Ilir Hashorva – Page 3 – Dielli

Misioni i Jashtëzakonshëm Shkollor-75 vjet më parë në Kosovë

June 23, 2016 by dgreca

NGA ILIR HASHORVA/*

“Kudo që vajtëm na pritën me gëzim e entuziazmë sikurse po u zbriste Perëndia nga qielltë,” – me këto fjalë fillon raporti i parë që Kryetari i Misionit të Jashtëzakonshëm për hapjen e shkollave dhe kurseve të gjuhës shqipe në Kosovë, Ali Hashorva, i dërgonte shtetit shqiptar më 25.7.1941 – “Na turreshin nga prapa si të dehur duke na pyetur: ‘Kur po na vjen Shqipnia, kur po na vijnë mësuesët e Shqipnisë?’, ose ‘Kur po na vjen Albania?’ e na luteshin që të mos i ‘mashtrojshim’, d.m.th., të mos i gënjenim, t’u thoshim të vërtetën. Kemi shkuar me ta çaste të paharrueshme mallëngjimi. Kudo që vajtëm, sa dhe në skajet më të largëta, njerëzinë e gjetëm të gjallë, trime e të flakët në ndjenjat kombëtare. Fryma shqiptare po buçet në të gjitha anët e Kosovës. Sundimi i rëndë serb jo vetëm nuk e ka përulur shqiptarësinë e krenarinë e këtij populli, por e ka forcuar dhe ca më tepër. Burrat e mëdhenj e trimat legjendarë të luftërave të Skënderbeut këtu i kemi të gjallë përpara syve, të hedhur nga shtati, të drejtë nga trupi, të lehtë në lëvizje. Tirania serbe nuk ka mundur ta prekë fort as gjuhën shqipe, e cila flitet kudo e bukur dhe e virgjër, sikundër ka qenë folur që në kohët e para”.

Në një mbledhje të Ministrisë së Arsimit të asaj kohe u vendos të dërgohej një Mision Shkollor për të hapur kurse e shkolla shqipe në Kosovë e në vise të tjera të Jugosllavisë të banuara nga shqiptarë. Në mbledhje, Ali Hashorva kërkoi të ishte anëtar i misionit. Ministria e pranoi kërkesën e tij dhe e caktoi kryetar të misionit. Ajo caktoi dhe 70-80 arsimtarë të tjerë për t’iu bashkuar atij misioni, shumica kosovarë, që kishin studiuar në Shqipëri ose jashtë saj me bursë shqiptare.

Në shkresën që Ministri i Arsimit, Ernest Koliqi, i dërgonte Ali Hashorvës, shkruhej:

Zotni Ali Hashorvës,

Antarit t’Inspektoris s’Epërt

Për me studjue gjendjen arsimore simbas programës qi përshkruhet ma poshtë në Kosovën e lirueme, kam vendosë me dërgue atje nji mision shkolluer te jashtëzakonshëm.

Si kryetar të këtij misioni kam caktue zotnin t’Uej, mbasi, mbështetun në provat qi keni dhanë në të kryemit e detyrave të ndryshme, qi ju kam ngarkue herë pas here, kam besim të plotë se do t’ja dilni në krye si ma mirë edhe kësaj pune kaq të randësishme nga çdo pikpamje.

Veprimtaria e Juej qi do të zhvillohet në Kosovën e lirë përmbledh studimin e gjendjes s’Arsimit Filluer e të Mesëm si dhe rregullimin e kurseve verore për gjuhën shqipe për të mëdhej e të vegjël.

Antarët qi kanë me bashkëpunue me Zotnin t’Uej janë:

Jonuz Blakçori, Profesor i Shkollës së Punës, Tiranë.
Abdurrahim Buza, Profesor në Liceun e Tiranës.

Zoj. Flora Pali, mësuese n’Institutin Donika Kastrioti.

Shaban Arra, Inspektor’i Arsimit t’ Kosovës.
Zef Pali, mësues i gjuhës shqipe në Liceun e Shkodrës.
Xhavid Nimani, mësues në qarkun e Kosovës.
Fadil Haxhihoxha, mësues në qarkun e Kosovës.

Të gjithë këta Zotni mvaren dhe do të drejtohen prej jush në të kryemit e punëve të ndryshme qi do t’u ngarkoni.

Po kështu, varen prej jush edhe mësuesit, qi do të dërgojmë s’afërmi për kurse verore të gjuhës shqipe për të mëdhej e të vegjël. Zotni mësuesve keni me u a caktue po ju vendet e shërbimit.

Ju uroj të gjithëve punë të mbarë në të kryemit e kësaj detyre të shenjtë kombëtare e me randësi historike.

Ministri ERNEST KOLIQI

Tiranë 23.6.1941

Deri në këtë kohë, Ali Hashorva kishte pasur këtë karrierë profesionale: Pasi kishte mbaruar studimet në Firence për filozofi-pedagogji, në vitin 1933 u caktua të jepte mësim në shkollën normale të Gjirokastrës. Më pas – inspektor arsimi në atë prefekturë dhe, pas saj, inspektor arsimi në prefekturën e Korçës. Pas tre vjetësh në Korçë dhe me largimin e Aleksandër Xhuvanit prej shkollës normale të Elbasanit, në vitin 1938, Aliun e caktuan drejtor të asaj shkolle. Me ardhjen e italianëve, Aliun e pushuan nga ajo detyrë, por nga fundi i vitit 1939, e caktuan të punonte në Komisionin Teknik të Ministrisë së Arsimit së bashku me Aleksanër Xhuvanin, Kostaq Cipon, Anton Deden, Kolë Kamësin, Sterio Spasen etj.

Ali Hashorva së bashku me familjen e tij dhe me anëtarët e misionit u nisën menjëherë për në Kosovë. Në hyrje të Raportit të parë që ai dërgon nga Kosova, shkruan:

“Sapo arritëm këtu, bëmë një udhëtim nëpër të gjithë Kosovën, si në pjesën e pushtuar prej trupave italo-shqiptare, ashtu dhe në atë të pushtuar prej gjermanëve, për t’ardhur në përpjekje të drejt për drejt me autoritetet lokale e me popullin…

“Fushën e veprimit të Misionit e kemi ndarë në dy sektorë me qendra në Prizren e në Prishtinë. Në të parën qendër punën e drejtojmë ne vetë; në të dytën kemi ngarkuar Z. Shaban Arra. Ne të Prizrenit jemi ndarë në dy pjesë: njëra pjesë studion gjendjen e Prizrenit, të Suharekës e të Dragaçit e pjesa tjetër atë të Gjakovës e të Rahovecit. Si të kryejmë këtë rajon, do të hidhemi nga ana e Pejës.

“Në Plavë e Guci nuk u shkua dot. Ato zona ishin të rrezikuara nga çetat e Mihailoviçit. U shkua gjer në fshatin Kuçishtë në Rugovë, por u kthyen mbrapsht. As në Tetovë, Gostivar e Shkup nuk u shkua dot, se do të duhej të kalohej nga Kaçaniku të cilin e kishin bllokuar bullgarët.

Po në atë raport, pasi flitet për ndarjen e mësuesve në shkolla të ndryshme dhe jepet gjendja e ndërtesave shkollore, thuhet:

“Numri i nxënësve, sidomos i shqiptarëve është shumë i madh, pra, për vitin e ardhshëm për Kosovën e çliruar do të nevojitën shumë mësues, sa vetëm me ata që kemi tani nuk është e mundur kurrsesi të plotësohen nevojat, pra Ministria duhet ta studiojë që tani këtë çështje që është nga më jetësoret për kombin tonë”.

Më 9 Shtator 1941, Ali Hashorva dërgon raportin tjetër mbi Gjendjen Arsimore të Kosovës. Sipas tij në atë kohë kishte 202 shkolla fillore me 30000 nxënës dhe 491 mësues. Kishte tre gjimnaze: i Prizrenit me 579 nxënës, prej të cilëve 82 shqiptarë; i Pejës në 998 nxënës, prej të cilëve 71 shqiptarë; i Prishtinës me 871 nxënës, prej të cilëve 25 shqiptarë. Në të gjitha shkollat e mesme të Kosovës mësonin vetëm 276 nxënës shqiptarë.

Më pas jepen mendime për rregullimin e shkollave për vitin 1941-1942. Këtu thuhet:

“Të çelen shkolla fillore e foshnjore në 39 qendra. Shkollat të jenë krejt e vetëm në gjuhën shqipe…Të mos lejohet kurrsesi hapja e shkollave minoritare për arsye se serbët e vendit nuk janë veçse shqiptarë e vllehë të semisllavizuar nga shkaku i fesë së përbashkët me serbët; shumë syresh, sidomos në katundet e përzier, e pikërisht në rrethin e Rohovecit, bash ata që e quajnë vetën serbë, flasin shqipen fare mirë, si dhe ne”.

Si qendër arsimore, ndërmjet Gjakovës, që ishte më e pastër si shqiptare, dhe Prishtinës, Ali Hashorva dhe Misioni i tij caktoi Prishtinën. Qëllimi: t’u bëhej ballë rrymave sllave nga veri-lindja. Caktimi i Prishtinës si qendër arsimore në atë kohë, me siguri bëri që, më pas, ajo të bëhej edhe qendër kulturore, politike e administrative, pra kryeqendër e Kosovës.

Në atë raport, jepen dhe këto hollësi për caktimin e Prishtinës si qendër arsimore e Kosovës:

“Në Kosovë është e domosdoshme çelja e një shkolle normale me internat…. Vendi më i përshtatshëm për të na duket Prishtina, mbasi gjendet në qendër të Kosovës e mund të arrihet me lehtësi si nga Veriu (Mitrovica, Jeni-Pazari, Vuçiterna, Podujeva), si nga Lindja (Gilani, Medvegja, Presheva, Kumanova), si nga Jugu (Ferizoku, Kaçaniku e Shkupi), ashtu dhe nga Perëndimi (Peja Gjakova e Prizreni). Prishtina në të ardhmen duhet të bëhet qendër drite e bashkimi shpirtëror si për Kosovën e çliruar, ashtu dhe për pjesën e mbetur jashtë kufijve, që neve, me sa patëm rasë ta shihnim e ta dëgjonim, na u paraqit plot jetë e gjallëri dhe e vendosur të mbetët shqiptare e të çlirohet me çdo mënyrë sapo t ‘i paraqitët rasa e volitshme… Normalja ka për të rrënjosur mirë në qytet edhe gjuhën shqipe që ka pësuar mjaft nga robëria sheku1lore”.

Në Raportin mbi Kurset e Kosovës, Ali Hashorva, më 19.9.1941, thotë:

“Çelja e kurseve verore në Kosovë ka qenë një nga veprat e pakta e më të bukura që ka kryer Shteti Shqiptar në atë vend që nga data e çlirimit të tij e gjer tani. Mundimet e shpenzimet jo vetëm nuk shkuan kot, por u kurorëzuan me fitime shumë të shkëlqyera”.

Dhe, më poshtë, tregon për rol të shumanshëm të mësuesve misionarë:

“Fryma shqiptare në Kosovë kishte mbetur e paprekur dhe e fortë; por, me gjithë këtë, sundimi i rëndë serb dhe ngjarjet e papritshme e të rrufeshme kishin tronditur shpirtin e kosovarit sa që ai s’dinte nga t’ia mbante e si ta fillonte punën për të realizuar ëndrrën e tij të pareshtur: bashkimin e tij të njëmendtë me shqiptarët e tjerë të Shqipërisë së Lirë; në shpirtin e tij mbretëronte shqetësim e nervozizëm. Kishte nevojë për dikë që t’i fliste zëmrës së tij, që ta udhëzonte në rrugën e mbarë të lirisë së vërtetë e të përparimit. Këtë “dikë” kosovari e gjeti te mësuesi shqiptar që i vajti pikërisht në kohën kur ai ndodhesh në gjendjen shpirtërore që treguam. Mësuesi u bashkua shpirtërisht ngushtë me të, duke i ndarë me të të mirat e të ligat, duke i qetësuar shpirtin e duke e drejtuar nga rruga e drejtë e mbarësisë.

“Arsimtarët, si të dehur nga gëzimi, … që posa arritnë në tokën e bekuar të Kosovës, për një herë, sapo që muarrën urdhërin, u shpërndanë gjer në çipat më të largëta e të vetmuar të Kosovës, të parët përfaqësues të Shtetit Shqiptar.

“Kosovarët në këtë mënyrë erdhën në përpjekje të drejt për drejtë me frymën e shqiptarisë së vërtetë, me atë diçka që dëshironin e që s’dinin si t’ia arrinin, për të cilën e kishin intuitën, por nuk e kishin të kthjellët idenë. Te mësuesi kosovarët gjetën vet-vetën”…

Pastaj flitet për nivelin profesional të misionarëve:

“Të gjithë këtë punë arsimtarët e bënë jo vetëm me zellin që treguan, por dhe me zotësinë e tyre. Ne mund të dëshirojmë që shkollat tona të mesme të jenë edhe më të përsosura, dhe është e arsyeshme. Por, e vërteta është se nuk jemi dhe aq shumë prapa. Nga puna që pamë në Kosovë, mësuesit shqiptarë na u duknë në një shkallë më të lartë se mësuesit e ish-Jugosllavisë. Arsimtarët shqiptarë në Kosovë u treguan përgjithësisht në lartësinë e misionit që shteti u ka besuar”.

Më poshtë tregohet për një ngjarje interesante:

“Arsimtari ka të mburret dhe për një punë tjetër që, posa të mos e përmendim ne këtu, mund të mbetët në harresë, ndonëse është me rëndësi shumë të madhe.

“Ja se si :

“Jeni-Pazari, krahina që e ruan me fanatizmë kujtimin e origjinës së saj shqiptare e karakteristikat shpirtërore e fizike, por që, fatkeqësisht ka humbur gjuhën amtare, kishte mbetur pezull, nuk dihesh kujt do t ‘i takonte. Ishte frikë se mos i ngjitësh Malit të Zi. Populli, duke mos dashur në asnjë mënyrë të bashkohesh me Malin e Zi, ishte ndarë në dy pjesë. Njëra pjesë, me nacionalistin e shquar shqiptar në krye, Zotin Aqif Bluta, donte ta lidhtë fatin e krahinës me atë të Mitrovicës, e cila shpresohesh se do t ‘i lihesh Shqipërisë; kurse pjesa tjetër, për të shpëtuar nga Mali i Zi, kishte vendosur të përpiqesh për t’u bashkuar me Kroacinë. Në kohën kur vajtëm ne në Jeni-Pazar për të shikuar në kishte mundësi për të çelur ndonjë kurs, qytetin e gjetëm të stolisur me flamurë kombëtarë, kafenë e madhe të qytetit të emëruar “Kafe Skënderbeg”, gjindarmerinë me shkabë dykrenore, me kurorën e Skënderbeut mbi festën e kuqe, gjithë shenja që na mbushnë zemrat me gëzim; por, me gjithë këto, një komision 5-6 veta ishte nisur për Kroaci, për tu marrë vesh që Jeni-Pazari të bashkohej më të. Mirëpo vajtja e jonë atje, dërgimi i shpejtë i mësuesve dhe entuziazmi që ngjalli çelja e kursit në atë vend, e lartësoi shpirtërisht dhe e forcoi aq tepër pjesën që donte të mbetesh e lidhur me Mitrovicën, sa që kjo pjesë mori krejt fuqinë në dorë duke e mposhtur përfundimisht pjesën tjetër. Dhe kështu Jeni-Pazari, ky qytet i djegur për Shqipërinë, mbeti i lidhur me Mitrovicën dhe po gëzon të drejtat minoritare që i janë dhënë Mitrovicës, Vuçitërnës e Podujevës… Kështu, mund të themi se këtë qytet shqiptar e shpëtoi vepra e mësuesve”.

Shumë shpejt puna filloi të jepte frute.

Më 8 Prill 1942, në një raport mbi inspektimin e arsimit në Kosovë, ndërmjet të tjerave, Ali Hashorva, thotë:

“Në Prishtinë si Normalja, ashtu dhe Internati janë rregulluar për bukuri, ndonëse mungesat i kanë pasur të shumta e, ndonëse, të themi të drejtën, nuk e kanë pasur përkrahjen e duhur nga ana e kësaj Ministrie… Edhe për sa i përket përfitimit të nxënësve në mësime ne, duke marrë parasysh rrethanat e vështira nën të cilat u krijua ky Institut, mbetëm mjaft të kënaqur. Shkolla nuk duket sikur është krijuar sot e me elementë shumë heterogjenë, por sikur të ketë qenë prej shumë kohësh. Vumë re me kënaqësi se nxënësit mësimet përgjithësisht i kuptonin mirë dhe kishin fituar aftësi të shpreheshin në shqipe pa vështirësi. Z.Z. Rexhep Krasniqi e Vasil Andoni së pari, e pastaj të gjithë profesorët që vajtën që në fillim, meritojnë çdo lëvdatë për punën që kanë kryer. Puna e tyre është një përmendore që na jep nder ,,,”.

Një vit Ali Hashorva punoi dhe jetoi familjarisht në Kosovë. Ajo punë njëvjeçare hodhi themele të shëndosha për një veprimtari gjithnjë e më premtuese për ata që do të shkonin më pas. Pas grupeve të para të mësuesve, shkuan në Kosovë dhe grupe të tjera. Deri në fund të vitit shkollor 1943-1944, atje kishin shkuar rreth 300 mësues. Nuk ishte pak për kohën.

Pas një viti pune në Kosovë, Ali Hashorva u thirr në Tiranë dhe u emërua Inspektor Epror në Ministrinë e Arsimit. Më pas, u vendos në postin e rëndësishëm të Sekretarit të Përgjithshëm të Ministrisë së Arsimit. Nga ai post, ai u largua më 8.2.1944, ditë në të cilën u arrestua në zyrë dhe u burgos në burgun e Tiranës së bashku me funksionarin tjetër të lartë të asaj ministrie, Ahmet Duhanxhiun, të akuzuar si përkrahës dhe ndihmues të luftës kundër pushtuesit. Mbasi doli nga burgu, Ali Hashorva u caktua në Inspektorinë Eprore ku qëndroi deri sa mbaroi lufta, në 28 nëntor, 1944.

Kjo, pra, ishte ajo punë e madhe, aq e rëndësishme për arsimin dhe kulturën shqiptare, por edhe për çështjen kombëtare në përgjithësi (çështje që në atë kohë shihej krejt ndryshe nga ç’shihet sot), e bërë në një kohë aq të shkurtër, në një periudhë aq të vështirë, nga aq pak njerëz, por aq shumë të përkushtuar dhe, megjithatë, kjo njihet pak ose aspak nga shqiptarët. Deri sot nuk është bërë asnjë studim për të, nga asnjë historian. Kjo ngjarje është lënë në harrese, sepse politika shqiptare që pas vitit 1944 ka mbuluar apo luftuar çdo përpjekje të bërë në të mirë të Kosovës dhe të bashkimit të saj me Shqipërinë, sidomos përpjekjet që u bënë në kohën e fashizmit. Po ashtu, duheshin lënë në harresë persona protagonistë që punuan me shumë zell për Kosovën.

Midis atyre që punuan për ngritjen e arsimit shqip në Kosovë, që nuk u panë me sy të mirë nga regjimi komunist në fillim, por edhe nga regjimet që erdhën më pas, ishin: Ernest Koliqi, Ministri i Arsimit, ai që urdhëroi nisjen e Misionit; Ali Hashorva, ai që e drejtoi Misionin, i pa dëshiruar dhe i mënjanuar krejtësisht nga regjimi komunist; Jonuz Blakçori, anëtar i misionit, i padëshiruar nga regjimi komunist, i internuar në moshë të thyer e vdekur në internim; Vasil Andoni, më pas eksponent i Ballit, i pa dëshiruar nga regjimi komunist; Haki Taha, i pa dëshiruar nga regjimi komunist, ekzekutuesi i kryeagjentit serbokomunist, i antishqiptarit, Miladin Popoviç, mikut të ngushtë të Enver Hoxhës.

Qershor 2016

*Fotografia është marrë më 13 korrik, 1941, në Prizren. Në të janë një pjesë e anëtarëve të misionit shkollor. Në rreshtin e parë në këmbë, i katërti nga e majta, me duar të kryqëzuara, është kryetari i misionit, Ali Hashorva.

Pjesët e dhëna në këtë shkrim janë marrë nga arkivi personal i Ali Hashorvës.

Kur pushtetarët mënjanojnë specialistët

April 21, 2016 by dgreca

Mbi nevojën e futjes së mësimit të historisë së feve në shkollat tona/

NGA ILIR HASHORVA/New York/

E çfarë nuk është mirë të mësojë e të dijë njeriu?! Edhe historinë e Indisë së Lashtë, edhe atë të Kinës dhe Japonisë, edhe bujqësinë, edhe mjekësinë, edhe muzikën, edhe vizatimin, edhe kompjuterin, edhe filozofinë edhe ekonominë, edhe moralin, edhe latinishten, edhe greqishten e vjetër, edhe ndryshimet e klimës, edhe jogën, edhe karatenë, edhe… edhe çdo gjë.

Tashti thuhet se nxënësi shqiptar do të mësojë dhe historinë e feve. Unë nuk kam ndonjë kundërshtim në parim që nxënësit të mësojnë historinë e feve, sepse historia e feve ka lidhje me qytetërimet që duhen njohur dhe njohja e qytetërimeve nuk mund të bëhet e shkëputur nga njohja e historive të feve. Këtu duhet shtuar se, kur flasim për qytetërimet, nuk flasim gjithnjë në kuptimin pozitiv të tyre. Mua personalisht më është dashur të mësoj shumë për fetë, sepse kur shkrova një libër për Gandin, m’u desh të shfletoja e të lexoja shumë për historinë e feve të Indisë, sidomos për hinduizmin, që është bazë edhe për fe të tjera politeiste aziatike. Pa to nuk mund të kuptoja zhvillimet indiane. Në vëllimin e parë të librit tim ka rreth 30 faqe për historinë e hinduizmit, budizmit, xhainizmit, sikizmit dhe feve të tjera aziatike. Po ashtu, tashti që po shkruaj një libër për antisemitizmin, më është dashur të shfletoj, të lexoj dhe të mësoj shumë edhe për historinë e feve monoteiste të Palestinës: judaizmin, krishterimin dhe myslimanizmin, sepse pa to nuk mund të kuptohet antisemitizmi. Për këto fe në librin tim ka rreth 50 faqe, që zënë rreth njëzet për qind të librit. Kështu që, për mua, njohuritë për fetë dhe për historinë e zhvillimit të tyre ishin të nevojshme dhe në punimet e mia ato janë trajtuar si kulturë e jo si besime. Por, a i duhet një nxënësi, që nesër mund të punojë në një fushë çfarëdo, të mësojë në shkollë si lëndë të veçantë historinë e feve? Koha e mësimit të nxënësit në shkollë është e kufizuar dhe ai arrin të marrë aty një pjesë të diturive që do të mund t’i duhen, të tjerat ai i mëson jashtë shkollës, gjatë jetës. Të fusësh historinë e feve si lëndë mësimore të veçantë disa orë në shkolla, do të thotë të heqësh disa orë nga lëndë të tjera.

Specialistët e arsimit mblidhen, diskutojnë dhe vendosin se cilat lëndë janë më të rëndësishme dhe më të duhura dhe i vendosin ato në programet mësimore shkollore duke i dhënë secilës kohën e mundshme. Por, ç’ndodh? Del një specialist më i madh dhe u thotë specialistëve të Ministrisë së Arsimit: “Bëni këto ndryshime, vini edhe këto lëndë, se unë kam nevojë të bëj ca qoka!”. Kështu, i hipën në kokë kryeministrit të kohës, Sali Berishës, dhe kërkon të futet gjuha kineze në programet e shkollave; i hipën në kokë kryeministrit tjetër të kohës, Edi Ramës, dhe kërkon të futet në programet e shkollave mësimi i shahut; më pas, m 21 dhjetor, 2015, po Edi Rama, lidh një marrëveshje në Izrael, për të futur mësime mbi Holokaustin në shkollat shqiptare; sot po këtij kryeministri i ka hipur në kokë, sepse, siç thuhet, ia kërkon Bashkimit Evropian, që në shkollat tona të fusë mësimin e historisë së feve dhe Ministria e Arsimit e mbështet plotësisht atë. Bashkimi Evropian i paska kërkuar 12-13 shteteve, që të fusin mësimin e historisë së feve në programet e shkollave të tyre. Por, përse vallë, ndërmjet shumë vendeve që përbëjnë Bashkimin Evropian, duhet përfshirë edhe Shqipëria, që nuk është as anëtare e atij Bashkimi dhe, në sajë edhe të injorancës fetare, shqiptarët nuk kanë edhe probleme ndërfetare të mprehta siç kanë shumë popuj të tjerë, madje edhe nga ata të Bashkimit Evropian? Tek ne, sa më pak të flitet për fetë, aq më mirë është.

Disa, në rrethet e afërta të Kryeministrit, dhe disa të tjerë, që e mbajnë veten për fetarë, e pritën me entuziazëm urdhrin e kryeministrit për mësimin e historisë së feve në shkolla, sepse, siç përsërisin ata argumentet e Kryeministrit, njohuritë që do të marrë shqiptari në shkollë për historinë e feve do t’i zbusë ata dhe do t’i bëjë që të luftojnë ekstremizmin fetar. Vërtet një absurditet! Feja në vetvete është ekstremiste ndaj të ndryshmit dhe ekstremizmi i saj shfaqet më shumë në vendet dhe regjimet shumë fetare dhe jo në ato pak fetare apo laike si Shqipëria. Tek ne, ata që e mbajnë veten për fetarë, dinë fare pak nga feja e tyre, ata dinë vetëm disa rite dhe zakone, ndërsa për filozofinë e fesë, apo për fe të tjera, ose nuk dinë gjë, ose ato që thonë se dinë, i dinë gabim, Shumica e tyre nuk kanë lexuar kurrë në jetën e tyre libra që të kenë pasur lidhje me fenë, megjithatë, duke shpallur fenë si të rëndësishme, mendojnë se duken modernistë, perëndimorë, madje edhe antikomunistë! Një herë, kur po udhëtonim me makinën e punës, i pamë shoferit tonë, që nuk kishte lexuar kurrë në jetën e tij ndonjë libër, të mbante pranë Kuranin. E pyetëm: “Festim, ke filluar të lexosh Kuranin, ë?” “Kurani – na tha Festimi – nuk lexohet, ai mbahet”. Ky është “fetari” ynë. Ai e mban fenë për hajmali dhe jo për moral. Dhe pastaj, ç’është historia e feve? Historia e feve është urrejtja dhe lufta e njeriut kundër të ndryshmit të tij dhe, për të mos u zgjatur shumë, le të kujtojmë gjatë shekujve urrejtjen dhe luftërat fetare të judaistëve kundër të krishterëve, të krishterëve kundër judaistëve, të paganëve kundër të krishterëve, të krishterëve kundër paganëve, të krishterëve kundër myslimanëve, të myslimanëve kundër të krishterëve, të hinduve kundër myslimanëve, të myslimanëve kundër hinduve, të myslimanëve kundër njëri-tjetrit etj., etj. Njihet vetëm një periudhë në histori e bashkëjetesës së qetë midis komuniteteve judaiste dhe myslimane në Spanjë, në mesjetë, por ky është një përjashtim.

Thonë se feja të mëson moral. Është e vërtetë që feja të mëson njëfarë morali, por morali që të mëson feja është i lidhur me frikën nga Zoti. Një moral më të mirë të mësojnë laikët, të cilët moralin nuk e bazojnë te frika nga Zoti, por te ndërgjegjja: “Ti nuk duhet të bësh diçka, sepse ajo është e dëmshme për ty dhe për shoqërinë”, ose “Ti duhet të bësh diçka, sepse ajo është e mirë për ty dhe për shoqërinë”. Megjithatë, edhe pse koha kalon dhe njeriu zhvillohet, edhe pse jemi në shekullin e njëzetenjëtë, një pjesë e njerëzimit ka mbetur me mentalitetin e 2000 vjetëve më parë dhe për të morali nuk mund të futet ndryshe, përveçse përmes fesë, nga frika e Zotit, kështu që, feja, me gjithë të metat që ka, duam apo nuk duam, mbetet dhe do të vazhdojë të mbetet e rëndësishme.

Strategjia, përcaktimi i prioriteteve që duhet të ketë shkolla, për sa i përket disiplinave dhe volumit të tyre, është nga punët më të rëndësishme dhe më me përgjegjësi të Ministrisë së Arsimit, por me ç’duket ajo ministri nuk ka as autoritet dhe as ndonjë strategji të qartë dhe të vendosur. Dhe kjo është më shqetësuese, sesa vënia apo jo e lëndës së historisë së feve në programet e shkollave, nisur nga dyshimi se cenohet laiciteti i shkollës. Ne ndikohemi nga nevoja, ngjarje apo influenca të çastit për të bërë ndryshime të menjëhershme dhe radikale në politikat tona arsimore, sidomos kur ato ndryshime i kërkon ai që ka pushtetin dhe ai di se në atë mënyrë u bëhet qejfi të huajve. Ministri i Arsimit shqiptar i viteve 30, një njeri plot personalitet, dinjitet dhe profesionalizëm, Mirash Ivanaj, bëri një ndryshim, apo një reformë të sistemit tonë shkollor, pa pyetur nëse u bëhej apo u prishej qejfi shteteve me të cilat Shqipëria kishte lidhje në atë kohë, reformë që edhe sot njihet si “Reforma Ivanaj”, sipas së cilës të gjitha shkollat u shtetëzuan, u unifikuan dhe u shqiptarizuan. Në reformën e tij as që i doli fare emri Mbretit Zog. Kurse sot tek ne, ministri i Arsimit, së bashku me specialistët e tij janë krejt formalë. Politikën e arsimit e bëjnë të tjerët.

Nëse duhet futur apo jo mësimi i historisë së fesë në shkollat tona, nuk mund të përcaktohet nga opinione të njerëzve si puna ime, por as nga ai i Kryeministri të vendit, cilido qoftë ai. Kjo gjë kërkon studime serioze nga specialistët e arsimit, në qoftë se kanë mbetur specialistë të tillë dhe në qoftë se janë të pavarur, qoftë nga politika a qoftë nga feja. Në qoftë se pushtetari futet në sferat e specialistëve, jo duke sugjeruar, por duke diktuar, ai kthehet në diktator.

Prill, 2016, Nju Jork

Retorika politike e konfliktit dhe shëndeti i njeriut

March 17, 2016 by dgreca

NGA ILIR HASHORVA-Nju Jork/ Në atmosferën e ndezur të këtyre ditëve, qoftë në Amerikë, për shkak të fushatës për zgjedhjet presidenciale, e qoftë në Shqipëri, ku atmosfera është në mënyrë permanente e ndezur dhe e helmuar nga politikanët, dëgjimi i një psikiatri amerikan të universitetit Harvard i cili dha një leksion për përfundimet e një studimi mbi faktorët kryesorë ndikues mbi lumturinë dhe shëndetin e njeriut, kthehej me të vërtet në një antidot qetësues.

E ndoqa fjalën e tij përmes një videoje që gazeta “Washington Post” ua kishte shpërndarë përmes postës elektronike shumë personave, ndërmjet tyre, edhe mua.

Në një sallë të mbushur me studentë dhe personel të atij universiteti, ku binin në sy shumë studentë aziatik, interesi për kulturë i të cilëve është i dukshëm këtu në Amerikë dhe njëkohësisht është edhe një arsye për të kuptuar se përse vendet e tyre po bëjnë përparime të jashtëzakonshme, dr. Robert Waldinger po fliste për rezultatet paraprake të një studimi i cili kishte filluar në vitin 1938, pra, më se 75 vjet më parë, dhe vazhdonte ende.

Salla ku fliste psikiatri ishte e zhytur e tëra në qetësi, vëmendja e të gjithëve ishte përqendruar te lektori dhe secili bluante me mend fjalët e tij. Nuk kishte as thirrje, as britma, as fishkëllima miratimi, apo kundërshtimi nga të pranishmit. Lektori, me një zë të butë e të qetë, ngadalë, tregonte për projektin i cili kishte për qëllim të zbulonte faktorët më të rëndësishëm për një jetë të lumtur, të shëndetshme e të gjatë. Në fillim të studimit ishin zgjedhur 724 persona, të gjithë të rinj, qoftë nga universiteti e qoftë nga shtresat më të varfra e më të ulëta të shoqërisë së Bostonit të asaj kohe. 60 prej tyre jetonin ende dhe ishin të moshës rreth 90 vjeç. Jeta e tyre do të ndiqej me hollësi nga çdo pikëpamje. Prej tyre disa kishin lindur të varfër e më pas u ngritën në shkallët më të larta të shoqërisë amerikane, të tjerë lindën të pasur dhe gjatë jetës ranë poshtë e më poshtë, disa u alkoolizuan e të tjerë kaluan në skizofreni.

Po të pyesësh njerëzit në përgjithësi, tha lektori, se ç’gjëra konsiderojnë si më të rëndësishmet për jetën e tyre, në shumicë të përgjigjen se paraja është më e rëndësishmja, dhe se fama apo suksesi janë, po ashtu, të rëndësishme dhe të krahasueshme dhe të lidhura me paranë. Në bazë të rezultateve të projektit, sipas profesorit Waldinger, nuk ishin aq të rëndësishme as paraja, as fama dhe as suksesi: rëndësinë e dorës së parë për një jetë të lumtur, të shëndetshme, emocionalisht të qetë e të gjatë e kishin marrëdhëniet e mira e të ngushta që krijonte njeriu me të tjerët: me familjen, me shokët, miqtë e me komunitetin. Personat që ishin të kënaqur me ato marrëdhënie, dilnin të ishin më të lumturit dhe më të shëndetshmit, ndërsa personat e pakënaqur me ato marrëdhënie, apo personat që e kalonin jetën të izoluar, ishin më pak të kënaqur, shëndeti i tyre binte më shpejt, funksionimi i trurit ngadalësohej dhe jetonin më pak. Në lidhje me marrëdhëniet me të tjerët, nuk kishin rëndësi numri i marrëdhënieve, por cilësia, sinqeriteti, intimiteti dhe stabiliteti i tyre. Me shumë rëndësi ishte që njeriu të shmangte sa të mundte konfliktet me të tjerët. Konflikti dobësonte shëndetin dhe shkurtonte jetën.

Kur mbaroi, plot përulësi, duke bashkuar pëllëmbët e duarve para gjoksit, ashtu siç përshëndesin hindutë, dr. Waldingeri u largua nga skena, i shoqëruar me duartrokitje plot nderim e respekt nga të pranishmit. Të gjithë ata që ndodheshin në sallë, por edhe ata që e dëgjuan fjalën e tij të regjistruar, si puna ime, pas dëgjimit, u ndjenë më të qetë, u vunë në mendime dhe shumë mund të kenë modifikuar edhe pikëpamjet e tyre në lidhje me përparësitë që duhet të ndjekin për të bërë një jetë më të mirë e më të plotë.

Tashti të vijmë në realitetin tonë.

Sot në Amerikë po zhvillohet fushata për zgjedhjen e presidentit të ri. E kam ndjekur fushatën, sidomos atë të kampit republikan dhe shikoj se si kandidatët, duke krijuar një situatë konflikti ekstrem, kacafyten me njëri tjetrin në mënyrën më banale, duke bërtitur, sharë, fyer e akuzuar me gjithfarëlloj mënyrash njëri tjetrin dhe ndjekësit e tyre, në salla të mbushura plot, brohorasin, bërtasin, fishkëllejnë e tundin parulla, që, në mënyrë histerike, shprehin mbështetjen për kandidatin e tyre dhe urrejtjen e përbuzjen për kundërshtarin e tij. Dëgjoj Donald Trumpin në Karolinën e Veriut tek u kërkon njerëzve të tij, me zë të fortë e të ngjirur, të nxjerrin jashtë dikë që shprehet kundër tij dhe i shoh ata tek e shtynë dhe e përplasin viktimën nga një anë në anën tjetër, e qëllojnë atë me grusht dhe, më në fund, e arrestojnë. Shoh më pas në Universitetin e Ilinoit në Çikago të ndodhin skena të përleshjeve masive midis përkrahësve të Trumpit dhe kundërshtarëve të tij. Në Ohajo, Trumpit i prishin dhe i ndërpresin tubimin. Trumpi, që predikon konfliktin, dhunën dhe urrejtjen, po vjel frytet e hidhura të predikimeve të tij. Shoh tek ne, në Elbasan, ku numrin dy për nga rëndësia dhe vlerat në Partinë Socialiste, desh e rrahën, sepse doli kundër politikës së numrit një të partisë. Kam parë apo dëgjuar skena të tilla të shëmtuara, madje edhe më të ashpra, të ndodhnin edhe në Partinë Demokratike dhe shoh vazhdimisht skena të tilla, aspak të hijshme, të ndodhin në parlamentin tonë “pluralist”.

Çfarë ndryshimi midis skenave vulgare e barbare, ku politikanët u flasin militantëve të tyre dhe skenave humane, ku parashtrojnë mendimet njerëzit e kulturës!

Atmosfera helmuese e konfliktit që krijohet në tubimet politike, ku politikani mbledh mijëra njerëz të cilët i ndërsen kundër kundërshtarit të tij dhe i kthen në militantë fanatikë, duket se, nga ana e shëndetit, sidomos të atij psikik, atyre u bën shumë keq. Militanti, me tru të shpëlarë dhe gjykim të bllokuar, në një gjendje shqetësimi e agjitimi të vazhdueshëm, flet, grindet, shan, nëm, përbuz, plot helm e urrejtje, palën tjetër, jo vetëm në ato tubime, por edhe jashtë tyre: edhe në shtëpi, edhe në kafene, edhe në punë, edhe në rrugë, edhe në komentet që bën në gazeta dhe kudo që të ndodhet, madje edhe në gjumë. Retorika e egër dhe sjellja vulgare e politikanit ndaj opozitarit, transplantohet në çast, në mënyrë të shumëfishuar te militanti.

Në qoftë se do të kisha mundësi, do t’i sugjeroja dr. Waldingerit që, po ta shihte të arsyeshme, të mundshme dhe të dobishme, të ndikonte në nisjen e një studimi të ngjashëm me atë për të cilin foli, që të vëzhgonte ndikimin që kanë retorikat e egra të politikanëve në tubimet politike në shëndetin mendor dhe emocional të atyre vetë, por, sidomos, të atyre që i dëgjojnë e që i ndjekin. Një studim i tillë, mund të përcaktonte jo thjeshtë nëse ato tubime politike ndikojnë apo jo në psikikën e njeriut, gjë që në njëfarë mase kuptohet edhe intuitivisht se ndikojnë, por edhe shkallën e atij ndikimit dhe do të shërbente, njëkohësisht, dhe për të vendosur rregulla të posaçme për ndalimin e sjelljeve të papërgjegjshme të politikanëve në paraqitjet publike, qoftë edhe për hir të mos dëmtimit të shëndetit të përkrahësve të tyre.

Nju Jork, mars, 2016

Dyzet e pesë mijë librat e Enverit

February 11, 2016 by dgreca

NGA ILIR HASHORVA/ New York/
Tashmë po bëhet si rrugë që persona me rëndësi të bëjnë autobiografinë përmes intervistash në televizor, në të cilat gazetarët bëjnë pyetje komode, që në shumicë i kanë përgatitur plotësisht apo pjesërisht vetë të intervistuarit në atë mënyrë që ta nxjerrin sa më të pastër dhe sa më të vlefshme veten e tyre. Kjo ndodhi këtë herë edhe me intervistën që Nexhmie Hoxha i dha Rudina Xhungës. Duke lënë mënjanë llojet e pyetjeve shumë të rehatshme për Nexhmien si dhe formulimin e tyre gjuhësor të Rudina Xhunglës, të cilat, në përgjithësi, lënë shumë për të dëshiruar, po merremi vetëm me një pyetje, ndonëse pa rëndësi, por precize të gazetares dhe me përgjigjen koncize, por shumë të diskutueshme të të intervistuarës.
Pyet Rudina: Sa libra kishte biblioteka e Enver Hoxhës?
Përgjigjet Nexhmia: Kishte nja 45 mijë libra.
Një që ka blerë një bibliotekë dhe ka vendosur aty më shumë xhingla sesa libra, që e ka blerë bibliotekën më shumë për të treguar se edhe ai është njeri i librit, me siguri mbetet ngushtë kur dëgjon se Enveri kishte aq shumë libra. Një tjetër që librin nuk e ka ndarë nga dora gjatë gjithë jetës, qoftë për profesion e qoftë për kulturë, i cili ka në bibliotekën e tij libra qoftë të vetat e qoftë të trashëguara nga prindërit, dhe kur sheh se, megjithatë, në bibliotekën e tij nuk ka më shumë se 400-500 libra, e sheh me dyshim përgjigjen e Nexhmies. Dhe vërtet ai numër i madh librash që Nexhmia pretendon se ka pasur biblioteka e Enver Hoxhës të habit dhe të bën të dyshosh.
1. Çdo të thotë për një person që të ketë në bibliotekën e tij 45 mijë libra, nisur nga mundësia e leximit të tyre?
Kuptohet, në bibliotekë Enveri nuk kishte libra përrallash a vjershash të tipit “Vrima”, por libra të një cilësie të lartë nga autorë seriozë. Të kesh 45 mijë libra dhe t’i lexosh ato, sepse Enveri besoj se nuk i mbante ato për zbukurim, do të duhet një kohë më e gjatë se vetë jeta. Në një libër me përmasa mesatare dhe me vështirësi mesatare përmbajtjeje, njeriu lexon jo më shumë se 15 faqe në orë dhe për të lexuar një libër mesatar prej 300 faqesh, i duhen rreth 20 orë. Që të lexojë 45 mijë libra me nga 300 faqe secili, njeriut i duhen rreth 900 mijë orë. Duke marrë parasysh se një vit ka 8760 orë, për të lexuar librat e bibliotekës, Enverit do t’i duheshin 102 vjet, me kusht që as të mos hante, as të mos pinte, as të mos flinte, as të mos drejtonte punët e partisë, as të mos i shkruante letra shokëve për trajtimin e armiqve të popullit, as të mos i shkruante letra dashurie Nexhmies (pa le më të zhytej në veprime erotike), as të mos dilte për gjah, as të mos lexonte letrat e popullit, pra të mos bënte gjë, veç të lexonte. Është e pamundur, ndonëse, duhet pranuar se midis librave ka edhe nga ata që nuk lexohen nga fillimi në fund si, për shembull, fjalorë, albume, fjalorë enciklopedikë, apo enciklopedi.
2. Çdo të thotë për një person që të ketë në bibliotekën e tij 45 mijë libra, nisur nga mundësia për t’i vendosur ato?
Dyzet e pesë mijë librat, duke marrë parasysh se një libër mesatar ka një trashësi prej 2.5cm, për t’i vendosur në radhë njëri pas tjetrit, kërkojnë një vend me gjatësi prej 1125 metrash, pra mbi një kilometër. Për të shfrytëzuar lartësinë dhe pakësuar gjatësinë e vendit, kur librat janë mesatarisht të larta rreth 25cm dhe vendosen njëri mbi tjetrin 10 libra, ashtu siç vendosen zakonisht librat në bibliotekë, do të zinin një vend me një gjatësi prej 112.5 metrash, domethënë më shumë se gjatësinë e një piste atletike vrapimi 100m. Nuk besoj se vila e Enver Hoxhës me 2-3 kate të kishte vend për të vendosur kaq shumë libra, edhe sikur të mos kishte, as dhoma gjumi, as dhoma ngrënieje, as sallë të pritjes të popullit, të klasës punëtore, të veteranëve, të ushtarakëve etj, përveç dhomave të librave.
3. Çdo të thotë për një person që të ketë në bibliotekën e tij 45 mijë libra, nisur nga mundësia financiare për t’i blerë ato?
Besoj se në bibliotekën e Enverit, me përjashtime të rralla, kishte libra të huaj. Një libër mesatar jashtë kushton, po themi, rreth 10 dollarë. Dyzetepesë mijë librat e Enverit duhet të kenë kushtuar rreth 450 mijë dollarë. Nexhmia tha se Enveri e kishte rrogën 16000 lekë, që bëjnë, me kursin e atëhershëm të dollarit (që ishte 70 lekë për një dollar) rreth 250 dollarë në muaj, apo 3000 dollarë në vit. Sikur Enveri ta kishte marrë atë pagë qëkurse kishte lindur e deri kur vdiq, pra për 77 vjet resht, do të bënte gjithsej 230 mijë dollarë dhe nuk do t’i dilnin kurrë ato pare për të blerë as gjysmën e librave edhe sikur të mos kishte shpenzuar asnjë kacidhe për gjë tjetër. Sigurisht në bibliotekën e Enverit kishte edhe shumë libra të falur, edhe libra të konfiskuara nga bibliotekat e intelektualëve të paraluftës të eliminuar prej tij, që Nexhmia nuk i përmendi, por ata nuk krijojnë ndonjë ndryshim të madh në fondet që duheshin për të blerë mijëra libra të tjerë.
Se përse dha Nexhmia atë shifër të stërmadhuar për librat e bibliotekës së Enverit, është e qartë: jo se Enveri ishte bibliofil, porse ishte njeriu më i kulturuar që ka njohur ky vend!

Nju Jork, Shkurt, 2016 Ilir Hashorva

Reforma në drejtësi

January 12, 2016 by dgreca

Kush dominon drejtësinë, dominon pushtetin/
NGA ILIR HASHORVA-New York/
Në mitologjinë fetare, në mënyrë metaforike, është treguar dëshira dhe shpresa e njeriut për një të ardhme më të mirë. Duke filluar nga India e Lashtë, nga Persia dhe, duke vazhduar me judaizmin e duke përfunduar me krishterimin, ajo dëshirë dhe ajo shpresë është shprehur me pritjen e ardhjes së të dikujt apo Zotit në tokë, i cili do të mundë të keqen, do të vendosë drejtësinë dhe paqen dhe do të bëjë që të flenë të përqafuar ujku me qengjin. Nga ana tjetër, historia na tregon se ajo ditë nuk ka ardhur dhe nuk ka shpresë të vijë.
Ndoshta njeriu nuk i kupton disa zhvillime në shoqërinë që ka krijuar vetë dhe mendon se, nga diçka imagjinare, një ditë problemet e tij do të zgjidhen shpejt dhe të gjitha, dhe e pret me padurim atë ditë. Kështu, gjatë komunizmit, shqiptarët pritnim çdo ditë arritjen e socializmit e, mjerisht, sa më shumë kohë kalonte, aq më shumë largohej socializmi; me ikjen e komunizmit, shqiptarët shpresonin se të gjitha të këqijat ikën së bashku me të, kur ia mbërrin të këqija të tjera që nuk i kishin menduar kurrë më parë; pas mbylljes së firmave huamarrëse, njerëzit pritnin të merrnin paratë e tyre, por duhej të kishin pak durim, sa të bëhej transparenca, dhe përfunduan duke mos marrë praktikisht asgjë. Sot reforma e drejtësisë në Shqipëri po shihet plot shpresë si shihej ardhja e Zotit në tokë në mitologjinë fetare, për të zgjidhur të gjitha problemet dhe për të vënë drejtësi.
Kjo reformë, që pritet të kryhet së shpejti, i ka ndarë njerëzit në dy, apo në tre grupe. Në njërin grup futen ata që përkrahin me të gjithë forcën çdo gjë që bën PS-ja, pra edhe reformën në drejtësi. Ata presin që pas asaj reforme çdo gjë të rregullohet, duke përfshirë edhe burgosjen e të këqijve, të zullumqarëve, të hileqarëve, të korruptuarve, e plot gjëra të tjera që mund të bëheshin edhe pa reformën, sepse nuk ka pasur ndonjë ligj që të pengonte shtetin dhe drejtësinë të vepronin kundër tyre. Në grupin e dytë futen ata që kundërshtojnë tradicionalisht çdo gjë që bën PS-ja, edhe kur ajo qëllon të bëjë diçka të mirë. Në grupin e tretë janë vetë punonjësit e drejtësisë që e kundërshtojnë reformën, sepse mendojnë se me miratimin dhe zbatimin e saj, ata jo vetëm do të privohen nga shumë privilegje dhe përfitime që kanë sot, por mund të përfundojnë edhe nëpër burgje.
Gati të gjithë ata që mbanin qëndrim ndaj reformës, që ose e mbështesnin ose e kundërshtonin, nuk ma merr mendja se e pranonin apo e kundërshtonin sepse dinin vërtetë se ç’përmbante ajo dhe se ç’do të bënte ajo. Diçka morën vesh kur “Komisioni i Venecias” bëri disa vërejtje për të. Madje, as të huajt, duke përfshirë edhe Ambasadorin Amerikan, Lu, dhe atë të BE-së, Vlahutin, që e mbështesnin me zjarr atë reformë, me sa duket, nuk dinin ndonjë gjë të madhe për të, përndryshe do të kishin bërë ndonjë vërejtje a sugjerim, para se projekti i reformës të shkonte te “Komisioni i Venecias”. Të huajt mendojnë se kur diçka reklamohet si e mirë nga qeveria jonë, aq më tepër kur ka të bëjë me drejtësinë, që është nga elementët kyç të mbarëvajtjes të shtetit dhe shoqërisë, është vërtet e mirë dhe duhet mbështetur. Qëndrimi i tyre i pa kondicionuar pro reformës lidhet edhe me mosnjohjen sa duhet të karakterit tonë dhe të zhvillimeve që kanë ndodhur në Shqipëri gjatë një kohe të gjatë.
Me sa kam kuptuar, reforma nuk ka të bëjë shumë me bërjen e drejtësisë të pavarur apo të drejtë në ndihmë të qytetarit të thjeshtë e të ndershëm, ajo ka të bëjë më shumë me personin apo institucionin që do të ketë nën hyqëm drejtësinë, pasi ai që dominon drejtësinë, dominon pushtetin dhe te ne pushteti është gjithçka dhe, ky pushtet, për të qëndruar në këmbë, duhet të ketë të vetën drejtësinë.
Unë nuk kam ndonjë shpresë se reforma në drejtësi do të zgjidhë ndonjë gjë të madhe, por jo për arsyet e atyre që e kundërshtojnë reformën si kundërshtarë të PS-së. Arsyeja e parë e imja për të qenë skeptik është se nga përvoja e këtyre 25 vjetëve pas komunizmit, kam parë se, edhe kur është hartuar në të rrallë ndonjë ligj i mirë, me kohë ai ligj është bastarduar, apo është anashkaluar, duke i gjetur qindra mënyra për të mos e zbatuar, madje edhe duke e tjetërsuar. Nga ana tjetër, le ta zëmë se këtë reformë po hartojnë mirë njerëz të ndershëm e të zotë që u qan zemra për drejtësi, por cilët do ta zbatojnë? A nuk do ta zbatojnë atë punonjësit e drejtësisë, pikërisht ata që sot përfliten më shumë se të gjithë të tjerët për thyerje të çdo norme të drejtësisë?
Arsyeja e dytë e imja se përse reforma nuk do të kryejë ndonjë gjë të madhe është se ajo nuk mund t’u ndalojë politikanëve të lartë të mos ndërhynë në çështje të drejtësisë, drejtpërdrejt apo tërthorazi, pasi parimi për ta është: “Atë që nuk ma ndalon ligji, kam të drejtë ta bëj”. Ata nuk kanë një ligj të tyre të brendshëm, një ligj të ndërgjegjes, i cili t’i ndalojë të bëjnë edhe atë të keqe që nuk ua ndalon ligji. Kështu, për shembull, Edi Ramën, kryeministrin e vendit, nuk e pengon asgjë që të ndërhyjë tërthorazi e të thotë për një kriminel (birin e një deputeteje të partisë së tij) që ka vrarë katër persona njëherësh, se ka për të bërë burg të gjatë para se të kthehet në shtëpi, duke i sugjeruar drejtësisë edhe masën e dënimit për të. Dhe drejtësia e dëgjon dhe, gjen një marifet, për të mos i dhënë këtij vrasësi masiv dënimin që meriton. Presidenti Nishani bën ballo presidenciale në vitin 2014, dhe, ndër të tjerët, fton në të edhe guvernatorin e Bankës së Shqipërisë, Ardian Fullanin, ndërkohë që ai është nën hetim nga drejtësia për vjedhje në Bankën e Shqipërisë. Dhjetë muaj më pas, pasi gjykata e ka marrë mesazhin e Presidentit, e deklaron të pafajshëm Ardian Fullanin!
Dhe një arsye tjetër se përse nuk kam besim se reforma do të kryejë ato që shpresojnë njerëzit është se, në përgjithësi, kur përgatitet të kryhet diçka e një rëndësie të madhe dhe kur ajo nuk kryhet si diçka nga zori, por si diçka që ndjehet së brendshmi, që përpara se të hartohet një ligj për të, që përpara se të vijë koha e zbatimit të tij, e gjithë atmosfera mbushet me një frymë mbështetje për të, qoftë edhe me veprime të thjeshta, por simbolike, nga ana e atyre që e nisin atë.
Në Afrikën e Jugut, për shembull, që para se të fillonin gjyqet e dëgjimit të “Komisionit të së Vërtetës dhe Pajtimit”, një variant i përkryer i ngjashëm me atë të hapjes së dosjeve në Evropën Lindore, gjatë të cilave kriminelët e regjimit të mëparshëm do të shkonin dhe do të tregonin vetë krimet e tyre para atyre gjyqeve dhe në bazë të atyre tregimeve do të mund të merrnin apo jo amnistinë, atmosfera e përgjithshme u mbush me një propagandë shumë efikase për nevojën e pranimit të asaj metode.
Te ne, nuk ka shembuj të tillë, përkundrazi, ka shembuj që, edhe pse krijohet njëfarë mikroatmosfere në mbështetje të diçkaje të mirë, kur vjen koha për t’u bërë, ajo ose nuk bëhet, ose bëhet e kundërta. Për shembull, filloi njëfarë propagande për e hapjen e dosjeve të sigurimit dhe u përgatit populli për të njohur kriminelët dhe të vërtetat, të cilat do t’i zbulonin në njëfarë mase edhe dosjet e hapura, gjë që ishte edhe një element i drejtësisë, por, në vend që të bënte këtë, qeveria e Edi Ramës shkon dhe dekoron ata të cilët ishin përgjegjës për krimet dhe për krijimin e asaj strukture të urryer të dosjeve! Vazhdojmë: Gjatë fushatës zgjedhore u prek edhe problemi i kthimit të pronave dhe Edi Rama premtoi se, ndryshe nga paraardhësit e tij, do të kthente pronat, madje tha se do të kërkonte se mos kishte dokumente për prona të shqiptarëve edhe në arkivat italiane. Dhe, pronarët u mbushën me shpresë: “më në fund – menduan ata – erdhi ‘shpëtimtari'”. Por, ai, në vend që të bënte këtë, domethënë të çonte, për shembull, Artan Lamen në Itali të gjente dosjet e pronave të shqiptarëve, gjë që nuk ishte edhe e nevojshme se janë me mijëra dosje në vendin e tij që i ka zënë pluhuri dhe nuk hapen, e bën Artanin kryetar të një organizmi, të krijuar nga administrata e mëparshme, që ka për detyrë të pajisë me tapi ata që kanë grabitur pikërisht pronat e pronarëve që premtoi se do t’ua kthente dhe harton një ligj i cili e zhbën edhe ligjin e mëparshëm, përsëri shumë të keq, duke i hequr edhe shpresën e fundit pronarëve që në të ardhmen të marrin diçka nga pronat e tyre dhe këtë ligj ai e paraqet si ligjin e zgjidhjes përfundimtare të problemit të përjetshëm të pronave! Ai, në vend që ta shohë çështjen e kthimit të pronave edhe si një element shumë të rëndësishëm të drejtësisë, shkon dhe u ndan personalisht vërtetime pronësie grabitësve të pronave!
Për arsye si këto, mua nuk më shtyn gjë të besoj se reforma në drejtësi do të zgjidhë vërtet ndonjë problem. Ajo po bëhet me sforcim, më shumë nga ndërhyrja e huaj, sesa nga ndonjë shtysë e brendshme dhe, kur bëhet ashtu, do të gjenden qindra mënyra për të anashkaluar edhe ndonjë të mirë që mund të ketë. Ajo reformë mund t’u shërbejë atyre që sot janë në pushtet që të mbajnë më lehtë pushtetin dhe të lajnë disa hesape me kundërshtarë të tyre, ashtu siç mund t’u shërbejë edhe kundërshtarëve të tyre nesër të bëjnë të njëjtën gjë, dhe jo që të veje paqe, harmoni dhe drejtësi në shoqërinë tonë.

Janar, 2016 Ilir Hashorva