Intervistë e z. Sulejman Gjana, Kryetar i Partisë Lëvizja e Legalitetit, dhënë Editorit të Gazetës DIELLIT në SHBA, Dalip Greca/
Z. Sulejman Gjana, kryetar i Legalistëve shqiptarë kreu një vizitë pune në SHBA. Ai ishte mysafir në shtëpinë e Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, pati takime pune me strukturat e Partisë së Lëvizjes së Legalitetit në SHBA, ishte i ftuar në mbrëmjen që “Albanian American Community Center” organizoi në Hartfort-Connecticut dhe në atë që z. Mark Gjonaj organizoi në New York për 7-vjetorin e Pavarësisë së Kosovës , ku ai përshëndeti; pati takime pune me anëtarin e Asamblesë së Përgjithshme të New Yorkut, z. Mark Gjonaj, dhe me atë të Connecticutit, z. Angel Arce, kishte një takim të frytshëm me kongresistin Eliot Engel, mik i shqiptarve, ishte pjesë e panelit të konferencës mbi dialogun ndërfetar që u mbajt në Muzeun e Tolerancës në New York, u takua me komunitetin hebre, me krerët fetarë etj. Në fund të vizitës z. Gjana dha intervistën e mëposhtme për Gazetën DIELLI. Ndiqeni:
Pyetje: Z. Gjana ju kryet një vizitë në ShBA. Cili ishte qëllimi i kësaj vizite?
Gjana: Vizita ime në SHBA kishte disa qëllime. Së pari, për të takuar anëtarët dhe simpatizantët e Legalitetit që nuk janë të pakët në SHBA. Dega e PLL në SHBA që aktualisht drejtohet nga z. Hakik Mena është një ndër degët tona shembullore si nga historia e saj ku unë gjykoj se Etërit Themelues (founding fathers) të Legalitetit e kanë krijuar këtë degë dhe ideologjinë e PLL, si nga cilësia e përbërjes së kryesisë dhe anëtarësisë aktuale, si nga aktivitetet e kësaj dege në komunitetin shqiptar në SHBA, kontaktet që mban me partnerët tanë amerikanë dhe mbeshtetja e saj për partinë në Shqipëri. Së dyti, vizita ime kishte një axhendë të ngjeshur takimesh me zyrtarë amerikanë dhe miq të Shqipërisë. Po ashtu, kisha një ftesë për të qenë në panelin e konferencës mbi dialogun ndërfetar që u mbajt në Muzeun e Tolerancës në New York. Isha gjithashtu i ftuar në disa aktivitete të komunitetit shqiptar në New York dhe Connecticut me rastin e 7-vjetorit të Pavarësisë të Kosovës. Kisha po ashtu disa takime me përfaqësues të lartë të disa komuniteteve fetare në SHBA, ku ne kemi raporte të ngrohta edhe me komunitetin hebre i cili nuk harron kurrnjëherë mbështetjen që Shqipëria dhe Mbreti Zog ju dha atyre në vitet kur ishin të rrezikuar në vendet e tjera të Europës para LDB. Sigurisht që vizita ime kishte për qëllim edhe të takoj personalitetet dhe shoqatat shqiptare aktive në SHBA me të cilat PLL dhe legalistët kanë një histori të gjatë bashkëpunimi siç është Federata Pan-shqiptare Vatra.
Përse zgjodhët Vatrën për vizitën tuaj të parë?
Gjana: Vatra dhe udhëheqësit e saj kanë dhënë një kontribut të çmuar për kombin shqiptar dhe në kohëra të vështira siç ishin vitet e para të lindjes së mundimshme të shtetit shqiptar, koha e diktaturës komuniste në Shqiperi, periudha e gjatë e pushtimit të Kosovës, demokracia e brishte dhe tranzicioni i pafund në Shqipëri, etj; dhe ky kontribut duhet vlerësuar!
Nga ana tjetër, duhet të rrëfej se unë ndihem si në shtëpinë time tek Vatra dhe kjo për disa arsye: së pari, sepse një histori e gjatë e lidh Legalitetin dhe organizatën Vatra ku shumë personaletite të legalitetit kanë qenë dhe vazhdojnë të jenë në strukturat drejtuese të kësaj organizate dhe ku legalistët dhe zogistët shqiptarë i kanë dhënë Vatrës një mbështetje të konsiderueshme në vazhdimësi; së dyti, sepse Vatra dhe Legaliteti kanë si emërues të përbashkët çështjen kombëtare dhe angazhimin e vazhdueshem dhe të pakursyer për lirinë dhe të drejtat e shqiptarëve si dhe për bashkim kombëtar; se treti, sepse Vatra është gjithmonë një burim dhe frymëzim ndjenjash patriotike dhe atdhetare për të gjithë shqiptarët dhe çdo takim tek Vatra dhe me vatranët shërbejnë si ushqim shpirtëror që nxit për të punuar dhe vepruar në shërbim të kombit dhe vendit tonë.
Ju patët takime edhe me përfaqësues zyrtar të politikës Amerikane. Cilin takim do të veçonit dhe çfarë përcollët në këto takime?
Gjana: Natyrisht takimet me anëtarin e Asamblesë së Përgjithshme të New Yorkut, z. Mark Gjonaj, dhe me atë të Connecticutit, z. Angel Arce, kishin një rendësi të veçantë, sepse jetojnë mjaft shqiptaro-amerikanë në këto dy shtete dhe mund të zhvillohen shumë projekte në interesin tonë reciprok. Por, unë do të veçoja takimin në Kongresin amerikan, sidomos atë me Kongresmenin Eliot Engel i cili është një mik i ngushtë i Shqiptarëve. Në të gjitha takimet që zhvillova me zyrtarët amerikanë unë u përcolla vlerësimet e PLL për zhvillimet në Shqipëri dhe rajon dhe theksova aty ky ishte e nevojshme edhe shqetësimet tona lidhur me disa çështje të rendësishme siç janë dekomunistizimi kurrnjëherë i realizuar i shoqërisë dhe organeve të pushtetit në Shqipëri, çështja e pronës, ajo e ish-të përndjekurve politikë, çështja e sistemit që është ndërtuar në Shqipëri në fillim të viteve 90 dhe që diskriminon qindra mijëra zgjedhës dhe përqëndron pushtetin ndonëse jo më në duart e një partie, gjithësesi në duart e dy partive pasuese të saj… Paraqita alternativën e PLL jo vetëm për të ardhmën e Shqipërisë por edhe pikëpamjet tona lidhur me situatën në rajon.
Po në Komunitetin Shqiptar, cila ishte axhenda e takimeve?
Gjana: Përveç vizitës te Vatra, isha i ftuar në mbrëmjen që “Albanian American Community Center” organizoi në Hartfort-Connecticut dhe në atë që z. Mark Gjonaj organizoi në New York për 7-vjetorin e Pavarësisë të Kosovës dhe ku mbajta një fjalë rasti dhe përshëndeta këto ceremoni. Zhvillova gjithashtu 4 mbledhje të veçanta me strukturat drejtuese të degës tonë në SHBA dhe me anëtarë e simpatizantë e PLL. Bëra edhe disa vizita tek disa veteranë të Legalitetit siç janë zz. Musli Mulosmanaj dhe Ndrec Gjergji në New York dhe z. Idajet Bushka në Waterbury të cilit i dorëzova një mirënjohje në emër të PLL “për angazhimin, kontributin dhe mbështetjen e tij ndaj PLL, Mbretit Leka, çështjes kombëtare dhe kauzave tona në kohërat më të vështira”. Pjesë e axhendës time ishin edhe takimet me mediat shqiptaro-amerikane si Dielli, Illyria, Bota Sot dhe Televizori Kultura Shqiptare.
Çfarë mendoni për rolin e diasporës shqiptare në Amerikë në raport me çështjet e pazgjidhura Kombëtare?
Gjana: Besoj se diaspora shqiptare në Amerikë mund të luaje një rol të rendësishëm në favor të çështjes shqiptare në përgjithësi dhe sidomos të çështjeve kombëtare akoma të pazgjidhura. Ekzistojnë të gjitha mundësitë për të zhvilluar një ndërgjegjësim dhe lobing tek institucionet amerikane në favorin tonë dhe duhen angazhuar të gjitha energjitë e shëndoshta kombëtariste në këtë drejtim. Mund të sensibilizohen edhe institucione ndërkombëtare dhe sidomos OKB dhe mediat e huaja lidhur me çështjen kombëtare shqiptare. Mërgata shqiptare, sidomos ajo në SHBA, ka dhënë provat e veta në të kaluarën përmes një kontributi të paçmueshëm në favor të demokracisë në Shqipëri dhe pavarësisë së Kosovës dhe besoj se një koordinim i veprimeve tona do të japë rezultate të pallogaritshme për kombin shqiptar.
Në takimin në Vatër juve ju shtrua një propozim për të krijuar një bashkim të forcave nacionaliste në Shqipëri, Kosovë e më gjërë. Egziston kjo mundësi? Si e konceptoni një bashkrëndim pune me platformë kombëtare?
Gjana: PLL ka bashkëpunuar gjithnjë dhe është e gatshme që të bashkëpunojë me të gjitha forcat politike shqiptare që kanë një platformë kombëtariste. Ne e kemi platformën kombëtariste të qartë dhe angazhimin tonë e kemi të shkruar edhe në programin tonë. Nuk e kemi përdorur kurrnjëherë çështjen kombëtare për interesa politike dhe nuk pranojmë demagogjinë që përdorin disa parti apo individë në Shqipëri, Kosovë e më gjërë. Por ekzistojnë hapësira për një bashkërendim të përpjekjeve tona dhe jemi duke punuar në këtë drejtim me disa intelektualë dhe subjekte aktiv në trojet shqiptare.
Çfarë është cështja Kombëtare për Legalistët Shqiptarë?
Gjana: Për PLL çështja kombëtare është e drejta natyrore e popullin shqiptar që të jetojë i lirë dhe i bashkuar në trojet e veta. Natyrisht, jemi të vetëdijshëm se realizimi i aspiratave tona është një proces që do të kërkojë shumë kohë. Duhen marrë parasysh kushtet dhe mundësitë reale si dhe të respektohet e drejta ndërkombëtare. Por nuk duhet hequr dorë nga e drejta jonë ashtu siç nuk kemi hequr dorë për sa i përket pavarësisë së Kosovës në kohën kur nuk bëhej fjalë për një pavarësi dhe madje nënshkruheshin edhe traktate ndërkombëtare që siguronin status quo-në në Europë. Kujtoni psh Aktin Final të Helsinkit në vitin 1975 dhe ja ku është Kosova sot: një shtet i pavarur!
Si do ta vlerësonit gjendjen e sotme të Shqipërisë nën qeverisjen e koalicionit të Majtë?
Gjana: Gjykoj se gjendja në Shqipëri nuk është aspak e kënaqshme. Premtimet elektorale nuk po mbahen, madje është punuar në drejtim të kundërt. Kriza ekonomike, rritja e çmimeve, papunësia dhe borxhi publik kanë arritur nivele të frikshme dhe indikatorët ekonomik nuk japin asnjë shenjë të përmirësimit të gjendjes në muajt dhe vitet e ardhshme. E drejta e pronës paraqet akoma probleme që asnjë qeveri nuk ka marrë guximin ta zgjidhë në mënyrë të drejtë dhe qeveria aktuale nuk po bën asnjë hap në këtë drejtim. Mënyra e qeverisjes me revanshizëm dhe dhunë nuk është ajo që shqiptarët meritojnë pas traumes që kanë pësuar prej komunizmit. Qeveria socialiste ka shkelur edhe vendime të gjykatës kushtetuese dhe kjo është e papranueshme në një demokraci. Por është e vërtetë se sistemi që komunistët krijuan pas 90-ës është një demokraci e brishtë dhe një i ashtuquajtur tranzicion i pafund. Politikat konfliktuale dhe vendimet arbitrare nuk japin rezultat të dobishëm për vendin dhe unë gjykoj se nuk u shërbejnë interesave të popullit dhe kombit.
Po për zhvillimet në Kosovë, çfarë mendimi keni?
Gjana: Ne kemi qenë të parët që parashikuam një koalicion LDK-PDK pak orë pasi u publikuan rezultatet e zgjedhjeve të qershorit 2014 dhe në analizën tonë e konsideronim këtë koalicion, ndonëse jo të deshiruar prej nesh, si një zgjidhje e përkohshme të situatës paszgjedhore. Nëse do të ishin lexuar me kujdes sugjerimet tona, nuk do të kishim humbur kaq shumë muaj pa qeveri në Kosovë dhe nuk do të kishim krijuar përshtypje negative tek partneret tanë ndërkombëtarë. Ndërkaq, kjo qeveri nuk e ka punën e lehtë dhe zhvillimet politike dhe institucionale që priten mund ta rrezikojnë koalicionin qeverisës.
Lidhur me eksodin e madh të shqiptarëve, unë gjykoj se qeveria e Kosovës ka një përgjegjësi të madhe. Përveç zgjidhjes së krizës ekonomike e shoqërore dhe krijimit të besimit për të ardhmen sidomos tek rinia, besoj se qeveria e Kosovës duhet të kishte marrë masa për të parandaluar një eksod masiv dhe ilegal drejt BE. Ajo që me çudit është se autoritetet e Kosovës dhe të Serbisë nuk morën masat e duhura për ta parandaluar por lejuan indirekt këtë eksod, i cili në fund të fundit përkeqësoi imazhin e Kosovës në Europë dhe nuk i shërbeu aspak interesave të Kosovës por i shërbeu vetëm dashakeqëve të Kosovës dhe trafikantëve të paskrupuj. Të paktën, presim që organet kompetente të Kosovës të ndëshkojnë ata që organizuan këtë trafik dhe eksod ilegal.
Si do ta karakterizonit gjendjen e të drejtave të Shqiptarëve në Mal të Zi dhe Luginën e Preshevës?
Gjana: Situata e Shqiptarëve në Mal të Zi nuk ka të ngjarë me atë të Luginës së Preshevës dhe Kosovës Lindore në përgjithësi. Edhepse të drejtat e shqiptarëve shkelen si në Mal të Zi ashtu edhe në Kosovën Lindore (ndonëse me një intensitet më të madh në Kosovën Lindore), në Mal të Zi mund të arrihet më shumë nëse faktori politik shqiptar angazhohet për mbrojtjen e interesave kombëtare dhe të të drejtave të shqiptarëve me aq vendosmëri sa i mbron interesat e shtetit malazez. Ndërsa, në Kosovën Lindore raportohen ende raste të shumta të dhunës e presionit ndaj shqiptarëve nga autoritetet serbe dhe gjendja ekonomike është shumë e rëndë sepse atje Shqiptarët trajtohen si popullsi e dorës së dytë. Besoj se Serbia është e interesuar që shqiptarët të braktisin shtepitë dhe tokat e tyre në Kosovën Lindore dhe po përdor të gjitha mjetet për të realizuar këtë qëllim. Dhe për fat të keq, shqiptarët në Kosovën Lindore nuk gëzojnë asnjë mbrojtje edhepse një gjë e tillë do të ishte e mundur nëse qeveria e Kosovës do të kërkonte reciprocitet për çfarë u ofron serbëve në Kosovës dhe nëse diplomacia e Shqipërisë dhe e Kosovës do të angazhoheshin në mbrojten e tyre.
Çfarë e pengon suksesin e faktorit shqiptar në Republikën e Maqedonisë.
Gjana: Për mendimin tim, partitë politike shqiptare në Maqedoni duhet të miratojnë ndërmjet tyre një platformë kombëtare të përbashkët që do të ishte minimumi, pa realizimin e të cilit asnjë parti nuk do të pranonte të hyjë në një koalicion qeverisës.
Po marrdhëniet mes Shqipërisë dhe Kosovës si do t’i vlerësoni? E shihni të largët bashkimin Kombëtar dhe përmes kujt rruge?
Gjana: Besoj se nëse do të ekzistonte vullneti politik dhe një përkushtim kombëtarist i politikanëve në Shqipëri dhe Kosovë, një bashkim ndërmjet dy shtetet tona do të ishte plotësisht i mundur nëpërmjet një Konfederate Shqiptare ku do të siguroheshin të drejtat dhe interesat e të dy entiteve konfederative por edhe të partnerëve tanë.
Ju lutem, për lexuesin e Diellit, kush është Sulejman Gjana: Ku keni lindur, për cfarë keni studuar, cfarë hoby keni? Cila është familja juaj?
Gjana: Kam lindur në Bruksel në vitin 1970. Kam mbaruar në Bruksel, në vitin 1993, fakultetin e Shkencave Tregtare e Konsullore dhe kam përfunduar edhe studime pas universitare (MBA – Master in Business Administration). Kam punuar si drejtor i shtypit të huaj në Belgjikë për gati 15 vjet dhe njëkohësisht drejtor i një filiali të një grupi të madh francez, “Hachette”. Kam qënë në të njëjtën kohë anëtar i bordit drejtues të “DistriPress”, organizatë ndërkombëtare aktive në sektorin e medias së shkruar me seli në Zyrih. Kam drejtuar po ashtu disa vite katedrën e shkencave të manaxhimit ku isha përgjegjës i lëndes së Marketingut Ndërkombëtar në një universitet privat në Bruksel (ULI).
Familja ime është arratisur nga Shqipëria pas Luftës së Dytë Botërore. Gjyshi im nga nëna bashkë me të gjithë burrat e fisit të tij u pushkatua në Shtator të vitit 1944 nga bandat kriminale komuniste; ndërsa gjyshi im nga babai, pas shumë peripecish, vuajtjesh dhe dënimesh që kishim pësuar në familje nga diktatura komuniste, u arratis në vitin 1956. Familja ime ka qenë pjesë e Legalitetit për vite me radhë e vazhdon të jetë ende. Ndërkohë unë kam qenë që prej vitit 1994 kryetar i Legalitetit në Belgjikë por nuk ka munguar edhe angazhimi im në strukturat drejtuese të Partisë “Lëvizja e Legalitetit” në Shqipëri: prej vitit 1998 deri në 2008 isha Sekretar për Marrëdhëniet me Jashtë i PLL dhe në vitet 2008-2009 Sekretar Politik, pastaj Nën-Kryetar i PLL nga viti 2009 deri në Kuvendin e fundit më dt. 24 Nëntor 2013 ku u zgjodha Kryetar i PLL. Kam qenë edhe kandidat për Deputet i PLL në qarkun e Kukësit në zgjedhjet parlamentare të vitit 2009 në Shqipëri.
Kam qenë mjaft aktiv në shumë aktivitete me karakter politik e kombëtar. Isha Nën-kryetar i Grupit të Emergjencës për Kosovën në Belgjikë gjatë kohës së luftës (1998-1999) ; kam qenë Nën-kryetar i shoqatës “Miqtë e Universitetit të Tetovës” në kohën kur ky Universitet nuk gëzonte njohjen e shtetit maqedon (1999-2002) ; kam berë lobing pranë institucioneve të huaja lidhur me manipulimin e referendumit e vitit 1997 për Monarkinë në Shqipëri; kam qenë bashkë-organizator i protestave në favor të pavarësisë së Kosovës në vitet 1998-2000 dhe i protestave “Nano Ik” në Bruksel në vitin 1994. Kam dhënë disa intervista, mbajtur konferenca në Rotary Club të Brukselit si dhe shkruajtur disa artikuj në favor të Pavarësisë të Kosovës. Jam angazhuar edhe në organizim e disa aksioneve me ndihma humanitare për Shqipërinë që prej vitit 1992 dhe kam dhënë një mbështetje edhe në aktivitete kulturore dhe shoqërore në Shqipëri.
Gjatë vitit 2012 kam qenë bashkë-organizator i aktiviteteve më të rendësishme të komunitetit shqiptar në Belgjikë për rritjen e prestigjit dhe përmirësimin e imazhit të shqiptarëve dhe të vendeve tona duke organizuar konferenca shkencore dhe duke promovuar vlerat e popullit shqiptar siç janë bashkëjetesa fetare dhe shpetimi i hebrejve para dhe gjatë LDB.
Jam 44 vjet, i martuar dhe prind i një djali dhe dy vajzave.
Si hobby kryesorë kam leximin dhe udhëtimet.
Jeni penduar që latë Belgjikën për Shqipërinë? Cilat ishin motivet e kthimit?
Gjana: Nuk kam se si të pendohem përderisa e konsideroj angazhimin tim si një vazhdimësi natyrale të një angazhimi të kahershëm në shërbim të popullit e kombit tim si dhe të kauzave dhe vlerave që unë besoj. Aq më tepër që në Shqipëri kam krijuar shumë miq brenda dhe jashtë radhëve të PLL dhe me të cilët ndaj të njëjtat shqetësime lidhur me fatet e vendit tonë. Por, përderisa familja ime jeton në Belgjikë, kaloj mesatarisht një javë çdo muaj në Bruksel.
Cilat janë marrdhëniet e Partisë Lëvizja e Legalitetit me oborrin Mbretëror?
Gjana: PLL ka një lidhje historike me Oborrin Mbretëror Shqiptar dhe ne besojmë se është në nderin e të gjithëve që të zhvillojnë të njëjtat marrëdhënie si tonat me Familjen Mbretërore. Ne kultivojmë një raport të ngushtë me Oborrin Mbretëror pasi na bashkon interesi kombëtar përtej atij politik.
Cfarë mendoni për formën e regjimit në Shqipëri? Do të luftoni dhe për një Referendum të ri?
Gjana: Mendimi im është se sistemi në Shqipëri paraqet shume defekte dhe se sot ka ardhur koha që të ndryshojë ky status quo i dëmshëm për popullin dhe kombin tonë. Lidhur me formën e regjimit, besoj se do të vijë koha kur populli do të kërkojë një referendum të ri. Të pakten ne jemi të angazhuar në këtë drejtim.
Lëvizja e Legalitetit në Diasporë ka pasur si qëllim luftën kundër Komunizmit dhe kthimin e Oborrit Mbretëror në Shqipëri. Po sot, cfarë motivesh ka që mbani degë në diasporë, si në SHBA?
Gjana: Këto dy qëllime nuk kanë qënë eksklusive. Levizja e Legalitetit lindi si një levizje për shtetin dhe sot shohim se shteti shqiptar nuk funksionon për arsye pikërisht të sistemit dhe të politikës. PLL është një parti kombëtariste dhe nuk do të mbarojë kurrnjëherë misioni i vet pa u zgjidhur çështja jonë kombëtare dhe pa u rivendosur legjitimiteti institucional në vend. Për këto arsye dega jonë në SHBA ka një rendësi të veçantë jo vetëm për rolin që luan në komunitetin shqiptar por sidomos në kontaktet dhe lobingun që bën me autoritetet amerikane dhe miqtë e popullit dhe kombit tonë.
Cili është mesazhi për Shqiptarët e Amerikës?
Gjana: Urojmë që çdo shqiptar i Amerikës ta dijë se është një ambasador i popullit të vet dhe të veprojë gjithmonë dhe gjithkund si i tillë. Kështu që përtej faktit që do të jetë një qytetar i denjë amerikan do të ketë dhënë edhe një kontribut për vendin e tij. Kam pëlqyer gjithmonë devizen e Belgjikës “Bashkimi bën fuqinë” dhe besoj se shqiptarët duhet të jenë gjithmonë të bashkuar kur vjen fjala për interesat tona kombëtare.
Çfarë thanë futbollistët shqiptarë pas ndeshjes me Zvicëren
*E ardhmja e futbollit shqiptar – besimi tek të rinjët dhe eksperienca ……..!
*Intervista nga Tirana prej gazetari Beqir SINA/
* Flasin: Andi Lila, Ansi Agolli, Ergys Kace, Admir Abrashi, Etrit Berisha,Mergim Mavraj dhe Bekim Balaj/
TIRANE :Pjesëmarrje në kombëtaren Shqiptare, e disa futbollistëve, nga Kosova, dhe viset shqiptare në Ballkan, është një ndër gjërat me të cilat po merret aktualisht futbolli shqiptar dhe adhuruesit e shumtë të futbollit brenda dhe jashtë Shqipërisë . Kjo për shkak se disa lojtarë të tjerë shqiptarë po luajnë në përfaqësueset e disa vendeve të tjera ku kan marrë dhe shtetësinë.
Tashmë që edhe u shuan shpresat e Kombëtares Shqiptare, e cila për herë të parë në historinë e saj ishte shumë afrë një kualifikimi për në Kupën e Botës – Brazil 2014, përsëri ne shqiptarët jemi krenar se do të kemi jo pak por mbi 10 futbollistë shqiptarë që do të luajnë vitin e ardhshëm në Kupën e Botës Brazil 2014, në skuadrat respektive.
Edhe, udhëtimi i im këto ditë nëpër trojet Shqiptare, me ndihmën e kolegut tim të mirënjohur të RTSH, Defrim Methasani, me solli nga New Yorku në Tiranë, në tribunat për të parë ndeshjen futbollistike Shqipëri-Zvicër, e cila u mbyll me rezultatin e disafavorshëm për ne 2 me 1 për Zvicrën.
Një ndeshje kjo që më solli emocione të veçanta, mbasi për sukuadrën që do të jetë në Bazil 2014 luajnë 6 shqiptarë, që e tek e fundit, ishin ata të cilët e çuan Zvicrën në Brazil, dhe do të jenë ata që komentatorët e të gjithë botës vitin e ardhëshëm – do të thonë “Zvicerani – Shqiptar”. Pra, emri shqipëtar, dhe krenaria jonë “ Oh sa mirë me qenë Shqipëtar”, gjithësesi do të jetë edhe atje në Kupën e Botës, në Brazil.
Mirëpo duhet cekur se në kombëtaren Shqipëtare, krahas talenteve nga Shqipëria luajnë edhe disa futbollistë shqiptarë nga Kosova ,ashtu siç luajn ata për kombëtaren e Zvicrës, Kroacisë, Suedisë, Finlandës, Malit të Zi, Maqedonisë, Belgjikës e tjerë, por që kan zgjedhur të veshin fanelën kuq e zi, dhe janë futbollistë shqiptarë nga Kosova, Maqedonia dhe Lugina e Preshevës.
Në fund të kësaj ndeshje në dhomat e zhveshjes së stadiumit kombëtar Qemal Stafa në Tiranë, pata “fatin” të bisedojë me shtatë futbollistët kuqezi të Kombëtares Shqiptare, Andi Lila, Admir Abrashi, Ansi Agolli, Mërgim Marvaj, Etrit Berisha dhe Bekim Bala
Andi Lila : Për mendimin tim nuk fitoi ekipi që luajti sot më mirë. Meritonim minimumin barazimin pse jo dhe fitoren përderisa zhvilluam një ndeshje shumë të mirë. Dhamë maksimumin me të gjithë çunat.Dolëm me kokën lart nga ky stadium.
A e prisnit që do humbisnit apo ishit të pregatitur vetëm me fitore dhe në fund dolët me humbje?
Andi Lila : Kurrë unë për vete nuk futem në fushë për humbje , ishim pregatitur për një fitore të madhe sot, që t’i gëzonim të gjithë shiptarët.Nuk ndodhi, pavarsisht se dhamë maksimumin. Tani duhet të mendojm për ndeshjet e ardhshme.
Lila, nuk kuptohet dicka me kombëtaren shqiptare, në grup bën një fillim shumë të mirë, shumë dinjitoz dhe fundi është shumë i dobët , pse ndodh kjo ?
Andi Lila : Këtë gjë unë për veten time nuk mund t’a them, sepse ekipi ynë ka zhvilluar ndeshje të mira si në fillim ashtu edhe në fund , pavarsisht rezultateve ,edhe fati nuk ka qenë me ne disa ndeshje.Shpresoj që në të ardhmen të kemi edhe fatin me vete.
Ku e shihni perspektivën e re të kombëtares shqiptare?
Andi Lila : E shoh që një ditë të shkojm në një eveniment të madh europian ose botëror! Dhe pse Jo!
Çfarë ju kënaqi me lojën e kombëtares shqiptare ?
Ansi Agolli : Mendoj se loja so nuk i pergjigjet rezultatit pavarsisht se ne dhamë çdo gjë në fushë , dhe në fund fare ata dolën fitues, mirëpo kështu e ka futbolli dhe kështu që ne duhet t’i përgjigjemi rezultatit.
Ç’mendim keni për golat , sidomos për golin e parë ?
Ansi Agolli : Goli i parë për vështrimin tim ishte një gabim i anësorit, sepse ai nuk e kishte mendjen, ajo ishte një prekje “flagrante” me dorë, dhe e pa fat për ne .
Cfarë mendon për ekipin përfaqësues kuq e zi në të ardhmen ?
Ansi Agolli : Mendoj se jemi në rrugë të mbarë, kemi një ekip që janë afruar lojtar mjaft cilësor që luajnë në kampionate shumë të mira dhe ç’është e rëndësishme është se kemi mjaft të rinj në moshë, pra që do të thotë se deri tani jemi në rrugë të mbarë.
Një pyetje për ndeshjen dhe rezultatin e kësaj ndeshje , ç’mendim keni ?
Ansi Agolli : Është e rëndë pas kësaj loje të bukur që kemi zhvilluar, me thënë diçka pasi kemi pësuar dy gola pa lidhje sot. Ishim “të pafat” që pësuam atë gol në pjesën e dytë. Po ashtu patëm shancin për të barazuar me 1-1 por nuk e arritëm, Kështu e ka futbolli – por nuk kemi çfar t’i bëjm-luajtëm shumë mirë! megjithëse humbën.
Lidhur me emocionet e tifozëve që shfaqën kundër lojtarëve shqiptar që luajnë me Zvicren, a keni ndonjë mendim ?
Ansi Agolli: Pavarësisht se si është përcjellur ky reagim, por për mua si futbollist është normal që do kishte reagime të tilla, por duhet pranuar se nuk ishte një situatë që nuk të lejonte per të luajtur futboll të bukur për të kënaqur spektatorët. Ju vetë e vrejtët se në fillim dhe pas lojës ka qenë një situatë normale, të paktën në mesin tonë si lojtarë.
Ju vetë po të kishit pasaportën e një shteti tjetër ose kombi tjetër , “ Kë do të kishit zgjedhur për të luajtur me një komb tjetër apo për Shqipërinë ?
Shqipërinë, Pse? Sepse zemrën e kam për Shqipërinë, dhe se e kam vendosur e kam për të qëndruar këtu pavarësisht ndonjë “oferte”.
Admir Abrashi, Më kë luani ju aktualisht ?
Admir Abrashi : Me Grasshopper Club Zürich!
Dhe pranuat që të luani për Shqipërinë ?
Admir Abrashi : Po! Sigurisht
Keni pas oferta për përfaqësuesen e Zvicrës ?
Admir Abrashi : Unë kam qenë me U21.Ata më thanë që të pres edhe 1 vit,por unë tani kam vendosur të luaj për Shqipërinë, dhe mendoj këtu të mbesë.
Ndjeve emocione në ndeshjen e sotme ,para këtij publiku kaq entuziast?
Admir Abrashi : Po , kanë qenë emocione fantastike.Jam gëzuar shumë. U kam thënë edhe shokëve se sa mirë ka me qenë atmosfera, ata e kanë parë vetë dhe janë surprizuar nga ajo atmosferë .
Ajo humbja ndoshta i mposhti ata emocionet të flamurit kuq e zi dhe emocionet e kombëtares shqiptare?
Admir Abrash: Po normal që s’janë të kënaqur, tani kemi humbur dhe është dashur që përpara t’i kishim marrë pikët e nevojshme, pasi e dinim që situata do të vështirësohej.
Cfarë mendon për të ardhmen e ekipit kombëtar shqiptar ?
Ka me qenë më mirë , për vitin tjetër do jemi edhe më të fort. Por duhet të jemi më të duruar pasi akoma s’jemi aty ku duhet të jemi dhe aq sa duhet të jemi.
Ku beson më tepër tek te rinjtë apo tek lojtarët me eksperiencë ?. Admir Abrashi :Me të rinjtë gërshetuar me lojën e atyre me eksperiencë
Cilin lojtar veçon tek përfaqësuesja nga të rinjtë që mendon se ka një të ardhme të mirë ?
Ergysi, pra Kaçe është i ri, por edhe disa të rinjë të tjerë si unë që jam 23 vjec dhe tani është dhe koha më e mirë për ne te luajmë futboll.
Ke ndonjë mesazh për gazetën tonë ?
I ftoj të gjithë shqiptarët të lexojnë gazetën Bota Sot, ju keni gazetën më të lexuar në Zvicër.
Etrit Berisha: , a mund të na jepni një koment për ndeshjen e sotme, dhe si e vlerësoni rezultatin dhe lojën e kombëtares shqiptare, sot ?
Etrit Berisha : Loja ishte normalisht e vështire për ne mirëpo pjesa e dytë filloi mjaft mirë edhe ishim dy skuadra të balancuara, mirpo ai goli që shënoi në një “pozitë të parregullt” dhe më një “faull” për shikimin tonë na demoralizoi ,edhe pastaj e kishim të vështirë që ndoshta të shënonim gol edhe pse krijuam disa raste mjaft të mira, edhe për barazimin.
Si u ndjeve që në portën tuaj shënoi “shqiptari një shqiptari” ?
Etrit Berisha : Ky është sporti që vjen moment që bën gol shqiptari -shqiptarit , në pozita të tilla që ishim kundërshtar .Normalisht, ndjej pak keqardhje për shkak se ndoshta po të ishim të gjithë bashkë, ndoshta do të ndryshonte situate edhe si kombëtare nuk do të ishim në këtë pozitë që jemi .Nuk do të komentoja asgjë mirpo ishte si çdo kundërshtar tjetër.
Në një moment që iu vërejta gjatë ndeshjes , ju patët një ankesë të gjyqtari lidhur me golin,çfarë i thatë gjytarit anësor dhe si ka reaguar ai.
Etrit Berisha : I tregova se ishte faull Po ishte dora ,ishte dora ajo që devijoi topin dhe pastaj Shaqiri erdhi tek goli, dhe mendoj se ishte pozitë e palejueshme ose jo e rregullt, por që gjyqëtari nuk e mori fare parasyshë, madje u largua sikur të mos kishte ndodhur kurrrëgjë.
Sa ju motivojn ngjyrat kuq e zi kur luani në fushë për kombëtaren shqiptare?
Etrit Berisha : Kuq e zi në fusha për mua është gjithcka.Motivim me të madh nuk mund të kem , vetëm ndihem paksa keq, ngaqë nuk ia arritëm ata objektiva që kishim edhe pse mendoj se ishim afër gjithë kohës ,mirpo mendoj se detajet e vogla bëjnë diferencën .
Me gjykimin tuaj si e shikoni të ardhmen e kombëtares shqiptare?
Etrit Berisha : Kemi lojtar të rinj dhe mjaft të talentuar kemi edhe grupin me eksperiencë që është mjaft i mirë së bashku edhe me stafin dhe trajnerin tonë Giani di Biazi. Shpresoj që vitin e ardhëm apo edhe këto ditët që na kan mbetur ,të punojm edhe më shumë që eleminatorët e ardhshme të vijmë edhe të jemi më të fortë.
Cfarë mendimi keni për kombëtaren shqiptare ?
Mërgim Mavraj : Jemi në një proces i cili ka filluar para një viti , kemi filluar një proces të madh me ëndrra shumë të mëdhaja dhe kemi arritur shumë kualitet për të ardhmen dhe jemi optimist për ardhmërine tonë si kombëtare që jemi .Kanë qenë shumë lojtar të rinj shumë lojtarë që janë grumbulluar për së pari, kështu që na nevojitet edhe pak kohë, pastaj mendoj se do të kemi një skuadër me më shumë kualitet dhe rezulative .
A janë rezultatet meritë e skuadrës deri tani me ketë formë që ka ekipi kombëtar shqipëtar?
Mergim Mavraj : Mendoj se kanë qenë ndeshje shumë të mira që i kemi bërë përveç lojës që bëmë në islandë ,ku nuk e treguam “fytyrën” apo kualitetin e vërtet të skuadrës. Mendoj se shumë ndeshje si me Norvegjinë apo Slloveninë kemi treguar shumë kualitet dhe vendosmëri e cila është shumë e vacant për të pasur sukses dhe mendoj se kjo është një gjë që na bën optimist për të ardhmen.
A ju deluzionon kjo humbje për në ndeshejen e ardhëshme me Qipron ?
Mërgim Marvaj : Jo absolutisht Jo! kurrësesi ngaqë realitetin duhet ta shikosh drejtë sepse Zvicra nuk është kualiteti jonë, ajo ka kualitete futbollistësh shumë më të lartëse ne. Megjithatë, ne jemi me një nivel me Norvegjinë, Slloveninë, dhe duhet që të orientohemi njësoj si ata dhe synimi jonë është që të mundim këto skuadra që ne jemi I të njëtiti nivel. Humbja me Zvicrën besoj se nuk ndikon për vetëbesimin tonë ndaj fitores prestigjoze me Qipron.
Mavraj, t’ju pyes edhe ju “Specialistët e shumtë të futbollit mendojnë se përfaqësuesja jonë e futbollit i fillon shumë mirë ndeshjet e para dhe ka një ecuri mjaft të mirë në grup dhe kur vjen fundi rezultatet janë të dobëta fatkeqësisht edhe me skuadrat e dobëta?
Mërgim Mavraj : Po,është e vërtetë, mendoj se prej kësaj eliminatoreje kemi përfituar mjaft gjëra të mira edhe kjo ka për të qenë diçka kalimtare. Ka qenë gabimi jonë, por mendoj se ndeshjet e fundit si ajo me Slloveninë kanë qenë të mira ndaj anës tonë, pavarësisht se nuk kemi pasur sukses, por, duhet të shohim realitetin dhe kjo ngaqe na mungon kualiteti për të fituar krahasuar me skuadra si ajo e Zvicrës. Apo Sllovenia që ka shumë lojtarë të mirë por që ne atje treguam një lojë shumë të bukur në pjesën e dytë.Rezultet kanë munguar në fund të këtij eliminatori por nuk mendoj se kemi dështuar.
Në këtë mënyrë sipas teje ku e sheh prespektivën e përfaqësueses shqiptare?
Mërgim Mavraj: Në përgjithësi në çdo repart të kombëtares dhe trajneri ka integruar shumë lojtarë të mirë dhe të rinj, është formuar një kombëtare e re dhe neve na nevojitet shumë pak kohë, kuptohet që një projekt kaq i madh nuk do të ketë sukses pas 6 muajve apo një viti, duhet kohë dhe pak durim sepse sportëdashësit tanë të zjarrtë duan që ne të jemi më lart.
-Balaj a mund të na bëni një prezantim !
Bekim Balaj : Po si jo ! Jam Bekim Balaj lojtarë i dalë nga shkolla e futbollit shkodran, nga Vllaznia, pas një transferimi jashtë për një periudhë të shkurtër në Turqi ,rikthehem në Shqipëri duke luajtur tek klubi Tirana për 1 vit e gjysëm pastaj transferohem te Sparta e Pragës për një sezon aty, tani kam një kontratë 3-vjeçare te Sparta e Pragës, dhe jam huazuar këtë vit në Poloni dhe këtë fillim sezoni në 10 ndeshje kam shënuar 5 gola. Dhe jam një ndër golashënuesit më të mirë të kampionatit polak, pjesë e ekipit kombëtarë të Shqipërisë në disa ndeshje miqësore. Ndërkaq, kjo është hera e parë qe jam pjesë e ekipit kombëtar të Shqipërisë për një ndeshje zyrtare, megjithëse isha në stol shpresoj të jem akoma më gjatë pjesë e ekipit kombëtare, dhe të tregojë veten se e meritojë të jem në lojë.
Si e sheh veten përpara përfaqësues shqipëtare dhe kur vesh fanelën kuq e zi ?
Bekim Balaj : Është përgjegjësi, është nder dhe është maksimumi mund të them për çdo futbollist, të shohësh stadiumin plot me tifoza kuq e zi, është ndjenjë krenarie që zgjohet tek çdo shqiptarë.Shpresoj që të jem pjesë e ekipit kombëtar për 90 minuta dhe të bëj më të mirën e mundshme për ekipin përfaqësues Kuq e Zi.
Si e ndjen veten duke parë skuadrën shqiptare përballë kombëtares së Zvicrës së gjashtë shqiptarëve ?
Bekim Balaj : Të them të drejtën është folur pak si shumë, mendoj se gjithsecili merr vendim për atë që ndjen ,nëse do e ndjesh veten shqiptar dhe të kontribosh për ekipin tonë kombëtar ata e kan pasur derën të hapur. Ata kan zgjedhur Zvicrën dhe për këtë duhet që t’i respektojmë, se sporti është sport dhe nuk është diçka tjetër…..
Bekim, edhe me ju kam të njëtetin shqetësim, që kan specialist të shumtë të futbollit që mendojnë se përfaqësuesja jonë e futbollit i fillon shumë mirë ndeshjet e para dhe ka një ecuri mjaft të mirë në grup dhe kur vjen fundi rezultatet e saj janë të dobëta edhe me skuadrat të dobëta?
Bekim Balaj : Të them të drejtën është për të ardhur keq sepse bëmë një fillim sezoni shumë të mirë dhe ne fund ndoshta kaluam ose lëshuam pak. Shpresoj të bëjmë maksimumin në këtë ndeshje që kanë ngelë, pse jo të marrim dhe 3 pikshin të ngjitemi një vazo më lart për eleminatore tjera.
A mendon se gabuat me Slloveninë dhe me Islandën ?
Mendoj se nuk duhej të dilnim pa pikë ,dhe këto janë pikë që do na ndikojnë në fund të zëmë vendin e parafundit dhe ndoshta t’a kalojmë Norvegjinë, për një “vazo” më lart, le të shpresojmë, dhe shumë të falemnderit për bisedën .
NE KUJTIM TE ÇAMES FISNIKE, KADRIJE PRONJO
Në përkujtim për të ndjerën Kadrije Pronjo, e lindur në Çameri, e cila ndërroi jetë, më 14 shtator, 2013, po risjellë një intervistë që i kam marrë para pak vitesh në shtëpinë e saj, në Staten Island. Ajo që më ka bërë përshtypje gjatë intervistës apo takimeve ka qenë kthjelltësia e mendimeve të saj edhe pse në moshë të madhe, ruajtja e gluhës së bukur çame dhe mbi të gjitha besimi se një ditë çështja ÇAME do të fitojë. TV Alba Life ka qenë i pranishëm dhe ka transmetuar intervistën me të ndjerën Pronjo. I japim ngushëllimet tona familjes së saj të shtrenjtë Bules dhe Saliut si dhe dy mbesave të saj Betullës dhe Albës që i donte aq shumë. Iu prehtë shpirti në Paqe!
Nga Këze Kozeta Zylo /
Bisedë me Znj. Kadrije Pronjo/
Çamja fisnike në moshën 86 vjeçare Znj.Kadrije Pronjo rrëfen me lot në sy tmerret që pa nga genocidi grek.
Nga ai mallkim nuk mbeti pa u ndëshkuar as plaku, as i riu, as gruaja, as fëmija.
Ju keni lindur ne Çamëri, sot në vitet e pleqërisë, c’mund të kujtoni nga jeta për atë kohë në qytetin tuaj të lindjes dhe në gjithë Çamërinë?
Po e filloj me qytetin tim të lindjes që quhet Paramithi që në shekujt e mëparshëm quhej Ajdonat. Është një Qytet i vendosur në shpatin e Malit Kurilla, mbrapa të cilit shtrihet edhe pjesa tjetër shqiptare, ajo e Sulit. E vlen të kujtoj se bejlerët Çamë veçanërisht Pronjatë ku isha martuar, mbanin gjithmonë miqësi me Suliotët.
Që në kohën e Ali Pashait ata ishin bërë vllamë me Suliotët dhe i kanë ndihmuar vazhdimisht ata.
Kjo është dhe arsyeja, që mbesa e Ali Pashait, u martua në Pronjatët, e cila ishte një zonjë e vërtetë, ndaj dhe njerëzit e respektonin dhe e donin për dashurinë dhe mëncurinë që ajo shfaqte në komunikim me ta.
Në majë të malit janë ende rrënojat e Kështjellës së Ajdonatit prej nga duket qartë madhështia dhe bukuria e qytetit. Shtëpitë e bardha me dy ose tre kate, të ndërtuara me gure dhe me oxhaqe të larta tregojnë fisnikerine e banoreve te saj.
Në shumë nga ato shtepi kishte pjesë që quheshin sellamllëqe. Aty strehoheshin fshatarët që vinin për të bërë pazarin.
Ata gjenin aty mikpritje e ngrohtëesi, bile kishte raste që i zoti i konakut as nuk i njihte se kush hynte e dilte në ato selamllëqe. Oborret e shtëpive ishin të shtruara me pllaka guri anash dhe të lyera me qëlqere të cilat ishin mbushur me vazo lulesh me aromë që edhe sot nuk më hiqet nga mendja. Shpesh në to mbilleshin lule tipike të krahinës sonë si Manxurana dhe Vasilikoja. Rrugët e shtruara me kalldrëme nuk mbanin as shi as borë dhe gjithmonë shkëlqenin nga pastërtia
Ato rrugë dhe ato shtëpi llamburisnin si brenda dhe jashtë nga nikoqiret çame, unë kështu e mbaj mend atë qytet si 25 vjecare kur jam dëbuar me dhunë nga Genocidi Grek!
Kur u larguat nga Çamëria dhe cila ishte arsyeja?
Ah, si erdhi ajo kohë e mallkuar e vitit 1944 që rrënoi ëndrrat dhe shpresat e një krahine të tërë shqiptare. Nga ai mallkim nuk mbeti pa u ndëshkuar as plaku, as i riu, as gruaja, as femija.Ishte luftë në gjithë botën, por jo tek ne, lufta bëhej larg atë e bënin të mëdhenjtë Gjermani, Inglizi, Rusi dhe jo ne. Ne me të krishterët ishim në vëllazëri, bile një nga ne i ndjeri A. Pronjo ishte i martuar me një të fesë së tyre. Kanë lënë edhe dy fëmijëe.
Por kisha greke së bashku me qeveritarë na kishin halë në sy.Ata përveç rrëmbimit të pronave tona mijëera vjeçare mbanin gjithmonë të ndezur urrejtjen dhe mezi pritën rastin e luftës për të na dëbuar nga shtëpiat e pronat tona.
Cilat jane disa nga pamjet më tmerruese që i keni akoma para sysh në ato vite të Genocidit Grek?
Nuk më hiqet nga mendja ndarja me Zonjën Asije Hanëmin, vjehrrën time.
Duke më përqafuar e shtrëguar qante me lot dhe më këshillonte që të shpëtonja vajzën disa muajshe Makbulen duke më thënë nuse në xhenet do piqemi.
Mu rrënqeth mishi dhe i gjithë trupi më dridhej, ndërsa vajza qante me dënesë.
Me vajzën në krahë dhe një bohce ndërresash për të, vrapova tek babai, shtëpitë ishin prane.
Babait i kishte rënë nje tis i verdhë, ishte bërë si meit, mezi qëndronte në këmbë, kërkoi t’i marr pak erë kokës leshverdhë të mbesës së tij.
Tmerr i pa harruar është kur djalit 4 vjeçar të kunatit tim, Z. J.Pronjos zervistat deshën t’i prisnin kokën. Por për fat komshiu ynë Nikolla Sotiri, një njeri shumë I nderuar e shpëtoi, megjithëse deri vonëi mbeti shenja e thikës në fyt.
Po një tmerr që ështe vështirë të përshkruhet, megjithëse nuk mund të harrohet, i ndodhi komshijes Znj.Heteme, ishte e ere , andartet e zerves, mbasi ja shqyen rrobat me bajonetë dhe e bënë lakuriq sic e kishte bërë nëna, e morën me vehte dhe mbas disa orësh e nxorrën jashtë për ta vrarë.
Këtu del komshia e saj, e shoqja e Cavos dhe ua shkëputi nga dora duke u thënë, ma lìni mua se do ta marr nuse për djalin tim Mitron.
A keni pasur të vrarë, të masakruar nga familja juaj, apo miqtë tuaj?
Babain tim të shkretë Avdon., një burrë i mencur e trim e vranë duke e qëlluar mbas shpine në oborrin e shtëpise dhe bashkë me të edhe tezen time Hadife.
Vjehrren time, kur morën vesh se ishte Pronjate, nje familje fisnike shumë e nderuar që i ka dhënë Çamërisë shqiptarë trima e udhëheqës të njohur si Mustafa e Islam Pronjon,
(në Gjirokastër përmendet një shprehje për Pronjatet: “Ua mos u mbaj aq larte, sikur je nga Pronjatë.”) duke e goditur me tyta pushkësh në kokë i kërkonin se ku ishin fshehur florinjtë e shumtë.
Mbas vuajtjesh të pa pëshkruara së bashku me vajzën e saj Fatimen vdiq në burgun e Paramithisë.
Kush ju strehoi kur erdhët në Shqipëri dhe cilat ishin momentet e para të takimit?
Mbas udhëtimeve natën mbërritëm në periferi të Korçës së bashku me familje të tjera Çame.
Në burime freskoheshim , pinim ujë dhe piqnim ndonjë misër nga arrat e pakorrura . Në Korçë gjetëm një shtëpi me qira ku u strehuam tre familje.
Qyteti ishte i pastër, shumë mikpritës dhe i kamur, aty gjetëm çfarë na duhej për të jetuar. Njerëzit ishin shumë të sjelleshëm, na ndihmonin e na trajtonin si miq te vërtetë.
Mbasi morëm vesh se Anglezet, kishin shpëtuar mbas shumë muajsh vuajtje në burgun e Paramithisë shumë gra e fëmijë, burri im me shumë mundime, bashke me çamë të tjerë, kaluan rrugë pa rrugë për të takuar njerëzit e tyre që mund të kishin shpëtuar nga tmerri shovinist.
Por fatkeqësisht nëna dhe motra e tij nuk ishin më ndër të gjallët.
Ai në kushtet e dimrit u sëmur rëndë dhe mbas spitalit në Vlorë e sollën në atë të Tiranës. Me gjithë kujdesin e treguar, nga mungesa e ilaçeve por edhe e ushqimeve ai nuk rezistoi, dhe vdiq ne moshen 33 vjecare.
Kështu që mbeta e ve me vajzën time disa muajshe .
Pra jeta ime u nxi nga shovinistët grekë dhe u detyrova së bashku me vëllezërit e mij të punoj për të jetuar.
Vite shumë të vështira në kalvarin komunist që e kemi kaluar së bashku me gjithë vëllezërit shqiptar.
Ju keni toka, shtëpi e varret e prindërve në Çamëri, a keni pasur mundësi t’i vizitoni ato?
Atje kam një pasuri të pafund, kam varret e të parëve te mij; por fatekeqësisht, me gjithë dëshirën nuk më është lejuar asnjëherë per t’i vizituar më, as mua as ndonjë çami tjetër. Kjo bëhet nga grekët, per t’i treguar botës se atje nuk ka më shqiptarë.
Vetëm kështu ata mund të kërkojnë pretendime të padrejta për atë pakicë minoritarësh që i kemi mbajtur me bukë për të na punuar çifliqet tona.
Por dua të ndalem pak në këtë pikë.
Mbasi erdhi demokracia në Shqipëri, aty nga viti 1992, nje diëe për çudi, më vinë për vizitë në shtëpi disa gra të krishtera nga Paramithia.
Ishte Popi, vajza e H.Paskos bashkë me dy shoqe të tjera te vajzërisë sime të hershme.
U bë një takim shumë i përmallshëm, kaluam së bashku një ditë duke kujtuar fëmijërinë dhe rininë tonë, këmbyem dhurata dhe u ndamë si mikesha të vërteta që ishim.
Pronat e Pronjatëve si vreshta, ullishte, livadhe janë të shumta, bile para disa vitesh kur vajza ime ishte për turnė në Europe, në British Museum te Londrës, gjeti të ekspozuara disa statuja bronxi me shumë vlerë “të zbuluara më 1792,
nga fshatarë shqiptarë pranë Paramithisë në vendin e quajtur Gropë” edhe kjo pronë e tyre.
Ju në një moshë madhore patë me sytë tuaj një emigrim të dytë kur erdhët në Amerikë; c’ju detyroi që emigruat përsëri, dhe cili është ndryshimi midis emigrimeve që keni kaluar?
Ah, ju lutem mos ma quani kete emigrim, këtu gjeta një atdhe tjetër të vërtetë.
U largova nga Shqipëria sepse atje filogrekët nuk duan dëshmitarë okularë të spastrimit etnik që bënë me ne në Çamërinë tonë Shqiptare.
Nga ato pak gjëra që marr vesh, grekërit duan të marrin edhe Shqipërine e Jugut.
Këtu e kanë qëllimin e mohimit të Çamërisë sonë.
Dhe për turpin e tyre, heshtje për problemin Çam mbajnë dhe qeveritarët që janë vendosur me ndihmën e grekëve.
Si po e kaloni kohën këtu në Amerikë, dhe cila është rutina e përditshme?
Ju thashe edhe më parë, këtu gjeta një atdhe të vërtetë në kuptimin e plotë të fjalës. Megjithse në Shqipëri punova afro 30 vjet më japin nje pension afro 100 $ në muaj (faktikisht ato ja kam lënë nipit në Tiranë), këtu me pensionin që më japin mund të ha e të vesh çfarë të dua e të gjezdis ku të mundem.
Pra nuk më mungon absolutisht asnjë gjë. Për këtë i falem Amerikës per natë.
Është vend me të vërtetë i bekuar nga Zoti madh..
Për këtë duhet ta falënderojne gjithë shqiptarët. Me sa ndigjoj
Amerikanët po ndihmojnë vëllezërit tanë të Kosovës, inshallah një ditë të ndihmojnë edhe ne Çamët për të drejtat tona. Inshallah!.
Për mbesat e mia Betullën dhe Albën, do të them vetëm që janë shumë te mira dhe në jetë shumë të suksesshme. Stërnipi im , Lisi dhe stërmbesa Dea, që janëe lindur këtu, flasin gjuhën tonë shumë bukur dhe recitojnë vjersha në shqip.
Ata do të bëhen njerëz të mirë dhe do ta duan si Amerikën ashtu edhe Shqiperinë e vertete!
Ju urojmë pleqëri të bardhë dhe ju faleminderit për intervistën!
Staten Island, New York
INTERVISTA-Shpend Sollaku Noé dhe tradita evropiane
Përshëndetje z. Noé! Faleminderit për kohën e vyer në përkushtim të kësaj bisede. Kam shfletuar dhe lexuar me interes të vecantë ç’thuhet për ju në Web. Kam mundur të kem në dorë antologjitë tuaja poetike “Atdheu i Tjetrit”, “Të zgjohesh në fund të greminës”, “Piramida të thërmuara” “Eshtë koha të ikim, Sokrat” “Pantheoni in Blackout”. Vepra e juaj, sipas shtypit, radiove e televizioneve të huaj, është përfshirë në fillin e zi të traditës europiane që shkon nga “Marionettetheater” i Kleist-it tek “Teatro della crudeltà” të Artaud-it e më tej. Kjo vepër është radhitur, madje në mënyrë të ndryshme, me veprën e një brezi të tërë poetësh (Brodskij, Milosz, Herbert, Kancev), të cilët, ashtu si ju, u shtërnguan të braktisin atdhetë që nuk mund të shuanin etjen e tyre për liri. Sinqerisht jam ngazëllyer nga mjeshtëria e kulturës profesionale dhe thelbi artistik e filozofik i penës tuaj poetike. Cila ka qënë eksperienca juaj e parë në gjininë e poezisë?
Mah! Është e vështirë të kujtosh data e vite. Raporti im me poezinë ka qenë gjithmonë i vështirë. Dikush shkruan se ka filluar të shgarravisë kur u dashurua për herë të parë. Mua, mesa më kujtohet, më ka ndodhur prej rebelimit tim të parë serioz. Ishim akoma fëmijë. Mësuesja ime e fillores, Drita Guxhumani (një profesioniste e shkëlqyer), më kish mbyllur në katin e dytë me një nxënës të “dobët”, që ta ndihmoja për të bërë hartimin. Po ai tjetri, për orë të tëra, nuk donte të shkruante as edhe një rresht. Dhe unë ç’bëra? Hapa dritaren, u kapa në degët e një ekualipti ngjitur me shkollën, dhe ia mbatha për në shtëpi. Dënimi që më dha mësuesja të nesërmen qe “i tmerrshëm”: Hartimin tim do ta shkruaja në vargje e brenda 2 orëve të mësimit! Desha, s’desha iu vura punës. Që nga ajo ditë nisa ta urrej poezinë. E shihja si mjet ndëshkimor. Pastaj ne jetonim në provincë, ku mendohej se poetët ishin njerëz të lajthitur, që, kur shkonin rrugës, u binin shtullave me kokë. Në atë periudhë fillova të lexoj fshehurazi libra që ne i quanim “për të mëdhenj”, por vetëm prozë e drama, në asnjë mënyrë poezi! Kjo ide më shoqëroi deri sa dëgjova që edhe në qytetin tonë kishte dalë një poet që pëlqehej edhe në Tiranë. Ishte Faslli Haliti. Ne e vërejtëm atë rrugës me kureshtje dhe u habitëm: Ishte njeri normal, shumë seroiz dhe … nuk përplasej me neonet!
Megjithatë ju keni gjetur zërin tuaj si poet e keni filluar të botoni që në moshë të re. Kjo duhet të ketë qënë me të vërtetë emocionuese dhe mbresëlënëse. Çfarë mendoni se ju ka dhënë shtytjen e parë drejt poezisë?
Siç e theksova pak më lart, raporti im i parë me poezinë në fillim ishte tërësisht një raport përbuzjeje. Kjo deri sa nisa të frekuentoj, në Shtëpinë e Pionierit e më vonë në shkollë, rrethin letrar. Shumica e pjesmarrësve atje shkruante poezi. Mua m’u shkrep të bëja gjëra më “serioze”: tentova dramën, tregimin dhe novelën! Skicat e shkurtra “ia lashë” një shokut tim me të cilin, në atë periudhë, për atë gjini askush nuk mund të matej: mjeshtrin e lindur Shkelzen Meçaj (sot përkthyes i shkëlqyer në Sh.B.A.). Drejt poezisë ndoshta më shtyu dhimbja. Ndoshta sepse kuptova në kohë që përvoja e pakët jetësore nuk mund të më ndihmonte në prozë e dramaturgji; ndoshta sepse kam kaluar një fëmijëri shumë të vështirë; ndoshta sepse, ashtu siç më jepte mundësinë poezia, asnjë gjini tjetër nuk mund të më ndihmonte në shprehjen e vuajtjeve që pësoja për faje aspak të miat. Në dalë të fëmijërisë e kam shkruar poezinë “Mëzi pas karrocës”, që është sinteza më e qartë e shpirtit të brezit tim të asaj periudhe: ne që dëshironim të ishim të lirë të paktën të ëndërronim, dhe ata që na kishin lidhur pas karros së tyre!
Më vonë, në gjimnaz, pak nga pak, raporti im me poezinë u bë normal e serioz. Konkurenca në rrethin letrar të athershëm ishte shumë e fortë: në të kishin bërë pjesë Fatbardh Rustemi e Visar Zhiti, militonte Bujar Xhaferri, ishte Shkelzeni që vazhdonte me skicat e tregimet e tij të mrekullueshme, ishte Gëzim Hajdari, ishte Vladimir Çuni, ishte Piro Kice, ishte Kujtim Hajdari që shkruante prozë e drama, ishte Advije Hoxha që shkruante dhe recitonte si një aktore profesioniste. Të bije në sy mes tyre duhej punë e pasion i përhershëm. Rrethi letrar i atëhershëm, i drejtuar nga mësuesi ynë i pasionuar i letërsisë Hasan Çobani, si dhe grupi artistik me dirigjent Dashnor Krujën e baletmaestër Vangjel Lalën, ishin pa dyshim realiteti më i bukur i Shqipërisë së asaj kohe, përsa i përkiste moshës së rinisë. Në atë periudhë në gjimnazin tonë “18 Tetori” u organizuan dy seminare kombëtare për talentet e reja në letërsi e arte. Ne filluam të botojmë edhe në Tiranë. Ansambli ynë artistik u filmua disa herë nga Televisioni Shqiptar dhe koncertet përsëriteshin. Qenë ato sezone që na krijuan bindjen që mund të mateshim edhe në rang kombëtar.
Ah, paska qenë një ambient i shkëlqyer dhe shumë stimulues!
Sigurisht, ne “ushqenim” me talente estradën e teatrin e qytetit. Unë në atë periudhë edhe prezantoja, edhe recitoja në teatër, edhe këndoja në festivale dhe me estradën, ashtu si edhe të tjerë të ansamblit tonë, Liliana Kanina, Sandër Bufi, Elida Korreshi, Elanda Xhelili e Merita Lola. Gjatë frekuentimit të mëparshëm të Shtëpisë së Pionierit, falë këmbënguljes së mjeshtrit të muzikës Fotaq Filipeu, iu vura mandolinës dhe më pas kitarës dhe, duke qenë se shkruaja poezi, ëndërroja të bëhesha kantautor. Në kohën e lirë, në xhirot e gjata, kishim fatin të shkëmbenim mendime me Halil Jaçellarin e Faslli Halitin. Mes tyre gjenim edhe një poet të çuditshëm, Sherif Balin. Për ata që si unë, u pëlqente edhe piktura apo skulptura, mjaftonte t’i hidhnin një sy studjove të Halitit, Maksim Bushit, Behar Sefës, e më vonë të Besim Golemit, Luan Boriçit e Ilir Çakallit. Lushnjen e vizitonin shpesh edhe Loni Papa, Vath Korreshi, Vaçe Zela, Ajete Brahimi, Ilia Shyti, Kristaq Dhamo, Margarita Xhepa e Pavlina Mani. Nuk mungonin për një kohë të gjatë as Ismail Kadarè, Dritëro Agolli, Sali Shijaku e Skënder Kamberi… Ky ishte fati i mirë i lushnjarëve, toka e tyre ishte shumë pjellore jo vetëm në bujqësi!
Por kjo atmosferë, për fat të keq, nuk vazhdoi për një kohë të gjatë. Shpejt ne do të mësonim “t’i bënim hesapet” ma ata që komandonin realisht artet dhe letërsinë. Famëkeqi Plenum i Katërt dogji më parë ëndrat e krijuesve në moshë më të madhe se e jona. Përzënia e Faslli Halitit në fshat ishte sinjali i parë që asgjë nuk do të vazhdonte si më parë. Burgimi i Visar Zhitit, që e kisha edhe fqinj e ishim miq shtëpie, na dha goditjen e knokc out-tit. Post plenumi qe për shumë prej nesh një shtyrje me forcë drejt dramash e tragjedish që lanë në ndërgjegjet tona plagë të pashërueshme.
Përse flisni gjithmonë në shumës?
Sepse dhe shock-u që pasuam ishte kolektiv. Rrugët tona do të ndaheshin më vonë, sipas talentit, punës, fatit dhe, sidomos, sipas mëshirës së komanduesve.
Ju keni një aftësi të pabesueshme të stilit tuaj poetik, që dëshmon gjithnjë e më shumë se jeni ndër poetët e shquar të letërsisë shqipe. Kur ju shkruani një poezi, cila është pjesa më e vështirë; puna me fjalën, muzikaliteti i vargjeve, kadenca, ruajtja e rimës apo figurat artistike?
Mendoj se stili nuk duhet zgjedhur paraprakisht. Formën e vargut e zgjedh vetë poezia. Autori duhet të jetë i gatshëm dhe i përgatitur t’i përgjigjet në çast trokitjes së saj në portën inkandeshente të zemrës e ta pëcjellë atë në laboratorin e ftohtë të trurit. Me fjalët unë punoj shumë, pasi ato janë treni i ngadaltë e i arësyeshëm i mendimit të vërshyer. Qëllimi im ka qenë gjithmonë ta afroj poezinë me njerëzit e zakonshëm dhe kjo bëhet së pari duke mos qenë hermetik me dashje. Metaforat e mjetet e tjera artistike janë të dobishme deri sa nuk ndërpresin komunikimin me lexuesin, ato duhet të befasojnë, por jo të vështirësojnë kuptimin e vargut. Në vargjet e mia kadencat apo muzikaliteti i vargjeve vijnë krejt natyrshëm, unë nuk i mendoj dhe as i kontrolloj ato. Thonë që kjo ka të bëjë me veshin e muzikës së poetit. Nëse kjo thënie është e vërtetë, unë, të paktën në këtë drejtim, duhet të falenderoj natyrën. Edhe rimat, sipas meje, kanë të bëjnë me muzikën. Në fakt, varg të rregullt të mirëfilltë unë nuk shkruaj më, por rimat dhe asonancat më vijnë të pa më pyetur, ndoshta kjo edhe për eksperimetet e shumta ta kohës së rinisë, kur adhuroja Çajupin, Nolin, Lasgushin apo Eseninin.
Ku qëndron forca e inteligjencës tuaj; është ambicje sfidë apo të dyja bashkë?
Nuk jam ambicioz dhe kjo më ka shpëtuar nga xhelozia – sëmundje kronike e një pjese të mirë të poetëve. Sfidë? Mund të them se po. Kam sfiduar gjithmonë brenda meje, herë alegorikisht e më shpesh hapur, fatin historik, të djeshëm e të sotëm, kam sfiduar e sfidoj vetveten, fatkeqsitë, lodhjet, sëmundjet, kohën. Arma e sfidimit ka qenë gjithmonë e njejtë: puna.
Cili është elementi më i rëndësishëm dhe më interesant për të shkruar një libër të suksesshëm me poezi?
Carpe Diem. Poezia është çast, emozion, anarki. Ajo vdes kur emocionit i merret fryma nga racionaliteti. Poezitë e pashkruara janë si gra të bukura që kalojnë vazhdimisht pranë teje. Ato më të bukurat të godasin menjëherë. Por jo të gjithë dinë t’i joshin ato e t’i bëjnë për vete. Nëse kap emocionin që ato ngjallin, poezia është shkruar vetë.
Ju keni shkruar poezi e poema me ndjenja të trishta, të thella, me ton qytetar e intelektual. Mesa di unë iu kanë quajtur “poeti rebel, i cili ka luftuar gjithmonë kundër regjimive mizore e të pamëshirshme, kundër egërsisë së diktaturës”. A ka dicka të vërtetë në këtë thënje?
Mendoj se po. Gjithë jeta e krijimtaria ime kanë kaluar nëpër shtegun e vështirë të kërkimit të të vërtetës e të të drejtës, pavarësisht se kjo tendencë më ka shkaktuar e vazhdon të më shkaktojë vuajtje pa mbarim, kundërshtarë të egër e hakmarrje.
Tek poema “Barkodë” ju shkruani: “…Nuk rrodhi kurrë gjak i mirë midis meje e sovranëve…”. Kur shkruan poeti vargje rebelë?
Kur ka revoltën brenda.
Njeri prej kritikëve tuaj thekson: Shpend Sollaku Noè shkruan një poezi të angazhuar, me retrospektiva në histori e mitologji, por për t’u kthyer gjithmonë në bashkëkohoren dhe problemet e sotme të një bote të populluar nga tiranë, xhelatë, banca të kthyera në perëndi…
Autori i këtyre rreshtave, M. Rizza, është bazuar tek poemat e mia “Mare Nostrum”, “Murus Noster”, “Check up Homerit” e “Barkodë”, të shkruara në fakt para falimentimit të Lehman Brothers-it. Më kanë dhënë kënaqësi të veçantë mesazhet e marra nga të rinjtë e përfshirë në lëvizjen 15-M, të quajturit movimiento de los indignados. Më shkruanin që poema “Barkodë” qarkullonte tendë më tendë.
Ju shkruani edhe poezi dashurie në vargjet tuaja shpërthyese. Ç’është dashuria për ju?
A² + b²= c² ? Nuk ka Pitagorë apo Jerome Isaac Friedman që i jep përgjigje kësaj pyetjeje. Dashuria është një mister aq origjinal, saqë lind e vdes brenda një trupi të vetëm. Sepse s’ka dashuri që ngjajnë. Ngjashmëritë e saj janë iluzione që na pëlqen t’i besojmë. Ne nuk jemi të aftë ta zbërthejmë atë as me njohuritë tona shkencore, as të nisur nga Bibla, Kurani apo Thorah. E shumta që mund të bëjmë është të përshkruajmë vuajtjet që pësojmë prej atij misteri të mbinatyrshëm. Flas për dashuritë tona personale. Ato të të tjerëve përpiqemi, me sukses të mjerë, vetëm t’i imagjinojmë.
Më keni impresionuar se me sa ndjenjë, profesionalizëm, talent dhe kujtesë të admirueshme transmetoni emocionet në përkthimet tuaja në disa gjuhë. Cilit parimi i përmbaheni gjatë përkthimit? Si ia arrini të balanconi krijimtarinë tuaj midis përkthimit dhe krijimit origjinal?
Kohët e fundit merrem shumë pak me përkthime, pasi koha ime e lirë është gjithmonë e zënë me shkrimin e krijimtarisë time origjinale. Që t’i vihem përkthimit duhet që të kem lexuar diçka që veçanërisht më ka pëlqyer apo të kontrolloj përkthyesit e librave të mi se sa e si i janë përmbajtur origjinalit. Duhet të them se të dyja palët, autorët që përkthej ashtu edhe përkthyesit e veprës time, vuajnë shumë prej meje. Në përkthimin e të tjerëve unë kërkoj dorë të lirë, pasi i përmbahem parimit të përshtatjes në gjuhën e sidomos në kulturën e vendit ku autori dëshiron të prezantohet. Modeli më i mirë i këtij parimi në Shqipëri ishte Noli, që nuk përkthente, por shqipëronte. “Traduttore-traditore” thotë proverbi italian. Në fakt të gjithë përkthyesit, kush më shumë e kush më pak, e tradhëtojnë autorin që përkthejnë. Por kjo tradhëti, kur lind nga qëllimi i mirë për të prezantuar sa më denjësisht autorin dhe për ta bërë atë sa më të asimilueshëm për lexuesin e ri që nuk është ai i atdheut origjinal të veprës, është një tradhëti e bukur. Për të qenë i sinqertë, ju them që, nga ana tjetër, “u nxij jetën” përkthyesve të mi dhe bëj të pamundurën që të jem “i tradhëtuar” sa më pak.
Ju shkruani në shqip dhe italisht dhe jeni përkthyer në 17 gjuhë të rëndësishme të Evropës, Azisë, Amerikës Latine e Afrikës e Oqeanisë. Librat tuaj janë shitur në rreth njëqind vende. A kanë meritë në këtë sukses edhe përkthyesit? Cilët nga përkthyesit e tu ju kanë pëlqyer më shumë?
Sigurisht që kanë një meritë të rëndësishme. Prej tyre do të veçoja Renato Vecellio (Vjenë, Austri – në gjermanisht, nga italishtja), Ana María Pizza Velasco, (Buenos Aires, Argjentinë – në spanjisht nga italishtja), Shkelzen Mecaj (Usa në anglisht nga shqipja dhe italishtja), Fanélie Chef Cointot, (Francë – në frëngjisht nga italishtja)…
Në krijimtarinë tuaj të gjërë një vend të shquar zini edhe si prozator. Vecanërisht do të përmendja: “Kolumbia e Ballkanit”, “Shekulli i shkurtër ballkanik”, “Kufiri i mjegullës” etj. , që kanë patur jehonë, por edhe janë vlerësuar mjaft nga kritika e huaj. Çfarë ju ka shtyrë për realizimin e këtyre veprave në prozë? Përse tituj kaq intrigues?
Dy librat e parë janë të karakterit hulumtues-hetimor. “Kolumbia e Ballkanit” ka të bëjë me ekpansionin e mafieve në gadishullin tonë në fillimet e viteve ’90, ndërsa “Shekulli i shkurtër ballkanik” ishte një përpjekje e dëshpëruar për t’i bërë të njohur Evropës rrezikun që i kërcënohej Kosovës. Që të dy këta libra libra janë shkruar në fillim të viteve 90 dhe janë bërë publikë në 1994-ën. Në suksesin e tyre ndihmoi shumë edhe RAI, radiotelevizioni italian. Romani i sapobotuar në Itali, në italisht, “Il confine della Nebbia” (Kufiri i mjegullës) e merr subjektin nga Shqipëria e pas shembjes së Murit të Berlinit. Është i pari botim i një serie romanesh që kam shkruar rreth asaj teme. Titujt e tyre janë intrigues, pasi dhe ç’ka përshkruajnë është e tillë.
Kur dikush pyeti Stefan King se si mund të bëhesh shkrimtar, ai iu përgjigj: “Merrni ndër duart tuaja libra të shkrimtarëve të tjerë dhe lexoni çdo gjë të tyre, mos mendoni jo vetëm si të shkruani libra”. A ndani të njëjtën filozofi me të?
Deri në një farë mase. Nuk mjafton vetëm të lexosh shkrimtarë të tjerë për t’u bërë i aftë të shkruash. I pari mbetet gjithmonë talenti. Pa të nuk shkohet asgjëkundi. Pastaj duhet zotëruar një kulturë shumë e thellë. Dhe këtu nuk e kam fjalën vetëm në njohjen e marifeteve e të të shkruarit. T’ì mbijetosh konkurencës së sotme duhet të njohësh me themele së pari gjuhën në të cilën shkruan e të kesh një kulturë enciclopediche. Pastaj duhet t’i mohosh vetes shumë prej gëzimeve “të vogla” tokësore, të jesh gati të sakrifikosh vetveten, kohën tënde të lirë, shpesh edhe miqësitë dhe ndjenjat e tua më të shtrenjta. Kur ke arritur të kuptosh se je bërë një njeri i tillë, të paktën ke filluar të mendosh si një shkrimtar. Pastaj hyjnë në lojë aftësia për të qenë origjinal, pastaj…
A ju ka rastisur gjatë jetës tuaj që të jeni takuar apo të keni pirë kafe me ndonjë nga personazhet e prozës tuaj?
Shpesh. Mendoj se u ndodh të gjithëve atyre që, ashtu si unë, kanë si pikënisje realitetin. Aforisma që i etiketon shkrimtarët si vjedhës të jetës së të tjerëve nuk është e pabazë. Të gjithë ju mendoni se jeni të pasurvejuar, në bar apo në rrugë, por atë që nuk ua kanë bërë zbulimet e fshehta, mund t’ua bëjë shkrimtari. Ju futeni pa dashjen tuaj ne dedalonë e trurit të tij dhe rilindni diku tjetër, në faqet e ndonjë romani. Sigurisht me emër tjetër, ndoshta edhe me portret të modifikuar, por ai që është më i rëndësishmi, shpirti, është juaji. Sidoqoftë jini të qetë, shpirtin tuaj nuk e presin qelitë e torturave të Guoanbu-së apo të Dirección General de Inteligencia. Shkrimarët nuk janë agjentë të pamëshirshëm, as UFO, as Karontë dhe as Shën Pjetra. Nuk do t’ju takojë të paguani asgjë. Nëse keni fatin të jeni “grabitur” nga ndonjë talent i vërtetë, mbeteni të pavdekshëm, por këtu në tokë, dhe jo duke u sorollatur nëpër mjegullat e Akeronit.
Ju merreni edhe me publiçistikë e politikë. Si i harmonizoni këto pasione me letërsinë?
Sforzimi më i madh është të mos i bëj këto pasione të ndërthuren me njera-tjetrën. Shpresoj t’i jem përmbushur këtij kushti thelbësor.
Jeni gjithashtu bashkëpunëtor dhe mbështetës i fortë e i suksesshëm i Amnesty International, në mbrojtje të të drejtave themelore të njeriut, sidomos të emigrantëve dhe azilantëve politikë. Si ndiheni për këtë?
Gjithmonë në alarm. Si pjesë e të tërës. Shumë prej azilantëve janë intelektualë të mirëfilltë. E këtu problemi nuk është vetëm human. Me emigrimin e tyre ata sjellin në Evropë e gjetkë një pjesë të rëndësishme të trurit e të kulturës së vendeve që shpesh janë të detyruar të braktisin përgjithmonë. Ligje të përbashkëta të Evropës për t’i marrë në mbrojtje nuk ekzistojnë ende, ato të vendeve anëtare kanë shumë boshllëqe. Prandaj roli i Amnesty International dhe i të tjerave organizata binjake, në shpëtimin e këtij mozaiku të rëndësishëm të kulturës botërore, është i pazëvendësueshëm.
Çfarë do t’ju pëqente t’u thonit politikanëve shqiptarë?
Nuk më pëlqen të trasformohem në një predikues. Megjithatë, nëse fjala ime ka ndonjë vlerë, uroj jenë inteligjentë për të kuptuar momentin kur koha e tyre ka perënduar e të mos druhen që t’u lënë vendin më të rinjve, sidomos kur ata sjellin ide të reja. Në një demokraci (ajo amerikane in primis) e shumta mund të rrish mbi shalë deri në 8 vjet. Ndryshe trasmormohesh në një Hugo Chaves. Kasta e sotme shqiptare është e vjetëruar. Që prej 20 vjetësh janë po ata emra. Prej tyre nuk mund të pritet rinovim – kusht ky i domosdoshëm për t’iu bashkuar Evropës.
Dhe gazetarëve?
Të jenë më shumë të pavarur prej xhepit që i paguan. Duket e vështirë, por nuk është e pamundur.
Po për inteligjencës shqiptare?…
Që ka mundësira të jashtzakonshme, që Amerika e fundit akoma nuk është zbuluar. Ndoshta duhet të jetë më pak nazionaliste e më shumë europeiste. Integrimi në kontinentin ku bëjmë pjesë imponon deri diku sakrifikimin e sovranitetit kombëtar.
Shqiptarëve të diasporës?
Të mos getizohen, te japin nga kultura jonë e të marrin prej vendeve ku jetojnë, të mësohen të mendojnë globalisht.
Ç’përshtypje ju lë kritika e sotme shqiptare?
E hutuar, e sipërfaqshme, klienteliste.
A ka ndonjë gjini tjetër që ju e lëvroni apo që do të dëshironi ta provoni?
Zbavitem me fotopoezi e murales për të ilustruar librat e mi. Më pëlqen t’ua bëj vetë edhe kopertinat. Për nesër nuk i dihet…
Kush ju mbështet shpirtërisht në krijimtarinë tuaj të larmishme?
Sot gruaja dhe djali. Dhe jo vetëm shpirtërisht. Në themel qëndrojnë gjithmonë nëna, vëllezërit dhe motrat e mia të pakursyera. Pa sacrificat e tyre asgjë nuk do të kishte qenë e mundur.
Bisedoi: Raimonda Moisiu.Botoi Tirana Observer