Thellimi i tragjedisë çame në vitet 1934-1938

April 4, 2013 by dgreca

Nga Shkruan Eugen SHEHU/

Në përgjithsi çështja çame, ndonëse e lindur menjëherë pas Konferencës së Londrës të vitit 1913, vijoi në mënyrë tragjike në krejt deceniet që rodhën më pas.Shteti helen, për të shkombëtarizuar këto vise, vuri në radhët e parat ë forcave të veta,pikërisht andartët, këta ultranacionalistë helen, të cilët për t’iu shpëtuar burgjeve për krimet që patën bërë ndaj vëllezërve të tyre të një gjaku, nuk munguan të ndërmarrin gjithfarë kryqzatash ndëshkuese ndaj shqiptarëve etnikë, jo vetëm në Camëri por edhe në vise të tjera të Greqisë në të cilën jetonin prej vitesh. Siç kemi përmendur edhe më lartë, reprezaljet e helenëve ndaj shqiptarëve etnikë në çamëri, në fillim të viteve të 30-të të shekullit të kaluar, erdhën duke u shtuar. Përballë situatës tejet të rëndë, ishin me dhjetra e dhjetra familje, të cilat pa patur as minimumin jetik, duke dashur të mos haroheshin nëpër shkretëtirat e Anadollit, kapërcenin në mënyrë të fshehtë kufirin politik me Shqipërinë, duke kërkuar drejtpërsëdrejti mbrojtjen e shtetit amë.Në këto vite, me dhjetra familje patën vërshuar në Shqipëri, si prej Preveze e Filatit ashtu edhe nga Praga,Janina apo Pramithia.Në këto kushte,Mbreti i shqiptarëve Ahmet Zogu, duke paraparë se ky vrull emigrimi drejt shtetit amë ishte i pandalshëm dhe krejt i natyrshëm, dha porosi pranë Ministrisë së ekonomisë, në ato vite, të ngrihej, posaqërisht për këtë problem Zyra e Emigracionit.Merret lehtësisht me mend se nuk ka qenë rastësi vendosja në funksionin e kryetarit të kësaj zyreje, të intelektualit çam Ruhi Deliu me origjinë nga Margëllçi i Camërisë.Pikërisht me nismën e kësaj zyre, shteti shqiptar i asaj kohe, ngriti edhe tri fshatra për të pritur çdo rast banorë të tjerë nga çamëria, të përndjekur me mjete nga më monstruozet prej Athinës Jo pa qëllim këto fshatra u ngritën në Qarkun e Gjirokastrës ( pranë kufijve brutalë të vendosur më 1913 ) pasi këto familje shqiptarësh etnikë, do të mund të ktheheshin nesër, në karakolle të parat ë qëndresës shqiptare në rast sulmesh të andartëve grekë.

Në fillim të vitit 1934, Qeveria shqiptare i dërgoi përfundimisht Athinës, ultimatumin se nëse nuk shiheshin të drejtat e shqiptarëve etnikë në Camëri, do të merreshin masa kundërvepruese ndaj minoritetit grek në Shqipëri.Kuptohet Qeveria Shqiptare nuk mund të merrte fushata ndëshkimore, por së pari u mjaftua me mbylljen e shkollave në gjuhën greke dhe në vend të tyre vendosi mësues të gjuhës shqipe. Këtë veprim, atdhetari shqiptar në Gjenevë, Lec Kurti e spjegoi si parakusht për çeljen e shkollave shqipe në Camëri, ku gjuha amtare po harrohej, ku të pakët mësues të shqipes dergjeshin varreve apo ishin vrarë prej thikës së kriminelëve të Athinës. Qeveria greke pamvarsisht prej premtimeve në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë, ndërmori këtë radhë një vargmasash prej propagandistike, për t’a shmangur sa më shumë problemin kryesor, gjenocidin etnik nëpërmjet bandave të të ashtuquajturit Vorio Epir.Ishin pikërisht këto banda që ndërsa u vërsulën me valë sulmesh të reja ndaj popullsisë së pambrojtur çame, organizuar edhe në Athinë, përpara ambasadës shqiptare aty, një demonstratë duke hedhur parulla deri në djegjen e shtëpive shqiptare në çamëri.Këto demonstrata ku shihej qartë dora e Athinës, vijuan më pas në qytetet shqiptare brenda kufijve politik të Greqisë, siç ishin ;Filati,Patra,Janina etj.Veprimet të tilla ( ndonëse paqësore prej frike) mbështetësit e teorisë për Vorio Epirin organizuan edhe pranë konsullatës greke në Gjirokastër.Por kjo demonstratë nuk zgjati veçse disa minuta, pasi sheshi i qytetit në fjalë u mbush me shqiptarë me flamuj kombëtar në duar duke kënduar këngë të shumta, deri edhe për trimat e Camërisë.Pas kësaj, Athina u tërhoq, ndonëse vijonin të shkruheshin në pothuaj të gjitha qytetet,“vullnetarë“ për të shpëtuar Vorio Epirin.Madje vetë shtypi grek, në tetorin e vitit 1934, nuk mungoi të publikojë edhe grupin që do të drejtonte veprimet.“Këto u janë besuar z.Kristo Kristovasili-President, z.Ilia Sukaris-ushtarak,z.Teodor Mergios-avokat“. ( Arkivi Qëndror i Shtetit-Tiranë. Fondi 35 , dosja 28, fleta 281 ).

Ndërkaq edhe vetë Athina, gjatë kësaj periudhe ndihej e futur keqaz në kështjellën e krizave politike, ekonomike, sociale dhe ushtarake.Një grup oficerësh të Athinës, më 2 mars 1935, pasi kishin bërë për veti disa oficerë me pushtet në marinë, mundën të hedhin në duar dy kryqëzorë dhe tri destrojerë të paisur plotësisht me municione luftarake. Të nesërmen me këto paisje tejet moderne të asaj kohe, grupi i oficerëve që organizuan grushtin e shtetit, iu drejtuan Kretës, aty ku ishte strehuar Venizellosi.Me urdhër të njërit prej këtyre oficerëve, kolonel Canakaqis, me të vënë këmbë në tokë, ushtarët grekë pushkatuan dy prej mbështetësve kryesorë të venezillosit, guvernatorin e deriatëhershëm si edhe guvernatorin aktual. Pasi muarën Kretën terroristët grekë vodhën dhe plaçkitën ç’të mundnin dhe aty ku hasnin në kundërshtime vepronin me thika apo me bajoneta të pushkës.Athina u tremb keqas nga kjo ngjarje dhe filloi të reagojë menjëherë. Ajo dërgoi flotën e saj detare sidomos rreth Kretës, duke dashur të shmang sa më shpejt të ishte e mundur katastrofën që po i kanosej.Rreth 7-8 mijë forca ushtarake ngarendën të mbysin puçin ushtarak me çdo çmim. Ndonëse terroristët u gjendën të rrethuar, falë armatimeve dhe teknikës luftarake që dispononin, ata mundën t’i shmangeshin goditjes së drejtpërdrejtë me ç’rast mundën të shpëtojnë kokën disa prej ishujve në afërsi të Rodit, të cilët ndodheshin ç’prej vitit 1912, nën protektoratin Italian.

Një prej gjeneralëve që ndoqi me „mllef“ të madh, deri në fund, terroristët-miq të tij,gjatë asaj kohe ishte greku famëkeq Jani Metaksa. Ai mundi të përfitonte nga rrëmuja e kaosi që sundonte në Greqi, për të mbledhur rreth vehtes mjaft prej ushtarakëve të pakënaqur nga qeverisja e mëparshme.Në këtë mënyrë dinakëria e Metaksës nuk nguroi të vinte në veprim edhe një mekanizëm politik tjetër. Ai dhe oficerët të cilët e shoqëronin, shpallën se duhej rikthyer në pushtet Mbreti i Greqisë, Gjergji, kinse ai kishte përkrahjen e Europës dhe do të mund të përcillte në Athinë këtë përkrahje. Këtu vlen të thesojmë, se shumë prej qeveritarëve në vitin 1935, shpallën publikisht se e njihnin Mbretin Gjergji dhe prisnin rikthimin e tij në fron, dhe natyrisht se ndaj kësaj oferte edhe vetë Mbreti i Greqisë nuk mund të rrinte duarkryq.Ai organizoi një fushatë të tërë politike e propagandistike për lejimin e marrjen së fronit mbretëror.Një prej parakushteve të këtij rikthimi ishte vendosja e metaksës në krye të forcave ushtarake. Kështu, më 21 prill 1936, gjeneral metaksa u vu në krye të qeverisë së Athinës.Shumë prej çështjeve shtetërore do të mbuloheshin këtej e tutje prej tij, gjithashtu „komanda uhstarake detare dhe tokësore shpallën vartësinë e tyre ndaj qeverisë së kryesuar nga Metaksa“(Gazeta „Besa“ – Tiranë 29 prill 1936 , faqe 4 ).

Pas fitores së fashizmit në Gjermani, Itali e Spanjë në Ballkan për të parën herrë kjo ideologji e urryer vendosej në Greqi.Edhe fashizmi nuk pyeti aq shumë për fatin e popujve ku lindi dhe u zhvillua, ai u tregua tiran sidomos në ata popuj të cilët nuk e përqafuan.Veçanërisht një prej dimensioneve më kriminale të fashizmit ishte lufta e hapur e tij ndaj minoriteteve apo vendeve që historia në mënyrë krejt cinike i copëtoi për të kënaqur orekset shovene të Fuqive të Mëdha.Kështu ndodhi edhe me shqiptarët etnikë në Camëri.“Në gushtin e vitit 1936, mevendosjen e diktaturës fashiste nga Metaksai, viktima e parë sihte popullsia çame.Fashistët e orës së parë, tregëtari Stavri Koçoni dhe oficeri i gjandarmërisë Zambeta filluan goditjet sistematike në Filat,Pituljetë dhe Gumenicë për zhdukjen e popullsisë çame.U shkua deri atje sa populli i Paramithisë u ndalua me violencë të fliste në gjuhën shqipe.Qeveria greke bëri çmos që të përçante popullsinë duke u përpjekur të kundërverë të krishterët shqiptarë ndaj atyre myslimanë.Kjo politikë shtetërore nuk kaloi pa lënë gjurmë pasi popullsia e këtyre zonave në shumicën dërmuese ishin të paarsimuar dhe sa për rrethet intelektuale, këta nuk mund të komtrollonin situatën“.(Gaze“Camëria“shtator 2002)

Ngase pushteti vendor administrativo-ushtarak, ishte kurdoherë në duart e grekërve, edhe në fshatin më të largët të Camërisë, Athina u përpoq të sinkronizonte veprimet me çdo mjet, me këtë pushtet për të shkombëtarizuar shqiptarët etnikë brenda kufijve politik të saj.Në këto momente, e ideuar prej Athinës erdhi porosia për të zhdukur sa më parë emrat e fshatrave shqiptarë, duke dashur të fshinte në këtë mënyrë simbolet e memories kombëtare. Kështu, brenda pak javëve u ndryshuan emrat në shqip të fshatrave ;Spatari,Golbaqi,Picari,Varfanji,Arpika dhe u zavendësuan këta me emra grek si ;Trikoforo,Ella,Aetos,Parapotume,Perdhika etj. Sikur puna të kish mbetur me kaq, ndofta shqiptarët etnikë nuk do të mërziteshin aq shumë,pse ata nuk do të haronin askurrë emrin e fshatit ku patën jetuar gjysh-stërgjyshërit e tyre.Por fjala është fill pas vendosjes me dhunë të këtyre emrave, në këto fshatra u panë kolonët e parë helenë,ardhur familjarisht prej ishujve të largët të Greqisë.Të përkrahur nga pushteti vendor dhe sidomos nga xhandarmëria greke, këta kolonë u vendosën në shtëpitë më të mira të këtyre fshatrave, duke përzënë prej andej shqiptarët etnikë të pambrojtur, kinse dikur ata patën qenë fshatra helene por i patën zaptuar „barbarët“ shqiptarë. Tanimë operacionet ndëshkimore ndaj popullsisë së pambrojtur çame organizoheshin dhe drejtoheshin jo vetëm me urdhër të Metaksës por me vetë miratimin dhe bekimin e Mbretit të Greqisë.Për ta patur nënkontroll sa ma të plotë dhe për të vepruar në mënyrë sa ma energjike për shkombëtarizimin e këtyre trevave shqiptare, Metaksa urdhëroi një ndarje të re administrative për krejt Camërinë duke e copëtuar dhe afruar komandën helenike vendase me qarqet antishqiptare të Athinës.Në këtë mënyrë Camëria e Mesme dhe Camëria veriore u shpallën njësi administrative më vehte me kryeqendër Gumenicën, ndërsa Camërinë Jugore e copëtuan midis qyteteve dhe fshatrave greke, për të pasur sa më të lehtë kolonializimin e tyre.“ Përballë pushtetit të papërgjegjshëm shtypës e shovenist të Metaksait, çamërit u gjendën krykëput të pambrojtur, e vetmja mënyrë e mbrojtjes për ta u bë besëlidhja apo betimi i kahershëm, shtimin dhe fuqizimin e të cilit, ata vetëvetiu e ndjenë si kushtin më të domosdoshëm.Ai i mbajti të bashkuar gjatë gjithë kohës së diktaturës.Dhe nëse plot nga burrat e rrezikuar mund të shpëtonin nga zhdukja, kjo ndodhi pikërisht për hirë të atij bashkimi besëlidhës.Falë atij betimi mjaft atdhetarë të rrezikuar u arrit të kaloheshin fshehurazi brenda kufirit të shtetit shqiptar“.(I.D.Hoxha „Viset Kombëtare shqiptare në shtetin grek“ Tiranë 1998, faqe 247 ).

Dinakëria greke do të nxiste sidomos grindjet midis shqiptarëve qysh se këta mësonin fjalët e para në gjuhën e tyre.Me një plan të përcaktuar deri në imtësi, fëmijët e krishterë shqiptarë, me të lindur dërgoheshin në kishë dhe pagëzoheshin me emra grek.Më pas, nëpër vitet që po vinin këta fëmijë do të ngulitnin mirë në kokë fjalën e priftit e cila (kinse merrej fjala e Zotit) sipa të cilit ,“kush nuk është i krishterë, është armiku ynë !“.Kjo armiqësi e cila ushqehej me aq „kujdes“ prej priftërinjëve grek, tek fëmijët e krishterë shqiptarë, duam apo s’duam ta pranojmë sot, hapi hendek të thellë në vitet që pasuan në Camëri, midis popullsisë shqiptare të krishterë dhe asaj myslimane të çamërisë.Kjo pasi fëmijët duke u mbrojtur me fjalën e priftit grek dhe duke qenë larg ndikimit të atdhetarëve të vërtetë të Camërisë, dalëngadalë harruan traditat dhe kodet morale-zakonore të shqiptarëve, iu përshtatën më tepër mentalitetit helen duke u asimiluar krejtësisht përgjatë decenieve që kapërcyem.Në librin e tij studimorë me titull,“Istoria tis periohijes Igumenicas 1900-1950“të autorit I.G.Sharra,diku ku flitet për armiqësinë e mbjellë midis fëmijëve shqiptarë të besimeve të ndryshme fetare, shkruhet se ata arrinin deri sa „t’i çanin kokën me gurrë njëri-tjetrit“.

Ndërkaq një tjetër interesim ishte për djemtë e vegjël të Camërisë, në mbrendësi të kufijve të shtetit amë shqiptar.Ata jo vetëm që ndjenin lirinë mbi supe por ishin të kënaqur që mësonin së toku me bashkëkombasit e tyre, qofshin këta të krishterë apo myslimanë.Për më tej, meqenëse fshatrat me shqiptarë të ardhur nga Camëria sa vinin e shtoheshin, për shkollimin sa më të plotë të këtyre djemve u vendos që të ndërtohej në Sarandë edhe një kovikt model, një ndërtesë e vogël ishte paguar prej disa atdhetarëve çamë por klasat sa vinin e shtoheshin.Shtapi shqiptar i asaj kohe na bën me dije se ; „Kovikti Camëria“ përmbledh në gjirin e vet një numër të madh nxënësish, të përbërë nga djem të viseve të ndrashme të Shqipërisë së lirë dhe irredente, të cilët marrin aty dritën e parë të kulturës shqiptare… Në një bashkëfjalim që pati drejtori ynë me kryeministrin Koço Kota, në lidhje me konviktin në Sarandë, vuri re se kryetari i qeverisë është në dijeni të plotë të kësaj çështjeje dhe interesohet me zemër për realizimin e saj.“Vetë Mbreti ynë, i deklaroi kryeministri,ka urdhëruar Ministrinë e Arsimit që të hyjë në marrveshje me Kryqin e Kuq Shqiptar që të ndërtohet sa më shpejtë godina që i nevoitet koviktit „Camëria“. ( Gazeta „Demokratia“ Gjirokastër 25 korrik 1937 ).

Edhe gjatë vitit 1938 qeveria fashiste greke vazhdoi në mënyrë sistematike dhunën e saj të pashembullt ndaj banorëve të pafajshëm të Camërisë.Mbreti i Greqisë, në unison me dhunën koloniale shovene të Musolinit dhe Hitlerit, ndërmorri një varg reformash administrative, posaçërisht për të përzënë shqiptarët prej vatrave stërgjyshore dhe për t’i kolonizuar ato treva me popullin helen.Fashizmi i cili po pushtonte çdo ditë e më shumë territore të reja e fashiti edhe atë luftë të shtetit shqiptar në mbrojtje të bashkëkombasve të vet.Diplomacia evropiane u gjend e papërgaditur dhe nuk mund të merrej me zërat e popujve të vegjël që shtypeshin e dhunoheshin, ndërsa harta e Evropës çdo ditë Caktonte kufij të rinj.Në këto kushte plaga e gjenocidit helen ndaj trevave të Camërisë vazhdonte të rishte gjak.

Bern-Zvicër

THELLIMI I TRAGJEDISË ÇAME NË VITET 1915-1917

December 23, 2012 by dgreca

Shkruan Eugen SHEHU/

Viti 1915 do të hynte në Çamëri,së bashku me dhunën e pashembullt të qeverisë greke.Dy divizione të armatosura deri në dhëmbë,do t’u vërsuleshin fshatrave çame duke nëpërkëmbur çdo të drejtë elementare të tyre,ndërsa divizioni i tretë,i mbështetur prej çetave të andartëve grekë,vazhdonte inkursionet dhunuese dhe plaçkitës në Gjirokastër,Tepelenë,Korçë si dhe në trevat brenda kufijve politike të shtetit amë.Duke ndjekur me vëmendje situatat në Çamëri si edhe në trojet jugore të shtetit amë,sheh dukshëm rrezikun e shpërbërjes së krejt kombit shqiptar.Sikur të mos mjaftonte pazari i ndyrë i coptimit të Shqipërisë në Londër të vitit 1913,në Konferencën e Ambasadorëve,Fuqitë e Mëdha patën nisur të tjera pazare.Kështu,po në Londër,në prillin e vitit 1915,me kërkesë të drejtpërdrejtë të qeverisë italine,Franca,Anglia,Rusia dhe Italia patën nënshkruar një marrveshje të fshehtë,e cila definonte coptimin e plotë të Shqipërisë.Sipas kësaj marrveshjeje,Shqipëria ndahej në tri pjesë.Saranda,Delvina,Gjirokastra,Tepelena,Kolonja,Korça dhe Pogradeci i jepeshin Greqisë.Bregdeti shqiptar kalonte në duar të Italisë ose thënë ndryshe,i lihej Italisë në pazaret e mundshme të saj me Serbinë.Merret lehtë me mend,se në këto situata,kur Fuqitë e Mëdha po përgaditesh të fshinin fare nga harta e Evropës,kombin shiptar,problemi i çamërisë sa vinte dhe bëhej më i ndërlikueshëm.Të njohur me qëllimet e mbrapshta të Fuqive të Mëdha,atdhetarët shqiptarë,kundërshtuan me forcë këto traktate të fshehta.Ndonëse turbullirat në tokat shqiptare ishin të mëdha,ata mundën të parashihnin ngjarjet dhe iu drejtuan për këtë opinjonit të gjërë duke ndërkombëtarizuar çështjen shqiptare.Mendoj se një vlerë e kësaj lufte në rrafsh diplomatik e politik,është fakti se atdhetarët shqiptarë,në krejt parashtresat e tyre në këto vite,e konceptuan Shqipërinë e jugut si pjesë të tërë,pa u pajtuar asnjëherë me faktin e coptimit të saj në mënyrë të padrejtë nga Konferenca e Ambasadorëve.E shoh të udhës t’i sjell lexuesit tim,përkitazi me këtë çështje,një letër të cilën patriotët shqiptarë i dërgonin z.Zimmerman,n/sekretar i shtetit në ministrinë e Punëve të Jashtme në Berlin.Duke e bërë me dije,mbi zhvillimet e fundit të çështjes shqiptare,këta atdhetarë,theksonin në këtë letër se Shqipëria e jugut ka qenë kurdoherë qendra e nacionalizmit shqiptarNga kjo vatër,shpreheshin ata,kanë dalë luftëtarët e lirisë dhe pavarsisë kombëtare shqiptare dhe kjo ashtë arsyeja që,nëse kjo gjymtyrë e çmuar do t’i shkëputej trupit shqiptar,plaga do të jetë shumë e thellë dhe asnjëherë e shërueshme.Duke qenë se populli shqiptar nuk ishte i shumtë në numër,shkëputjet prej tij, e kësaj pjese jetike,do të përbënte një dobësim prej të cilit kombi do ta kishte të vështirë të merrte veten.Më tej,në mënyrë tejet të saktë,kjo parashtresë theksonte se shkëputja e pjesës jugore të vendit do të krijonte një irredentizëm me keqardhjen më të madhe,duke ngjallur mëri të përjetshme midis dy shteteve.Popullit grek dhe shqiptarë duke mos qenë sllavë,lipset të merren vesh me njëri tjetrin dhe jo të urehen e të grinden.Jashtë Shqipërisë kanë mbetur mbi 100 mijë shqiptarë me preardhje nga Jugu,të gjithë nacionalistë të zjarrtë,të cilët nuk do të rreshtin së thirruri kundër një cungimi,të cilën sigurisht e vlersonin të padrejtë.Këta shqiptarë,u dërgojnë çdo vit të afërmve të tyre (brenda kufijve politik) 5-7 miljon franga ndihmë.Ata kudo ku ndodhen kanë, veçanërisht në Amerikë,gazeta e shoqëri të fuqishme ku patriotizmi shqiptar ngrihet çdo ditë e më lartë.Po nga kjo Shqipëri e Jugut,vazhdon parashtresa,grekët kanë dëbuar me forcë 100 mijë shqiptarë myslimanë,prej të cilëve pjesa më e madhe kish vdekur nga mungesa e ushqimeve dhe sëmundjet,ndërsa pjesa tjetër endej andej-këndej duke mos patur asnjë shpresë për të ardhmen.Por sido që ta qeverisnin grekët Shqipërinë e Jugut,ata kurrë nuk do të arrijnë ta bajnë të pranishëm sundimin e tyre.Greqia do të jetë e detyruar të nxjerrë ligje përjashtuese dhe të marrë masa shtërnguese,të cilat do bëjnë në kundërshtim me përparimin dhe qytetërimin.Parashtresa në fjalë,mbyllej me përfundimin e saktë ; “Nën sundimin grek të 250-300 mijë shqiptarëve të jugut do të jenë të dënuar të jetojnë fatkeqe,të paditur,jashtë shoqërisë ; ata kurë nuk do të munden të fitojnë një kulturë greke,sepse kjo e fundit kërkon të paktën dymbëdhjetë vite studimesh të pandërprera.Ndërsa 3-4 vite pune në gjuhën e tyre kombëtare,e cila shkruhet ashtu siç flitet,do t’u lejonin shqiptarëvet të merrnin një arsimim të vazhdueshëm.Nga ana tjetër,myslimanët nuk do të dëshironin kurrë t’i dërgonin fëmijët e tyre në shkollat greke.Gjendja e të gjithë aneksuarve me forcë ose me bindje do të jetë gjithmonë e brishtë,pamvarsisht nga raportimet e kundërta të cilat nuk mbështeten mbi realitetin… Të gjitha insinuatat lidhur me gjoja paaftësinë e shqiptarëve për t’u qeverisur,nuk janë veç thënie të rrema shteti embrionar i krijuar në Konferencën e Londrës nga disa të plotfuqishëm,disa prej të cilëve ushqenin prapamendime të pasinqerta,përfundoi në një shkatërim,si rezulltat edhe i shpërthimit të luftës së përgjithshme.Ne jemi të sigurtë se Shqipëria e Re,ashtu siç duan të gjithë patriotët do të japë rezulltate që do të kënaqin plotësisht mbrojtësit tanë dhe do tu tregojnë vendin të gjithë armiqve”.

( Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë, fondi 848 , dosja 6 , fleta 28-30 ).

Por ndërsa ankimet dhe protestat e shqiptarëve binin në vesh të shurdhët,qeveria greke,duke patur si pararojë të saj repartet e kriminelëve andartë,kishte filluar shkombëtarizimin e trevës së Çamërisë.Në vitet 1915-1916,në vargun e masave me karakter terrorist e dhunues,ishte i ashtuquajturi “çarmatim” i shqiptarëve,kinse këta i sillnin zullume shtetit grek të asaj kohe.Andartët famëkeq si S.Kremidha,Papa Qesari,V.Kollovoi,S.Camnadoi etj,në krye të dhjetra ushtarëve-kriminelë u përhapën në krejt Çamërinë duke synuar nën nismën e çarmatimit,të varfëronin më tej popullin dhe ta detyronin ate të linte trojet stërgjyshërore.

Në Janinë e Paramithi në Filat e Voshtinë,derinë në Prevezë,u hap lajmi që çdo shtëpi do të dorëzonte dyfekun “ e fshehur” përnryshe ata do të paguanin kaq e aq napoleona flori dhe kush nuk paguante do t’i konfiskohej krej pasuria.Janë me qindra raste kur fshatarët e keputur të Çamërisë nuk patën as armë dhe sigurisht asnjë napoleon flori për të paguar.Këta mjeranë u muarrën të lidhur dhe duke i rrahur në sy të njerëzve të tjerë,publikisht,u dërguan në xhamitë e fshatrave.Këtu sërisht nisën torturat ku sipas të dhënave burimore,jo rrallë pati shqiptarë të vdekur nga plagët e marra.Ndërsa ushtarët grek rrihnin kryefamiljarin në xhami apo në postën e xhandarmërisë,dikush prej andartëve shkonte në shtëpinë e varfër çame dhe merrte inventarin sipas shijes së vet.Kur llogaritë shkonin taman sa vlera e një pushke,atëherë ai urdhëronte pjestarët e familjes që t’i çonin krejt orenditë,gjënë e gjallë e deri tek veshjet tradicionale të grave,në postkomandë,me ç’rast do të lirohej pjestari i tyre i familjes.Andartët grek nuk mungonin të bëjnë edhe lojëra të tilla qesharake duke i detyruar banorët e Çamërisë të blinin ndonjë armë dhe ta dorëzonin gjoja e paskësh mbajtur diku fshehur.Praktikë kjo e përdorur edhe tek ne në Maqedoninë shqiptare dhe në Kosovë,nga forcat ushtarke e policore të pushtuesve serbo-sllav,gjatë gjithë atyre decenieve pushtimi.Në rast kur vetë banorët,nuk ishin të aftë të gjenin armë për të blerë,në “ndihmë” të tyre vinte kryeandarti i cili vetëm me një pushkë të ushtarëve-kriminel të tij,mund të fitonte jo vetëm florinj,por edhe bahçe,ullinj,toka pjellore pa përmendur këtu edhe thesin e fundit të miellit e të misrit. “Kjo paudhësi e përsëritur fshat më fshat për kushedi sa herë,bëri që pasuria e çamëve myslimanë,ca nga ca të kalonte në duart e pushtetarëve dhe të shqiptarëve të krishterë vendas apo grekë të ardhur,bashkëpuntorë të pushtetarëve në fjalë.Ndërsa çamëria myslimane më pasanike,u lanë në varfëri e mjerim të plotë” ( I.Hoxha “Viset Kombëtare Shqiptare në Shtetin Grek”Tiranë 2000 faqe 164 ).

Dhelpëritë greke në dëbimin e dhimbshëm të banorëve të Çamërisë,sa vinin dhe bëheshin më të stërholluara.Veneziello,lidhur me tokat që u mereshin çamëve në këto vite,nuk harroi të mashtrojë duke paracaktuar edhe një çmim,me të cilin qeveria greke do të paguante shqiptarët.Absurdi grek qëndron në faktin se për qindra apo mijërat e metarve katrorë tokë pjellore,të marra prej qeverisë greke,asnjë çam,në asnjë vit,nuk u pagu askurrë qoftë edhe ndonjë napoleon flori të vetëm.Llafologjia e Veneziellos me këtë rast,vetëm sa kish krijuar një tymnajë për të mashtruar opinionin publik evropian dhe ate botëror,lidhur me tragjedinë e madhe të Çamërisë.Për më tej,në dhjetor të vitit 1917,qeveria greke nxori ligjin numër 924,datë 14-XI-1917,me anë të të cilit porositnin të gjithë banorët e Çamërisë (sidomos ata myslimane) se nuk kishin të drejtë të shisnin,blinin apo të kalonin pasurinë e vet tek njëri tjetri.Ky ligj do të thoshte që shteti grek përfundimisht të bëhej zot në pronë të shqiptarëve të çamërisë dhe njëherazi të punonte që këto pasuri dalëngadalë t’i kalonte në duart e veta.Madje,atdhetarët çamë të cilët guxuan të kundërshtojnë këtë ligj deri në Athinë,u përndoqën nga andartët grek deri në djegjen e shtëpive të tyre.Si rrjedhojë e kësaj politike agrare kaq të dhunshme,shteti grek,në vise shqiptare të Çamërisë, mundi të vjedhë e përvetsojë duke patur përpara ligjin dhe xhandarët,me dhjetra mijëra hektarë toke buke,nga tokat pjellore të Çamërisë.Por edhe dhjetra mijëra hektarë të tjerë,kullota ( nga kullotat e famshme të Çamërisë) brenda atyre viteve u shëndruan në mënyrë të paskrupullt në toka në dispozicion për qeverinë dhe shtetin grek.Ndaj shqiptarëve të Çamërisë,të cilët zotëronin pasuri por ishin edhe të vendosur për të mos u larguar prej trojeve të veta amtare,me asnjë lloj çmimi,qeveria greke vuri në përdorim ligjin mbi shtetësinë.Dihet tanimë se në kohën e sundimit osman,deri në nëndorin e vitit 1912,shiqptarët quheshin shtetas osman,përkundër grekërve të cilët e patën fituar pavarsinë në vitin 1821,duke patur përkrahjen e sinqertë të shqiptarëve.Në këtë kontest,qeveria greke ndërmori nismën për të ndryshuar fenë myslimane të shqiptarëve të Çamërisë.Ata banorë që pranonin ndërrimin e fesë ( sigurisht për hirë të egzistencës së tyre) merrnin shtetësinë greke dhe emra të krishterë.Të tjerët,të cilët nuk pranonin këtë ofertë,ngase kishin të shënuar në dokumentet e tyre nënshtetësinë osmane,u detyruan nga qeveria greke që “brenda tri muajve të largohen menjëherë prej tokave të tyre në Çamëri,në drejtim të Turqisë”(Arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë. Fondi 251 , dosja 14 , fleta 46 ).

Në pamundësi të jetonin në këto kushte,por duke dashur të ruajnë si të shnjtë fenë e tyre,ishin me mijëra familjet shqiptare të çamërisë,të cilat iu drejtuan tokës së shtetit amë,së paku për të mbijetuar me djersën e ballit.Mendoj se për askend nga këta shqiptarë nuk ka qenë e lehtë të linte vatrat stërgjyshërore,pasurinë,kujtimet e disa gjeneratave,por dhuna e andartëve grekë nuk kishte të sosur.Në mënyrë të llogaritur mirë,e ftohje cinike,kjo dhunë godiste pafundësisht genin trimëror të shiqptarëve të Çamërisë duke synuar mosegzistimin e tyre si rracë dhe komb.Tokat e kullotat e çamërisë mesa duket nuk u mjaftonin qeveritarëve grekë,të cilët stretegjinë e tyre për zhdukjen e banorëve të çamërisë,kishin paraparë edhe rrëmbimin apo vjedhjen e mijëra bagëtive. Janina, Voshtina,Konica,Follorina dhe Gumenica,ishin trevat që nëpër vite kishin trashëguar tufa të begata të bagëtive,fallë kullotave të famshme që zotëronin.Ndër këto treva,qeveritarët grekë udhëzuan bukuritë e andartëve-ujqër,që të derdhen duke kos kursyer asnjë kokë bagëtie apo njeriu.Ligji famëkeq i konfiskimit të bagëtive,i cili askurrë nuk u shpall,në asnjë komunikatë zyrtare të qeverisë së Athinës,por që çuditërisht funksionoi në mënyrë “perfekte” në viset shqiptare të Çamërisë, në vitet 1915-1917, u rrëmbyen pa asnjë shpërblim çamërve,mijëra kokë bagëti.Edhe në këtë rast,pushtetarët vendorë grek,nuk haruan të mashtrojnë se çdo kokë bagëtie,do të paguhej prej shtetit helen në të ardhmen.Por sërish askush prej banorëve të këtyre trevave,nuk mori asnjë dhrami greke,për mijëra bagëti të rrëmbyera me forcë.Se sa e madhe ka qenë kjo vjedhje,mjafton të sjellim këtu një fakt të përmendur prej shtypit shqiptar,i cili rrëfen se vetëm në rrethinat e Gumenicës “me anë të veprimet të padrejta zyrtare u rrëmbyen mbi 60 mijë krerë bagëti”(Gazeta “Kosova” nr.3 – Tiranë maj 1941).Mendo se çfar ndodhi pas kësaj katrahure greke me familjet shiqptare çame,të varura nga blektoria.

Një tjetër farsë e ndyrë që u luajt në kuriz të banorëve të Çamërisë është padyshim loja me proceset gjyqësore.Sipas ligjeve “demokratike” të shtetit grek të atyre viteve,nëse dikush të grabiste tokë, sende shtëpiake apo bagëti,kishte të drejtë t’u drejtoheshe organeve kompetente në gjykata.E vërteta është se ishin me mijëra shqiptarë të Çamërisë,të cilët iu drejtuan gjykatyve vendore dhe deri atyre të larta në Athinë po askush prej tyre nuk morri askurrë,të drejtën që e meritonte.Gjykatat greke për banorët e Çamërisë,u shëndruan në ,institucione të hajnive,që edhe ata pak para të mbledhura me aq mundim të shqiptarëv etë çamërisë,të shkonin në xhepat e gjykatësve grekë.Është ndoshta për të qeshur por gjyqet e çamërve në tokat shqiptare nën Greqi,kanë shkuar deri në 20 vjet duke u kthyer kësisoj në farsë të ndyrë për të dhunuar pos të tjerave edhe vet dinjitetin e banorëve të Çamërisë.

Ndonëse në shtetin amë,në vitet 1915-1917,mbizotëronte kaosi politik,ekonomik e social,atdhetarët shqiptarë brenda dhe jashtë kufijve politik të vitit 1913,nuk u pajtuan me fatin e mbrapshtë të bashkëatdhetarëve të tyre,të mbetur padrejtësisht nën sundimin serb,malazez,bullgarë apo grekë.Një varg bisedash,memorandumesh,parashtresash etj,kanë shoqëruar përpjekjet e këtyre atdhetarëve,me ç’rast është kërkuar respektimi i lirisë së shqiptarëve së pari,e mandej rishikimi i padrejtësive të Konferencës së Ambasadorëve në Londrën e vitit 1913.

Një prej këtyre parashtresave,që mban datën 27 shkurt 1916,i takon Komitetit Shqiptar të Lozanës,i cili i është drejtuar presidentit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës,Uillsonit.Duke protestuar ndaj deklaratës së kryeministrit britanik,z.Asquith,në 22 shkurt 1916 në dhomën e Komunave,në Londër,atdhetarët shqiptarë bëjnë me dije presidentin amerikan për krimet që u janë bërë shqiptarëve përtej kufijve të tyre politik ; “Ne dridhemi nga terri,thoshin ata në parashtresën në fjalë,kur mendojmë se vëllezërit tanë mund të bien dhe të ribien nën zgjedhen e tiranëve që nuk kanë asnjë mëshirë dhe që janë betuar se do ta zhdukin racën shqiptare”.Më poshtë,atdhetarët shqiptarë në Lozanë të Zvicrës,i drejtoheshin presidentit Uillson në fjalët ;”Qeveria greke, e cila sipas deklaratave të vetë asaj,ka pushtuar përkohësisht Shqipërinë e Jugut,duket së kërkon të vendoste atje përgjithmonë dhe t’ia bashkojë territoret tona Mbretërisë së Greqisë… Ju e dini z.President që Shqipëria e Jugut,e cila asnjëherë në histori nuk i ka takuar Greqisë,është banuar tërësisht dhe vetëm nga shqiptarët nacionalistë.Nga ana tjetër Komisioni Ndërkombëtar për caktimin e, kufirit shiqptaro-grek e ka parnuar këtë fakt në mënyrë të prerë dhe e ka shënuar në procesverbalet që u ratifikuan prej të gjitha fuqive evropiane të përfaqsuara nga delegatët e tyre në Konferencën e Londrës.Z.President ! Ora e larjes përfundimtare të llogarive midis ndërluftuesve,që ne e lusim me gjithë zemër,nuk do të vonojë”.( Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë,Fondi 848, dosja 7, fleta 2-3 ).

Në fund të kësaj parashtrese të firmosur prej atdhetarëve shqiptarë në Lozanë,përcaktoehj me saktësi se Shqipëria dhe shiqptarët nuk kanë asnjë pretendim apo mabicie.Këta kërkojnë lirinë dhe pavarsinë e tyre dhe nga Veriu në Lindje dhe në Jug,të kenë kufijtë historike dhe kombëtare.Duke iu dhënë kjo mundësi,shqiptarët do të ishin ndershmërisht të organizuar për të hyrë me vendosmëri në rrugën eprogresit të tyre kombëtar,duke u zhvilluar paralel me fqinjët etyre në paqë,kështu që do të kishte marrë fubd martirizimi i kombit të tyre.Është e njohur tanimë qëndrimi tejet parimor i Uillsonit,i cili u rrëfye një mik i sinqertë i shqiptarëve.Por fakti është se ai mundi të ndalojë coptimin e mëtejshëm të Shqipërisë,pa qenë në kondita të favorshme të ndalë dhunën serbe apo greke në territoret shqiptare jashtë kufijve historike dhe natyrale të Shqipërisë.Kjo spjegohet me faktin që Fuqitë e M¨dha evropiane,mund të merrnin në konsideratë pikpamjet amerikane,deri aty ku interesat e tyre nuk cenoheshin,më tej,vijojnë dhelpëritë diplomatike për të përligjur coptmin e trojeve amtare.Një tjetër politikë diskriminuese ndaj banorëve myslimanë të viseve shqiptarë të Çamërisë,ishte ligji i taksave.Mizoria greke arrinte deri aty sa të vendoste të tjera taksa për shqiptarët e krishterë dhe të tjera për shqiptarët myslimanë.Kjo politikë u vinte për shtat helenëve të Athinës,sipas të cilave,po të mos ishe ortodoks,patjetër do të ishte armiku i tyre.Në këtë pikpamje,edhe protestat e shumta të shqiptarëve mysliman,për t’u taksuar një lloj me ata të krishterë,si kurdoherë ranë në vesh të shurdhër.Mandej ky disjutim fetar u shtri edhe në drejtim të pronave të vakëfeve apo teqeve në Çamëri.Mjaft prej këtyre pronave,u rrëmbyen për arsye “shtetërore” nuk u kthyen shqiptarëve asnjë metelik prej mijëra metrave katrorë që besimtarët e patën blerë me djersën dhe gjakun e tyre dhe ja patën dhuruar pikërisht xhamisë apo teqesë që ato të rriteshin,lulëzonin dhe të shumoheshin.Kjo pasuri e vakëfeve,shërbente gjithashtu për të mbajtur edhe punonjës të ndryshëm,të cilët i shndrruan objektet e kultit në vende vërtet ku shpirtërat e lodhur të banorëve të Çamërisë,preheshin dhe rrinin besim e forcë.Helenët,nuk u mjaftuan vetëm me rrëmbimin e pasurive të objekteve fetare.Ata e dinin prej kohësh se këta objekte ishin shëndruar në vatra të fuqishme të shqiptarizmit.Në teqetë,përpara vitit 1913,ishte mësuar të shkruhej gjuha shqipe me grema latine dhe baballarët apo dervishlerët,patën çuar aty abetaret nga Sofja e Stambolli.Edhe në vitet 1915-1917,po ashtu fshehurazi mësohej gjuha,nga frika e masakrave të andartëve grek,të cilët nuk vonuan t’u vënë zjerrin të gjithëve,duke dëshmuar kësisoj intolerancën fetare dhe instiktin e verbër të dhunës së besimit.