Gezim Llojdia – Page 57 – Dielli

FOLKLORI I KËNGËS BOLENASE- FRYMA E AJRIT ËSHTË PIKË VESË

July 19, 2013 by dgreca

SHKRUAN:GËZIM LLOJDIA/

Nertesi Asllani është një poet lab. Djepet e labëreshave që kanë përkundur trima,kanë përkundur midis tyre edhe poet e rapsod. Dihet se të gjithë llojet krijesave janë krijuar në mjedise misterioze, që i përkasin ekstazës shpirtërore. Mirëpo krijesat që kanë shfaqur habi,pra shpejtësi mendore në kohët e hershme të fëmijërisë së tyre, çuditërisht u rritën ,aty mes halleve, mizerjes, varfërisë nga pantallonat shkurta e flokët qethur me gërshërë dhish,nga trasta e librave te çobani magjër me llabane nga i zoti që tërheq për dore gomarin e zëmëruar keqas, një ditë i takon krejt të ndryshuar, i gjen poet,rapsod,ushtarak,arsimtar pse ishin njerëz me palcë me vlera shpirtërore me vepra të mira .Dashuria njerëzore tek kjo pjesë ka lerë vet. Fryma e ajrit është pikë vesë.

Ç’janë rapsodët. Në viset ku kemi lindur ,shkoza,panja,prralli, janë vargjet e këngës. Po rapsodi cili është? Rapsodi është ai bujku që mrih pleh në të vërtetë është kopshtari që mbjell trëndafilishte. Trëndafilishta lulëzon e kompozon lulërin . Cicërimat zogjve që shpojnë veshët. Ah i madhi Zoti kur lodron ëndrra e shpirtit. Buke misri e bërë me hi,kulloshtër nga bagëtia. Pyjet që uturijnë nga bukuria, marrëzia e çmendur e gjinkallave,velesim shpirti me trëndelinë. Manaret uratat ku shkojnë kështu të uruarat të bekuarat…Rapsodët e kësaj treve u rritën në këtë vise,me det mali me retë qumështore,me ujë stere atje ku xixëllonjat shuhen në duar,gruri aty mblidhet në duaj. Do të kujtojë flladin që të zilepsë dhe frymëzim që merr shpirti. I gjithë ky arsenal shpirtëror pikëzohet vetëm tek ata njerëz, që shpirti i tyre uturin netëve dhe ditëve. sepse mëndja bredh sëbashku me shpirtin nëpër këtë det hapësire.

Ç’është në të vërtetë kënga e Bolenës Nertesi Asllani shprehet:Kënga e Bolenës:Jehonë malesh, /aromë trëndeline,/ dallgë Shushice, /iso burimesh, dashuri e krenari njerëzore./Brenda një shkrimi të vetëm shkruan ai, është e pamundur të trajtosh në imtësi, thellësi e gjerësi vlerat estetike dhe ideore të këngës polifonike qoftë edhe të një fshati të vetëm siç është Bolena. Një studiues i huaj thotë: është një veçanti e çuditshme ku kënga e çdo fshati bile e çdo lagjeje është e dallueshme dhe e ndryshme nga njëra te tjetra. Megjithatë për këngën e Bolenës zakonisht thuhet: “shtruar Bolençe”. Me sa duket kënga ngjan me hapin e shtruar dhe fjalën e shtruar të këtij fshati.“ Bolena me emër/Me ty jam në ëndërr/ Me viset e tua Det me dallgëzime

Mali me shpërthime/ Me këngët e virua”.Më shfaqen para syve ata burra si Haris Matua, Mico Trakua, Malo Razipi, Maze Hysi, Riza Koçiu, Sejko Zeneli, Hajro Dulja,etj. Pjesa më e madhe e tyre nuk jetojnë më. Ata jetojnë e kanë mbetur të gjallë me zërin e tyre, në këngët dhe vallet e tyre, në dollitë dhe shakatë e tyre.

Cila është përvoja e grupit të Bolenës.Nertesi Asllani thotë:Në vitet e para të fëminisë time kujtoj me nostalgji të veçantë, unë dhe brezi i moshës time, grupin polifonik të oficerëve të Bolenës (siç u quajt) të cilët bënë incizimet e para në Radio – Tirana.Ishte aty nga mesi i viteve 60-të. Ishte krenari e madhe për ne kur dëgjonim spikeren që thoshte në orarin e Radio-Postës së asaj kohe “Këndon grupi polifonik i Bolenës”. Grupet e tjera polifonike të Vlorës e të jugut akoma nuk ishin dëgjuar. Më vonë do ti njihnim nga afër bashkëfshatarët tanë si Ysniun, Istrefin, Reshatin, Mullahun etj.etj.Aty nga vitet 70-të, kënga e Bolenës do të merrte një hov të ri. Erdhi një brez burrash e grash me dëshirë, pasion e talent, të cilët u dalluan dhe u vlerësuan edhe nëpër festivale zonale e rrethi. Davua, Rrapua, Razipi, Dilaveri, Idajeti, Lavdoshi, Petrua, Faizi, Votimja, Sheqerja, Zana, Qenerja, Durimja, etj.etj. U bënë edhe incizimet e para në Radio-Gjirokastra, ku shumë këngë e valle u bënë “Hite” për atë kohë. E ndiej për detyrë të përmend këtu poetin e mirënjohur popullor dhe folkloristin Kujtim Mici, i cili shërbente si drejtor shkolle në Bolenë dhe njëkohësisht furnizonte me tekste dhe drejtonte në atë kohë grupin e Bolenës .

Pra dhe cilat ishin temat që realizoi ky grup polifonik:Nertesi Asllani shprehet:Ndihem sa i detyruar aq dhe i privilegjuar që mu dha rasti të punoja si drejtues i shtëpisë së Kulturës Bolenë në vitet 80-të e në vazhdim. Krahas detyrave të tjera më duhej të merresha direkt me këngën e fshatit. Kënga e Bolenës vinte që nga shekujt brez pas brezi duke shoqëruar këtë popull në dasma e gëzime, por edhe nëpër halle të mëdha e dramat e kohës. Ligjërimet dhe vajet e nënave heroina shamizeza, kishin fiksuar ngjarje tragjike e trima kordhëtarë që i kishin bërë hije e dhënë emër këtij fshati nëpër breza të pa dorëzuar e gjunjëzuar përpara hasmit.Si një jehonë e largët vjen kënga e rëndë me vargje brilante kushtuar Leskoduke pallëlarë që shkuan në Stamboll te Veziri dhe mbenë andej bashkë me kokën e prerë të Ali Pashait.

“…Leskodukaj të më ziri,/Rrathë në kokë tu viri,/Pisha në thoj tu shtiri,/Me duar prapa të lidhi,/Në Stamboll brënda ti biri,/Sadik Guxhë e Birçe Trimi./Shkuan trimat, shkuan tutje,/Në Stamboll të shtatë vanë,/Pallë e larë e Leskoduke,/Vetëtin mbi supet tanë. .”

Cilat janë disa nga rritjet këtij grupi folklorik ndër vire?Nertesi Asllani përgjigjet:Erdhi një brez tjetër djem e vajza të talentuar që përfaqësuan me dinjitet grupin folklorik të Bolenës në vitet 80-të, si Lavdoshi, Pajtimi, Vangjeli, Mirvetja, Vitoria, Fatbardha, Petrua, Harizi, Vasili, Davua, Selmani, Eqeremi, Totua etj..Për hir të së vërtetës dua të pohoj se grupi folklorik (miks) i Bolenës në ato vite u barazua me grupet më të mira të Vlorës e gjithë Labërisë. Nisën incizimet e filmimet e para në Radio-Televizionin Shtetëror, Tiranë e Gjirokastër. Doli fitues në të gjitha konkurrimet zonale, rrethi e ato kombëtare.Në vitin 1983 grupi folklorik i vajzave të Bolenës me soliste Vitori Hosi do të shpallej laurante e F.F. Kombëtar Gjirokastër, me vallen humoristike “Plaku me plakën ç’u zunë”. “Kënga ime mal e rëndë, kënga ninull fëminije, unë notoj në det me këngë, po s’këndova plas mërzija”- thuhet diku në vargjet e një kënge .Krahas grupit të burrave, grupi i vajzave apo grave të Bolenës ka dhënë një kontribut të veçantë dhe është vlerësuar si një risi edhe nga studiues të Institutit të Folklorit. Studiuesi i Folklorit Spiro Shituni thotë në librin e tij se “Kënga grarishte e Bolenës për nga unifikimi dhe harmonia është një perlë e vërtetë”. Në vitin 1988 në Festival Foklorik Kombëtar të Gjirokastrës, ninulla e djepit :“Rritu se te pret martina” kënduar nga Fatbardha Hosi do të shpallej luante e këtij festivali dhe do të shkonte me numrat e zgjedhur në Koncertin qeveritar në Tiranë. Më vonë, në përbërje të ansamblit të Vlorës do të shkonte në Francë ku do të korrte një sukses të jashtëzakonshëm. Ninullat dhe logatjet në Bolenë janë një pasuri të cilat vijnë si pasojë e dramave dhe tragjedive që kanë ndodhur në shekuj. Ligjërimet e grave bolenase me zëra dhe vargje brilante janë thesare të rralla. Një vend të veçantë zë në reporterin e këngës së Bolenës edhe lirika baritore dhe ajo e dashurisë. Dua ta them brenda modestisë time se nuk mbaj mend ndonjëherë që ky grup të ketë dështuar në skenë. Në dhjetëra e dhjetëra koncerte e festivale grupi i Bolenës u shfaq me dinjitet të plotë. Ja një poezi e poetit Nertesi:

Çoban ta dëgjova zënë

Përtej në shullë

Kur i bjerje me të qarë

Natën culisë

Unë kam dalë në dritare

Se gjumi s’më zë

Desha të vija të tinë

Po nëna s’më lë

Për muhabetin që bëmë

Apo skemi gjë?

SCANDERBEIDE I MARGARET SARROCCHI

July 9, 2013 by dgreca

*Një autore italiane studiuesja Olimpia Gargano merr në shqyrtim poemën epike duke sjell imazhe të botimit nga bibliotekat më të hershme italiane/

*Poema e parë epike shkruar nga një grua u frymëzua nga heroi Kombëtar shqiptar/

Shkruan: Gëzim Llojdia*/

Poema e parë epike shkruar nga një grua u frymëzua nga heroi Kombëtar shqiptar Giorgio Castriota Skënderbeu: Scanderbeide është i Margaret Sarrocchi, shkruan Olimpia Gargano, studiuese e njohur italiane , duke vijuar më tej me shqyrtimet e poemës. Botuar në Romë në vitin 1606, i ndarë në 23 këngë për një total prej l250 faqe.

Scanderbeide tregon Skënderbeun në kryengritje kundër Sulltan Muradit II për të marrë timonit e popullit të tij, të cilët luftuan për pavarësinë e tyre për 25 vjet.

Shqyrtimi i Olimpia Gargano është interesant edhe për faktin se për të dhënat që sjell deri më sot janë gati të panjohura. Burimi kryesor i Scanderbeide, thotë Gargano, ështëhistoria :De vita et gestis Scanderbegi,Epirotarum principis e Marin Barletit, shkruar në latinisht dhe botuar në Romë në dekadën e parë të shekullit XVI. Kjo poemë e shkruar nga Margaret Sarrocchi (është një autore italiane), e cila e ka shkruar në rimën tetë(Sipas ABABABCC skemë).Pikërisht e kësaj dore është poema epike kushtuar heroit shqiptar.Gargano thotë:Edicioni i fundit u botua në vitin 1623, gjashtë vjet pas zhdukjes së autores së poemës( pra largimit tokësor të saj). Bëhet fjalë për kohën e ribotimit të poemës e cila u ribotua kur autorja e saj kishte vdekur. Lidhur me ribotimet duhet thënë se : Nuk janë të ndryshme kopjet, thotë Gargano, që ruhen në mënyrë prestigjioze te Bibliotekat evropiane, një nga të cilat (janë disa imazhe në këtë artikulli) ruhet në fondin e çmuar të Bibliotekës Aprosiana e Ventimiglia, e cila është ndër bibliotekat më të lashta publike italiane.

Jehona Scanderbeide

O. Gargano thotë:Shumë të popullarizuara nga bashkëkohësit në mesin e saj, Scanderbeide ka qarkulluar gjerësisht në literaturën evropiane të shekujve të fundit, dhe sipas të gjitha gjasave ka kontribuar për të ndikuar në ndërtimin ekarakter letrar të Skënderbeut në poezi të shumta, dhe prozë që i janë dedikuar nëpër Evropë ndërmjet shekujve të shtatëmbëdhjetë dhe tetëmbëdhjetë. Disa vjet më parë, Universiteti i Chicago ka publikuar një version në prozë të drejtë të Scanderbeide.

Në parathënie shkurtimisht thuhet se Scanderbeide e Margherita Sarrocchi është një poemë për luftën e rezistencës së George Skenderbeu, princ shqiptar, kundër sulltanëve osmanë ndërmjet viteve 1443-1468. Kërkesa e saj në historinë letrare, tani mund të supozohen të arsyeshme, do të pushojë mbi kontributin e saj origjinae dhe të rëndësishme në poezinë e luftës dhe për përfaqësimin e konflikteve politike. Së pari si poezi epike historike nga një grua, ajo u shfaq në një projekt të pjesshëm në vitin 1606 dhe u botua në formën e të plotë pas vdekjes në vitin 1623. Në zgjedhjen e një fushate ushtarake, që mbahen ngjarjet aktuale relevante të politikës bashkëkohore, Sarrocchi trajton vetëm një zhanër që më shumë se çdo tjetër duket të jetë kompetencë e njerëzve, por edhe ka guxuar të zgjidhi një çështje potencialisht ndaj duke u formuar në formë poetike. Dekadat që paraprijnë publikimin e Scanderbeide kishte qenë një periudhë me interes të madh teorik, në të cilën fushëveprimi dhe legjitimiteti i të gjitha zhanreve letrare, si poezi heroike në veçanti, u peshuan kërkuese .

Sarrocchi ishte një njeri i famshëm në kohën e saj dhe mbetet edhe sot një përjashtim në historinë e grave shkrimtarëve të hershme moderne për nivelin e kompetencës, që ajo e ka arritura dhe për lehtësinë me të cilën meriton të lejohet për të lëvizur në qarqet letrare romake dhe sociale. Shumë burra të shquar të cilët mund ta vëzhgojnë nga afër saj, shprehën habi për shkallën e njohurive të saj, cilësinë e talentin e saj poetik, dhe ekspertizën e shkathët me të cilën ajo ka qëndruar testin e shqyrtimit kritik në mbledhjet dhe në tubimet e akademikëve. Gian Vittorio Rossi, një shkrimtar dhe kritik i prestigjit, një satirist i paepur i të gjithë poetëve dhe intelektualëve bashkëkohorë, në 1645 shkroi duke lavdëruar atë në terma të qarta, si një grua e kapaciteteve të pazgjidhura dhe si e vetmja , që ka përfunduar një poemë. Sipas Gian Vittorio Rossi, Margherita ka kaërkuar ” shtëpia e saj të jetë jo vetëm një altar për të gjitha artet e bukura, por edhe një orakull i filozofisë, teologjisë, të gjitha disiplinat e bukur, dhe madje edhe të gjitha virtytet.”

Në pikëpamje të kufizimeve të imponuara mbi gratë në epokën post-Tridentine, suksesi Sarrocchi është i mistershme, por kjo mund të shpjegohet në kontekstin e rigjallërimit të jetës romake në kapërcyell të shekullit. Ajo ka marrë pjesë në diskutimet e njerëzve të tjerë , ajo ka ndërmjetësuar mosmarrëveshjet e tyre, dhe ajo mirëkuptohet se çdo gjë që ajo u kishte thënë ishte që të merret si një përgjigje e orakullit të Delfit.” Dyert e akademitë prestigjioze ju hapën më shpejt asaj. Në agim të shekullit, akademia ka shijuar favor më të madh në mesin e avant-gardës romake ishte Accademia degli Umoristi. Sarrocchi ishte një nga anëtarët e hershme, ajo u bashkua me të rreth vitit 1602-dhe qëndroi aktiv në atë për disa vite. Rossi shkruan: “Unë e pashë atë shpesh si ajo recitoi poezi shumë elegante me mbaresa të mprehta aforistik ndaj admirim të përgjithshëm të audiencës të tërë.” Nga Piemontes, Agostino della Chiesa, i pranishëm në disa prej leksioneve Sarrocchi gjatë vizitave të tij në Romë, gjithashtu dëshmoi për të mësuarit e saj të jashtëzakonshme dhe aftësive. Sipas Nicolò Toppi, ajo ka habitur edhe akademikët më të mira në Napoli, duke recituar hartimet e saj poetike dhe, në raste të tjera, duke diskutuar pyetje filozofike. Sarrocchi ishte gruaja e parë që të jetë një anëtare e rregullt e Akademisë dhe kuptohet, mori krenari të madhe në aftësinë e saj për të shkëlqyer në kuvendet e burrave të mësuar, si askush e seksit të saj, nuk kishte pasur mundësi për ta bërë këtë më herët.

Kush ishte autorja e Scanderbeide?

Disa fakte janë të njohura në lidhje me familjen Sarrocchi dhe jetën e hershme. Ajo ka lindur në Napoli rreth vitit 1560 në një familje të klasës së mesme me kushte ekonomike ,thotë Gargano që e kishte origjinën në Gragnano, një qytet i vogël pranë Castellamare di Stabia. Babai i saj, Giovanni Sarrocchi, vdiq para kohe, dhe përgjegjësia për arsimin e Margherita ishte marrë përsipër nga kardinali Guglielmo Sirleto, një studiues i shquar, kujdestarit dhe kryeadministrator të Bibliotekës së Vatikanit, dhe një njeri i interesuar fort në edukimin e rinisë katolike. Pas vendosjes së saj në manastirin e Santa Cecilia në Trastevere, G. Sirleto panë në atë që Margherita do marri mësim në klasë të parë në artet liberale dhe shkencat. Mësuesi i saj në poezi latine dhe italiane ishte Rinaldo Corso, një mësues me reputacion dhe një autor pjellor i librave mbi letërsinë , teologjinë, dhe ligjinë, i cili kishte shkruar edhe një tekst shumë të suksesshëm të gramatikës italiane. Si një traditë të mirë të kohës, u edukua në Artet e trivium dhe quadrivium, që do të thotë në rrjedhën e studimeve të plota, që varionin nga literatura klasike dhe shkenca moderne, duke përfshirë disiplina të tilla si: gjeometri, retorikë,astronomi dhe muzikë. Kultura e saj unike ka bërë kështu, që nga mosha e hershme të futet fuqishëm në këto disiplina.Mësoi matematikën, përveç disiplinave të tjera të tilla si retorikës greke, së pari në Collegio Romano, atëherë, nga rreth vitit 1.600, në Universitetin “La Sapienza” të Romës. Shënimet biografike të lëna nga disa nga bashkëkohësit e saj dëshmojnë, në fakt, se Sarrocchi ishte shembullor jo vetëm në shkencat humane, të cilat parashohin një argumentim të plotë në klasike dhe në disiplinat e trivium dhe quadrivium, por edhe në matematikë, e cila ishte pjesë e sapoformuar në Ratio Studiorum në të gjitha kolegjet jezuit. Familja Colonna, në dhomat e saj mblodhi eksponentët më të rëndësishme e kulturës evropiane. Vlerësuar si një ogur, Margherita u prezantua për anëtarët e familjes së fuqishme Kolona, pallati i të cilëve , si ato të shumë të tjera aristokratëve ishte bërë një vend takimi për artistët dhe shkrimtarët.

Në vitin 1602,gruaja e parë që do të pranohen në një akademi letrare, u bashkua meAkademinë e Humorists, mes anëtarëve, të të cilëve ishin edhe Giovan Battista Marino, dell’Adone.(Ka këtë biografi: Napoli, 14 tetor 1569 – Napoli,26 mars 1625) ishte një poet dhe shkrimtar italian. Ai është konsideruar si përfaqësuesi i poezisë baroke në Itali. Ndikimi i tij mbi shkrimtarët italianë dhe të huaj të shekullit të shtatëmbëdhjetë ishte i madh).

Sarrocchi mësoi matematikë dhe gjuhë greke në Universitetin e Romës “La Sapienza”, dhe mbikëqyri seksionin e lashtë grek të i Bibliotekës së Vatikanit. Shkroi libra. Aktualisht besohet se tani është e humbur, tema e shkencës dhe teologjisë. Diskutimin e çështjeve shkencore mealbanologët kryesorë të kohës dhe ishte në përgjigje me Galileo Galilei, të cilit i dërgoi një kopje të Scanderbeide, duke kërkuar mendimin e tij për strukturat e përgjithshme të poemës.

Gjendja në Itali në fillim të shekullit të shtatëmbëdhjetë, kur osmanët vazhduan ekspansionizmin, që perceptohet si një kërcënim pavarësisht fitores së Lidhjes së Shenjtë kundër turqve në Betejën e Lepantit, një karakter si Skënderbeut,( i dhanë titullin e Athleta Christi nga Pontiffs romak), ka ushtruar në sytë e katolikëve një kujtesë të fortë simbolike.

Sa njihet puna e Margaret Sarrocchi

Olympia Gargano më poshtë vijon:Në ditët e sotme, pavarësisht nga disa studime speciale dhe një faqe të botuar në studimet kritike të Kryqit të Benediktit, puna e Margaret Sarrocchi mbeten të injoruar nga tekstet e historisë letrare. Tani publikimi i Universiteti të Çikagos ka raportuar për skenën ndërkombëtare kjo punë duhet të ketë një vend të rëndësishëm në bibliografialbanistica dhe më shumë. Në punën e kuruar nga Rinaldina Russell,Profesor i gjuhës dhe kulturës në Evropian Queens College në Nju Jork, në tekstin origjinal italian janë rishikuar në një version në prozë,për lexueshmëri si edhe për lexuesit jo-specialist. Për shkak të bibliografisë së saj të gjerë dhe përditësuar dhe një aparat kritik që shpjegon, të zgjeruar dhe thelluar referenca të panumërta mitologjike, historike dhe letrare, Scanderbeide Amerikane(Cili do të jetë e dëshirueshme të ripërkthehet në italisht, për ta bërë atë të kuptueshme për lexuesit jo-anglofolës) rrit dhe përforcon rolin e Skënderbeut në kontekstin e kulturës evropiane.

Kush është Olympia Gargano

Lindur në Ravello në bregdetin Amalfi, me një diplomë në Classics, me specializim në gjuhësi dhe Master italiane në mësim të gjuhës italiane për të huajt. E përkthyese (nga anglisht,frëngjisht, gjermanisht),ka përkthyer vepra të reja nga udhëtarët e huaj në Italinë jugore . Profesorë e gjuhës italiane dhe latine në shkolla të larta,u angazhua në një projekt kërkimor për imazhin e Shqipërisë të letërsisë moderne dhe bashkëkohore evropiane në Universitetin Nice Sophia Antipolis – France.

Interesat :Studimet Ballkanike, Studime Evropës Lindore, Stereotipet dhe Paragjykimet,Studime Shqiptare etj .Disa nga studimet e saj përfshijnë:La Scanderbeide di M. Sarrocchi, Visualisations du réel. Images et figures dans les reportages narratifs des écrivains – journalistes en Albanie (1910 – 1930),In and around Amalfi. Ëalking tours through the best of a Ëorld heritage site. A neë cultural guide ëith itinerary cards, Il concetto di” Naturmärchen” in Ludëig Tieck, Storia romana: dalle origini a Giustiniano,Le voyage en Albanie d’Isadora Duncan, entre autobiographie et fiction romanesque

Aktualisht Punon te Ministrisë e Shërbimeve Publike arsim. Njeh këto gjuhë të huaja:italisht, anglisht,gjermanisht ,greqishten e vjetër ,latinisht,frëngjisht. Ka studiuar Université de Nice Sophia Antipolis Doctorant · Littérature compare-Letteratura Comparatadottoranda. Università degli studi di Napoli L’Orientale

*Master.Anetari i Akdemise Evropiane te Arteve

DOMENICO MUSTILLI ARKEOLOGU ITALIAN MBROJTI PROBLEMIN E PËRKATËSISË ETNIKE TË BANORËVE TË EPIRIT

July 3, 2013 by dgreca

Shkruan: GËZIM LLOJDIA*

Sinteza e Fabrizio Vistoli në biografinë e Mustilli/

Emrin e Domenico Mustillit, arkeologut italian,mbrojtësi i problemit të përkatësisë etnike të banorëve të Epirit të titulluar :“Gli Illiri nell’Epiro” (Ilirët në Epir), botuar nga Akademia e Italisë në përmbledhjen me titull “Le terre albanesi redente”, Romë 1941,shpesh e ndesh nga raportimet dhe gjurmimet, që ka kryer misioni arkeologjik italian në Shqipëri.

Fabrizio Vistoli sjell shkurtimisht biografin e D.Mustillit të përshkruar te:”Fjalor biografik i Italisht – Volume 77.

Ai ka lindur në Napoli,thotë F.Vistoli,më 3 dhjetor 1899 nga prindërit Leonardo dhe Maria Testa . Anëtar i një familjeje të lashtë katolike me origjinë nga Ravello, pjesëtarë në Luftën e Parë Botërore ku fituan Kryqin e Trimërisë Ushtarake dhe Kryqin e Meritës së luftës.

Ai u kthye për studimet në Universitetin e Napolit. Aty ai kishte studentët e tjerë mes të cilëve , Paola Montuoro, Olga Elia dhe Dominic Zancani. Mësohet se Mustilli u diplomua në dhjetor të vitit 1924, në arkeologjinë klasike, me një tezë përgatitur nën drejtimin e Giulio Emanuele Rizzo. Zgjedhja e një teme të pikturës vazo greke, si dhe predikimet e tij për qeramikën e lashtë dhe përgjithësisht të botës klasike duket se kanë origjinën nga një rrjedh kujtimesh historike dhe artistike e Sant’Agata de ‘Goti (Benevento ). Shtëpi stërgjyshore dhe sidomos nga koleksioni i madh i vazove greke vënë së bashku në ruajtje nga një paraardhës në shekullin e tetëmbëdhjetë dhe ruajtur me kujdes nga një xhaxha atëror.

Student i Shkollës Arkeologjike italiane të Athinës (vitet 1926-28), ai mori pjesë në hulumtim, në ishullin e Lemnos drejtuara nga Alessandro Della Seta. Këtu ndeshet me çështjen e vështirë të gërmimeve në nekropolin e parë, Hephaisti ku ka përgatitur disa të dhëna të dendura informative rreth ‘etruskëve (‘ qytetërimit lokal) .

Vite më vonë, në kujtesën e madhe u shfaq Shkolla Arkeologjik e Athinës dhe të misioneve italiane në Lindje ( vitet 1932-1933).Rrugëtimi i tij vijon kështu: Kthehet në Itali, ai u vendos në Romë, ku G.E.Rizzo, i cili u zhvendos nga Napoli, e kishte favorizuar (nëntor 1928)me emërimin si asistent të përhershëm në Departamentin e Arkeologjisë në Universitet. Vitet romake u pikëzuar me një numër të madh të përpjekjeve shkencore dhe një hulumtim të ethshme, të cilat dëmtuan shëndetin nervor, por edhe nga një seri e arritjeve të shquara profesionale, disa prej të cilave janë në origjinën e reputacionit dhe nderim në të cilën ishte gjithmonë i rrethuar më vonë, emrin i tij.

Në të njëjtën kohë, që përkojnë punimet për ndërtimin e kampusit,ku mbikëqyri riorganizimin sistematik të grumbullimit të pasur së Urbis studim, në lidhje me atë kohë u zhvendos nga vendndodhja e vjetër e bujtinë e S. Michele në mjedise të reja brenda ndërtesës së Fakultetit të letrave.

Ky aktivitet i dha llogari në një artikull të botuar në shqyrtimin e arteve në vitin 1936 .Pas shtatë vitesh si asistentë së bashku me Rizzo dhe pasi ka marrë diplomë në arkeologji dhe historinë e artit të lashtë (28 nëntor 1933), në korrik të 1935, ai fitoi konkursin për një vend në rolin e inspektorit të Monumenteve , galeritë dhe gërmimet arkeologjike, që hyjnë në mënyrë të drejtpërdrejtë në Mbikëqyrjen napolitane të Amedeo Maiuri, i cili në atë kohë përbënte një palestër të jashtëzakonshme, për një arkeolog militant të gatshëm.

Gjatë tre viteve të ardhshme ka ushtruar funksionet e kontrollit dhe mbrojtjes së lashtë në faqet e shumta të Campania (Pompei dhe Herkulani) dhe botoi disa shkrime të rëndësishme në revistat antichistica, duke përfshirë edhe ato të lidhura me dy veprave me interes të jashtëzakonshëm në ato zbulime (Apolloni ,zbuluar në vitin 1930 në ujërat e Gjirit të Salerno dhe busti madhështor të perandorit Augustus zbuluar në Fondet në vitin 1936), në të cilën ai u kthye më vonë me punim më të gjerë.

Nga 1 dhjetori 1938, menjëherë pas martesës me Anna De Marco në Romë, nga e cila ai nuk kishte fëmijë, ai e la postin e tij si pasojë e emërimit inspektues si profesor i jashtëzakonshëm (dhe pastaj nga viti 1941), arkeologjisë dhe historisë greke dhe Romane në Universitetin e Napolit, ku për një vit ai mbajti emërimin palethnology.

Aktivitetet arsimore të përditshme, të ushtruara në Romë pas vdekjes së Rizzo, nuk e kanë penguar atë, që të vazhdojë punën e tij shkencore me zjarr dhe me të vërtetë ka ndihmuar për të zgjeruar fushën.

Pas vdekjes së Pirro Marconi, i cili e kishte paraprirë atë edhe në karrigen universitare, Mustilli ka drejtuar në mes të viteve 1938 dhe 1941, Misionin arkeologjik italian në Shqipëri.

Aktivitet intensiv dhe të frytshme në vendin ballkanik janë dëshmi jo vetëm për rezultatet e hulumtimit të kryer në akropolin e Butrintit, në zonën e Zadarit dhe malet Acroceraunians, sidomos renditen të pasura në shkrime dhe monografi, që merren me tema, që lidhen me të kaluarën e rajoneve me pamje nga bregu lindor i Adriatikut.

Duke studiuar Shqipërinë e lashtë, Mustilli kishte për të përsëritur përballjen me problemet e arkeologjisë prehistorike dhe kjo ishte pikërisht, disiplina për të tërhequr dhe mbajtur interesat e veta afatgjata në mënyrë për ta nxitur atë, për të dhënë një pamje të saktë, sidomos për trajnimin e studentëve të tij të rinj në vëllimin e parë :Një Histori Universale e Vallard-i botuar në vitin 1959.

Megjithatë, hulumtimet e tjera ishin më të pëlqyeshëm, veçanërisht ato të aparatit paraprak shkencor përbëhet nga të dhëna historike mbi individualin monumental duke synuar që të thellojë problemet kritike dhe Eksegjetik të pazgjidhura. Kështu ai e mori në detyrën e ardhshme shqyrtimin kritik, fjalimet përkujtimore, shkrimet dhe enciklopedi e rastit, një lloj shumë e veçantë e studimit të orientimit shkencor, u përqendrua në topografi historike e Campania greko-romake dhe qytetërimit të lashtë e Sicilisë dhe Magna Graecia.

Në këtë zonë gjurmohen, midis të tjerash, ese origjinale në shenjtëroren Hera Argive (1941, 1943), dyqanet artizanale të Pompeit (1950), i ashtuquajturi Villa i Papyri në Herculaneum pseudourbana (1956), në Qytetin Messapia përmendur nga Straboni (1957), kujtimet e para në rrënojat e Paestum (1959), dhe jo më pak, lidhjet kulturore, që bashkoi rajonin jugor të gadishullit italian dikur kolonizuar nga grekët ,Sicilinë dhe ‘ Italinë veriore (studimi përfshinë vitet 1963, 1966).

Nga ky grup i interesave konkrete për sektorin jugor të lashtë dhe origjinën e angazhimin të saj në themel në vitet 1956-1957, Qendra e Studimeve të Universitetit të Napolit, ku ishte rektor Ernesto Pontieri, si dhe mbështetja dhe pjesëmarrja e vazhdueshme nga viti 1961në konferenca vjetore të Institutit të Historisë dhe Arkeologjisë të Greqisë së lashtë (ISAMG) e Tarantos.

Ai vdiq papritmas në Napoli, në 20 shkurt 1966. Me mendje të hapur, Mustilli iu përkushtua me pasion punës në përhapjen e njohurive të mësuar dhe ka ndjekur me interes të veçantë, sidomos në pjesën e fundit të jetës së tij, arritjet dhe përparimet në teknologji të cilat erdhën gradualisht duke bërë hetim në dispozicionin arkeologjik. Ai ishte anëtar i akademive të ndryshme dhe e emëruan atë për të mbajtur pozita e përgjegjësi të lartë në kuadër të Komitetit Kombëtar për Shkencat historike, filozofike dhe filologjike të Këshillit Kombëtar, të Kërkimit dhe të Këshillit ,të Lartë për Antikitetet dhe Arteve të Bukura.

Vlerësimi i historianit Kristo Frashëri

Lidhur me qëndrimet arkeologut italian Mustilli,historiani Kristo Frashëri shkruan: Autori i tretë, i cili e trajton gjithashtu në mënyrë dinjitoze problemin e përkatësisë etnike të banorëve të Epirit është historiani dhe arkeologu i njohur italian Domenico Mustilli. Ai e trajton këtë problem në një punim italisht të titulluar “Gli Illiri nell’Epiro” (Ilirët në Epir), botuar nga Akademia e Italisë në përmbledhjen me titull “Le terre albanesi redente”, Romë 1941.
Problemin e banorëve të lashtë të Epirit, D. Mustilli e trajton që nga kohët parahistorike. Ai pohon se gjetjet arkeologjike që kanë dalë në dritë tregojnë se treva e Epirit ka qenë e banuar para se të shfaqeshin grekët në histori. Ai vë në dukje se Epiri pësoi një dyndje popullatash në epokën e Bronzit, e cila karakterizohet nga qeramika e pikturuar. Kjo qeramikë, – thekson ai, – nuk ka lidhje fare me kulturën arkaike greke .Për sa i përket fillimeve të epokës së Hekurit, ai vinte në dukje se nuk kishte të dhëna që të provonin praninë e banorëve grekë në këtë trevë. Duke u mbështetur në të dhënat arkeologjike që njiheshin në kohën e tij, ai pohonte se gjurmët më të hershme të pranisë greke në Epir i takojnë periudhës helenistike. Nuk e mohonte faktin se në Dodonë ishin zbuluar objekte të kulturës helenike, si statueta, fragmente skulpturash arkaike, të cilat i takojnë shekullit VI, madje edhe një fibul e tipit aisatik e shekullit VII. Por këto nuk qenë prodhime vendëse. Ato tregojnë marrëdhëniet që kishte Dodona me botën greke. Nga ana tjetër, vazhdon D. Mustilli, në truallin e Epirit janë zbuluar objekte arkeologjike që tregojnë lidhje kulturore me qytetërimin e veriut, pra me viset ilire (një shpatë e tipit krejtësisht verior dhe një sëpatë e tipit hallshtatianë e pranuar edhe nga arkeologë të tjerë). Veç kësaj, vazhdon ai, edhe në Orestidë, e cila bënte pjesë herë në Epir, herë në Maqedoninë Perëndimore, mungojnë gati krejtësisht dëshmitë arkeologjike për kohën pas epokës së Bronzit dhe para shfaqjes së objekteve të qytetërimit dhe të industrisë greke. Vetëm ndonjë enë korinthiane zbuluar këtu, – nënvizon D. Mustilli, formon urën ndërmjet epokës së Bronzit dhe kohës helenistike. Varre arkaike u gjetën pranë Cotylionit dhe kishin kufoma me skelet dhe të djegura me urnë e me enë bronzi. Më tej ai shkruan: Në Epir “mungojnë pra, elemente për të ndriçuar gjendjen pas kohës së Bronzit. Mund të themi vetëm se gërmimet e deritanishme (pra deri në vitin 1941 – K.F.) provojnë në një mënyrë mjaft të qartë importimin (pra jo prodhimin në vend – K.F.) të objekteve nga Greqia në Epir që nga shekulli VII p.e.s., ndoshta edhe nga një kohë më e hershme”.D. Mustilli thotë se dëshmitë për të provuar se banorët epirotë qenë grekë janë shumë të cekëta, kurse teza e kundërt se nuk qenë grekë është mjaft e bazuar. Ai sjell si dëshmi Thukididin, i cili i quan molosët barbarë (I 68; II 80). Po ashtu edhe Straboni (VII, 321). Nuk mund të dyshohet, shkruan historiani italian, se etolët qenë grekë, por territori i tyre pati një imigrim të fortë nga veriu, saqë Filipi në bisedimet për paqe me romakët, para Kinaskefalit pohonte se pjesa më e madhe e etolëve nuk janë grekë (Polibi XVIII 5,8; Livi XXXII, 34). Për Filipin, vazhdon D. Mustilli, nuk ishin grekë as amfilokët, as agrejtë që banonin në verilindje të euritanëve, as apodotët që banonin në luginën e Dafnos.Arkeologu italian vë në dukje se në shekujt e mëvonshëm në Epir vihet re ndikimi i kulturës greke. Ai sjell si shembull fortifikimet e shekullit V p.e.s. të Finiqit dhe të disa ndërtesave të tjera të mëvonshme. Po kështu edhe në Butrint. E njëjta gjë ndodh edhe në Dodonë, ku u ndërtua një faltore madhështore dhe kur u shfaqën mbishkrimet greqishte. Këtu, thotë arkeologu italian, shtrohet pyetja: “Si mund të pajtohet prania që nga shekulli V e gjurmëve helene me mungesën e tyre të plotë para shekullit V”? Pyetja e dytë që shtrohet, sipas tij, është kjo: “Si mund të pajtohet prania pas shekullit V e kulturës materiale greke me të dhënat gjuhësore, të cilat pohojnë në mënyrë të padyshimtë praninë në Epir të elementit ilir”? Nga këto dy pyetje, arkeologu italian shtron për zgjidhje problemin: “Kush ishin këta ilirë? Në çfarë objektesh, në çfarë manifestimesh konkretizohet qytetërimi i tyre nga pikëpamja arkeologjike”? Arkeologu gjen kështu rastin që të kundërshtojë pikëpamjen e përhapur në kohën e tij – pikëpamje të cilën, siç u pa, po e shfrytëzon në mënyrë spekulative Hammondi, – mbi përhapjen e popullsisë së Lausitzit në Epir. Është e vërtetë, pohon ai, se gjurmë mjaft të sigurta të bartësve të qytetërimit të Lausitzit duken në Maqedoni gjatë luginës së Vardarit (Aksiosi antik). Është gjithashtu e njohur pikëpamja se nga përzierja e shtegtarëve të rinj me banorët e mëparshëm u mbrujt qytetërimi maqedon i fillimit të epokës së Hekurit. Vendbanimi i Verrias buzë Haliakmonit tregon përhapjen nga Perëndimi, pohon D. Mustilli në drejtim të Epirit të këtij qytetërimi maqedon të kohës së Hekurit. Megjithatë, deri tani ai ngul këmbë se në Epir nuk janë zbuluar gjurmë të popullit të Lausitzit, pavarësisht se ndonjë element i këtij qytetërimi ka depërtuar edhe më në jug, në krahinat greke. Përkundrazi, sipas D. Mustillit, përveçse në Korkyra ku sundonin liburnët, prania e ilirëve është vërtetuar edhe nga emri Hylloi, i identifikuar në vendin e quajtur sot Chalkiopulos. Deri sot, përfundon ai, nuk kanë dalë objekte arkeologjike që të provojnë praninë e popullit të Lausitzit, qoftë në epokën e Bronzit, qoftë në atë të fillimit të Hekurit. Gjurmë të kulturës ilire gjejmë edhe në Epir. Mjafton të thuhet se në Dodonë nuk mungojnë objekte që provojnë prejardhjen e tyre nga veriu.

*Master.Anetar i Akademisë Evropiane et Arteve

TE FTUAR NE SOFREN EE POETIKE TE DIELLIT

June 29, 2013 by dgreca

Ne kete publikim, te ftuar ne Sofren poetike te Diellit, jane: Elida Bucpapaj, Neki Lulaj, Gezim llojdia,Dorina Guci/

FËMIJËVE U PREMTUAM LIRINË!/
Poemë nga ELIDA BUÇPAPAJ/
shokëve të armëve të lirisë/
që sot heshtin/
dhe e qajnë heshtjen /
me vajet /
e kujet e shpirtit/
që ulëret/
e u kërkon/
të dalin/
nga kulla e ngujimit
kryqëzuar
nga dyshimi
për farën
shqiptare
udhëtare
e përhershme
në kërkimin e vetes
larg klishesë
marionetë të
të diktatit

shokëve të armëve të lirisë
që sot nuk e njohin veten
kur merrnim me sy rrezikun
sepse po ndërtonin
qytetin e lirisë
për fëmijët e posalindur
të cilëve
u kishim mësuar
si fjalët
bukë
nënë
baba
emrat
e liderëve

marrëzi e madhe
kjo jona
sepse liria
na kthehej në delir
dhe besonim tek lideri

ashtu si fëmijët
tanë na besonin ne

sot fëmijët na shohin me dyshim
sepse dolëm që i rrejtëm
i rrejtëm fëmijët tanë
si na rrejti lideri
duke ricikluar shëmtimin
e fytyrave të censorëve
që i çrrënjos liria
si kusht sine qua non

shokëve të armëve të lirisë
si bekim i Zotit
që deri më sot
po e mbajnë përbrënda
zemrimin e tyre
sepse ia kanë tutën
zemrimit të tyre
dhe marrin ikën
sepse kanë frikë
nga vetja e tyre
se do t’i tradhëtojë
sepse e vërteta
është konstelacion
që i shkojmë prapa
pa kthim

shokëve të armëve të lirisë
me të cilët
përshkruam
me mijra kilometra vuajtje
me shpresë se arritëm
finishin e kepit të së mirës
ku e mira
nuk përjashton
as edhe një fije bari
dhe
krijon mrekullinë
çudibërese
prej barit
të dashurisë

por xhuxhët
i kanë uzurpuar
hapësirat e lirisë
xhuxhët as për cirk nuk bëjnë
të kallin krupën
prej jargëve
të makutërisë
mesjetare

xhuxhët
presin
vetëm t’i futësh
në parkun e zoopolitikës
e popullit
t’i thuash si fëmijëve
kujdes sa më larg gogolit
sepse u mbushën 21 vjet
që i ndajnë shqiptarët
në parcela e pako
të zoolandit të tyre
kur ata
në tregun e vjetërsirave
nuk do të kushtonin
asnjë cent

shokëve të lirisë të bekuar
me të cilët kalojmë
si në film
vitet e jetës rebeluar
prej padrejtësisë
që besuam
se e shporrëm nga vendi
që t’i prehnim
në paqe viktimat
e diktaturës

por ata që meritojnë të shahen
me të gjithë laryshinë
e zhargonit
pa patur kujdes
se ke prishur gjuhën
desh na kthyen në viktima
të tranzicionit
sepse na ngopën me lugën bosh

por ne tani jemi më të uritur
se kurrë
për të arritur
në destinacionin
prej nga ku u nisëm
21 vjet më parë
kur fëmijët sapo i kishim lindur
apo prisnin që t’i lindim

kur liria na kishte armatosur
deri në grykë
me jetën e shpresës
ndërsa tani
zoopolitika
i ka kthyer njerëzit
në copa letrash
letra
të kuqe, blu, rozë,
blu të irnosur
blu mavi
në copa letrash
që rrasen
në kuti votimi
legenësh plastikë
që pastaj xhuxhët
i trafikojnë si të jenë
tregëtarë skllevërish
e ne pré e gjahut të tyre
primitiv
dhe vulgar

shokëve të lirisë të çliruar
nga labirintet e frikës
ne që besuam se
do ta bënim botën e bukur
prej dashurisë
me të cilën i sollëm
fëmijët tanë në këtë jetë
që bashkë me qumështin e gjirit
u mësuam alfabetin e lirisë

shokëve të lirisë
me të cilët përmbysëm diktaturën
jo si filxhanin e kafesë
kur projektimin e të ardhmes
e vendosin fallxhoret
dhe konfiguracionet
e absurditetit
të zoopolitikës…

ne jemi vetë projektuesit
e fatit tonë
fati jonë nuk mund të griset
ashtu si grisen ato letrat e kuqe,
blu,
rozë,
blu e irnosur,
blu në mavi
një ditë pasi janë hedhur
nëpër kutitë
e legenëve plastikë…

sepse rruga e lirisë
na mban gjithnjë bashkë
qofshim kudo qofshim
megjithë rrugëtimin
prej eksodusit
nga njëri kontinent tek tjetri
kemi përshkruar me mijëra
kilometra jete
por jemi prapë këtu
kthehemi
tek fillimi jonë
sepse rruga e lirisë
na bën
të marrim frymë
me një mushkëri
pa marrë parasysh
distancat
që tani i ka fshirë
revolucioni
informatik
që i kall frikën
zoopolitikës
pa i marrë parasysh
zigzaget e jetës

por vjen një kohë
kur zoopolitika
ka destinacion të kthehet
në zoopark
ndërsa destinacioni ynë
është atje
kur u nisëm
21 vjet më parë
kur fëmijët sapo i kishim lindur
apo prisnin që t’i lindim
të cilëve që në barkun e nënës
që kur i ngjiznim
u premtonim
jetën
si dhuratën më të bukur
të Zotit

dhe ne do t’i çojmë fëmijët tanë
në Tokën e Premtuar
të lirisë
me ne është Zoti
dhe Zoti është i pakorruptushëm !

Colors a poem by Gëzim Llojdia/
What star-prints can be found in the loom
of the butterfly’s wings?
What a nocturne!
The heliographs, the East symbols,
the signification is not discovered
into the grottoes
with forgetful gloaming
Where do the butterflies live?
Almost nowhere.

Translated from the Albanian by Laureta Petoshat

Spirits /
a poem by Gëzim Llojdia/

In the fulvous valley I felt
the swimming spirits in the wind.
In our mere the vicinage women started the wail:
the mares got stacked in the stabling, remaining barren.
The mules forever barren and barren…

The mouths talk in Gjomita,
They’re spirits
The waiting spirits in the guardhouse
At the arch of the sunny bridge
Living spirits.
Coming spirits.
Is just a lonely droplet.
Is a daystar, becomes a daystar, a gliding daystar.
But, the butterflies, what news did they bring in the ether?

Translated from the Albanian by Laureta Petoshati/

NEKI LULAJ/GJERMANI/

ZJARRI MËMËDHETAR/

Më dukej se isha si në ëndërr

I kërrusur nga pesha e idealizmit kombëtar

Mjegulla mbi Oqean që moti na ndanë

Ngarkuar nëpër vite si një barrë

Me historinë e lavdinë për vatranë

Bulevardet e qytetit i lashë në zhurmë

Erdha që t’i takoj mëndjedriturit e Vatrës

Themeluesit e Diellit të parë

Konicën e Ibrik Tepenë fatbardhë

Këtu mbi një shekull fotonë në prushnajë

Mërgimtarët me shkrumb mbi buzë

Të degdisur me hartën e leckosur

Në zemër atdheun plot varrë

Eshkë e djegur valë, Konica e Noli

Vravashka të dritës për mërgimtarë

Legjendat nuk i ndryshk moti i shtrëngatave

As shevari i kënetave e i likenëve lulëbardhë

Ata i bënë ballë si shkëmbi furtunës

Ata qe i kishin ndezur ëndërrat

Për mëvetësinë e Shqipërisë nanë

Në damarët e tyre qarkulloi gjaku i freskët atdhetar

Në prushnajën e ngrohtë të vatranëve

Ishin shuguruar shpirtërat e engjëjve shqiptarë

Buçaj i Vatrës dhe Greca i Diellit

I ruanin me xhelozi traditat e interesit kombëtar

NJË DITË PRANË JUSH/

Me hapa të lehtë

Eca

Nëpër koridorin e katedralës

Mes freskave të ikonave

M’u duk se e pashë

Hijen tënde lëvizëse

Imzot Nol

Me veladonin e priftit

Të buzëqeshur

Ti shtegtoje

Dritës së mekur të diellit

E mallin e atdheut samar ngarkuar

Në thellësinë e mjegullave

Të kohës fatkeqe

Për fatet e shqiptarisë

U shkritë duke punuar

Në Katedrale

Çdo freskë njëmijë mendime

Çdo psalm njëmijë kuptime

Çdo kënd njëmijë ndjenja

Çdo libër njëmijë rrjeshta

Çdo altar njëmijë shpresa

E sa ngrohet kjo sallë

Kjo pritje ky koridor

Kjo dhomë pune

Kjo karrikë Imzot

Këto freska kjo orë

Kjo faltore e kjo foltore

Kjo pasuri bibliotekare

Këto foto kjo tokë

Që frymoka e flitka shqip

Edhe kjo lagje

Në Forest Hills Boston

Kjo rrugë Redvooo Ave 36 e 23

Pushon Noli me mall për Atdhe

Konicës Epitafi

E eshtrat në Atdhe

Në parkun e përjetsisë

Me Frashërlinjtë tanë

Çmallet shqiptaro/amerikani atje

E KOHËRAT/

Ecën kohërat ikën

Si metamorfozë

Mbi parmakët e dritares

Magmë plotë djersë

Bekim e përmallim

Si ujë lumi nën urë

Thupra shelgjesh

Me rrahje zemrash

Të miliona dëshirash

Njerëzore

Duke kërkuar blerim

E retë

Puthin majat e lisave

Kleçkat i pehat era

Grykave të bjeshkës

Fantazmat

I vjelin gështenjat

ROZAFA/

Mbi kalldërmin e reve

Shëtit hëna

Me qerren e hekurit vallë

Rozafa i bën roje liqenit

Sonte valët nuk fjetën

As perlat në gojën e guacave

Ato po përkunden

Si barkat e pritjes

Në takimin e udhëtimit të fundit

Të degdisur

Me Uliksin e Trojës

Ai që katallanit i bëri ballë

E sonte ai vjen

Me valët e Drinit

Për ta puthur Bunën

Besën don ta lidhë

Në brigjet e pritjes

Si në festën e moteve

Me Teutën e Agronin

Për të lundruar

Me kalin e Skënderbeut

Trojeve te Atdheut të parë

KU MBET?/

Ku na mbeti kërruta prej druri

Cigarallëkun kush e fshehu

Orën me xhamadan shajaku

Unazën kujtim nga Sylejmani

Kah na iku gjyshi mjekërr bardhë

Shqetsimin nën mustaqe shpesh e fshehu

Shqiptari u lind t’i shkundë shekujt

Kujt ia dhuroi fjalët e mençura

Që i pat mehlem për plagë

Cilit ia la testament

Atë kuti me plotë duhan

Lumin e shpirtit gurrë e artë

Nëpër shtresat e harresës

Oso Kuka ma bën me sy

Më thot kujtesa gërmo dhe tejmatanë

Që t’i zbulosh margaritarët

E gjyshërvet Pëllazgë që na i lane/

DORINA GUCI /

KOHA S’MJAFTON /

Ecën mbi petale kujtimesh

E puth me mall ëndërrimet

Përqafon ngadalë nostalgjinë

E bisedon gjatë me dashurinë.

Dhe koha kalon…kalon

E zbrazët,pa ngjyra

apo e mbushur me gjithçka

Por kurrë s’mjafton.

Diku një ëndërr e lë pezull

Një buzëqeshje ta mohon

E diku një zemër plagos dhe shkon

se nuk ka kohë Koha të qëndrojë !

Diku të fut në kthetrat e kujtimeve

E për çudi qëndron,të shoqëron

A thua vallë që edhe koha Kohën përmallon?!

Dhe sërisht vrapon…por kurrë s’mjafton !!!

VALIXHE JETE/

Eh udhëtim me valixhe të ngarkuara rëndë,

Pa e ditur se çfarë,pa e ditur se kur.

E zbresim ngadalë

E fillon një bisedë me ëndrrat,po p o me ato më të mëdhatë !

Dhe iluzionet

Ah iluzionet s’mund të rrinë dot pa thënë një fjalë.

E vazhdon gërmon,ne valixhe gërmon

E thua vallë

Çfare kaq shumë po rëndon?!

E të paketuara mënjanë

Sheh ëndrrat,dashuritë,pritjet,

sfidat,iluzionet,dyshimet,trishtimet,lotët,lumturinë

Si për çudi të gjitha shumë pranë !

Ah mos thuaj kë të marr,se të zgjedhin ato

Derisa valixhja të zbrazet dalëngadalë

Edhe pse ndonjëhëherë mbërin në destinacion

Pa plotësuar të gjitha ato që dëshiron !

ME PËRQAFO

S’ka nevojë për shumë arsye

As për shumë fjalë

Thjesht më përqafo

Me sytë e mbushur me mall,

Me gjuhën e shpirtit kur gërmat vendosin të rrinë rehat !

SAINT ELEUTHERIUS NUK ËSHTË GREK, AS ROMAK

June 20, 2013 by dgreca

SAINT ELEUTHERIUS NUK ËSHTË GREK ,AS ROMAK SIÇ PRETENDOJNË DISA HISTORIANË. AI ËSHTË QARTË NJË PARAARDHËSI ILIR, LINDUR DHE RRITUR NË EPIR /

Shkruan: Msc.GËZIM LLOJDIA/

Gjejmë një fakt për përhapjen e krishterimit në Iliri. Përbënë një fakt njëkohësisht është fat nga ngase të dhënat flasin shkoqur:se ilirët bëjnë pjesë në grupin e popujve që në kohën e tij kishin përqafuar krishterimin. Durrësi, Nikopoja ishin qendrat kryesore bregdetare, nga ku feja e re u përhap pastaj në thellësi të katër provincave ilire: të Prevalit, Dardanisë, Epirit të Ri dhe të Epirit të Vjetër. Të dhënat për krishterimin në Iliri janë të faktike dhe të nxjerra në dritësim dielli.N ë qendrën e çdo province ndodhej kisha metropolitane, thuhet në materialin për përhapjen e krishterimit në Shqipëri, dhe aty e kishte selinë kryepeshkopi. Nën juridiksionin e këtij të fundit ndodheshin peshkopët e dioqezave .Kështu, në katër qendrat kryesore kishtare në trevat shqiptare ishin kryepeshkopatat e Shkodrës (Prevali), Justiniana Prima (Dardania), Durrësi (Epiri i Ri), Nikopoja (Epiri i Vjetër). Kryepeshkopi i Shkodrës kishte nën varësi 3 peshkopata vartëse (ai i Shkupit 5, i Durrësit 8 dhe i Nikopojës 9.

Ndër monumentet më të rëndësishme të hershëm te Nikopolis të krishterë janë:Në bazilikën (e Doumetios)Tre-aisled bazilika kushtuar Shën Demetrios, themeluar nga Doumetios I, kryepeshkopi i Nikopolis, dhe nga pasardhësi i tij, Doumetios II. Ajo ka një futur anësore, një atrium, dhe një narteksi me një sakristi dhe një Pagëzimorje.

Katet janë të mbuluara me mozaikë . Datuar për kohën e saj nga vitet 550-575 pas Krishtit. Bazilika B ( Alkison).Pesë-rreshta bazilikë me një futur anësore, me një narteks dhe një Pagëzimorja .Fragmente te katette e mozaikut janë të ruajtur në atrium, diaconicon dhe anekset. Datuar për kohën e saj nga vitet 450-516 pas Krishtit. Bazilika D (ose Asyrmatos e Ngjitjes.)Ajo shtrihet jashtë mureve bizantine, në një distancë prej 800 m, nga qendra e qytetit. Kjo është një bazilike tre-rreshta: me një futur anësore, me anekse në narteksit, dhe një atrium. Mozaikët me kate janë ruajtur në narteksit dhe diaconicon (rrobave). Datuar në kohën: Midis fundit të tremujorit të tretë të 5-të shekullit të 6 AD .Kjo është Bazilika (Shën Menas e Margarona).Ajo është e vendosur 6 km (SE) Nikopolis. Tre-reshta bazilikë me një futur anësore, narteksi, ekzonarteksit ose atrium një gjysmërrethor me një sternë dhe dysheme me mozaik. Datuar në mesin e shekullit të 6. Episcopeion (Seat Peshkopit).Strukturë e madhe romake me një atrium varg kolonash gjendet në perëndim të bazilikës A. Disa nga katet e mozaikut në porticos datojnë në periudhën e krishterë dhe me sa duket e mundshme, që ndërtesa u shndërrua në vendin e peshkopit, gjatë kohëve të krishtera. Ajo përfshin dhoma të vogla, një hyrje dhe një oborr me një apse. Pjesët e kateve të mozaikut kanë mbijetuar. Datuar në gjysmën e dytë të shekullit të 5.

Në mesin e atyre shenjtorëve, për të cilin shumë pak është përmendur, është Shën Eleutherius, një nga paraardhësit e papëve shqiptarë të tjerë, dhe një prej atyre personazheve të njohur që kanë kontribuar në përhapjen e krishterimit, jo vetëm në mesin e shqiptarëve, por në të gjithë kontinentin evropian. Qindra peshkopë nga Iliri morën pjesë në Sinodin e parë të Romës themeluar në vitin 130 era ere . Ky fakt dëshmon për ekzistencën e një administrate të mirë-organizuar e kishës në Iliri gjatë shekullit të 2. Elementet e para të kishës që përbëjnë themelet e doktrinës së krishterë, shtatë kodet ekumenike, janë nga territoret ilyrian (llyria ishte quajtur dikur “Ishulli i Shenjtorëve”). Kjo është dëshmia më e mirë e kontributeve që shqiptarët kanë bërë të qytetërimit evropian. Shën Eleutherius lindi njëqind vjet pas Krishtit në qytetin e Nikopoj.

Disa arkeologë pohojnë se ky është qyteti i pranishëm në Prevezës. Nikopolis është e vendosur në gadishullin e Prevezës u themelua nga Octavianus Augustus, pas betejës detare të Actium në vitin 3.1 p.e.s. Qyteti kishte nenexhik e vet dhe çdo katër vjet Actia e njohur, duke përfshirë zhvillimin e festivale si dhe lojërat atletike, muzikore. Shumë intelektualë të periudhës, të tilla si Epictetus (AD 89) u mblodhën në Nikopolis. Qyteti vazhdoi ekzistencën gjatë periudhës bizantine.

Ai ishte arsimuar në Romë nëndrejtimin e Papa Shën Aciteti (të cilit i zgjati 11 vjet papat, 157-168), ku ai mori Urdhëratë e Shenjtë. Nëvitin 177 AD, Shën Eleutherius u emërua Papë dhe mori Selinë e Shenjtë në Shën Pjetrit. Gjatë papatit të tij, Shën Eleutherius ka përhapur Biblën në shumë vende të Perandorisë Romake. Bazuar në të dhënat ekzistuese, pas beseechment e Lucas i cili ishte mbret i Anglisë, Shën Eleutherius dërgoi misionarët e krishterimit që të predikonin – besimin për kombet e qytetëruara evropiane dhe që mbeten mbizotërues në ditët e sotme. Në vitin 192 AD, pas 15 viteve të papatit të tij, Shën Eleutherius u martirizua nga idhujtarët e Romës. Përpjekjet nga të tjerët për të kërkuar Shën Elutherius dhe Shën Jeronim, si tëtyre janë të shumta. Në të vërtetë, nuk është as Saint Eleutherius grek as romak siç pretendojnë disa historianë. Ai është qartë një paraardhësi ilir i shqiptarëve, lindur dhe rritur në Epir,një territor i vendosur nga Mbreti Pirros në vitet 277 para Krishtit.

5.Shqiptarët kanë prodhuar personazheve të tilla të shenjta si Shën Eleutherius, Papa Klementi XI, Shën Dardan,Shën Jeronim, Shën Ashtin.

*Anëtar i Akademisë Evropiane te arteve