Nga ILLO FOTO/Astoria- New York/
Shkencëtar i fushave eksperimentale, drejtues dhe organizator i suksesshëm i prodhimit të gjerë, analist i arritjeve shkencore, pedagog, prognozist i prodhimit dhe perspektivës së shkencës bujqësore – mjedisore. I tillë ishte Profesor Mentor Përmeti, i cili ndërroi jetë në Nju Jork, më 6 mars 2015. Aktiv dhe korrekt, në të tëra detyrat që iu ngarkuan në jetën profesionale dhe shoqërore, akademik Përmeti mbetet shembull për të gjithë brezat e fermerëve, specialistëve dhe shkencëtarëve të bujqësisë dhe mjedisit shqiptar, sot e në të ardhmen.
Gjatë luftës për çlirim, ai u aktivizua me armë në dorë kundër pushtuesit dhe, fill pas lufte, iu përkushtua arsimimit, duke u diplomuar agronom i lartë në Bullgari. Në punë e sipër, u vetëspecializua në disa degë të shkencës bujqësore, të drejtimit dhe të prodhimit të gjerë. Ia kushtoi jetën zhvillimit të bujqësisë dhe mjedisit.
Në Shqipëri funksionuan 18 institute kërkimore – shkencore, me personelin e nevojshëm dhe me bazën e duhur laboratorike – teknike. Në të gjitha rrethet funksionuan teknikume të arsimit të mesëm profesional, ku përgatitej i gjithë kontigjenti i mjeshtrave të prodhimit, për bujqësi, blegtori, mekanikë bujqësore, frutikulturë, peshkim e pylltari. Në tërë këtë proces të gjerë transformues, ka gjurmë të pashlyera dora e akademik Përmetit me kolegët e tij të punës dhe idealit. Ai shquhej për pasion, inteligjencë, erudicion të rrallë dhe, mbi të gjitha, për modesti e punë me ekipe të mëdha, me detyra gjithpërfshirëse.
I konsideronte shokë dhe të barabartë vartësit, por kur ata e tepronin në rrugën e vesit, tregohej i pamëshirshëm me gabimet, që vinin nga dembelizmi, egoizmi, hipokrizia dhe përvetësimi i punës së tjetrit. Nuk kam takuar një specialist, mjeshtër prodhimi, shkencëtar apo punëtor, që të ankohet për Mentorin, për arrogancë, fodullëk ose të dënimit pa të drejtë. Ai e peshonte punën dhe djersën e vartësve, me kandar floriri. Ishte shpirt demokrati, i pavarur. Respektonte me fanatizëm ligjet e shtetit dhe rregullat komunitare, duke u bërë avokat i denjë për njerëzit që dikush u mohonte të drejtat, i merrte nëpër këmbë ose i dënonte padrejtësisht.
Kishte besim tek shteti i fortë dhe i reformuar rrënjësisht. Kush ka pasur rast të bisedojë me Mentor Përmetin, për tema të mëdha apo edhe të dorës së dytë, ka vënë re se ai e ilustronte bisedën me shembuj të ngjashëm nga historia, gjeografia, luftërat, letërsia, arti, shkencat ekzakte, ato humanitare, me ngjarje nga kuvendet dhe logu i burrave, nga folklori, politika botërore, etj. Unë jam në moshë të shtyrë dhe një të dytë nuk kam hasur dhe as kam dëgjuar nga të tjerë, se në Shqipëri gjendet një burrë i këtij niveli të shpenguar në çdo lloj bisede, me burra, gra, të rinj dhe fëmijë të çdo niveli kulture, edukate dhe moshe. Kam pasur fatin ta njoh Mentor Përmetin dhe ndjehem i plotësuar, që jam student dhe nxënës i përjetshëm i tij.
Shteti komunist shqiptar, më saktë drejtuesit kryesorë të tij, ia njihnin meritat dhe zotësinë intelektuale, akademikut të madh, por nuk donin që ai të vlerësohej me të tërë bagazhin intelektual dhe kryesisht donin të errësohej figura e tij njerëzore. E krijuan shkakun për ta dënuar. Disa studentë dhe tre pedagogë, i vendosën fletërrufe. Nga kjo e emëruan kryespecialist në fermën e Lushnjës. Pozicioni i punës ishte i tillë, që nuk mund të përballohej nga një specialist, që ishte ndarë nga praktika e prodhimit të gjerë. Ferma ishte nga më të mëdhatë në Evropë. Menaxhonte 14 mijë ha tokë, ose 14 ferma të nivelit mesatar. Përveç prodhimit bujqësor, ferma kishte detyrë parësore të furnizimit të Tiranës me prodhime blegtore e perime, artikuj, që lidheshin me furnizimin ditor të popullatës, që mund të bëheshin shkak diskreditimi të politikës së partisë në pushtet.
Në Lushnjë u miqësua shumë me njerëzit dhe u bë më lushnjar se vendasit. Unë, si specialist, kisha më shumë nevojë për ndihmën e kryespecialistit, prandaj i ndenja shumë afër. U miqësuam me një besim të ndërsjellë të pazakontë. Jeta vërtetoi se dhe ai kishte nevojë për punën time si kryezooteknik. E justifikuam me punë e besnikëri miqësinë që lindi në ato kohë të trazuara. Këtë miqësi tonën, pa interes material, e ndau vetëm data e kobshme e vdekjes së Mentorit.
Vitin e dytë pas ardhjes së Mentorit në fermë dhe në vijim, prodhimi bujqësor, blegtoral, perimor, vreshti, investimet, patën një rritje të pa parë. Të njëjtin përmirësim patën dhe treguesit financiarë. U ulën të tëra kostot e prodhimit. Bilanci vjetor rezultoi me fitim, mbi planifikimin. Ky bum ekonomiko- financiar, nuk ishte spontan dhe as i veçuar. Në tërë vitet që pasuan, deri në ndryshimin e sistemeve, ferma e Lushnjës ishte një ekonomi e madhe prodhimi, ku zbatoheshin tërë rekomandimet shkencore të kohës. Toka, bimët dhe kafshët zhvilloheshin me një harmoni të pandërprerë, që garantonin rritje prodhimi progresivisht. Shkenca e kryeagronom Mentorit, ishte bërë metodë e përditshmërisë së punëve në terren. Jo vetëm kaq. Shkenca e Mentorit, kishte dhënë atë që pritej, në gjithë ekonomitë bujqësore të Shqipërisë. Farat e zgjedhura dhe të prodhuara në vend, bënë revolucionin e plotë të prodhimit, në drithëra, pambuk, luledielli, fasule e foragjere.
Mentori u transferua në Institutin e Kërkimeve Bujqësore të Lushnjës dhe me vonë në Tiranë, në Komitetin e Shkencës.
Kur do ikja në Amerikë, u takova me Mentorin, më 15 qershor 1995. Ndenjëm 4 orë, në një lokal afër Librit Universitar. Ishte shpallur akademik dhe punonte ne Akademinë e Shkencave. Ishte shumë i mërzitur, nga fakti se specialistët po largoheshin nga vendi, por më vonë, u detyrua të largohej dhe ai vetë. Brengosej me disa zhvillime te Qeverisë Demokratike, që krijoi konfuzion të paparë, në investimet bujqësore, në pronën, në ndarjen e tokës së fermave për frymë, si dhe në zhvillimin spontan e shumë konfuz të bujqësisë kapitaliste. E takova edhe në Amerikë, në shtëpinë e vajzës së tij, Mira, e cila i shërbeu me devocion të lartë, për mëse një dekadë, që ai ndenji i mbërthyer në karrocën e invalidit.
Kur e takova në Amerikë, me kujtoi jetën në fermën, që ne i dhamë gjithçka kishim nga vetja. “Kemi bërë punë të mëdha në Lushnjë. Kur i kujtoj, me lehtësohen plagët e sëmundjes”, u tha atyre që ishin në atë bisedë. Ishte shumë i brengosur, që të gjitha qeveritë e tranzicionit, gjetën mënyrën, për t’iu shmangur përgjegjësive, lidhur me shkatërrimin e rrjetit inxhinierik të kullim- ujitjes. “Si ka mundësi, thoshte me zë të lartë, që për dy dekada, nuk rregulluan gjë nga katastrofa që krijuan me ndërgjegje të plotë. Me sa duket këta lloj qeveritarësh, nuk kanë ndërtuar asgjë vetë, në jetën e tyre. T’i shmangesh kësaj përgjegjësie, është tradhti”, shprehej ai.
Në jehonë të shqetësimeve të Profesorit dhe të gjithë opinionit të shëndoshë shoqëror, shkrova librin problemor “Bujqësia dhe mjedisi në tranzicion”, ku, veç të tjerave, kam nënvizuar mësimet e mëdha të Profesor Mentorit.
Bujqësia e sotme shqiptare, është shumë larg porosive dhe mësimeve të akademik Mentor Përmetit. Fusha më e rëndësishme e vendit kërcënohet nga përmbytjet dhe thatësia. Aktualisht më shumë se 200 mijë ha tokë kanë 25 vjet që nuk janë në qarkullim ekonomik. Recetat për të ndryshuar gjendjen aktuale të bujqësisë, na i ka lënë të gatshme Mentor Përmeti. Heshtja e organeve shtetërore ndaj tokave të pashfrytëzuara është e pafalshme.
I qoftë i lehtë dheu i vendlindjes Profesor Mentorit, që e deshi me tërë fuqinë e shpirtit! Siç thotë populli ynë: “Iu bëftë varri dritë”!
Gazetat- keto shqisa te kombit
Opinion nga ILLO FOTO/ New York/
Nuk mbaj mend,ne se kete perkufizim, per gazetat e kam lexuar diku, apo eshte perkufizim i krijuar nga une.Ne te dyja rrastet,i permbahem fort ketij perkufizimi. Perpara shume kohesh,ndoshta nje vit me pare, kam shkruar ne LGDSH dhe ndoshta ne “Dita “ shkrimin,“ Nuk ka kuptim jeta pa gazeta “. Shkrimi i sotem ka shume ngjashmeri, por nuk eshte i te njejtes natyre. Gazetat marrin dhe kthejne ndijimet kombetare.
Me daten 23 Shkurt 2015,Profesori Ardian Fuga dha nje interviste ne “Expres“,ku midis te tjerash thekson:“Gazetat shqiptare kane vdekur.Gazetaria nuk eshte hartim. Eshte me afer kiberrentikes se sa letersise, informatikes, shkences se komunikimit. Shkencat e komunikimit jane me te veshtirat sot. Te jesh gazetar,duhet te pranosh dhe te punosh ne kushte presioni. Egoistet nuk kane vend si studente gazetarie.Gazetat prej letre, duhet te cvishen nga skematizmi, qe te behen te dashur per kenaqesine e lexusit.Kjo do te thote te shkruajne mendje te ndritura,jo servile, medioker, militante.Duhet te zhvillojne analizen, reportazhin.Ne se nuk soecjalizohen per te zhvilluar lajmin, do te hyjne ne krize “.
Ne kaq pak rreshta, Profesori ka mundur te japi gjendjen kritike te shtypit te shkruar, duke hedhur idene se kush duhet te shkruaj , qe te mos ballafaqohemi me nje realitet me te trishtuar.
Ne shkrimin tim do te paraqes disa mendime, qe nuk i quaj replike, sepse une nuk e konsideroj veten te afte te replikoj me Profesorin e nderuar dhe dua te nenvizoj faktin, qe kam konsiderate te larte per te, si nje nder filozofet me te shquar kohore. Ai mbetet njeri i shqetesuar, per zhvillimet poliko- sociale te problematikes se sotme shqiptare. Kete shqetesim nuk e mban brenda vetes, por e cfaq me shkrimet e tij, qe shquhen,per thellesi mendimi dhe erudicion.Nuk diskutohen aftesite gazetareske te Profesorit.
Natyrisht , ju lind pyetja: Pse more mundimin te na shprehesh mendime te tjera , vec atyre , qe na ka parashtruar me shqetesim qytetar , Profesori i nderuar ?
I besoj me dhembje , dekllararatat e Profesorit . Ato qendrojne , por pikerisht se qendrojne , nuk dua t’i besoj , ose thene ndryshe , duhet te kerkohet nje rrugdalje , prej ketij kolapsi apokokaliptik, qe pershkruan Profesor Fuga.A jam une i duhuri?Kete nuk e mohoj sa dhe e pohoj.Nuk kam pse te hesht perballe nje problemi kaq alarmant.
Nuk e besoj se me dhemb me shume mua gazetaria, se sa Profesorit. Megjithate ai e shpalli publikisht vdekjen e gazetarise aktuale . Kete njerzit refuzojne ta besojne , sepse kur behet fjale per vdekje, njerzimi hidherohet e dhe per vdekjen e nje halabaku , jo me te kur vdes shqisa e kombit. Une jam thjesht nje gazetar terni, qe me ka shpallur te tille ish gazeta e famshme “Bashkimi”.Nuk kam ndjekur leksione gazetarie ne auditoret me akustike. Vij nga amatorizmi dhe qe shkruaj prej 55 vjetesh. Mesusi im i pare ka qene nje gazetar i shquar dhe i thjeshte i “Bashkimit “,Tashko Lako.
Profesori e cmon praktiken gazetareske dhe kur thote se gazetat kane vdekur , gazetaret i mban me hater.Nuk ka vene as nje lajmerim–vdekje per ta.Mbase i konsideron te shtruar ne ariminacion ose ne vdekje klinike, por kursesi te mbeshtjelle me qefin .Ketu dua te dal . Gazetarine e bejne gazetaret, qe kane shansin e mundshem ta nxjerrin gazetarine nga kolapsi,ku e kane shpure, vete ata, te detyruar nga kushtet historike . Shkrimin tim e konsideroj reflektim , per nje profeson, qe eshte ne sherbim 24 per 24 ore, kudo dhe kurdohere.
Gazetaria eshte profesioni i pare i njeriut, kur ky dolli nga jeta e shpellave dhe pati nevojen e komunikimit me fqinjin dhe me gjere. Me pak fjale eshte profesion , qe ka jete te barabarte me njerezimin.Nga kjo pikpamje, quhet e pa vdekshme , ose eshte ringjallur disa here , deri sa erdhi ne ditet e perflakura te jetoi bashke me njeriun . Praktikisht nuk mund te pranohet vdekja e gazetarise boterore , ose thjesht e asaj shqiptre . Kushdo e shef humbjen e shkelqimit e gazetarise se sotme . Ky shkelqim i kaloi gazetarise virtuale , si shkak i zhvillimit te pa pare dhe te befasishem te teknollogjise kohore . Edhe sikur te supozonim , se gazetaria tradicionale , te shpallet e vdekur, gazeta virtuale, trashegimtaria e saj e denje eshte ne kulmin e zhvillimit te saj. Kriza nuk eshte e barabarte me vdekjen. Njerzimi nuk mund t’i evidentoi te tera krizat , qe ka kaluar dhe besohet se kaq te tjera jane pas deres se jetes komunitre . Bashkepuntoret e facebookut e konsiderojne veten gazetare, per sa rrahin probleme dhe te kryejne analiza te situatave konkrete. Face- book – gazetaria personale!
Me sa kuptova nga intervista , Profesori e konsideron te humbur luften e gazetave me pushtetin dhe biznesin , sepse nuk ka alternativa eknomike mbijetese . Ky fakt nuk mohoet , por edhe ne kete rrast kemi te bejme me krize , jo me vdekje . Aktualisht , te tera gazetat konsiderohen te blera nga shteti ose pasaniket parallinj , qe percaktojne editorialin e gazetave, por gjykoj se nuk jane te tera gazetat te lyera me bojen e mashtrimit.
Shtypi shqiptar ka kaluar shume kriza dhe ka mundur te sheroi mjaft trauma , ne periudha me kritike se keto ,qe ju shpallet funeralin e tij . Per arsye kohe dhe vendi , nuk po zgjatemi me heroizmin e gazetarve shqiptare, por dua te nenvizoj se gazetaria , kurdohere ruan fytyren e gazetarve. Shqiperia eshte shquar per breza gazetaresh me emer . Nuk jane vetem Samiu dhe Hoxha Tasim , por dhe Ismail Qemali ka qene gazetar. Shkelqeu gazetaria , me brezin e mesem : Noli , Konica, Mjeda, Fishta , per te shkuar tek pasardhesit e tyre te denje si : Ali Asllani , P Marko ,Branko Merxhani, Sejfulla Maleshova etj , per te vijuar tek lindja e shtypit pluralist , post komunist, qe i pati fillesat me RD dhe “Koha Jone “dhe u drejtuan denjesisht nga gazetaret demokrate , Frok Cupi dhe Nikoll Lesi .
Kjo maratone shtypi na solli ne gazetat e sotme , qe i rezistuan konkureces.Pushtetaret , gjat gjithe kohrave , ja kane arritur , qe ta kene shtypin nene sqetull. Enveri , kish arritur , qe fillimisht te vihej ne krye te redaksise se “Zerit te popullit “ . Ja kishte nevojen dhe friken shtypit . Pushtetaret post komunist praktikuan blerien e shtypit dhe e vune ne gjunje nje pjese te shtypit , duke cfrytezuar dhe pa aftesine profesionale te editoreve .
Shtypi postkomunist nuk i rezistoi pavaresise , qe krijuan fillimisht gazetat opozitare . Ishin po te parat ju perkulen mashtrimit . Shume gazeta dhe gazetare, gjat tranzicionit ruajten profilin e tyre te pavaresise politike , por shumica dermuse , u futen ne ombrellen shteterore . Ka dhe gazetare te shpifur, por jo te tere. Pergjithesisht ndihen te trembur . Mendoj se ekziston nje baze , per ta kaperxyer kete krize , qe ne shumicen e tipareve , nuk eshte vetem shqiptare .
Tradita shekullore , qe ka krijuar dhe vijon ta mbaje gazetarija shqiptare, eshte e lavderushme . Mendoj se ja kalon vetem letersia shqiptare , qe ne te tera etapat, ka qene ne pararoje te mendimit politik dhe shume me perpara se mendimi filozofik , i c’do kohe , qe mund te merret ne studim . Nga spektri i sotem i shtypit , une quaj te pa lexushme , vetem gazetat me fryme te theksuar partiak .
Keto gazeta po i shkaktojne traum te rende tradites se shtypit . Ato e marrin lajmin dhe e perpunojne , ne fonderine e tyre inkandishente partiake , duke e deformuar ne menyre te pa ndreqshme . Gazetat me fryme te theksuar partiake , turperojne shtyin kohor . Ekzistenca e tyre nuk krijon as nje tradite dhe nuk I sherben historise se shtypit , vecse si shembull i nje shtypi te deformuar , deri ne qelize .
Per kete linje te gazetarise , Profesori ka plotesisht te drejt , kur thote se gazetat shqiptare kane vdekur . Ato te vdekura , i sherbejne me shume historise se sa te gjalla . Kur jane te vdekura , nuk kane shpenzime materjale dhe fryme . Ne to ka gazetare , qe shpesh kane dhe nje emer. Natyrisht vdekja profesionale e gazetarve eshte vertetuar perpara strehes , ku ata vete kane ngrehur . Tematikat e trajtuara ne menyre mediokre , shtrihen ne disa drejtime : Shkrime pa shpirt , qe me sa kuptohet shkruhen per te permbushur nje detyrim ndaj gazetes . Shkrime , pa argument shkencor . Zakonisht jane te mbushura me citate te pa degjuara dhe shkrime krejt futuriste , qe u sherbejne karaktereve te pa lekundur dhe karakteret konservatore . Shkrimet extremiste , levizin nga krahu i djathte extrem, ne te majten cipriste .
Te vime tek sponsoret . Ai , qe sponsorizon , mendoj une , nuk ka vetem interesat e veta te ngushta . Ai ka interesa te zhvillohet shtypi i shendetshem dhe kete e bejne profesionistet , qe Ai i mban prane . Ju jap nje shembell . Dy gazetat me te shquara te shtypit tone , “Illyria “ dhe “Dielli “ , paten kohe , qe ishin ne koma . Pasaniket patriote , Eqerem Bardha , Harri Barjaktari dhe te tjere , me gazetare te devotshem , ju dhane serum dhe oksigjen njekohesisht . I ngriten nga koma , apo nga shtrati i vdekjes dhe te dyja gazetat tradicionale , qe ka themeluar Noli, sot gjenden ne ballin e shtypit asnjeanes mbarekombetar .
Dua te them se duhet te kemi besim tek sponsoret memedhetare , qe nuk mungojne dhe tek gazetaret profesioniste , qe dalin mbi pasionet . As sponsoret nuk bejne pa kete rrace gazetaresh as gazetaret nuk bejne shume , pa keta lloj sponsoresh .
Ju keni thene ne intervisten , se gazetaria eshte larguar teresisht nga letersia . Edhe kjo eshte nje nga llojet e vdekjes se gazetarise . Gazetat , qe largohen nga letersia marrin karakter industrial . Kthehen ne metal , me te cilin mund te besh plugje , tenxhere, por kurre gazetari .
Do tu sjell ketu shembullin e tre gazetarve profesioniste , ne doren e te cilve pena kendon kenget me te mira te tradites , madje dhe opera . Keta gazetare jane , Kico Blushi , Mentor Kikia dhe Edison Ypi . Nuk njof asnje prej tyre fizikisht,vetem i lexoj , sepse nuk gjen nje shkrim te keyre gazetarve, qe te kete nje hije te vogel skematizmi dhe tingellimi metalik . Shkrimet e tyre, mendoj une , mbartin per me tej , frymen tradicionale te shtypit tone dhe shqetesimin, qe mban ne gji revolta per ndryshim ne kahun demokratik .
Lexoni nje shkrim te gazetarit te vjeter Kico Blushi , ne GSH , Shkurt 2015. Tema eshte per rruget e vendit tone . Po te jete per tituull , lexusi nuk ka pse e lexon , sepse tema per rruget eshte rrahur ne dhjetra forma dhe menyra . Me shkrimin e Kico Blushit puna ndryshon . Autori , me mjeshteri gazetareske , e terheq lexusin ne te tera hollesite teknike dhe mangesite sinjalistike , qe edhe po t’i keshe degjuar , nuk i le pa lexuar , sepse proza tregimtare eshte e fresket dhe e larmishme , qe te ben per vete . Kico nuk shkruan shume dendur , por te gjitha shkrimet pershkrohen nga nje ngjyrim specifik , qe nuk te le pa e perfunduar , madje ta lexosh me shume vemendje .
Te ngjashme jane dhe shkrimet e gazetarit , Mentor Kikia . Ne pamjen e pare , shkrimet e tij te duken politike , por nuk i le pa lexuar, sepse jane te thelle dhe analitike , qe nuk te lene t’i braktisesh , por i lexon fund e krye , madje dhe te nxitet mendimi , per alterrnativat , qe shtron . Ne GSH Shkurt 2015 , keni nje shkrim me titull “ Shteti i rrumpalles dhe i Edi Rames “ . Ju siguroj se nuk bie ne sy as nje pasion politik. Lexusi e ve re fare mire se gazetari nuk eshte me as nje krah politik, vecse me popullin e tij . Ne fund te fundit gazetaria eshte politike jo militare . Kikia e pasqyron ne shkrime , kete veti .
Kete gazetar e ndoqa nje dite , ne nje debat per permbytjet ne Myzeqe , javen e permbytjeve . Paneli ishte prej 5- vetash , qe perfaqesonin profesione te ndryshme , qe nga inxhinjere , politikane dhe ekonomiste . Kikia perfaqesonte gazetarine . E gjithe biseda ishte konfuze . Thuheshin fjale te pergjithshmme , pa ndonje interes, qofte dhe mediatik . Z. Kikia foli 3-4 here dhe gjithcka tha ishin si gure themeli , ne nje godine , qe riparohet . Kishte lexuar shume , per fenomenin dhe historine e perseritur ne vite . Ishte shume bindes dhe kritikonte , qeverrite , qe nuk kane marre as nje mase preventive , per te ndihmuar ikjen e shpejta te ujrave . Ne konkluzion tha : Darzeza dhe zona per rreth , jane nen nivelin e detit . Po qe se vijohet me kete indiferentizem shteteror , Darzeza dhe zona per rreth jo shume von , do te permbyten perjetesisht . Ky eshte mendim shume i guximshem, por njeriu behet i guximshem , kur eshte lexus sistematik , dhe di t’i veri ne jete ne menyre krijuse , ato qe lexon . Gazetari , qe merrte pjese ne panel , nuk ishte thjesht nje gazetar , por dhe shkencetar , ambjenalist dhe inxhinjer , qe di te nxjerri konkluzione llogjike nga nderveprimi i shkencave te natyres dha tyre te sakta . Kjo , qe tha gazetari , rregullisht duhej ta dekllaronte inxhinjeri , por aq dinte inxhinjeri , qe nuk dinte ku kishte koken kete tranzicion , qe nuk i duhej kujt asnje shkence inxhinjerike .
Nje gazetar produktiv dhe me finese , ne gjykimin tim , eshte Edison Ypi . Trajton tema shume te prehta shoqerore dhe politike . Argumenton me llogjike te hekurt dhe ka nje stil origjinal letrar ne te shkruar . Po citoj nje paragraf nga shkrimi i tij , ne daten 26 Shkurt 2015 , ne “Mapo “ : “Neper dege nuk degjohen cicerrima , vetem fershellima , kur ndonjehere fryn ere . Perrua me uje te piste ne mes te qytetit . Era nuk vallzon. Flladi nuk freskon … etj. “ Duket sikur lexojme fragmentet e nje tregimi romantik . Faktikisht eshte nje shkrim fishkullus me karakter politik .
Gazetaria nuk eshte letersi , por gjini e fjales se shkruar , ne fqinjesi me letersine . Kur shkrimet nuk kane nota letrare , jane pak ose aspak te lexushem , prandaj Profesori shkruan se shtypi i shkruar nuk ka lexus dhe gazetaria , gjithnje e me shume po afrohet me teknollogjine se sa me letersine . Ne kete leme nuk jemi teresisht te varfer . Kemi shembuj domethenes : Fiks fare dhe antena brenda familjes jane dy rubrika humoristike , qe vene deri ne sarkazem . Besoj se eshte krijuar nje pofil i ri me botimet , qe jane bere dhe vazhdojne te behen ne Shqiperi , Trojet dhe ne diaspore .
Nje diaspore kaq e madhe , nuk ka si te mos merret parasysh , ne c’do eveniment kombetar shqiptar . Shoqatat , rrjetet sociale , krijimet e mirfillta letrare dhe gazetareske , te kesaj pjese te atdheut , qe arrin 30 % , dekadat e fundit , kane shenuar rritje te pa krahasuara me as nje periudhe .
Nuk pretendohet se keto shkrime , jane krijimtari e mirfillte dhe kane vlera te pa diskutushme . Sikur 1/4 e tyre te certifikohen te vlefshme , perben nje ndihmese ne fushen e komunikimit masiv , ne shkalle kombetare . Po permend nje nisme letrare – kulturore – memedhetare shqiptare , qe zhvillohet ne Londer. E kam fjalen , per faqen elektronike te Shkrimtarit – gazetar , Fatmir Terziut . Eshte nje reviste e mire organizuar , qe pasurohet dite per dite me shkrime dhe ka nje dekade , qe botohet . Jane me mijra shkrime letrare , politike , sociale dhe politike , qe lexohen ne gjithe boten , nga nje numur i konsiderushem lexusish . Nuk e them me siguri , por me shume afersi , sa jane firmat , qe botojne ne faqet e kesaj reviste , nuk besoj se jane gjithe lexusit e njeres , prej gazetave me te lexuara ne Shqiperi .
Ka dhe disa botime te tjera , gjithnje virtuale ,qe jane te ngjashme me botimin elektronik “Fjala e lire“. Gjithcka siperpermenda tregon se ne Shqiperi , gjat ketij tranzicioni shtypi ka gjetur menyra per te qene vetvetja . I ka kryer detyrat me mire , se te gjithe pushtetet e shtetit demokratik . Gazetare te shquar ka shume dhe radhet e tyre shtohen c’do dite . Po permend dhe nje shembull shqiptar, jasht emigracionit. Gazetari Veli Hoxha , ka 18 vite , qe boton , me perpikmeri gazeten virtuale “ Kurora e gjelber “, gazeta qe trajton probleme te mjedisit pyjor . Kete gazete , sikurse dhe “Fjala e Lire “ , mbahet me pune vullnetare nga specjaliste patriote , qe nuk kane as nje interes personal . Keta njerez te shtypit , na deshmojne se nuk eshte vetem paraja , qe sundon jeten komunitare dhe urbane . Ndjenja e patriotizmit dhe e pasionit , per te zhvilluar letersine dhe shtypin , eshte trupzuar natyrshem . Komuniteti dhe politika duhet te gjykojne se nuk jemi ne kohen e vullnetarizmit extrem dhe as te sakrificave pa emer . Kapitalizmi zhvillohet mbi ligjin e interesit dhe te konkurences .
Shteti eshte me i besuar se biznesi . Sic ushtron kontroll mbi bizneset duhet te gjeje instumenta kontrolli dhe per sponsoret . Fjala vjem nuk mund te ribursohet nje biznes si Doshet , qe kerkon t gjunjezoi doganat , tatimet dhe policine . Po u lejuan nderhyrjre te tilla , shteti ka degjenuar ne bande . Veprimtaria botuse eshte private dhe nuk mund te jete ndryshe , por mekanizma kontrolli dhe ribursimi duhet te ekzistojne edhe mbi kete biznes . Botimet universitare , jane nje veprimtari , qe mund te behen filter, per cilesine e botimeve online . Kam vene re se botimet universatare , jane permbledhje e intervistave , qe kane dhene politikanet . Kush mund t’i lexoi keto libra voluminoze dhe pse ? Nuk kane qene politikanet tane te atij niveli , qe mund te konturojne nje kauze universale . Kam mendimin , qe Universitet duhet te botojne pjese nga shtypi vjetor , qe kane lene gjurme ne publik . Nje organizem i tille nuk mund te behet parazitar , kur perbehet nga profesioniste te sprovuar dhe te ndershem . Keto lloj botime mund te jene objekt i nje ribursimi dhe i honorareve . Autoriteti shteteror duhet te jete mbi te gjithe filtrat redaksionale , qe une mendoj se mund te jene Universitet. Ajo mori pedagosh , studentesh dhe aspirantesh shkencore , mund te bejne nje pune lavderuse vleresimin e klasifikuar te shtypit , kryesisht atij virtual dhe me gjere .Faqet elektronike , qe botojne shoqatat, jane shume . Dikush me dergoi nje prej tyre , ku nje “Anonim “ shkruante per Safet Butken . Per kete patriot ballist eshte shkruar kaq shume , sa e humbet orientimin , por shkrimtari “Anonim “ i kesaj gazete virtuale , ne nje gjysem faqe kishte dhene portretin me real , qe mund te kete , per kete intelektual te famshem te viteve 30 , Drejtorin e Gjimnazit te Tiranes , qe ishte edhe poet . Na jep dhe nje poezi te Safetit .
Poezia : “S’ka gje me te keqe , per nje komb se lufta brenda vetes / Perpara jetes se Atdheut , s’ka vlere jeta ime fizike / Te vetmin shqiptar , qe do te vras une eshte vetja ime “
Pak , pas konferences se Mukjes , Safeti u gjend i vetvrare , ne banesen e tij . Veprimtaria e Safetit dhe poezia e tij e frymezuar , na vene perpara nje pergjegjesie te madhe , qe shtypi nuk ka ditur ta ndricoi ne kohen e duhur , kete Promethe te shqiptarizmes , por na i ka dhene Butken si nje nga ballistet ordiner,te rakise dhe pulave , sic ka ndodhur me shume nacionaliste te nivelit te Butkes . Shtypi aktual virtual vijon te ndricoi shume probleme , qe koha i ka erresuar me dashje , pervec qe eshte tribune e shume talenteve letrare me vlera te spikatura .
A mjaftojne kaq shembuj , qe te bindin Profesor Fugen se gazetarija nuk ka vdekur ? Gjithsesi le ta quajme ne ariminacion . Ajo duhet te vetorganizohet dhe te marri pozicinin serioz te nje pushteti , qe meriton te vleresohet nga gjihe shoqeria , per t’u paraprire progresit dhe te jete ne vijen e pare te strategjive zhvillimore te kombit . Per te realizuar kete misjon , kerkohet mbeshtetje e fuqishme financiare , qe aktualisht nuk e kane te gjitha gazetat , ose kete mbeshtetje e gezojne gazetat dhe medjat me te pa meritara dhe parazitare . Sepse ndodh keshtu , eshte folur dhe shkruar mjaft , por me kryesorja eshte fakti se kapitali shqiptar , qe duhet te jet sponsorizus , eshte me origjine te dyshimte dhe ky kapital , perpara se te sponsorizoi gazetat , mendon per mbijetesen e vet dhe shpesh arrin , qe te sponsorizoi krimin , por krim quhet dhe nje shtyp i deformuar dhe me partishmeri inkandishente . Shtypin duhet te sponsorizohet nga nje biznes me origjine transparente .
Ne dienine time , bizneset , qe sponsorizojne shtypin , lehtesohen nga taksat , pra sic shifet perseri eshte buxheti ai , qe investon dhe ne shtypin e ndershem . Buxheti eshte i shtetit dhe i popullit , jo i pushtetit provizor , qe eshte pa nderprere , nen monitorimin e shtypit . Eshte ligji ai , qe i sanksionon keto marrdhenie . Kur diskutohej ligji per shtypin, ish Krueministri futurist, Fatos Nano, tha se ligji duhet te kete nje nen : “Shtypi eshte i lire dhe i pa varur “. Mbase eshte formuluar dhe eshte vendosur vetem kaq. Po qe keshtu eshte fatkeqesi , sepse e le shtypin te vetsakrifikohet dhe te bjeri ne gjunje te pushtetit , sic edhe ka ndodhur . Shoqeria eshte ndertuar mbi baza interesi . Nuk mund te kete forme tjeter sponsorizimi i shtypit . Natyrshem lind pyetja : Pse buxheti do kontroboi ne sponsposorizimin e shtupit te pa varur ? Nuk ka fond , qe nuk ka orgjinen e buxhetit , i ligjshem ose i pa ligjshem qofte . Formalisht vetem parate e emigranteve nuk dalin nga buxheti . Loja eshte , qe daljet te jene te mbeshtetura ne ligj . Ligji mbi shtypin eshte me kompleksi ,sepse supozohet te sanksionoi baraspeshat e te gjithe pushteteve dhe shtresave .
Ajo qe ka fituar shtypi yne eshte liria e plote e te shprehurit . Sejcili mund te shkruaj sa dhe si te doje . A mjafton vetem liria e shtypit ? Megjithse firore e madhe , eshte e pa mjaftushme . Burimet njerezore te shtypit shqiptar jane te mjaftushme , per ta evituar vdekjen biollogjike. Vete shtypi duhet te ushtroi autocensure, per te merituar simpatine e sponsorizimit . Ka 23 vite , qe shtypi nuk trajton analiza ekonomike, vec sensasione dhe kronika te zeza. Sponsorizimin sejcili duhet ta kerkoi se e meriton , jo se i dikuja i misherohet. Buxheti , si qese e popullit u takon dhe gazetave , pa prekur pa anshmerine e tyre. Shtypi eshte i lire , por jo anarshi . Shtypi eshte subjekti me i organizuar, qe mund te kete ne kupen e qiellit . Kam mendimin se vete Profesor Fuga me shoke , do te jene njerzit e duhur , qe mund ta futin shtypin ne korrnizen ligjore qe i takon .Perpjekjet e para ardhesve rezultuan te deshtuara .
Illo Foto / Studjus.NY Mars 2015
Shteti dhe disiplinimi i ujrave siperfaqesore
Nga Illo Foto- New York-Studius/
Ndersa organizmi i gjalle , e rregullon vete ballancin ujor , ne toke ujet i neneshtrohet vetem forces se gravitacionit tokesor dhe atij te eneve komunikuse . Mbi bazen e ketyre dy ligjeve universale zhvillohet levizja e ujrav ne natyre . Me ane te veprave teknike dhe inxhinjerike te gjitha vlerat dhe fuqite e mineralit uje, vihen ne sherbim te jetes njerezore . Investimet , per crytezimin maximal te vlerave dhe fuqise se ujrave , quhen disiplinim i ujrave te nje treve te caktuar .
Investimet per disiplinimin e ujrave konsiderohen ngjarje te rendesishme historike . Disiplinimi i ujrave ne Ameriken e veriut vijoi disa dekada dhe quhet i perfunduar ne fillim te shekullit te 20 . Nen kete veper ujrat detyrohen te rrjedhin drejt lumenjve me te medhej te vendit. Mjeti lundrus hyn ne liqennin Michigan dhe brenda kontintetit , del ne Gjrin e Florides .
Jasht rrjedhjes se disiplinuar , forca ujore eshte shkatrrimtare . Populli kete fenomen e stigmatizon : Nuk behet shaka me ujin , zjarrin dhe qeverrine .
Keto dite , qe permbytjet ne zonen jugore te vendit mbaruan , po paraqes mendimet rreth tyre , sepse une kam ndjekur aktivisht, qysh nga viti 1960 e tehu , te tera permbytjet , qe kane ndodhur ne Ultesiren bregdetare shqiptare . Ne periudhen 1960 – 1990 , permbytjet i kam perjetuar si subjekt qe jam permbytur , te tera heret .
Permbytjet postmoniste i kam ndjekur me shume dhimbje , por ne rolin e spektatorit . Kur them me shume dhimbje , nuk dua ta paraqes veten me te ndergjegjshem , por kam mbi shpine permbytjet e 35 vjet jete , ne zonen e Ultesires shqiptare .
Ne kete shkrim , qe besoj te jete i fundit , per permbytjet , une do te tregoj se si i perballonim permbytjet ne dhe si jane zhvilluar permbytjet ne historine shekullore te Shtetit shqiptar . Gjat permbytjeve kam qene ne vijen e pare , per te mbrojtur gjene e gjalle , qe ne ish fermat perbenin nje nga pasurite me te medha te tyre dhe te vendit .
Fillimisht njohurite e mia per permbytjet , kane qene shume te cekta . Kur fillova pune ne ish fermen Levan , pervec dokumentave te shumta zyrtare , gjeta 3 programe te shkruara me kaligrafi , nga para ardhesi im , Latif Cela : Planin e zhvillimit te blegtorise bashke me ate te prodhimit , Progrmi i evakuimit te blegtorise ne rrast fatkeqesish natyrale dhe specifikisht , per prmbytjet, termetet , zjarret, rreshqitje toke, orteqet dhe programi i shtegetimit te dhenve . Njifja vetem planin e pare , per te dy te tjeret nuk e kisha idene , pse ishin dhe si do t’i zbatoja.
E kam thene shume here , se per gjera te pa qarta i drejtohesha Dr . Jakovit , qe kryente detyren e Kryespecjalistit ne ish fermen “Clirimi “ . Ai me dha njohurite e duhura , por me porositi , qe te bisedoja me te moshuarit , per te dy problemet , qe jane specifike , per sejcilen treve te zones se ulet . Konsulta me njerzit e moshur e bera praktike pune , dhe e zbatova , ne c’do ekonomi . Kam perballuar te tera permbytjet , ne ish fermat Levan , Hoxhare , Valare – Gjirokaster , ish fermen Lushnje ,si dhe ne gjithe fermat e veriut, kur punova ne Drejtorine e pergjithshme te fermave . Aktualisht , ndoshta jam i vetmi specjalist , qe kam perballuar me shume rraste permbytjesh ne Shqiperi .
Nga sa kam mesuar nga vendesit dhe nga pervoja ime ne teren , po paraqes pak epizote te permbytjeve , ne zonen e ulet . Pergjithesisht vendet ku shperthen lumi dihet nga banoret e moshuar,te cilet i riprodhojne te tera episodet , qe kane kaluar , ne perballje me kafshimin e lumit . Permbytjet perpara bonifikimit , qe eshte periudha perpara 1960 , ndodhnin cdo vit , por jo me te njejtin intesitet . Vitin e pare te largimit te ujrave kenetore , permbytjet ishin te furishme , sepse u krijua nje boshllek , qe e thithte ujin e lumit , edhe kur nuk kishte fryrje te madha . Permbytjet u shtuan dhe u bene me agresive. Eshte koha , kur shteti mori masen e ndertimit te pendave te fuqishme . Pendat u ndertuan, ne vijen ku lumi thyente tradicionalisht .
U frenuan shume lumenjte dhe per nje kohe po thuaj, u eliminuan vershimet e cmendura . Ne fillim te viteve 60 ndodhi permbytje masive , ne te tere zonen bregdetare . Ndertimi i digave te hidrocentraleve i frenoi disi vershimet e Drinit , por ne juge vijonte e njejta histori . Zona , qe eshte permbytur me shume ne Shqiperi eshte Lezhe – Shkoder ; zona e Cermave ne Lushnje dhe Boshtova , ne anen tjeter e lumit .Permbytjet e tjera jane episodike .
Shkumbini thyente vazhdimisht tek Ura e Rrogozhines . Cermanaket ishin familjarizuar me kete fenomen dhe shqetsoheshin , me teper kur nuk kishte permbytje ne dimer , sepse kur ndodhin ne prandvere shkaterronin krejt te mbjellat. Lumi pleheronte edhe tokat . Cermanaket bene shtepi 2 katshe . Gjene e gjalle e evakuonin ne koder , qe quhet Zhame . Rralle mund te ndothte , qe dikush te ndertonte shtepi te re , jasht vijes kufizuse tradicionale . Largimi nga venbanimi i babait , konsiderohet nje nga llojet e tradhetise . Ndoshta lidhet me besimin fetar .
Kryefamiljari largohej i fundit , nga banesa , po qe se ujet delte ne katin e dyte. Eshte momenti qe njeriu laget nga ujet e lumit dhe zgjohet i llahtarisur , per te nisur rrugen , qe nuk duket me . Ketu e ka origjinen aforizmi “ Kur te bie prapanica ne uje “ . Ne rrastin e nje emergjence te tille , nje cermanak nuk mundi te merrte rruge dhe hipi ne nje peme , me gjithe disa orendi dhe ushqime . Aty ndenji tre dite , deri sa u duk rruga . Keto i perkasin nje te kaluare te larget . Vdekjet , mbytjet e bagetive , demtimi i te mbjellave dhe orendive ishin ne kuotat me te larta . Varferia percaktohej nga niveli i permbytjes se radhes .
Pas ndertimit te digave , perfundoi bonifikimi hidraulik i fushes . Bonifikim hidraulik nenkupton , largimin ujit nga siperfaqja , por ne te tere thellesine e tokes kapilaret jane te mufatur . Ujrat freatike afrojne deri ne siperfaqe . Ne keto kushte , toka nuk vjen shpejt , per plugim . Shtrati i fares nuk favorizon mbirjen dhe zhvillimin bimor .
Kete problem e ngrinin specjaliste te ekonomive te asaj kohe , qe shquheshin per erudicion , por dhe drejtus te ekonomive bujqesore , qe kishin punuar me Fullcin . Keta ishin : Ali Ypi , Zyber Juka, Faik Barajaktari , Sami Hysi , Refat Toptani , Hysen Cobani , Dule Carcani , Ilo Prifti , Mentor Permeti , Mihal Daljani, Minella Xinxo , Irakli Leka , Kastriot Panariti , Petrit Kripa,Mihallaq Qirjako , Spiro Gushi , Demlush Thaci , Sule Gallai , Dhimo Liko, Profesoret e Institutit bujqesor , shkencetaret e insticjoneve te bujqesie .
Qeverria e kohes nuk bindej , se bonifikimi nuk po i sherbente teresisht prodhimit , qe kerkohej . Qeverria thoshte: Bonifikimi perfundoi , sipas projektit , kerkohet shlyerja e investimeve . U planifikuan rendimente te pa arritshme . Kontradikta teknike ishte e thelle , dhe ne opinion dukej se Qeverria kishte te drejte. Specjalistet dhe shkencetaret e mirnjohur nuk reshten , deri s u realizua bonifikimi bujqesor , i cili prepusopuzon ngritjen dhe uljen e ujrave freatike , sic e kerkojne interesat e plugimi te tokes dhe ato te zhvillimit bimor .
Per te arritur te bonifikimi bujqesor , u rishikua projekti , duke bere thellime te reja te kanaleve dhe ndertimi i hidrovoreve , qe kushtonin shume . Bonifikimi bujqesor vijoi gati 10 vjet , deri ne fillimt e viteve 70 te shekulli te kaluar . Ne ndryshim nga bonifikimi hidraulik , ky i fundit u krye me mjete te mekanizuara. Me kete operacion te kushtushem , tokat e ish kenetes u transformuan ne toka bujqesore te nivelit te larte . U rriten rendimentet , ne menyre progressive dhe se bashku me ujitjen , Ultesira bregdetare shqiptare , klasifikohej nje masiv bujqesor , qe konkuronte ne Europe , deri sa arriti te merrte , 48 kv/ Ha grur , 100 Kv / ha miser , 500 Kv / ha panxhar , 4000 litra qumusht per lope etj .
Efektin me te madh bonifikimi bujqesor e pati ne kufizimin drastik te efektit te permbytjeve . Se bashku me masat per pyllezime dhe luftes kunder errozionit , masat pr evitimin e permbytjeve ishin plotesuar . Toka bujqesore ishte e sigurte , lumejte leviznin brenda shtratit . Nuk kishte asgje c’ti shtoje masave per mirmbajtjen e tokes bujqesore . Ishte nje investim , qe vijoi mbi 30 vite ,per te dy fazat . Kushtoi shume vuajtje , djerse , gjak dhe pa diskutim vlera te medha monetare . Bonifikimi , mund te quhet nje veper monumentale , qe u krye kryesisht me punen e pa paguar dhe diskriminuse te te burgosrve politike te kohes . Pati shume te sakatosur dhe te vdekur . E meritojne , shtresa e te perndjekurve nje memeorial te larte , diku ne Terbuf dhe ne Maliq .
Edhe pas perfundimit te bonifikimit bujqesor kishte permbytje , por me intensitet shume me te ulet , por c’do 2-3 vjet kishte nje permbytje . Atbote nuk ekzistonte struktura e emergjencave civile . Strukturat e pushtetit shteteror nuk merreshin konkretisht me permbytjet . Behej nje lajmerim dhe pergjithcka pergjigjej ekonomija . Nuk merrej as fuqia puntore me kete problem , me perjashtim te njerzve, qe merreshin me ndonje kullim te prapambetur dhe punonjesve te blegtorise .
Ne pese vitet e fundit kane ndodhur permbytje katastofike ne veri dhe ne juge te vendit . Permbytjet kane krijuar stinen e tyre te peste . Shtetaret e tranzicionit kane problem me pa aftesine drejtuse . Keta i falen grekut , pjesen me te rendesishme te detit dhe i falen detit , pjesen me te rendesishme te tokes . Shqiptari nuk ka pse ta fali kete tradheti !
I gjithe vendi ka perjetuar dite ferri dhe deme te pa llogaritshm ne pasuri dhe gjene e gjalle . Ne keto kushte solla ne vemendje permbytjet , qe une kam kaluar ne jeten time professionale , ne fushat e Ultesires se vendit . Ne 35 vite te veprimtarise profesionale kam perjetuar 9 permbytje te ish ekonomive bujqesore, ku kam punuar . Gjat evitimeve te permbytjeve te kaluara , nuk mbaj mend te jete demtuar as nje koke bagetie e cfardo lloi . Bagetite , qe eventualisht mund te permbyteshin beheshin ngarkim personal . Zona e permbytur kishte pamjen e nje shtepije funerale . Nuk degjoheshin zhurma, vec asaj te ujit , ne se leviste . Kjo qetesi varri kushtezohej per faktin se duhesh te degjoheshin sinjalet , qe mund te jepeshin per rreziqe te shtuara. Qetesia presupozon ngushllim dhe solemnitet : Njerzit presin te shofin perpara syve , mynxyra ! Personalitete te Partise dhe Qeverrise , kurre nuk kishin vizituar zonat e permbytjeve, kur ishte ujet pa terhequr . Aty dukej vetem ndonje gazetar , por jo gjithnje . Vizitat beheshin fill pas lirimit te zones.
Jeten profesionale , nuk e kam jetuar vetem si specialist , por dhe si gazetar dhe autor librash bujqesore . Ky status me jep te drejten , jo vetem te gjykoj mbi permbytjet e viteve te fundit , por dhe te kritikoj ate pjese , qe nuk ka funksionuar normalisht , ne evitimin e pasojave. Ne krye te heres , duhet te pohoj me pergjegjesi , qe 9 permbytjet e perjetuara nga une , nuk krahasohen as me gjysmen e permbytjeve te ketyre 5 viteve . Shtetit te ketyre 25 viteve i ka rene prapanica ne uje !
I mbaj mend me hollesi te 9 permbytjet , sikur te kene ndodhur sot . Nuk di ta pershkruaj tmerrin. E kane parafytyruar ne format e perbindshit , nje prej tyre eshte situata e permbytjeve. Per te sjelle ate pervoje te hidhur , po pershkruaj permbytjet ne Bushat – Shkoder dhe Hoxhare – Fier , qe ka ndodhur, ne mesin e viteve 80 te shekullit te kaluar . Jam i sigurte , qe do kete lexus , qe kete pervoje nuk do ta pranojne , sepse eshte pervoje e fituar ne diktature . Ju sqaroj se ne Diktature , punojne dhe mendojne te shtypurit . Diktatori dhe besniket e tij te afert nuk mendojne , por vetem sundojne . Pjesen e trurit , qe mendon dhe ndien , diktatoret e kane te atrofizuar.
Une isha nje nga specjalistet e blegtorise ne Drejtorine e pergjithshme te fermave, ne vitet 80 te shekullit te kaluar . Ish Zv. Ministri Stavri Rista , me jep detyren , per t’u nisur ne Bushat , sepse Drini ka dhene shenja , per te care argjinaturen . Ujrat perparojne ne brendi te fermes . Ruaj gjkftoftesine , me porositi Stavri . Mbeshtetu te njerzit me pervoje dhe i ke te tera kopetencat , per te mobilizuar te tera ndermarrjet ne sistem te bujqesise, ne Shkoder dhe Lezhe , po te jete nevoja . Bashkepuno me Pushtetin lokal .Dy here ne dite , do njoftosh situaten te Drejtori yt , nga telefoni i Drejtorit te fermes , ose nga posta . Do te kthehesh , kur te bien ujrat , qe rrezikojne banoret dhe blegtorine . Raportin e hollesishem , me shkrim do tja paraqesesh Drejtorit tend ; aty do te perfshihet dhe vlera e demtuar , firmosur nga autoriteti i rrethit , qe eshte autorizuar . Vetura , qe te pret jashte , kur te arrish ne Bushat , te kthehet ne Tirane .
Ne Bushat gjithcka ishte ne alarm . ujrat kishin permbytur krejt fushen dhe po perparonin me shpejtesi , drejt qendres se banuar , me emrin , Rranxat . Situata dukej , qe kur hyje ne kufirin e Bushatit . Ishte e tmerrsme , perpara nesh ishte nje det i ri pa emer . Shoferat e Ministrise ishin njerez serioze dhe te vjeter ne detyre . Shoferi me tha se rreziku eshte ende larg , deri sa nuk ka uje , ne rrugen e Rranzave . Takova drejtorin e fermes Bushat , per te cilin kam shkruar ne librat e mi . Ishte nje agronom nga Malesia , relativisht i ri , por i zgjuar , i pjekur, shume energjik dhe njeri me llogjiken si dare. Me raportoi , per gjendjen , por nuk hezitoi te me thote se fusha eshte permbytur totalisht dhe siperfaqja e mbjelle me grur , eshte e pa reabilitushme. Kane shpres reabilitimi , gjysmat e parcellave te mjelle me jonxhe , ndersa terfilin do ta rimbjellim te gjithe ne pranvere . Simbas llogarive , investimet 9 mujore te mbjelljeve , ishin fshire nga defteri .
Ditet e tjera , natyrisht dhe netet , ndiqnim , te tere bashke dinamiken e levizjes se ujrave . Kishte shenja , ku duhet te vendosnim , per evakuimin e kafsheve , qe ne Bushat ishin lokalizuar ne nje komleks me 500 lope qumeshti dhe ne nje kompleks derrash , me 500 dosa prodhimi . Ne shtabin e emergjenes te ndermarrjes patem vendosur , qe perpara te dy komplekseve blegtorale dhe oficines , te krijonim barriera me plisa dheu dhe thase rere . Kjo pune behej dite- nate, me turne .
Ujet arriti te vinte ne barrjerat e reres . Evakuam nje stalle me gica te vegjel , brenda komleksit , nepermjet adoptimeve . Ne oficinen e ndermarries hyri nje shtrese uji , deri 10 cm, pavaresisht nje argjinature , qe adoptuam me plisa . Ujet nga territori i banuar , ku llogarit dhe ate te kafsheve , filloi te terhiqet pas dites se 4 . Une prita dhe dy dite , deri sa ujet arriti ne Rranxat . U ktheva ne Tirane dhe mbajta lidhje telefonike , per shume kohe , me fermen Bushat . Demi ishte kolosal , por vetem ne fushe .
E njejta gje u paraqit dy vite me von , ne Hoxhare te Fierit . I njejti ritual i thirrjes nga Zevendes Ministri . Drejtusit e fermes , punet i dinin shume me mire se une , por prisnin vetem te ndanin pergjegjesite me mua . I degjova dhe e ndjeva veten shume inferorior , per punet , qe na prisnin te terve bashke . Vazhduam te rritim bankinen perballe komleksit te vicave dhe ne menyre urgjente nisem per ne kombinat te mishit rreth 600 vica , pavaresisht se nuk kishin arritur peshen , por lehtesuam tufen nga shpenzimet dhe mundesite , per te evakuar lehtesisht , po te ishte nevoja . Ujet depertoi ne stallat e vicave , por e evituam evakuimin , me levizje te brendshme . Renia e ujrave filloi nga dita e 7 , ndersa fusha mbeti 20 dite nen uje . Permbytjen e evituan vendesit , pa shume zhurme dhe eufori por me sigurine dhe dinamizmin , qe te jep puna dhe devotshmeria , per te arritur ate , qe projekon .
I kam ndjekur me shume perpikmeri permbytjet e 5 viteve te fundit , por duke qendruar perballe ekranit te komjutrit . Mendoj se organizmi i krijuar , per emergjencat civile , eshte gjetja me e pershtateshme dhe me kopetente , per t’u bere balle situatave te veshtira . Thatesira , eshte e kunderta e permbytjeve , por nje lloj e demshme . Ultesira jane bregdetare , ndaj te dy ketyre dukurive eshte me e ndjeshme se c’do fushe ne Europe , vec Hollandes .
Kjo vecori e Ultesires lipset te na rrisi vigjilencen dhe pergjegjshmerine , per ta ruajtur dhe selitur kete pasuri kolosale te vendit . Nevoitet tjeter impenjim , ne kuadrin mendor , fizik dhe financiar, por jasht permbytjeve , ne kohe te thate . Permbytja e diteve te fundit , u analizua gjeresisht nga medjat , politika dhe shkenca . Te tere ishin te mendimit se “natyra na denoi ashper , per mangesite tona ndaj mjedisit natyror .” Kjo eshte arsyeja , qe permbytjet , behen gjithnje me agresive . Konkluzioni i medjave , per permbytjet eshte shume llogjik dhe kritike e baraspeshuar .
Nuk me la shije te mire nje shprehje e Ministrit Panariti , i cili theksoi se kete vit pastruam me shume kanale , prandaj efekti permbytjeve u kufizua . Ministri si dhe c’do specjalist, e dine fare mire , qe nuk ka bonifikim dhe kullim te pjeseshem, qe matet me disa kanale , por ka bonifikim bujqesor integral , ndryshe kullimi nuk realizohet . Une do t’i drejtoj disa pyetje Ministrit . Sa kohe do te presi fshataresia fushore , qe ujrat te disiplinohen nga Shteti ? Ju dhe paraardhesit e tu , i quani permbytjet fatkeqesi natyrore . A mund te kete fatkeqesi te pervitshme , qe vijon nje cerekshekulli ? Juve ju quan bota Minister bujqesie , por bujqesia zhvillohet ne toke edhe bimet e ujit kane kufizimet e tyre . Merrni mundimin dhe sqaroni shqiptaret , kur do te kufizohen keto kastrofa , qe nuk jene teresisht natyrore .
Nuk ka nevoje te behet shume zhurme ditet e permbytjeve. Ne ditet e permbytjeve duhet te degjoihet vetem zeri i Shemsi Precit .Respektohen te njejtat ligje si ne mbytjen e vaporreve . Te tjeret duhet t’i kerkojne atij edhe per evitimin e situatave tragjike edhe njoftimet zyrtare , per situaten . Keto pese vjet , kam vene re se te gjithe pushtetare , deputete, gazetare , politikane , zbresin ne zone ,pa sherbim te percaktuar ,thjesht per sehir . Po ju drejtoj nje pyetje te gjithe ketyre njerzve te shkolluar : C’fare ndreqet ne zonen e permbytur , kuja i sherbyet , a e justifikuat karburantin , qe dogji makina tuaj lluksoze ?
Shumica e vizitavet ne zone i konsideroj shetitje aerobike , per te realizuar tretjen e ushqimeve vitaminoze , qe konsumoje kuriozet dhe qe i kane prodhuar varfanjaket e permbytur . Shume me te hidhura ndihen shprejhet opozitare : Pse nuk mblidhet qeverria ne zone , Pse kryeministri nuk duket ne biseda me banoret ? Ka pasur dhe kerkesa me skandaloze : Pse nuk kini ndertuar konvikte dhe hotele per te evakuarit , pse nuk keni rezerva me bar per delet ? Nje nder cudite ishte qesendia ndaj njerzve , qe hane e pine, ne zone. Nuk di c’mund te nenkuptoi kjo qesendi , qe eshte totalisht e turpshme .
Shteti i tranzicionit , ka nje pergjegjesi te madhe mbi supe , qe nuk mund te shlyhet nga memoria kombetare . Pjesen me te mire te detit ja fali grekut dhe pjesen me te mire te tokes ja fali detit . Keto krime nuk shpjegohen shjesht me dilentatizem qeverrises .
Ne nje moment pashe disa djem , qe i quaj pa dyshim rrugace , qe kishin rrethuar deputeten Doda dhe zgerdhiheshin me dy gishshtat lart , gjoja protestonin. Kundra kujt protestonin dhe perse ? Rrugacet emajmur , te ardhur nga qyteti, dekurajonin fatkeqet e permbytjeve . Ne kete loje deshen te fusnin dhe Deputeten e nderuar . Kurrsesi nuk i besoj disa lajme se ata i kishte sjelle deputetja. Besoj se ata ju bashkengjiten vetures se Deputetes , qu udhetonte per arsye sherbimi . Keshtu dua te besoj . Veprimet rrugacore te ketyre te rinjve , duhet te ekspozohen ne shkolla dhe kudo ne komunitet , per te kuptur rinia e sotme , se prona nuk mund te percmohet ne kete fare feje , sic bene keta birbo , qe vala , rrastesisht i ka nxjerre mbi uje .
Ne konkluzion te ketyre dukurive te permbytjeve , dua te nenvizoj se Qeverria, Ministri dhe pushtetaret vendore , per permbytjet duhet te punojne 11 muaj te vitit, simbas specifikave te detyrave . Muajin e 12 zonen tja lene Sherif Precit, i cili do te kete gjithnje e me pak pune .
Sot , quhet e mbyllur permbytja e radhes- Shkurt 2015 . Fusha po merr pamjen natyrale , por kjo gjendje eshte provizore . Ultesira bregdetare shqiptare , kjo bukueoshe e fjetur , eshte gjithnje e kercenuar.Eshte pjesa me vitale e vendit, sepse nga Bistrica , deri ne Bune, jetojne 70 % e gjithe shqiptarve. Aktualisht shteti nuk ka kontroll mbi ujrat siperfaqesore te kesaj fushe . Ne dimer permbytet , ne vere zhuritet.Kjo gjendje ka 25 vite , qe perseritet . Sa do te vijoi ende te jete keshtu , as fushe as kenete ?
Medjat e kane analizuar gjeresisht dhe me shume pergjegjesi,kete problem kombetar.Drejtesia eshte e vonuar , per venien perpara ligjit te shkaketarve te anarshise bujqesore- mjedisore te vendit , qe eshte shkaku i varferise te pa justifikuar te shtreses fshatare.
NY – Shkurt 2015
Dukuri te shpopullimit te fshatit shqiptar
Nga Illo Foto-Nju Jork/
Shpopullimi i fshatin ne favor te qytetit, ka qene nje fenomen i natyrshem , qe ka rrjedhur nga zhvillimi industrial dhe nga reduktimi i resurseve natyrore te fshatit. Ka ndalur hemoragjia fshat – qytet ? Ne mos ka ndalur , shkohet drejt saj , me hapa te sigurte . Shpopullimi i fshatit shqiptar eshte i vonuar ne kohe. Ka specifiken e vet si fenomen demografik.
Shqiperia dhe qyteti shqiptar ka pesuar dy tronditje te medha demografike.Pas luftes boterore dhe gjat saj , shume fshatra, vecanerisht nga jugu ,u cvendosen ne qytete dhe kryesisht ne Tirane . Ky eshte shpopullimi i pare i fshatit , qe nga 80 %e solli popullsine fshatare ne 50 % . kjo periudhe perkon me industrializimin europjan, qe vazhdoi 200 vite.
Tronditja e dyte , shume me e madhe ndodhi ne vitet 90 te shekullit kaluar. Krahas emigrimit biblik, u shperngulen masivisht fshatrat dhe qytetet e veriut drejt qyteteve te Shqiperise dhe, kryesisht drejt Tiranes. Ne tronditjen e pare Tirana, nga 100 mije banore arriti ne 300 mije. Ne tronditjen e dyte, nga 300 mije, arriti nje milion perfshire dhe Kamzen , Bathoren etj .Ne nje popullsi me 3 miloin, kryeqytet me 1/3 , perben ngarkese te madhe , per biznesin prodhus .
Procesi eshte me i gjere dhe me i komplikuar se vetem statistike , qe pasqyron perqindjen e popullsise fshatare dhe qytetare , ne raport me totalin e popullsise. Shperngulja prej venbanimit ku ke lindur femije dhe ke varret e te parve, perben nje nga dhembjet me te medha shpirterore . Refugjatet jane pjesa me e dhimbshme e luftes.
Sejcila familje emigratore shkruan nje faqe krejt origjinale , ne historine e dhimbshme emigratore te cdo kombi . Shqiperia ka histori te dhimbshme te ketij fenomeni ,sepse ka % me te madhe te popullsise , qe jeton jasht kufive te shtetit meme.
Shume koncepte , per jeten dhe punen ne fshat kane ndryshuar rrenjesisht . Ndryshimet e jetes dhe punes ne fshat ndryshuan , qysh me lindjen e kapitalizmit . Ne gjysmen e dyte te shekullit 20 , ne boten perendimore u zhvillua revolucjoni i gjelber , qe koincidon me zhvillimin gjeresisht te shkencave gjenetike dhe aplikimet e shkencave kimike, ne prodhimin bujqesor . Nevojat per fuqi puntore ne bujqesi u reduktuan dhe ne qytet u rriten . Filloi shpopullimi i dyte fshatit , drejt qytetit , por resurset e fshatit u zevendesuan nga triumfi i revolucionit te gjelbert.
Fshati i shpopulluar shqiptar le resurse te pa cfrytezuara , sepse shpopullimi i fshatit nuk u krye per revolucion te gjelbert , por per mbijetese . Duhen gjetur menyra te reja , qe keto resurse te riaktivizohen . Kete e bejne politikat ekonomike te shtetit dhe nismat , qe mund te marrin vete te pa punet .
Nevojat e industrise per pune , kane nje kufi . Shkencetaret ekonomiste , ka shume kohe , qe u bien kambanave te alarmit , per punesimin e reduktuar ne qytete . “Krizae sotme , nenvizojne shkencetaret , eshte krize e punesimit “ . Perbersit e punesimit jane te lidhura kryesisht me biznesin prodhus , me shpopullimin e fshatit dhe me emigracionin. Kembanat e alarmit te shkences , duhet te degjohen, nga populli dhe nga politikaberesit . Kur njeri prej tyre nuk i perputh deshirat dhe veprimet me tendencen , qe rekomandon shkenca , ndodhin shperthime , qe jo gjithmone shkarkohen ne vetvrasje dhe kriminalitet, por gjejne edhe rrugezgjidhje te qendrushme .
Ne kete shkkrim , nuk mund te prek te tere keta perbares te faktorit krize dhe punesim , por do te perqendrohem te shpopullimi i fshatit shqiptar .
Te dhenat demografike shqiptare , i po i jap ne nje tabele:
Vitet Popullsisia gjithsejt nga kjo fshatare fshatare ne %
1923 814.400 615.520 80
1930 833.600 666.880 80
1950 1.218.900 731340 60
2001 3.373.734 1.868 .671 50
2010 3.350.000 1.885.000 53
2012 2.815.749 1.323.402 47 (Cenzusi)
Censusi na beri me beje me dije , qe per here te pare ne historine e vendit , popullsia qytetare eshte me shume se gjysma e popullsise totale .
Nga sa vene re njerzit ne teren, popullsia fshatare eshte edhe shume me pak se sa e sakteson censusi . Ka fshatra , qe jane braktisur totalisht dhe shume fshatra , qe banohen nga pak te moshuar . Gazetari Marin Mema , ne rubriken e famshme te tij “Shqiperia tjeter “, ka pershkruar shume fshatra te thella malore , qe ndodhen teresisht te boshatisur , ose ne prag te shpopullimit total .
Ne nje rrast gazetari Mema , pasi udhetoi me kembe disa ore , arriti ne nje fshat , qe ka qene mbi 100 shtepi , por aktualisht banohej nga 2 cifte pleq , ne moshe extreme . Ne nje rrast tjeter , duke ushetuar , po ne kembe , Marini na pershkruan nje fshat , qe ka pasur mbi 150 shtepi dhe ka gati nje dekade , qe nuk ka as nje kembe njeriu . Natyra ne kete fshat ishte egersuar totalisht . Ndonje mace , qe dikur e paten lene ikanjaket , ishte kthyer ne egersire . Kishin mbetur edhe disa kuaj , qe ishin kthyer totalisht ne te eger . Kuajt nuk mund t’i kapje dhe ishin teresisht agresive , nje lloj si kuajt ne rezervatin e Divjakes . Terbimi flores dhe faunes , eshte kujtese , per banoret qe ikin , se aty mund te zhvillohen me sukses ferma me kuaj , qe kudo dhe kurdohere , kerkohen nga tregu , per sherbime te shumaneshme .
Keto fakte dhe deshmite e tjera te njerzve , qe kane lidhje me fshatin , te krijojne bindjen , se popullsia fshatare eshte me pak se sa shenon cenzusi . Per te qene afer ketij realiteti , ju drejtova ekonomistit te vjeter Dr. Polo Cakalli i cili ka punuar me perkushtim ne profesionin dhe aktualisht eshte mbi 80 vjec . Doktoraturen e ka mbrojtur , per statistike .
Dr. Polo ka studjuar strukturen moshore te banorve te fshatit aktual shqiptar . Kete nuk e ka bere se ja ka kerkuar kush , por per kuriozitet profesional . Strukturat moshore , te disa fshatrave tipike, i ka perpunuar matematikisht dhe i ka rezultuar , se per nje strukture moshore normale , popullsia fshatare rezulton nen 30 % te popullsise totale te vendit .
Simbas studimit te Polos , qe i besoj teresisht , popullsia fshatare , ne cenzusin , rezulton realisht te jete 840 mije e konvertuar ne moshen normale , qe i pergjigjet 30 % fshataresi, krahasimisht me popullaten totale shqiptare . Sic shifet , nga shifrat , per 85 vjet fshataresia mbete me e madhe se sa gjithe popullsia e vitit 1930 ,1950 e me tutje , qofte dhe ne 2012 , kur fshataresia , si numur mbetet posht niveli 50 % .
Gjykuar nga popullsia me e madhe fshatare , qe i perket vitit 2010 , baraz me 1.885 mije dhe numurit te studimit “Cakalli “ , ne 2012 , prej 844 mije , rezulton se ne fshat jane shperngulur , jo me pak se 1 milion njerez . Aktualisht ne fshat , ka 1 milion njerez/resurse te pa cfrytezuara .
Ne vende te tjera te botes , fshati eshte shpopulluar , por resurset jane shfrytezuar . Me termin njeri /resurs , kam parasysh , resursin natyror , qe plotesojne kerkesat normale jetesore te nje njeriu te vetem. Ne rrast se themi , qe papunesia sot eshte 20 % , kuptohet se duhen te gjendeen 600 mije resurs /njeri . Ku do punesohen keta njerez , qe konsiderohen te ardhur nga fshati , ose jane shtesa natyrale? Rezervat e sigurta jane vetem ne fshatin e shpopulluar . Atje ku resurset kane 24 vite , qe flene .
Perpjekjet per te shfrytezuar resurset e fshatit nuk kane munguar . Refugjatet e riatdhesuar kane ngritur ferma , ne fshat ose ne periferi te qyteteve . Vec fermes se famshme te Dhimo Kotit , ne Xare , ekonomisti Artur Dojaka dhe bashkepuntoret e tij , kane ngritur nje ferme me 200 lope te rendimentit te larte , ne periferi te Kavajes . Teknollogjia dhe lopet jane importuar nga Izraeli .
Gjithcka , per kete ferme te mbrekullushme , e ndoqa , ne nje emision televiziv, kur isha ne Tirane . Simbas asaj , qe pashe dhe degjova , ferma eshte nje fabrike e gjalle , qe puneson shume njerez qytetare , duke ju krijuar te ardhura normale , per jetese . Reportzhe te ngjashme degjova , per emigrante , qe kane ngritur ferma me dhi rrace te importuara nga Svicra , Franca dhe Anglia .
Te tilla ferma jane ngritur, ose jane ne proces , ne Erseke , Lunxheri , Kurvelesh , Picar etj .Nisma e tyre eshte shume produktive , ne rrast se do te arrijne , te ndertojne nje industri perpunuse , per export te ketyre artikujve shume te kerkuar nga tregu boteror . Italianet , grekrit , spanjollet , madje dhe maqedonsit , jane shume te avancuar . Ata nuk dine te punojne bulmetrat me mire se ne , por i prodhojne te certifikuar . Kjo u jep mundesine te operojne ne c’do treg . Rrasti i Dhimo Kotit , Artur Dojakes dhe te ngjashem me ta, jane per te pershendetur , jo vetem per teknollogjine e larte te prodhimit , por dhe certifikimin e prodhimit bio .
Disa blloqe frutikulture , ullishtore dhe vreshta te reja , jane per t’u pasur zili , por jane pak . Pjesa me e madhe e zones te pjerrte kodrinore duhet te kthehet me te tille blloqe frutikulture dhe aty ku e lejojne kushtet , te behen ullishtore. Ne blloqet e frutikultures mund te punesohen shume qytetare . Kam dy vrejtje te perseritura per blloqet e frutikultures . Autoritetet bujqesore nuk duhet te japin lishenca , qe te mbillet frutikultura ne fushe , por vetem ne vende te pjerrta . Nje bllok frutikulture ne fushe , eshte aq i kundraligjshem sa dhe godinat pa leje . Ne pikun e prodhimit , fermeret ankohen per mungese tregu . Pronaret e blloqeve te mollve ne Amerike , kane ne shtepi nje puniste shume te thjeshte , per prodhimine lengut te molles , natyrisht te certifikuar .
Kjo punishte eshte nga me te thjeshtat , qe mund te marre mendja njerezore . Nje prese e zakonshme me dru dhe nje rrjete nailoni , ku vendosen mollet , qe nuk jane per treg , qe lihen nen prese te shtrydhen . Natyrisht amballazhohet ne ene starndart dhe hermetike . Shitja e lengut te molles ka vlere me te larte se vete mollet e tregut .Keto te dhena i jep televizioni amerikan , ndersa televizioni shqiptar , u le shume pak vend problemeve ekonomike .
Konkluzioni eshte i qarte : Nuk mund te kerkohen zgjidhje ekonmike ne Shqiperi , pa llogaritur jo vetem interesat , por dhe perspektiven e fshatit shqiptar malor dhe te bujqesise te tij . Nuk pretendohet te ripopullohet fshati i braktisur . Kjo nuk ka per te ndodhur , por ne vend te fshatit tradicional , te ndertohet nje ferme e thjeshte , me kerkesat kohore , ne teknollogji dhe ne perpunim te prodhimit . Te dy fenomenet , shpopullim dhe ripopullim nuk kryen me urdher dhe nuk drejtohen nga kerkush. Jane fenomene spontane , por qe shkaketohen nga arsye madhore dhe drejtohen nga dora e pa dukshme e tregut te punes .
Ripoullimi eshte me i lehte se shpopullimi , sepse ai , qe mendon te ngreri nje ferme ne malesi , pergatit plan-biznesin dhe e ndjek me gjakftoftesi . Malesia ka aq resurse sa ka , biznesi kesaj situate duhet t’i pershtatet . Pretendimet , se ne c’do fshat duhet te kete rruge te shtruara , perben nje lluks . Do te kete fshatra , qe duhet te mbeshteteen ne traditen fshatare , te jeteses , te komunikacinit dhe te teknollogjive tradicionale prodhuse . A nuk mjafton fakti , qe ne Amerike dhe Australi , blegtoria nomade perben nje dege te rendesishme te blegtorise kohore ? Rentabiliteti i punes varet nga rendimentet e prodhimit dhe aplikimi i teknollogjive bio , qe ka cmime favorizuse .
Qytetet shqiptare , kane tradite te hershme te zhvillimit bujqesor , nga banoret qytetare . Te tera qytetet e Shqiperise kane pasur lagje bujqesore , zakonisht quheshin “Stan “ . Te tilla lagje kane pasur Kavaja, Korca , Gjirokastra . Qytetet Shkoder , Fier , Lushnje , nuk dallonin ku mbaronte qyteti dhe ku fillonte fshati . Kete tradite , regjimi para ardhes e perforcoi me ish fermat shteterore te qyteteve . Ne c’do qytet kishte ferma , qe gjeneronin , perkrah fabrikave .Ne ish fermat socialiste , punesohshin nje numur jo i vogel qytetaresh .
Nuk kemi pse ecim ne boshlek . Pervoja eshte e konsoliduar . Te ndertosh veprimtari bujqesore ne qytet , ose nga zgjatimi i tij , sot eshte plotesisht e mundur . Kemi sherbim te rregullt transporti publik dhe puntori mund te realizoi detyrat , pa sforcime fizike , duke marre parasysh , qe bujqesia e sotme eshte e mekanizuar ne nivel te mjaftushem . Problemi i fermezimeve te vogla , si ky qe vume ne dukje sot , lidhen me investiem te vete sipermarrsve dhe ky mund te emerohet programi afatmesem i fermezimit dhe punesimit . Pervetesimi i Ultesires bregdetare , eshte e te njejtes natyre , por kerkon nderhyrjen e Shtetit , qe do te realizoi nje program shume te kushtushem te menazhimit te ujrave siqperfaqesore . Kur te dy keta programe do te vihen teresisht ne jete, Shqiperia do te jete ne balle te shteteve te Ballkanit , per nga niveli i GDP se.
Problemi fshatar , gjithnje ka qene ekuacion, perpara te gjithe ndryshimebe politike . Beteja e politikes nuk quhet e fituar, po qe se nuk zgjidhet problemi i fshatit. Sot dhe ne te arthmen njerzit e ditur do te jene te kufizuar . Me i dituri do te jete ai , qe perdor me shpejt dhe me sakt butonat e iPonit . Nuk ka nevoje per te vrare mendjen , per shume dituri.Teknollogjia i ka hequr njeriut barret e renda jetesore, i kursen kohen , per t’i sherbyer vetes , familjes, shoqerise.Disa thone se teknollogjia moderne ka shkurtur vende pune . Ne aparence keshtu duket , por nuk qendron realisht keshtu , sepse vendet e punes , qe jane shkurtuar ne teknollogjine e vjeter , jane shtuar me operatore te rinj , qe ne analize te fundit , ekuacioni nuk ndryshon . Jeta vertetoi teorine shkencore , te mbeshtetur nga Obama , qe krizen e amortizon biznesi prodhus dhe rritja e konsumit . Keto jane faktoret , qe Amerika e kaloi krizen , me me pak dhimbje se sa Europa.
Illo Foto / Studjus ne NY – Shkurt 2015
Trimeria pas lufte
Sa i besoj intervistes te Xhelil Gjonit ne “Panorama/
Opinion nga Illo Foto-Studjues –New York/
Diktatura komuniste ishte hermetike . Publikonte nje lloj fasade , me pak te dhena , qe kurre nuk e kuptoje se cila ishte brendija . Gjithcka bisedohej brenda Bllokut, ku jetonin pushtetaret e larte.
Funksionari i larte i ish Partise se punes , Xhelil Gjoni , dha nje interviste , ku sqaron momentet e rendesishme te lindjes se pluralizmit politik , ne vitin 1990 .
Eshte instikt i c’do qenie te gjalle , perfshire dhe kafshet shtepiake, kryesisht qente e luksit , qe duan te njohin njerzit , qe i qeverrisin . Eshte nje kerkese minimale , qe kane njerzit , sepse qeverrive , njerzit e thjeshte u jane dorezuar pa kushte , ne menyren me naïve te mundshme. Per njerzit qe shkruajne ,njohia e menyres , qe na qeverriste nuk eshte thjesht mani instiktive , por pjese integrale e detyres . Nje prej tyre jam dhe une. Jam perpjekur te shbiroj, si i kryejne detyrat dhe cilat jane aftesite e pushtetarve. Kete detyre , ne Diktature e kishem me te veshtire se sa sot , ne demokraci . Ne kohen e nderrimit te pushteteve , edhe palltysyte e bardha u bene opake . Ne kete veshtrim , shkrimi i Xhelilit eshte i domosdoshe, per te njohur realisht mekanizmat qeverrisese , nga dipendohet jeta njerezore. Problemet e tjera te intervistes , do t’i sqaroj hap pas hapi .
Per aq sa kisha mundesi te njifja Xhelilin , ne funksionet e larta qe ka kryer , kam formuar bindjen se ka qene njeri i afte , ne te tera fushat e dijes dhe te politikes, brenda ideollogjise , qe i sherbente me perkushtim. Ishte me i afti , ne te tere Byrone , perfshire dhe Ramizin . Per kete funksionar nuk do te kisha shkruar as nje germe , po qe se nuk do te shifja shkrimin e tij ne “Panorama “, jo se kam ndonje gje te vecante , por per tematiken e shkrimeve te mia , ky person ka qene dhe mbetet periferik .
Kam qene ne Zyrat e tij , ne Diber dhe ne Kruje , per te njejtin problem dhe me te njejtin cilesim . Une si specjalist i Drejtorise te pergjithshme te fermave dhe Xhelili si sekretatar i pare i rretheve , ku e kam fjalen . Xhelili ishte shume ndryshe , ne sensin pozitiv, krahasuar me homologet . Njifte , si askush tjeter gjendjen e gjithe rrethit . Per problemet e tjera nuk di si sillej , vecanerisht ne fushen e luftes klasore, qe sekretari i pare e kishte deyre prioritare . Jam befasuar , kur kam mesuar nje fakt : Xhelili , njfte me emer , mbiemer dhe me gjithe Cv. e punes , te gjithe nepunesit e larte dhe te ulet te qytetit dhe fshatrave . Nuk e kam fjalen , per nje kujtese motorrike , por kujtese llogjike , qe njihet si kujtesa me e domosdoshme per punen drejtuse .
Ai kerkonte nga varesit dhe instancat e shtetit , ate qe duhej . Kesaj ja arrinte me inteligjencen dhe me autoritetin e tij .Gezonte simpati , me sa gjykoja nga jashte . Ne te dy rrethet , qe ka menazhuar , jane arritur standarte me te larta ekonomike , per kohen . Ramizi dhe Xhelili ishin ne krye te krahut liberal ne Byro , pas vdekjes se Enverit . Krahu konservator ishte i vendosur , per vazhdimesine komuniste , ose per disa leshime demokratike te pa perfillshme . Keshtu qarkullonin fjalet nen ze, qe ne ate kohe zevendesonin shtypin real .
Ne 100 vjetorin e pavaresise dhe ne 70 vjetorin e clirimit , historianet zhvilluan debate te gjera shkencore. Nepermjet librave te tyre , kumtesave , refaretave , historianet u gjenden shume afer njerzve , qe duan te njohin historine . Gjithnje interpretimet historike , nuk do te jene drejteza paralele. Nga keto veprimtari shkencore historike , shqiptaret mesuan shume gjera , qe nuk i dinin , ose i dinin te deformuara .
Ndyshimet e sistemeve , ndodhen ne dy dekada me pare dhe diferencat e deshmive , nga pjesmarresit protogoniste ,jane shume te medha . Pjestaret e mbledhjeve ku u shpall pluralizmi , japin te dhena te ndryshme , per ate c’ka ndodhi atje . Nje gje e tille ndodh dhe per demonstraten e studenteve , rrezimin e monumentit te Enverit etj . Disa nga pjesmarrit ne evenimente , ata me pak aktivet , bejne perpjekje te nxjerri veten protoganist .
Sali Berisha u be realisht figure qendrore e ndryshimeve demokratike , qe ndodhen ne 1990 , por duke cfrytezuar postin , medjat , qe kontrollonte dhe historiane te vecante , arriti te hedhi nje tis opak , mbi te tera ngjarjet para dhe postkomuniste.Nen gjurmet e Enverit , Saliu ja arriti te rishkruaj nje histori tjeter, mbase aq kontradiktore sa ajo e shkruar me pare , ne raport me realitetin kohor. Personalisht per ngjarjet e revoltes se dhjetorit te 1990 es , u besoj deshmive te ish pjesmarresit ne te , Prof. Shinasi Rama , qe ka kohe , qe eshte mesimdhenes ne NY University.
Prof Shenasiu ka shkruar shkrime me vlere shkencore , per pluralizmin , greven e dhjetorit , formimin e PD se . Historianet kane linjen e tyre , por u besoj verberisht dekllaratave te Prof. Shenasiut . Profesori ka dhene edhe percaktimin me te plote te staturres politike dhe njerezore te Ramiz Alise . “Ramizi,shkruan prof. Shezaiu , ishte njeri teper i zgjuar . Njeri hijesh. Diktator i pa vullnetshem , me sensibilitet te jashtzakonshem . Nuk e lejoi vendin te shkoi ne lufte civile“ .
Nga nje shtetar i tille, qe na pershkuan prof . Rama , c’nuk mund te presesh , por gjithsesi bente pjese ne krahun reformator , simbas metodes se tij terhiq dhe lesho, as lindje as perendim etj.
Ata, qe themeluan PD , ishin pjella e e PP se . Dhjetoristet perfaqesonin thjesht lufte brezash , Brenda PP se . Kalimi paqesor i pushtetit , eshte merite e PP se ,shprehet Xhelili, pas nje cerekshekulli , qe ka ndodhur ngjarja historike .
Te tere autoret , qe deshmojne per kalimin paqesor te pushteteve , nuk lene pa permendur evitimin e gjakderdhjes , qe ne vendet e tjera te lindjes nuk u evitua . Besohet se te dyja palet keni kontribuar ne evitimin e gjakderdhjes , po duhet te nenvizojme se vrasjet me te gjitha llojet e armeve , gjat tranzicionit e kalon shifren 20 mije vete , kryesisht mosha te reja, perfshire vrasjet e ‘97 , te vraret per pronen , te gjakmarries , dhunes verbale etj. te ketij lloi . Kjo eshte me shume se ndonje gjakderdhje rumune , per fryme te popullsise . ( Shifra eshte e perafert dhe e bazoj , ne te dhenat perriodike te shtypit )
Permbledhtas Xhelili , na tregon se ne inkubatorin e KQ , u kllociten vezet e partive te pluralizmit . E djathta u krijua artificialisht dhe me hamendje . E pranojne historianet , qe kjo nuk eshte e djathta , qe njef shkenca politike . PD presupozohej te perfaqesonte te djathten tradicionale pinjollet e te ciles ishin burgosur dhe interrnuar , ndersa PR do te perfaqesonte pronaret .
Me PR ndodhi thyerja e madhe , qe i tjetersoi idealet e dhjetoristeve dhe qe vijon te jete plage e rende shoqerore . Ne rrug e siper , u krijua termi –mine , “ish pronaret “ , me kete arme tinzare , u minua gjithe xhadeja , qe u quajt tranzicion dhe vijon te jete e minuar ende .
PS ishte me e thjeshte , per t’u kllocitur, mjaftonte te kishte ne krye te pa aftet . Partia meme zbriti nga froni 50 vjecar dhe u vu ne rresht , per te udhetuar ne xhadene e tranzicionit, duke ndeshur me pengesat , qe i krijoi vetes dhe popullit , qe qeverrisi .
Ajo , qe nuk na sqaron Xhelili eshte fakti , pse ne krye te ketyre partive , u zgjodhen ata drejtus , qe nuk krijuan kauzen e duhur , qe shoqerine ta conin perpara dhe te mos i impononin , popullit nje tranzicion traumatik .
Faktet tregojne se ti , Xhelil, nuk e ke pasur seriozisht , per pluralizmin . Nuk besoje se dikur pluralizmi dhe rotacioni do te funksiononte . Ndryshe ti do te ishe vene ne krye te PD dhe ne Partite e tjera do te vendoseshin njerez te nivelit tend , qe nuk i mungonin , PP se kohes . Politikisht ti dhe homolget. jeni te barabarte me kryetaret e Partive , qe vendoset ne KQ. Ata ndryshojne nga ty dhe homologet e tu, se nuk jane te afte per as nje pune konkrete te hairit . Ata kane lindur , per ta bere pushtetin dyshek ne sherbim te familjeve dhe te afermve te tyre. Keto bema te tyre sot i njef gjithe bota . Atbote i dinit vetem ju , brenda zyrave komode te KQ.
Nen diktature , u krijua nje shtrese teknicjenesh e ditur dhe shume e gjere , qe perfshinte te tere fushat e shkences , artit, teknikes dhe ekonomise. Koha vertetoi se kjo shtrese nuk ishte enveriste . Ju nuk duhet te prisnit kohen , qe te vertetonit nje postulat te njohur . Kishte Ministra , Drejtore qendrore dhe drejtore ndermarrjesh , me aftesi te spikatura dhe te krahasushem me homologet rajonale . Xhelili , Ramizi dhe Sofokli Lazri , zgjodhen pjesen me te dobet dhe me vese , per te vendosur , ne krye te Partive politike , qe do te sillnin demokracine ne Shqiperi . A nuk eshte ky sabotim i plote i te arthmes te vendit tend ?
Edhe kete radhe , jeta verteoi se populli i ka zgjidhur vete te tera ngercet, qe i jane krijuar nga historia e veshtire shekullore . Nga pikpamja politike , Saliu dhe Fatosi ndryshonin shume nga elemente te elites teknicjene , te krijuar ne Shqiperi gjat Diktatures .
Vete lideret e tranzicionit , jane perbetuar se detyrat ua kishte ngarkuar historia . Sot na dolli se nuk jua ka ngarkuar vetem historia , por dhe Xhelili me Ramizin. Nuk kemi pse te mos e besojme Xhelilin , per ate qe dekllaron , por me kete dekllarate edhe vete Xhelili behet ortak me zullumet , qe u krijuan ne kete tranzicion traumatik .
Hyrja ne ambasada ishte zgjidhje origjinale e popullit shqiptar, madje kunder gjithe parashikimeve te Xhelilit me shoke . Ai veprim i mencur , shprehu revolten popullore te akumuluar me dekada , kunder nje shteti te falimentuar . Remishencat e emigranteve , jo vetem mbajten frymen e popullit , por ende kane nje influence te ndjeshme ,ne buxhetin e shtetit dhe ne luften kunder varferise .
Ne te gjitha rrastet , krahu liberal , nuk u shqua per ndonje zgjidhje , qe te conte drejt ndertimit te shtetit te ri kapitalist , perkundrazi luftuat me thoj e me dhembe , per te mbajtur parjsen , qe u siguronte pushteti .
Pushtetaret e sotem te tranzicionit , kane bere mijra dekllarara , per rrolin e pa zevendesushem te tyre , ne peridhen kyc te nderrimit te pushteteve . Shumica e ketyre dekllaratave pompoze , jane te personalizuara . Kushdo , qe shkruan , per ate periudhe , doemos do te ndalet te rrezimi i monumentitte Enverit , qe perben simbolin e rrezimit te Diktatures 50 vjecare shqiptare .
Fatmiresisht ate dite , kam qene ne vendin e ngjaries , jo per te qene pjese e aksionit te pergatitur , por thjesht per te vrojtuar se c’po ndodh. Kam qene ne trotuarin e Bankes . Kam pare dhe “Fjatin” , qe qarkulloi perpara sheshit , por nuk i njifja pasagjeret . Kjo puna e “Fjatit“, mu kujtua gjat tranzicionit , qe e kane dhene TV.
Rrezimin me dy kavo celiku e kryenin disa punetore te moshes mesme dhe disa te rinj, qe hipnin dhe zbrisnin ne pidestral . Ne ndihme te tyre ishin dy traktore te rende me goma . Ne krye te ketij aksioni dallohej Profesor Hysen Cobani , qe komandonte puntoret dhe traktoret . Hyseni ishte aty edhe kur u turren policet me qen dhe me te shtime armesh , qe askush nuk e dinte , ne se ishin fisheke reale . Mbasi shtatoria ra , Hyseni e urdhroi njerin traktor me disa djem , qe e zvarriten koken e monumentit , terhequr me kavo , drejt Qytetit studenti. Me pjesen tjeter te njerzve , Hyseni u largua drejt punes se vet. Ai ishte drejtor i Institutit shkencor te Perime – Patate , qe kishte seline dhe tokat , ne vazhdim te Stacjonit te trenit.Ate dite pashe nje shkencetar shqiptar , trim mbi trima , qe nuk trembej nga policet me qen dhe nga plumbat e shtetit .
Kishte shume pak njerez , kryesisht puntore te Institutit Perime _Patate , qe drejtonte Hysen Cobani . Kur autore te sotem , pershkruajne kete ngjarje , del se sejcili ka lojtur njer rol protogonist , kur faktikisht ishin 2-3 te tille . Kete kam vrejtur ate dite , ne kete ngjarje historike. Per kete nuk kam pare te shkruaj Hyseni , megjithse di te shkruaj me mire se shumkush ne Shqiperi .
Politikanet e tjere , qe kane folur, per kete ngjarje historike , jane shume dhe sejcili , nderton legjenda me fantazine e tij . Me protogonizmin falls , duan ta shesin veten si antikomunitet e shekullit . Hysen Cobani , ne Diktature , njihej nga shume kolege , per ndjenja te theksuara antikomuniste , por nder kohe ishte nje shkencetar gjenetist i rralle , qe ja kishte nevojn ai pushtet . Krijoi hibride perimesh, qe e rriten perimikulturen shqiptare , ne nivele konkuruse te kohes .
Si shkencetar dhe patriot , Hyseni vijon dhe sot, pas moshes 80 vjec te kontriboi ne gjenetiken perimore . Perimikultura eshte nga sukseset e raralla te bujqesise te kahershme dhe te se sotme . Keto suksese kane ne bazen e tyre dhe kontributin shkencor te Hysenit . Ai i perket grupit te njerzve , qe jane te paisur me kulture te gjere te pergjithshme dhe profesionale , dhe kane aftesine , qe te marrin vendime te shpejta dhe te sigurta , ne pajtim me bagazhin e kultures , qe posedojne .Kete aftesi , qe eshte me shume gjenetike , e kane pak njerez , qe i jane perkushtuar polikes tranzitive shqiptare .
Ne ditet e vrullshme te ndryshimit te pushteteve , Hyseni u shqua si politikan , prane Partise Republikane . Ai pretendonte nje Parti te pronarve , ne kuptimin e vetrete te fjales , gje qe nuk ndodhi me republikanet fallco tranzitive shqiptare.
Shkencetari Cobani , u zevendesua nga drejtusit aktuale te PR , sepse kjo ishte matrica e duhur , per nje parti te djathte , por te denatyruar , qe ne gjeneze ,te formuar ne kulisat e KQ , sic na i ben me dije Xhelili ne shkrimin e tij . Prof. Hysen Cobani eshte perfaqesusi i denje i shtreses se gjere te teknicjeneve dhe pronarve , qe permenda me lart. Ai nuk mund te behej ortak i nje baterdije institucjonale , per pronen private, me drejtusit aktuale te ashtuquajtur republikane .
Me sa duket Xhelili i permbahet setences : Fol kur duhet te heshtesh dhe hesht, kur duhet folur . Me pronen , pervetesimin e saj dhe korrupsionin galopant , u krijua nje ngerc nga me te pa paret ne historine e kombit. Te tera kontradiktat e tranzicionit , populli mendoi se i zgjidhi me voten e 23 Qershor 2013 . Keshtu gjykoi populli . Do te varet sa do te jene te afte ata , qe populli masivisht i voti per ta perfunduar kete tranzicion te lodhshem dhe traumatik .
Me sa sqarova , ne kete shkrim, desha te nenvizoj se as lideret post komunist as krau liberal , qe tregon Xhelili , nuk arriten ta cfrytezonin per mbare shansin , qe u dha historia dhe prandaj do te emertohen deshtake si qeverritare dhe si lider te vetshpallur .
Natyrisht i besoj fjaleve te sotme te Xhelilit , por me shume i besoj faktit , qe Xhelili nuk ka pasur besim te pluralizmi dhe gjithcka , qe ka bere e ka bere formalisht , jo per t’i sherbyer kauzes se arthme demokratike . Po qe se Xhelili do ta kishte seriozisht , nuk do caktonte ne krye te Partive kryesore politike , keto njerez , qe e torturauan Shqiperine , per 23 vite . Sa i njifte Xhelili , keta kuadro rezerve te PP se ,nuk ka si t’i njifte njeri tjeter . Publiku i njifte keta persona si idhtare te atij sistemi .Ata nuk e njifnin jeten ekonomike te masivit te poullit . Nuk u kishte thene kush puna mbare . As dinin se si shqiptaret e nxirrnin buken e perditshme . Ishin thjesht politikane dhe tellalle te ideollogjise komuniste . Por vetem bagazhi politik i politikanit , nuk ka c’i duhet popullit .
Politikane ishin shumica e byroisteve dhe pushtetare te larte te ish sistemit te Xhelilit , por nuk kishin as nje lidhje me shkencen dhe kulturen e kohes , kur jetonin . Fermeri i sotem nuk i merrte per te sherbyer ne fermen e dhive , sepse derrat jane organizem me delikat . Te te njejtes linje ishin ata , qe caketoi Xhelili , Lazri dhe Ramizi , per te perfaqesuar prularizmin dhe te qeverrisnin me rotacion Shqiperine ne tranzicion . Sabotim klasik i te arthnmes se kombit ! Qeverritaret e tranzicionit u treguan kriminalet me origjinalet ne Europe : Token dhe armet jua shperndane shqiptarve per c’do familje , sipas numurit te frymeve .
Ndodhi ajo , qe u prejktua ne zyrat e KQ , por dhe ajo , qe pritej : Tranzicioni deshtoi , sic deshtoi dhe sistemi , qe i kishte rritur me pekule, drejtusit e ketij tranzicioni te pa merituar , per shqiptaret , popullin me te lashte te Eropes dhe qe u detyruan ta shofim Evropen nga larg . Motivi : Te behej Shqiperia si gjith Europa . Faktikisht nuk u be, per keto 24 vite .
Shkaterrimi i ekonomise publike te periudhes komuniste eshte nje nga faturat me te medha , qe ka paguar ndonje here populli shqiptar . shkatrrimi masiv , kap shifren e perafert 70 miliard $ . (Shifra publikohet nga une , sipas kesaj skeme : demet ne bujqesi arrijne 20 miliard . Kjo eshte argumentuar ne botimet paraardhese . Duke qene se industria e kohes ishte 58 % e prodhimit te pergjithshem , demin e kam llogaritur ne anallogji me bujqesine . Demi industrise te shkaterruar arrin te 50miliard $) .
Kur filloi kjo baterdi , Ju Xhelil ishit ne pushtet . Jo vetem nuk e ndaluat , por as nuk i paditet kriminelet .
Kur deshtimi i shtetit ligjor eshte bere fakt , flet Xhelili . Perse ? Rregullon ndonje gje nga keto , qe renditem , per demet , qe shkaketoi tranzicioni ? Pa tjeter do te ishte ndryshe , ne rrast se ne krye te Partive kryesore te pluralizmit do te ishin te tjere njerez , qofte te ardhur dhe nga nomeklatura e larte , por shume me mire do te ishte , po te zgjidheshin nga elita teknicjene , qe ka qene nje gjerdan me xhevaire i varur ne gjoksin e Shqiperise.
Lexusit e “Panorames “ nuk ka pse te mos i besojne formulimeve te Xhelilit, Xhelili di t’i formuloi gjerat shume me mire se Imami dhe ata djathtas e majtas Imamit , shume me mire dhe se Ramizi dhe Nexhmija. Kjo e fundit e heq veten intelektuale, kur eshte injorante totale , qe nuk di as formulen kimike te ujit dh ete kripes.
Xhelili foli me vonese ; me shume vonese . Nuk ndreq ndonje gje me dekllareten e tij, vecse konfirmon disa te verteta historike . Ai e di me mire se kushdo , qe fenomeni gjykohet ne kohen dhe ne hapesiren e vet, jo si kofini pas te vjelit. Kete menyre te foluri , populli e ka stigmatizuar me aforizmin : S’ka c’na duhet trimeria pas lufte dhe mencuria pas kuvendi .
Xhelili flet jasht kohe . Tani eshte koha, per te folur ne se po plotesohen detyrat , qe shtroi sovrani ne 23 qershor 2013 . A ka platforma te spikatura, nga te dyja anet e politikes per kete verdikt te madh , qe ish ambasadori Arvizu e krahasoi me ate te Marsit 1992 ?
Partite, ne vend qe te merren me hartim platformash, merren me denoncimin e njeri tjetrit . Per sa kohe keto platforma mungojne , del e qarte se klasa politike ben jete parazitare ne shoqerine shqiptare , qe lufton me varferine , mbeshtjelle ne korracen e pa depertushme te korrupsionit.
Duhet te mos perseritet nje tranzicion i ri , post 23 Qershor . Kjo eshte ceshtja thelbesore , qe dominon situaten e sotme politike dhe ekonomike dhe qe s’ka pse te mos obligoi dhe Xhelil Gjonin .
Ne NY : Janar 2015
- « Previous Page
- 1
- …
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- Next Page »