shpejti ata të gjithë u zhvendos në Evropë, shkruan O.Gargano,ku Isadora, Elizabeth, dhe vëllezërit Augustin dhe Raymond kaluan ditët e tyre në sallat më të rëndësishme dhe muzeume, duke kopjuar forma e vazo qeramike të Greqisë klasike.Me temperamentin e saj të pasionuar, ajo arriti të kushtojë një jetë të trazuar per dashurinë e saj. Në vitin 1906, nga marrëdhëniet e saj me aktorin dhe regjisorin Ed Ëard Gordon Craig ka lindur e para vajza, Deirdre. Katër vjet më vonë, me anë të shokut, Singer, birit teprodhuesit te makinave qepëse Singer, Isaac udhëtuan në Sarandë, Isadora Duncan ishte në kulmin e famshëm. Portreti i saj ishte gdhendur në lehtësim të ulët në hyrje të teatrit Champs Elysees.Ajo kishte revolucionarizuar botën e valleve me stilin e saj unik, shumë personale, bazuar në pasionin për mitologjin.E veshur me një tunikë të thjeshtë, kërcimi zbathur me lëvizje ekspresive që valorizojnë emocionet, duke thyer rregullat e kërcimit modern, ajo ishte e ashpër dhe e panatyrshme. O.Gargano më tej shkruan:18 prill, 1913 Deirdre dhe Patrick ishin në shtëpi së bashku me grua ,ate kohe Isadora kaloi një gjysmë dite në Paris . Shoferi i cili i shoqëronte ato u hoq nga makina, duke harruar për të vepruar frenat e dorës. Makina filloi të rrëshqas në rrugën, që i shtyu ne fund te Seines,dy fëmijë dhe gruan, e mbërthyer brenda, u mbytën.
Isadora pas kësaj tragjedie ishte gati për të shkuar në çmendinë. Vëllai i saj Raymond, i cili ishte tashmë në Shqipëri dhe gruaja e tij, e ftoi atë të bashkohen me ta në Sarandë, duke i thënë asaj se ka pasur punë dhe fëmijët, kanë nevojë për ndihmën e saj . Raymond ishte një intelektual i gjithanshëm: artist, poet, balerin, filozof, besonte në një sistem ekonomik, që synon përmbushjen personale të punëtorëve, në vend për prodhimin ose fitim. Ai jetoi pranë qytetit te Athinës me gruan e tij greke Penelope, dhe djali i tij, në një vilë prej të cilave ai kishte projektuar personalisht mobilje, vazo dhe tapiceri, frymëzuar nga arti klasik. Në daten 28, 1912 pas më shumë se 400 vjet të sundimit osman, Shqipëria kishte deklaruar”Pavarësinë. Vetëm një muaj me pare lufte kishte shpërthyer në mes të Ligës Ballkanike (Greqi, Mali i Zi, Serbia dhe Bullgaria) dhe Perandorisë Osmane. Pas fitores së Ligës, Shqipëri ishte pushtuar nga fqinjët e saj, serbëve dhe malazezëve në veri dhe në jug të Greqisë, te cilet nuk donin për të njohur pavarësinë e saj, shkruan studiuesja italiane ,O.Gargano. Popullsia ishte në nivelin më të ulët të saj; gra, fëmijë dhe të moshuar,ata kishin nevojë për ushqim dhe ndihma të tjera. Raymond Duncan u zhvendos në Sarandë me familjen e tij, për të shkuar në ndihmë të tyre, dhe ajo ishte atje .A kishte shkruar ndonjëherë më parë në këtë vend Isadora Duncan? Studiuesja italiane thotë:Nuk ishte hera e parë, që Isadora ishte në Shqipëri. Vite më parë, filloi nga Brindisi për një udhëtim në Greqi, së bashku me vëllain esaj.
Ajo kishte ndaluar në Prevezë. Këtu është se si e tregoi atë në biografinë e saj: “Ne blem , një djathë dhie, rezervat e bollshme me ullinj të zi dhe peshk të thatë sepse në barkë ka pasur një vend me hije, për të mbajtur ushqimin.Unë kurrë nuk do të harroj erën e djathit dhe peshkut të ekspozuar gjithë ditën në diell , veçanërisht pasi shumë pak anije me vela kishte ushqime të tilla.Shpejt fllad ra dhe ne u detyruam për të marrë lopatat.Në perceptimin e Shqipërisë të përshkruar nga Isadora Duncan shfaqen gjurmë të leximeve të saj të preferuara. Në veçanti të Bajronit.Miti i poetit anglez, i cili vdiq në vitin 1824.Ai kishte shënuar fuqishëm ndjeshmërinë e saj letrare,thotë O.Gargano. Dhe ishte pikërisht që nga Preveza, në 12 nëntor 1809, kur Bajroni shkruan për nënën e tij një letër në të cilën ai e përshkroi me entuziazëm i veshur me kostum kombëtare shqiptare, të cilën ai e kishte veshur në raste të ndryshme: “më e bukura në botë, e përbërë nga një fustanellë e gjatë e bardhë, një mantel qëndisur me fije ari, korse dhe jelek kadife tehe në ari, dhe armë me kornizë argjendi. “Dhe ai gjithashtu ka thënë se ka blerë” kostumet madhështore shqiptarëve, i vetmi artikull i shtrenjtë në këtë vend. Ata kanë një çmim prej 50 guineas, dhe janë aq të pasur në ari ,që në England do të kushtojnë 200 “. Në këngën e dytë të ti,j që është poema Çajld Haroldit, poemë që përmban një udhëtar të ri dhe të shqetësuar që udhëton brigjet e Mesdheut në kërkim të vetvetes, Bajroni i kishte kushtuar Shqipërisë faqet prekëse me admirim dhe romantike e nostalgji. Me tej studiuesja italiane thotë :Në maj te 1913, Isadora Duncan u largua më pas, për një kohë nga Saranda. Historia e udhëtimit të saj u tha nga Luan Rama në :”Santa Quaranta” nje roman gersheti i prere i Isadora Dunkanit. Roman Historik (Tiranë, Argeta, 2005), e cila së shpejti do të publikohet në Francë. I lindur në Tiranë, Luan Rama jetoi për disa kohë në Paris, ku punoi si shkrimtar, gazetar dhe përkthyes. Ishte Ambasadori i Shqipërisë në Francë, dhe është anëtar i Haut Conseil de la Frankofonisë. Në romanin e tij, Rama fillon nga e dhëna autobiografik ofruar nga Duncan në jetën e saj , dhe shtrihet aduke futur atë në kontekstin historik dhe kulturor të kohës, duke i dhënë theks të veçantë për mënyrën se si ajo kishte qenë deri në atë pikë .Ajo ka përfaqësuar Shqipërinë në tregime të udhëtarëve të huaj. Për shembull, në përshkrimin që kishte bërë Pouqueville,për rrethinat e Sarandës ishin “të varfër dhe të kultivuar keq, si shumica e kësaj pjese të Shqipërisë që mbikëqyr detin.”

Ditari i së dielës” i poetit dhe avokatit Sami Velcanit

July 21, 2016 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/

1.Libri me poezi : “Ditari i së dielës” i poetit të mirënjohur,avokat Sami Velcani,është një zë i veçantë plot muzikalitet,rimë dhe ritëm. Autori ka një vizion të vetin mbi realitetin. Poeti në poezinë e tij shpalos besimin se duhet gjithmonë të përballet me sakrifica të ndryshme me durim dhe urtësi. Herë- herë poeti magjepset dhe përbetohet pas idealeve të mëdha të cilave u thur vargje madhore. Pjesët poetike na paraqesin pjesëza të vetvetes ,pjesë nga shpirti dhe trupi i tij. Ja një copëz poezi e shkëputur nga libri:

Mjegullat majat i përpiu

Si përpinë një dashuri

Shkëmb i shpirtit vetëtiu

U tret me mjegullën pa kufi…

Kijrimin e këtij autori e shikojmë hera=herës në mundësi të reja në rimimin e vargut shpesh herë poezinë në dy rrafshe:në përsiatjet për idenë e ekzistencës në çastet e dëshpërimit personal dhe në prirjen e figurshmërisë së qartë e të hapur për tu bërë deri në fund i lexueshëm dhe i kuptueshëm

2.Te vëllimi me poezi:“Ditari i së dielës” cfarë mund të gjejej lexuesi?Shumkë dilema shqetësuese fshihen nëpër vargje,shuymë cështje dhe kategori vihen para pikëpyetjeve ose të paktën shumë cështje të ekzistencës mbeten të hapura…Duke marrë në analizë pjesë nga një poezi e këtij libri shqyrtojmë:

Me një vajzë shkoja për stika

S’na shqitej nga duart rrëshira

I fërkoja duart e saj

Ajo me të miat

I fërkoja me ditët

Pa e ditur

Se ishin më të mirat.

Vargjet shpalosen përmes epiteteve me ngarkesë emocionale që përjashtohen dhe para plotësohen mes vetes duke qëndruar pranë e pranë. Këtu përdoret me mjeshtëri rima,ritmi dhe fjalët vijnë bukur dhe këndshëm.

Rrëshkas mes kujtimesh i shpenguar

Tani nuk ka me fre t’më mbajë lumturinë,

Jam zog që në qiell nis udhën pa pushuar

Dhe shkojë në parajsë të takojë Perëndinë…

Ka diçka naimjane besoj këto vargje të skalitura mjeshtërisht e bukurisht nga dora e një mjeshtri të penës.

3.Lirikat e këtij poeti mund të emërtohen dhe si refleksive meqë bashkë-frymojnë nuancat e ekzistencës si: jeta,vdekja,shpresa,tragjizmi,malli,pikëllimi.

Fuqia tërheqëse e vëmendjes e ndjek këmba-këmbës poetin nëpër botë,ajo është një magji e gjithë pushtetshme. Dihet që fati është përcaktim sovran,që nuk të ndërron dhe as nuk e ndërron dot,që nuk ta falin e as fal dot.

Ëndërroj pa fund

Kredhur në vetmi

Vjeshta gjethet shkund

Për sytë etu gri…

Poezia është karakteristikë për figuracionin e veçantë,vihen re figura që hapin horizonte të paanshme,të pafundme.

Poezia me temën e dashurisë merr tone dhe ngjyra të veçanta,para së gjithash nga cilësia e të menduarit. Psh si ngjyra e gjetheve në vjeshtë dhe buhisja e lulërive në pranverë.

Vet realiteti i ngarkuar me tension e çekuilibrime shpirtërore e morale,reflektohet në tërësinë e botës krijuese të poetit dhe në krejt vëllimin në veçanti. Nga kjo perspektivë le të marrin furtunën dashurinë. Tingëllon si jehonë kujtimi si një e kaluar e perënduar që të braktis apo e braktis. Tingëllon po ashtu sidomos fraza lirike poetit si një fat ekzistencial nga i cili nuk ke si ikën. Një kujtim dashurie kështu natyrshëm shndërrohet në mendim,në urti,ngrihet në shkallë të rezonancës filozofike e ngarkuar me shijen e melankolisë apo me jehona të largëta elegjike. Duke i rezistuar prirjes emocionale në llogari të njohjes ,vetë njohjes si një ligjshmëri ekzistenciale,dashuria në stacionin e fundit shfaqet si proces që lëviz brenda një rrethi. Përmbushjet kuptimore të këtij udhëtimi pafund shpesh të sjellin një shije të mistershme,qiellore.

Netët na dhunojnë në fytyrë

Njësoj si dje si sot,qëkur s’mbahet mend

Ikja jonë

Paska peshë të rëndë.

Herë herë në poezi mbizotëron fryma elagjike dhimbja pushton shpirtin e poetit si stuhi e pashmangshme. Cikli i jetës në realizim, e sipër nuk kursen as njerëzit e tij më të dashur të cilët ai i ka në zemër gjithmonë edhe kur ata nuk ndodhen më fizikisht pran poetit. Vdekja rrëmben shpirtra në paqen e përjetshme.

Ike e me vete more dimrat

Mua më le të gjithë zjarrin

Shpesh e kujtoj ditën e ikjes

Se baballarët kur ikin

Për bijtë lënë pas vetëm mallin.

4.Me veprën e tij poetike autorit i duket sikur fillon një projekt të ri poetik që përmes një vizioni global depërton thellë në realitetin e përditshëm. Është një poezi e frymëzuar nga reflekse ekzistenciale të aktualitetit shqiptar.

Unë jam bir i një ëndërr të virgjër.

Me hienat modernë s’bëjë kompromis

Ndaj nga qiejt e mi kërkoj përgjigje

Dhe grinë e reve e mbaj si një filiz mbi kurriz.

5.Poeti Sami Velcani përpos botimeve të tjera është një poet i cili me frymëzimin e tij sjell një aromë të këndshme fjalësh dhe meditimesh.

Skenderbeu dhe Rembrandi

July 7, 2016 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/

1.
Këto shënime të shkurtëra të Vincenza Musardo Talò për librin: Skëderbeg një hero modern”, të autorit Gennaro Francione, editor C. D’Agostino, Roma 2003, shkruan:Në rrethin e studimeve të mia për Shqipërinë lashtë dhe Giorgio Castriota Skenderbeu, unë gjithmonë e pëlqej zërin e atyre, që kanë qenë në gjendje të kuptojnë pamjen komplekse dhe e jashtëzakonshme të një njeriu që e ka bërë vendin dhe idealet e fesë e shpatës së tij dhe e zemrës së tij ,por unë nuk e kisha studiuar ende këtë vëllim të shquar të nënshkruar nga Gennaro Francione, “gjyqtarit-shkrimtar,” të cilit tashmë i njohur sigurisht nuk ka nevojë për hyrje.
2.
Më tej Vincenza Musardo Talò thotë:Ndërkohë, titulli i librit më duket interesante shpjegohet – me intuitë të hollë dhe të mprehtë – dy pasardhësit e drejtpërdrejtë të Castriotëve , dhe Giulio Alessandro Castriota Skenderbeu së Shqipërisë, e cila, që në hyrje të tyre, reflektojnë në “modernitetin” e tyre fisnik . Modernizmi që është e ligjshme për të paktën tre karakteristika thelbësore: “Vizioni i saj unifikuar të shtetit, si rezultat i kalimit para kohe të partikularizmit feudal, ekstreme dhe duke fituar luftën e tij për ruajtjen e vetëvendosjes dhe sovranitetit territorial “dhe më në fund, figura me shkëlqim të asaj teoremë të paqes vëllazërore midis popujve dhe qytetërimeve, siç është përcaktuar nga fjalët në kohen e vdekjes së Skenderbeu, kur thotë me tonin e një profeti: “Ne nuk do të arrijmë dot një paqe të drejtë ku myslimanët, të krishterët dhe pasuesit e çdo riti tjetër të heqë dorë nga përdorimi i dhunës, për të zgjidhur çdo mosmarrëveshje në fund? “.
3.
Në analizën e librit Vincenza Musardo Talò shkruan: Për atë që ka të bëjë me sistemin strukturor të vëllimit të Gennaro Francione, kjo mbështetet në një dizajn të ngurtë dhe të zhytur në mendime, për fat të mirë mbështetur nga doviziose dhe arkivit të suksesshëm zbulimi. Flukset e transmetuar pothuajse si komplot të një romani, të ndarë në tre seksione:
– E para, Skenderbeu.Tregime të përmbledhura për shqiponjën, përfshijnë tetë kapituj.
– E dyta ofron një ekspozitë të suksesshëm të katër kapitujve.
– E treta, shkalla e Skënderbeut, është një dramë pëlhurë surreal të stilit urban është ndërthurje shumë e pasur e ngjarjeve dhe karaktere.
Dhe, së pari, unë do të ndalem në pjesën e tretë të punës së Francione, ndër të tjera, vlerësuar si dramaturg, jo vetëm në tokën kombëtare.
4.
Duke u bazuar në të dhënat e Ëikipedia,autori i këtij shkrimi thotë: Drama e tij, e shkalla e Scannerebecco hapet me një prolog, ku fuqia krijuese e autorit hedh lexuesin në një cështje interesante dhe emblematike e figurave vokale që jetojnë apo kanë vdekur, të cilët lëvizin në vende shqetësuese të një varrezë të lashtë, në kohë magjike dhe misterioze të natës, e cila zbehet në ditën e shenjtë të Candlemas. Më pas, u duke e mbështetur këtu, është pamja e Skënderbeut, i cili vjen nga kohët të tjera. Heroi tregon fantazmë dhe i zbehtë, por krenar dhe mbretëror duke, pritur-përjetim të ngjarjeve, dhe rindërton epiken legjendare të shqiptarëve, kur ai ishte ende gjallë.
5.
Vincenza Musardo Talò hidhet tek analiza e librit.Ngjarjet, të gjitha me mjeshtëri dhe të rindërtuar bukur, të cilat rrotullohen duke u pasur dymbëdhjetë skena pasuese duke kulminuar në atmosferë me ajër të rralluar të një epilogu, në gjendje për të lëvizur lexuesi mes realitetit dhe vizionit, ndërsa në shpinë të Skënderbeut në fushën e të vdekurve, heronj në parajsë.”Mite të paraardhësve, ritualet, etnike, ingranazhet e luftës, gjaqe,dashuria, himne dhe këngë patriotike, këto janë karaktere të dramës. Kjo mund të duket e çuditshme për shumicën e njerëzve, nëse keni lexuar një libër, duke filluar me pjesën e fundit në vend të kësaj kjo më bind mua se kjo është rruga, që qasjet më të mira dhe prezanton lexuesin me dijeninë e njeriut hero dhe të kuptuarit e figurës mitike të udhëheqësit, princit-shqiptarë. Pas kthimit, më në fund, në pjesën e parë të librit, në tetë kapituj të gjerë, me një përdorim mendjemprehtë të dokumenteve dhe citateve, dhe ngjarjet e jashtëzakonshme, që panë marrjen e historisë së Castriotëve , kur ai është marrë peng nga gjykata turke, ishte ende një fëmijë, deri ditën e vdekjes së tij.
Asgjë nuk është e fshehur: dashuri e sinqertë, që Sulltani tregoi për të burgosur e rinj dhe premtues, inteligjencën e tij akute dhe vlerën e kulturës së saj (George( Gjergj fliste pesë gjuhë), i cili së bashku me ekspertizën ushtarake, i dha atij emrin e Scander- bej (Prince Allesandro), me një aluzion të qartë të mbretit të lashtë maqedonas. Dhe përsëri, në rrëshqitje te faktet në lidhje me vendimin e guximshëm për Nishin, duke e lënë komandën e ushtrisë së Gjysmëhënës dhe të shkoj për të liruar Krujen e tij,duke bërë lidhje diplomatike në Lezhë, Shqipëri që shpërthyen në partikularizmin feudal dhe për herë të parë të bashkuar, tërë princat feudale të vendit, të shqiponjave, jo se gjenerali ishte i dashuri, i heshtur për popullin e tij të përulur, një turmë prej pastorëve të vështirë, kur ai vendosi për të shtuar në përkrenare e tij, jo Stema e prejardhjen e tij aristokratike, por paraqitja e një dhie, si të gjithë të tjerët pashë midis kullotat e gjelbëra të shkëmbinjëve të pjerrtë të Matit.
6.
Për shqiptarët njihen faktet dhe luftimet që ndërmori Skenderbeu.Por faqet më të forta janë ato që gjurmë beteje, shumë heroike që poshtërojnë krenarinë e Muratit dhe pastaj të birit të tij Mehemed II, e që epike legjendare, e cila tani e ka stolisur personin e Skënderbeut, thotë me tutje autori i këtij shkrimi.
Dhe pastaj, përsëri, autori ndjek fatlum me një dorë të sigurt dhe të ndërlikuar rrjetin e marrëdhënieve, që Skënderbeu ishte në gjendje për të endur me mbretine Aragonese, Alfonso V dhe djali i tij Ferdinand, me papët e Romës, Venedikut, Milanos dhe vende të të tjera të mëdha të Ballkanit. Një rrje,t që solli përfitime reciproke dhe e bëri Shqipërinë në atë kohë i vetmi shtet, i aftë për të siguruar një rezistencë graniti për turqit, të cilëve taktikat e luftës dhe një ushtri më të madhe se (dhe në numër të njerëzve dhe të pajisjeve të ushtrisë) kurrë nuk arriti të mposhtë shqiptarët ose për të arritur brigjet e Adriatikut, për të sulmuar Perëndimin e krishterë. Gjithashtu në këtë pjesë të parë të punës së Francione, do të doja të theksoj se lexuesi është njohur me fisnikërit e shumë që jetonin në Shqipërin e shekullit të pesëmbëdhjetë, apo kapedan, familjet aristokrate, shpesh në luftë me njëri-tjetrin dhe se pas bërjes së Lidhjes së Lezhës, më në fund u kthye në paqe, e aleate fide të Skënderbeut dhe u bashkuan së bashku me kontratat e martesës, e cila i përforcojë marrëveshjet. I njëjtë Castriotë merr për grua një bijë të pasur dhe të fuqishëm të Aranitit, Donikën e bukur, me të cilën ai kishte djalin e tij të vetëm, Gjonin.
7.
Duke lexuar këtë pjesë, Shqipëria duket më afër dhe historinë e saj më të pasur dhe më interesante, thekson autori. Dhe kështu, në fytyrën epike,të Skënderbeut pothuajse të vetmuar, ata i drejtohen emrat e burrave dhe grave të tjera që kanë ndihmuar për të promovuar historinë e lavdishme të Shqipërisë në atë kohë.Pjesa e dytë e punës, megjithatë, gjejmë gjurmë fenomenin e dhimbshëm të trans, një fenomen në të cilën Arberia lindjes – marrëdhënia e humbura dhe atdheun e shqiptarëve në mërgim,që u arratisën nga Shqipëria pas rënies së Krujës (1478). Këto faqe janë intensive, që hedhin dritë mbi origjinën dhe konsolidimin e mitit të Skënderbeut, i cili u bë një simbol me banorët e shumë shtëpive shqiptare të Mbretërisë së Napolit.
Himnet e Heroi, valle e Skënderbeut, një ritual ndjellëse i pasur etnik (të tilla si Vallje apo rituale e të vdekurve të kthyerve) dhe vetëm ndonjëherë të shihni në qendër figurën e princit shqiptar, ndërkohë riafirmojnë – në zemër të popullit të këtij kantoni të ri të Shqipërisë, në anën tjetër të Adriatikut – kujtesës këmbëngulës dhe dashurisë për kulturën .E megjithatë, të duket pothuajse e re për ne faqet Ëest, ku Francione përshkruan Kanunin e ngurtë, kodin për të jetuar me rregullat e shenjta, në të cilat, vlerësohet mbi të gjitha: nderi, besa, fjala, ‘mikpritja dhe familja, për çdo epirot, duket të jetë me vlerë më shumë se vetë jeta.
Shkrimi, nga regjistrat e shprehjes nga më të ndryshme, ajo është gjithmonë e sheshtë dhe e qetë, ende në gjendje të ofrojnë momente të përfshirjes intime në përrallë, duke çuar lexuesit në shumë fushëbeteja, të cilat vijnë të gjalla si me magji të britmës së lirisë dhe të Skënderbeut,ku turqit janë të lëkundur në sytë e shpatës së tij të ngritur lartë.Dhe pastaj, këtu dhe atje, pikëpamjet e reja të Shqipërisë mesjetare që vuajnë, skica të pabotuara të gjykatës të rafinuar, të sulltanëve, të Adrianopojës dhe humanistes e mbretërve të Aragonit, miqtë e Shqipërisë. Ndërkohë, në sfond të transmetimit, në një afresk të kujdesshme historik, është mishëruar shenje të një kulturë të lashtë, të cilat ne e dimë që të jetë shqiptare, bijë e qytetërimit të ndritshëm ilirë.
8.
Duke e përfunduar këtë shkrim të vitit 2005, të cilën autori e ka shoqëruar me punime pikture të heroit tonë kombëtar nga Guiseppe Pichierri për botimin e këtij libri,autori thekson, ia vlen që të uroj dhe për këtë shkak autorin për trajtimin e guximshme dhe dhuratë të çmuar të një subjekti pak të njohur për ne perëndimorët, ndërkohë, sot, me aq shumë shpresë, “Toka e Shqiponjave troket në derën e Bashkimit Evropian. “Në analizën e fundit, nuk shkon pa u përmendur format të bukura redaktuese të vëllimit, në të cilin është mbuluar e stolisur me një portret të rrallë dhe të vlefshme të Heroit të Shqipërisë, i atribuohet edhe për frymëzimin hyjnor të Rembrandt ,por vjedhur pa fat në vitin 1992.