IKJA E NJE POETI POPULLOR SI LEFTER HAXHIIRAJ
Nga Gëzim Llojdia/
Poezisë popullore i iken nje nder zerat e bukur.Topallatia do të ndejë boshllkun që la vend i poetit.Sec zë kishte poeti dëgjoni se ç’lezt i ka vargu;;Te rrapi i cezmës në hijë/mblidhen burrat me qostek,kush qylaf e kush takije,/fjalë e tyre hekur pret./Mustaqe –dredhur tespie/fjollat punuar fildishtë,ajo farë djalërie/ trimërinë pirë në sisë…
Poeti popullor dhe i dashur shtegetoi ne prerin e Zotit.Në këtë udhë poetësh në këto ujëra burimesh kristali që ka Armeni ,piu me grushte poeti Lefter Haxhiraj.Kjo vjeshte sjell nje tjeter mungese ne letrat poetike.Mungesen e poetit popullor Lefter Haxhiraj.Ishtë një zë i vecantë i bukur, i kthjelltë,melodioz në poezinë popullore shqiptare e cila shekuj,që kur smbahet mend ‘,që ushqen këtë truall me poet.’
Ne moshen 72 vjecare shuhet poeti armenas Lefter Haxhiraj.Lefter Haxhiraj ka lindur ne 20 qershor 1942 .Rreth 22 dite pas vrasjes se deshmorit Lef Sallata dhe ka marre emrin Lefter per nder te ketij deshmori te luftes clirimtare. Natyra i ka dhënë bukuri Perëndie ,poetëve . Kanë gdhendur në “tenien epoetike ” gjurmë të mira, patriotike dhe liridashëse. Një gjurmë e një njeriu jeton gjatë nëpër shpirtra njerëzor, shkruajnë librat e shenjtë. Të kujt degë lëkunden prej tufanit. Ndërmend më vjen një vargëzim poetësh mistik. Degët e forcueshme artificialisht. Dhe nuk i tremben degët e forta me rrënjë. Shkruani veprat e mira të poetëve në gjuhën poetike.Një ndër ishte poeti popullor Lefter Haxhiraj
Lefter haxhiraj është një ndër prodhimtarët e shumtë poezisë popullore.krijimtaria etij është eshumtë,por vecohen rreth 5 libra me poezi dhe qindra këngë e vjersha poetike.Shumë nga krijimet e e këtij autori janë bërë edhe këngë me të cilat ka fituar edhe cmim.
Studiuesi i Qatip Mara ka shkruar kështu për kontributin e Lefter Haxhiraj në shkollën e fshatit Armen, Vlorë
Lefter Haxhiraj si mësues matematike ishte tepër korrekt dhe i përkushtuar për orën e mësimit të matematikës.Edhe pse kishte vetëm një dhome ishte shumë mikpritës dhe dashamirës.,ishte shume ekzigjent në shkollë, në famlije e shoqëri. Performanca e Lefter Haxhiraj ishte e admirueshme, një intelektual i mirë që rrezatonte kulturë qytetare .
Rapsodi Lefter Haxhiraj kujdeseshin për rritjen e cilësisë së polifonisë labe në Armen .Armenasit kishin lindur bashkë me këngën labe, të gjitha moshat e këndonin dhe trasmetonin emocione atdhedashurie për vendlindjen, për jetën në tërë kompleksitetin e saj.
Në librin Ärmeni në rrugën edijes .Shpresim Kasaj shprehet:Lefter Haxhiraj; pas mbarimit të shkollës shtatëvjecare dhe të mesme të Selenicës vazhdoi studimet në Institutin pedagogjik dyvjecar.Punoi mësues matematike në shkollën shtatvjecare të Trevëllazrit,Lubonjës,Armenit për afro 10 vjet dhe më pas mësues i ciklit të ulët deri sa doli në pension…
Poeti ti ike në udhën e Zotit,atje fusha dhe malet,kodrat e tija të amëshuara kanë vende të vecantë për gjurmën, që ke lënë në jetën tënde.
***
Dy fjalë ngushëlluese për vëllanë/
Sot më 17 shtator pas një sëmundje të rëndë, u nda nga jeta mësuesi i matemetikës dhe poeti Lefter Teki Haxhiraj. Përmes vargjeve të tij lirik, ai si artist derdhi shpirtin e tij prej atdhetari. Në pesë librat e botuara, me rreth 400 poezi, Lefteri i këndoi natyrës së bukur të vendlindjes,i këndoi trimërisë, punës, arsimit , kulturës dhe dashurisë.
Lefter Haxhiraj është autori i këngës së kënduar nga grupi polifonik i Armenit,”Xinxërfille” e cila u shndërrrua në hit, si dhe në introduksione emisionesh për muzikën.
Poezia e tij me titull Partizan i vogël dole”, kompozuar nga Reshat Osmëni, fitoi çmimin e parë në një nga festivalet për fëmijë organizuar në Shkodër.
Për 40 vjet tekstet e këngëve të tij u kënduan anë e kënd trojeve mbarëkombëtare, në çdo festival, në çdo jubile, dasmë apo dhe kur bëheshin bashkë miqtë e tij ia merrnin ashtu bukur, lehtë dhe shtruar.
Familjes Haxhiraj do t’i mungojë bashkëshorti, babai dhe gjyshi. Grupit polifonik të Armenit apo Trevllazërit , me të cilët ai punoi për mbi 45 vjet do t’u mungojë ushqimi shpirtëror.Gjithsesi këngas dhe emri i tij do të ngelen në përjetësi
Si vëlla i madh i tij, uroj që familja e tij, bashkshortja, fëmijët dhe ne, vëllezërit, ta kalojmë me kurajo këtë dhembje. Vetëm duke kujtuar se kënga e tij do të vazhdojë të këndohet, ai gjithmonë do të jetë i pranishëm. E kjo na ngushëllon!
Vëllait tim i qoftë e lehtë balta! Iu prehtë shpirti në paqe!Fëmijëve ju uroj mbarësi në jetë!
Fitim Haxhiraj
Vlorë më 17-8-2014
Historia e Vlorës në syrin e një të huaji
Nga Gëzim Llojdia*/
Një material interesantë mbartet tek enciklopedia italiane e vitit ‘37. Bëhet fjalë për një nga qytetet jugore të vendit . R. A. , A. Per thotë kështu për qytetin jugor buzë detit: Valona (ne shqip. Vlorë, greqisht Αὔλων , në italisht – Vallona ).
-Qyteti i jugut te Shqipërisë, rreth 3 km nga bregu lindor i gjirit me të njëjtin titull , në rrëzë të kodrës së Topana ( 124 m ), të mbuluara me ullinj e pemët e bukura , e cila formon një kala natyrore.
Qytet i zhvilluar në vend të Aulona klasike , e cila gjithashtu qëndronte në veri , në kordonin që ndan lagunën nga deti i Nartës .
Vlora , që ne fillim të shek . XX kishte vetëm 2200 banorë. Ajo tani ka rreth 9.500 ( 9.106 (koha e regjistrimit viti 1930 ) , nga të cilat dy të tretat myslimane ,pjesa tjetër greko- ortodokse dhe një grup i vogël i hebrenjve .
Ajo ka një shesh të madh është shumë e gjallë në ditët e tregut, në kohën pazarit pazarit, dy xhamive dhe madje edhe sot ka shumë ndërtesa moderne publike.
Ajo është e pajisur me ujë të pijshëm nga ujësjellësi i madh .
Kodrat përreth janë mbjellë me pemë ulliri dhe bajame dhe gjithashtu pemë të tjera frutore . Industritë më aktivë në qytet janë ajo e vajit,nxjerrjen e kripës nga laguna e Nartës dhe prodhimin e enë balteve.
Dy rrugët lidhë qytetin me luginën e Voiussa , dhe një bulevard i gjerë e lidh atë tek aeroporti në gji .
Kjo është e formuar nga dy kalatave më konkrete, e gjatë 180 m . Për minierat e kompanisë Selenizza, me 8 metra në pjesën e poshtme , dhe një të qeverisë shqiptare , prej 140 m. me një gjatësi prej 4.5 m ku ankorohen në fund .
Në këtë skelë është termocentrali i ri .
Në veri të kësaj pike , në Krionerò , është një burim i shkëlqyer .
Një fanar në Punta.
Lëvizja e portit është dhënë mbi të gjitha nga eksporti i vajit , jo shumë larg nga minierat e bitumi Senelizza, dhe të naftës : në Vlorë është kryesuar nga një tubacion.
Një kabllo telegrafi lidh aeroportin me Otranto .
Në port janë pjesë e linjave të rregullta me vela itineraret me Brindizi , Sarandë , Korfuz dhe Durrës.
Vlora është kryeqyteti i një krahine ,që ka një sipërfaqe prej 1360 km katrore me 53.500 banorë .
Gjiri i Vlorës është i rrethuar nga brigjet e sheshtë , me thellësi të vogla, ndërsa është mbyllur nga shpatet e Malit Lungara dhe gadishulli me pikën në lartësi 840 m . )
Gjiu , si dhe portin e Vlorës , gjithashtu ofron strehim në jug- perëndim , më saktë i quajtur gjiri i Dukatit , dhe i mbrojtur nga të gjitha erërat , kjo është shumë më e përshtatshme për gjirin e Vlorës për ankora të gjata . Anijet e vogla mund të gjejnë strehim edhe në strehimin e Pasha Liman .
Historia
– Në ndarjen e Perandorisë Romake në fund të shek . IV Vlora , që i përkiste rrethit të Epirit , erdhi nën qeverinë e bizantine që mbahet në posedim pothuajse vazhdimisht deri në fund të shekullit. XI .
Ajo u pushtua në vitin 1080 nga Robert Guiscard i cili e bëri atë bazën e operacioneve ushtarake kundër bizantinëve për pushtimin e Gadishullit Ballkanik , në të cilën ai nguli sytë pas pushtimit të Italisë jugore .
Kompania , nëpërmjet ndërhyrjes së Venedikut në favor të perandorisë , dështoi dhe në 1085 bizantinët e rifitojnë Vlorën , por me ekspeditën e tij, Roberto ka theksuar nevojën që është mjeshtër i Italisë jugore , që të ketë një pikëmbështetje në bregdetin lindor të Adriatikut për të siguruar mbrojtjen e vendit, dhe u tregoi pasuesve të tij rrugën e zgjerimit në Lindje.
Perandoria Bizantine , si rezultat i pushtimit latin i Konstandinopojës ( 1204 ) , Vlora ishte pjesë e despotit të Epirit përbëhet nga Michael Engjëllor Comnenus . Në vitin 1259 ajo u dorëzua së bashku me Kaninën , Beratin , Durrësin për Manfred , mbret i Siçilisë , si prikë e Elena Angelus Comnenus me të cilin ai u martua .
Ajo u pushtua nga perandorët bizantine në 1314 nga Ganzas Dhimitri i cili u bë guvernator . Djali i tij dhe pasuesi mori një qëndrim të pavarur nga Bizanti dhe mori titullin e Zotit , Spinarza të Vlorës , Kaninës dhe Berat , por në 1337 ai u rrëzua nga serbët të cilët , nën drejtimin e Stefan Dušan , duke zënë të gjithë Epirit.
Në vdekjen e Dušan ( 1356 ) , Vlora dhe Kanina formuar një despot i cili i përkiste në vitet 1356-1371 , Aleksandër Giorić , 1371-1372 , në Giuragj Iliiće atëherë Cedda balsa dhe Musacci .
Vlora në vitin 1414 ra në duart e osmanëve. Gjatë luftës kundër turqve udhëhequr nga Skënderbeu dhe pas vdekjes së tij ,venedikasit pushtuan Vlorën disa herë , por gjithmonë për një kohë të shkurtër .Nga vitet 1691-1912 sundimi osman i Vlorës nuk kishte asnjë ndërprerje për qytetin, për konvertimit e vendasve në Islamin dhe në ndërtimin e xhamive ,ku qyteti mori pamjen e qytetit turk.
Gjatë luftës ballkanike , në dhjetor 1912, Vlora u bombardua nga flota greke.
Në Vlorë u formua një qeveri provizore nën kryesinë e Ismail Qemal Vlorës. Më 10 prill 1913, Ismail i dha kompetenca për Komisionin Ndërkombëtar të caktuar nga Konferenca e Ambasadorëve me detyrën e përcaktimit të kufijve dhe të hartojë statutin e shtetit të ri .
Është mbajtur seanca e saj në Vlorë dhe sundoi vendin deri në ardhjen e Princit Ëilliam Vidit . Pas shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore , Princi i Vidi ka braktisur tokën shqiptare dhe Italia e pushtoi (në 28 dhjetor 1914) Vlora e cila më vonë u bë një bazë e rëndësishme për operacionet ushtarake në Gadishullin Ballkanik .
Në negociatat e paqes që pasuan fitoren e aleatëve, Italia erdhi për të njohur pushtimin e Vlorës , por në gusht 1920 me marrëveshjen e Tiranës ,Vlore -Shqipëri duke e mbajtur atë të kthehet vetëm me posedimin e ishullit të Sazanit .
*Msc. Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve
ENI VJEN PEJ CAMËRIJE
NGA GEZIM LLOJDIA*
Parathënie/
Dallëndyshe bukuroshe,që thua mijëra fjalë,/
Dhe të kënda vahn’e lumën,që vjen me vrap e me valë,/
A mos vjen nga Shqipërija ?Eni vjen pej ,Camërije /
Me këto milëra fjalë e me gluhë Perëndije ?/
N.H.Frasheri/
Po shkruaj në hapësirë dhe në kohë. Nw hapësirën e faqe A4 gërmat gjëden në anë nga një germë, që formon fjalën Çamëri. Diagonalisht si një poezi.
C-amëria zemërbrengosur. Me rruzuj lotësh. Mbuluar Frugulluam dhimbshëm sytë.E masakruar. Verbërisht. E plagosur. Marrëzisht. O embrion i lules. Kurmi yt. Hapësirë gjeografike e pambarimtë. Nur i bukurisë. Vend thesaresh. Perla. Diamantesh. Ëmbëlsisht e ëmbël. E pasur. Bukurisht e bukur. Deti,që humbet në mugëtirë. Male mistere fshehur. Lumenjë ujëshumë. Katunde me xhami në mes. Mënga të arta si flokëverdha,Arta. E prerë nga trualli mëmë me kirugji të pamëshirshme. Tradhëtisht .Maskarallëkisht. Çmendurisht. Eksod biblik .Burra të vrarë. Pabesisht .Të dëbuar, të deportuar,mijëra.Gjenocid! Gjenocid! Gjenocid !
Dashuria humbi nën të zezë qerpik. Në zemër lotimi i fundit. Në ëndërr të gjumit. I deportuan çamët. Nga Camëria i ndanë. Nga Camëria i larguan njëqindëfishë.
A-ke dëgjuar të flitet për Çamërinë ?
I identifikuar kahëmoti truall shqiptarësh. Çamëria,hapësira gjeografike e këtij ““territori është faktor për klimën. Klima është mesdhetare në tërësi. Në bregdet e butë. E ftohtë në brendi.
M-alet. Po saktësoj vetem disa:
Për saktësi citojmë : Mali Klardhit 1500m. Margëllëç me dy maja .Flamur i madh. Flamur i vogël. Me emrin ilir Dimal. Mali i Trimit. Vërdhëli. Mali i “Bardhë. Dulga. Kurila. Cuka e Palit. Malshinj. Shëndëlli. Mali Hilë.Murgu e Dhëmbasi. Mali i Glate…
E-ndërra që rri zgjuar. Çamëri.
Qytete të tërë që i mbushën me kolon,të sjellë tatëpjetë bregut. I kishin deportuar “`çamët .E murrosën . kështu Camërinë. Tokat e begata ua dhanë kolonëve. U munduan ti ““fshinë gjurmët e saj. Plagët gjak të saj. Por diku ka ngecur ndonjë emërtim. Sigurisht,që gjurmët e krimit dot nuk fshihen. Qytetet :Filati, Sajadha. Gumenica. Margëllëçi. Pargo. Paramithi. Ajdonati.Preveza………….E kam gjezdisur në këmbë Çamërinë .Kur u hapën kufinjtë në vitin ’91. Prevezën e kam vëzhguar nga ura me harqe. Kam parë nga kodrat qytetin. Një shtëpi çame. Në lartësitë 300 m. Shtëpia me fytyrë kah lindjes. Masiv agrumesh. Rrethuar. Kryesisht limona, portokall, fiq,ullinj. Limonët,ruanin erën, ngjyrën e mëngës së Artës. Plot lëngë në mes të gushtit. E vetmuar,gjysmë e rrëzuar shtëpia çame. Shtëpia ka qenë dy kate. Kati i sipërm gati rrëzuar. Ndërtuar më gurë të bardhë. Mbuluar me pllaka guri. Dyshemeja e katit të dytë ka qenë prej druri të punuar. Përpara shtëpisë një pusë. Në avlli ,një fik.Përmbi fikun,dergjej një hardhi. Një lloj rrushi që njihej si : larushi i zi.
R-ëket .Ujërat. Lumenjtë.
Ujërat që përshkojnë Çamërinë kanë burime në lindje. Derdhjen në perëndim. Kalamaj. Ishte një lumë shtratë gjerë . Një rrugë automobilistike i shkonte tek koka. Në veri një fushë më misër. Gjatësia e lumit kilometrike. Më e pakta 100 km. Burimin diku në veri të Janinës. Mirëpo,zgjatet e derdhet breg më breg,deri në Sajedhë,në detin Jon. Lumi zi ujëshumë. Lluri derdhet në gjirin e Prevezë. Tek ura me harqe. Kam vëzhguar Llurin. Zbriste që sipër,zonës malore.
I-dentifikimi i tij duhej të jetë diku mes Olicikës. Shtrati ishte gjithë zeje. Atë verë kthehej në një anë.Anës ,Llurit në hyrje të Prevezës, kopshtije. Rrepe të shumtë, pahemëdhenjë .
*Master. Anëtar i Akademisë Evropiane te Arteve