Nga Keze Kozeta Zylo/

 Gettysburg është një qytet në shtetin e Pensilvanisë i njohur ndryshe si sheshi i Luftes kombetare sepse u be një pikë kthese në Luftën Civile.  Parku Museum quhet Park Kombëtar Ushtarak.

Parku gjithashtu përfshin Muzeun e Gettysburg dhe Qendrën e Vizitorëve, duke shfaqur objekte të Luftës Civile dhe Varrezat Kombëtare të Gettysburg, ku një memorial shënon dhe vendin, platformën ku qendron Abraham Linkoln i cili mbajti fjalimin më të rendesishëm historik prej dy minutesh në 19 nëntor, 1863.

Beteja e Gettysburgut u zhvillua nga data 1-3 korrik 1863, rreth qytetit të Gettysburg, Pensilvani, nga forcat e Bashkimit dhe të Konfederatës Gjatë Luftës Civile Amerikane.

Beteja përfshinte numrin më të madh të viktimave të të gjithë luftës dhe shpesh përshkruhet si pika kthyese e luftës. Ushtria e Majorit të Ushtrisë së George Meade, Potomac, mundi sulmet e Ushtrisë së Virxhinias Veriore të Konfederatës, Robert E. Lee, duke i dhënë fund përpjekjes së Lee për të pushtuar Veriun.

Pas suksesit të tij në Chancellorsville në Virxhinia në maj 1863, Lee udhëhoqi ushtrinë e tij përmes Luginës Shenandoah për të filluar pushtimin e tij të dytë të fushatës North-Gettysburg. Me ushtrinë e tij shpirtërore, Lee kishte për qëllim të zhvendoste fokusin e fushatës veriore nga Virxhinia veriore e shkatërruar nga lufta dhe shpresonte të ndikonte politikanët e Veriut që të hiqnin dorë nga ndjekja e luftës duke hyrë në Harrisburg, Pensilvani apo edhe Filadelfia.

I mbartur nga Presidenti Abraham Lincoln, gjenerali Joseph Hooker e shtyu ushtrinë e tij në kërkim, por u lirua nga komanda vetëm tre ditë para betejës dhe u zëvendësua nga Meade.Elementët e dy ushtrive fillimisht u përplasën në Gettysburg më 1 korrik 1863, pasi Lee me forcë përqendroi forcat e

tij atje, objektivi i tij ishte të përfshinte ushtrinë e Bashkimit dhe ta shkatërronte atë. Kodra të ulëta në Veriperëndim të qytetit u mbrojtën fillimisht nga një divizion Bashkimi i Kalorësisë nën komanden e Brigadier Gjenerali John Buford, dhe së shpejti u përforcua me dy trupat e këmbësorisë së Bashkimit. Megjithatë, dy trupa të mëdha Konfederate i sulmuan nga Veriperëndimi dhe Veriu, duke shembur linjat e Bashkimit Evropian, duke i dërguar mbrojtësit dhe duke u tërhequr nëpër rrugët e qytetit deri në kodrat vetëm në Jug.

Në ditën e dytë të betejës, shumica e të dy ushtrive ishin mbledhur. Linja e Unionit u paraqit në një formacion mbrojtës që ngjante me një grep peshku. Në pasditen e pasluftës të 2 korrikut, Lee filloi një sulm të rëndë në anën e majtë të Bashkimit dhe luftimet e ashpra u përplasën në pjesën e rrumbullakët të vogël, në fushën e grurit, në Devil’s Den dhe nën pemët. Në të drejtën e Bashkimit, demonstratat konfederative u përshkallëzuan në sulme të shkallës së plotë në kodrën e Culp dhe kodrës së varrezave. Të gjithë në të gjithë fushën e betejës, pavarësisht humbjeve të mëdha, mbrojtësit e Bashkimit i mbajtën linjat e tyre.

Në ditën e tretë të betejës, luftimet rifilluan në kodrën e Culp, dhe betejat e kalorësisë u tërhoqën në lindje dhe në jug, por ngjarja kryesore ishte një sulm dramatik i këmbësorisë nga 12,500 konfederata kundër qendrës së vijës së Bashkimit në Varrezat e Ridge, i njohur si ngarkesa e Pickett.  Ngarkesa ishte zmbrapsur nga pushka e Bashkimit dhe zjarri i artilerisë, me humbje të madhe për ushtrinë konfederate.

Lee e udhëhoqi ushtrinë e tij në një tërheqje torturuese prapa në Virxhinia. Ndërmjet 46,000 dhe 51,000 ushtarë nga të dy ushtritë ishin viktima në betejën tre-ditore, më të shtrenjtë në historinë e SHBA -s.

 

Më 19 nëntor, Presidenti Lincoln përdori ceremoninë e përkushtimit për Varrezat Kombëtare të Gettysburgut për të nderuar ushtarët e rënë të Bashkimit dhe për të ripërcaktuar qëllimin e luftës në adresën e tij historike të Gettysburg.

 

Beteja e Gettysburg ishte beteja më e madhe dhe më vdekjeprurëse e Luftës Civile Amerikane.

Për tri ditë më shumë se 160.000 njerëz luftuan për vizionet e tyre konkurruese të Amerikës. Më shumë se një e katërta u vranë, u plagosën ose u futën në një robëri të pasigurt dhe shpesh vdekjeprurëse. Të mbijetuarit e dinin se kishin kaluar nëpër një nga betejat e mëdha të historisë. Shumë më vonë u kthyen në fushën e betejës së Gettysburg për të kuptuar se çfarë ndodhi dhe për t’u përpjekur të kalonin kujtimet e tyre në brezat e ardhshëm.

 

Mësim dhe Muze i hapur në natyrë mbi 1200 monumente

 

Kur viziton Gettysburg te duket sikur gjen një klasë të madhe në natyrë.

Mbi 1200 monumente guri, bronzi dhe hekuri tregojnë historitë e njerëzve që kanë luftuar këtu dhe u ndihmojnë vizitorëve të eksplorojnë një nga pikat e mëdha të kthesës në historinë amerikane.

Beteja e monumenteve të Bashkimit të Gettysburgit.  Numri më i madh i monumenteve në fushën e betejës janë monumente për regjimentet dhe bateritë e Bashkimit, të vendosura në vendin ku luftonin njësitë. Disa shtete të Veriut gjithashtu vendosën monumente shtetërore, dhe ka disa monumente për brigadat veriore ku të gjitha regjimentet erdhën nga i njëjti shtet. Ka

Ka edhe monumente për regjimentet dhe bateritë e Ushtrisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës që luftuan në Betejën e Gettysburg.

Monumenti Konfederal në Gettysburg ka më pak monumente konfederate. Për shkak të rregullave për vendosjen e monumenteve dhe qëndrimet e Jugut ndaj një beteje në Veri, ka shumë pak monumente për regjimentet e Konfederatës dhe asnjë për bateritë Konfederate në fushën e betejës së Gettysburg. Shumica e monumenteve konfederative janë monumente shtetërore të ngritura nga shtetet e Jugut.

Monument për gjeneralin Hayes në Gettysburg Ka mbi 40 monumente për individë nga të dy anët. Shumica janë për gjeneralët. Por ka gjithashtu një toger, një nga 64 burrat që i kanë dhënë Medaljen e Nderit për atë që bënë në Betejën e Gettysburg. Ka dy kapedanë dhe madje dy civilë – një qytetar që mori një armë dhe u bashkua me luftën dhe një grua që ndihmoi të varrosë të vdekurit dhe që përfaqëson sakrificën dhe vuajtjen e të gjitha grave në Luftën Civile.

Eshte dhe Monumenti i Shtabit në Gettysburg për të ndihmuar vizitorët të kuptojnë betejën. Departamenti i Luftës ngriti monumente mbi 100 selitë e Unionit dhe Konfederatës duke detajuar veprimet e brigadave, ndarjeve dhe trupave gjatë betejës. Dhe për të ndihmuar në kompensimin e mungesës së memorialeve konfederative ata vendosën shënuesit për secilën prej baterive të artilerisë Konfederate në vendet ku ata luftuan.

Gjate turneut disponojne mbi 50 harta lokale dhe na lejuan të shihnim se ku monumentet janë në lidhje me njëra-tjetrën, rrugët kryesore dhe tiparet e terrenit të parkut dhe zonës përreth.

Jane disa ferma te Betejës së Gettysburgit, nje prej tyre eshte e ish presidentit te Amerikes Eisenhower i cili erdhi ne pension dhe jetoi aty derisa vdiq.

Ndersa shtëpia Mary Thompson (selia e gjeneralit Lee) është rikthyer në pamjen e saj të 1863-ës!

 

Kulla “Longstreet” ose “Eisenhower” në Avenue West Confederate

 

Kjo kullë vëzhgimi është ndërtuar në vendin e pjesës jugore të linjave konfederative gjatë betejës dhe ndodhet në anën e rruges “Konfederata Avenue”. Kulla na afroi një pamje qe të shikoje Orchard Peach, Fushen e Luftës dhe Little Round Top. Gjithashtu ishte e dukshme dhe Ferma e presidentit Eisenhower.

Kulla eshte 21 metra e 33.6 cm e larte dhe daton që nga viti 1896.

 

Varreza Kombëtare e Dëshmorëve për viktimat e Unionit në Luftën Civile Amerikane ne Gettysburg

 

Monumenti Kombëtar i Ushtarëve është në qendër të dy seksioneve gjysmë-rrethore me 18 zona të Unionit, zona të rregullta të SHBA-s dhe 3 zona për varre të panjohur.

Varreza Kombëtare e Gettysburgut është një Varrezë Kombëtare e Shteteve të Bashkuara të Amerikës e krijuar për viktimat e Unionit në Luftën Civile Amerikane në 1 – 3 korrik 1863 në Gettysburg. Ajo është e vendosur vetëm jashtë Gettysburg Borough, në Adams County, Pennsylvania. Toka ishte pjesë e fushës së betejës së Gettysburg, dhe varrezat janë brenda Parkut Kombëtar Ushtarak të Gettysburgut.

Presidenti i SHBA-s Abraham Lincoln mbajti fjalimin e tij të rëndësishëm ne varrezën kombetare ne Gettysburg, më 19 nëntor 1863.

Varreza përmban 3,512 trupa nga Lufta Civile, duke përfshirë varrezat e 979 trupave te panjohur.  Ajo gjithashtu ka seksione për Veteranët e Luftës Spanjolle-Amerikane, Luftën e Parë Botërore dhe luftërat e tjera, së bashku me varret e bashkëshortëve dhe fëmijëve të veteranëve. Numri i përgjithshëm i tejkalon 6.000.

Monumentet e betejës, përmendoret dhe shënuesit janë të shpërndara në të gjithë varrezat, muret e gurit, gardhet dhe portat e hekurta, shenjat e varrimit dhe të seksioneve, dhe trotuaret e tullave janë renditur si struktura kontribuese brenda zonës historike të Gettysburg Battlefield.

Monumenti Kombëtar i Ushtarëve është një përmendore kushtuar sheshit te Luftes Civile ne Gettysburg i cili ndodhet në pikën qendrore të Varrezat Kombëtare të Gettysburgut. Ai nderon ushtarët e betejës dhe tregon me alegori për “Paqen dhe bollëkun nën liri … pas një lufte heroike.  Përveç një mbishkrimi me 4 linjat e fundit të adresës Gettysburg, boshti me 4 mbështetëse ka 5 statuja:

“Një statujë e madhe që përfaqëson konceptin e Lirisë e kapërcen piedestalin, tetëmbëdhjetë yje të mëdhenj bronzi që rrethojnë piedestalin nën këtë statujë përfaqësojnë shtetet e Unionit të tetëmbëdhjetëve me të vdekur të varrosur. Janë katër statuja të vendosura në çdo cep afër bazës, përfaqësojnë Luftën, Historinë, Paqen  dhe bollëk.

Lufta përfaqësohet nga një statujë e një ushtari amerikan që rrëfen historinë e betejës për Historinë. Nga ana tjetër, Historia regjistron me majë shkruese dhe tabletë arritjet e betejës dhe emrat e të vdekurve të nderuar. Një statujë e një mekaniku amerikan dhe mjetet e tij ilustron Paqen.  Një figurë femër me një tufëz gruri dhe frytet e tokës që përshkruajnë paqen dhe bollëkun si triumfin kurorëzues të ushtarit.

Massachusetts miratoi ndarjet për Shoqatën e Monumenteve të Ushtarëve të Gettysburg më 14 mars 1865, dhe në maj, David Wills ftoi organizatat e veteranëve për ceremoninë e gur themelit të 4 korrikut Struktura e monumenteve u ndërtua në veprat e Batterson në Westerly, Rhode Island, Lirisë duke kapur shpatën dhe kurorën e dafinës.  U skalit në Romë dhe mbërriti ne tetor 1868).  Monumenti pa statujat “Bolleku” ose “Paqja” u dedikua në 1869 me lutjen e Rev. Henry Ward Beecher, pasuar nga një fjalim nga gjenerali George G. Meade, oratori nga senatori Oliver P. Morton dhe Poema nga Bayard Taylor. Statuja e “Bollekut” e monumentit u vendos, më 26 gusht 1869, dhe një rekord i gurëve të themelit dhe ceremonive të përkushtimit u botua në vitin 1874. Në kundërshtim me besimin popullor, monumenti nuk qëndron në vendin e oratorit të adresës së Gettysburg

 

Gratë afrikano-amerikane

 

Gratë afrikano-amerikane patën një kohë të vështirë në Gettysburg. Ushtria Konfederate ishte autorizuar të kapte çdo person me ngjyrë që hasnin në marshimin e tyre në veri dhe t’i dërgonte në Jug si “kontrabandë të kapur” për tu kthyer në skllavëri –

Elizabeth Thorn, gruaja shtatzënë e menaxherit të varrezës kryesore të Gettysburgit, ka hapur 102 varre për ushtarët e vdekur pas betejës. Një skulpturë jetësore në varrezat përkujton veprat e saj. Historite tregojnë për banorët e zinj të rajonit që iknin nga qyteti, në kodra, ndërsa të tjerët u arrestuan nga Konfederata.  Të paktën një i identifikuar vetëm si “Tezja Liz” – u arratis nga kapitenët e saj duke hyrë në Kishën e Krishtit Lutheran dhe duke u fshehur në kambanë për ditë pa ushqim ose ujë.

Histori interesante eshte dhe me Lydia Smith”. Ajo ishte një grua e varfër me ngjyrë që kishte kursyer pak para nga vitet e punës së rëndë. Në betejë, ajo punësoi një kamionçinë dhe kalë dhe udhëtoi nëpër ferma, duke u thënë për mijëra burra që vuanin. Ajo pranoi donacionet e ushqimit dhe veshjeve dhe, kur donacionet mbaroheshin fillonin të shpenzonin paratë e veta. Çdo ditë, me karrocën e saj të lartë, u kthye drejt spitaleve, dhe kur arriti tek ata, e lodhur nga kilometra udhëtimi, filloi të shpërndante artikujt që kishte sjellë.  Ajo ishte në gjendje të shihte rolin e tyre si luftëtarë të cilët luftonin për të përjetësuar skllavërinë por ajo ishte humane dhe vazhdoi të ofronte një spital të improvizuar me njerez rreth Gettysburg-ut me ushqime, veshje dhe ushqime të shijshme deri sa ajo kishte kaluar tërë kursimet.

 

Gratë në Gettysburg

 

Memoriali per grate eshte përkujtimi rreth Grave të Gettysburg është një haraç për gratë e Gettysburg që shërbyen dhe vuajtën për shkak të betejës. Nje prej tyre eshte dhe Elizabeth Thorn, bashkëshortja e kujdestarit të varrezave me gjelbërim të përjetshëm. Në kohën e betejës ajo ishte gjashtë muaj shtatzënë dhe kujdesej për tre djem dhe prindërit e saj të moshuar. Burri i saj ishte larg duke shërbyer ne 138 këmbësorinë e Pensilvanisë, e cila po shërbente në Virxhinia gjatë fushatës së Gettysburg.

Elizabeth Masser dhe Peter Thorn emigruan në Shtetet e Bashkuara nga Gjermania dhe u martuan në Gettysburg në shtator të vitit 1855, në të njëjtin vit me të cilin u vendos gurthemeli për varrezat lokale. Disa muaj më vonë, Peter u punësua për të qenë kujdestar i asaj që do të quhej Varreza me gjelbërim të përjetshëm në Gettysburg.

Një portë me hapësirë të brendshme për kujdestarine u ndërtua si një portë në bazat e varrezave. Prindërit e Elizabetës jetonin në njërën anë të ndërtesës së harkut; Pjetri dhe Elizabeta jetonin në anën tjetër. (Sot ka një shtëpi kujdestare të ndërtuar pas harkut në anën e djathtë.)

Gjashtë vjet më vonë, kur filloi Lufta Civile (1861), ata kishin tre djem. Nga 1862, Pjetri mendoi se ishte detyra e tij për t’u bashkuar me Ushtrinë e Bashkimit, dhe ai u regjistrua me këmbësorinë e 138-të të Pensilvanisë, duke i lënë detyrat e kujdestarisë së varrezave Elizabetës dhe babait të saj. Në atë kohë, varrezat kishin mesatarisht rreth pesë varrime në muaj.

Gjatë betejës Thorn dhe familja e saj u detyruan të largoheshin nga shtëpia e tyre, e cila ishte dëshmitare e luftimeve derë më derë më 2 korrik. Ajo u kthye për të gjetur ushqimin e saj dhe pasurinë qe mjerisht ishte vjedhur nderkohe gjeti trupat e vdekur te  shtrirë pa varrosur kudo.

Si kujdestare e varrezave, ajo u urdhërua të fillonte varrosjen e viktimave, burrat ishin caktuar për të ndihmuar, por një nga një ata u largua, sepse ishte i paaftë për të mbajtur punën.  Statuja përshkruan një Thorn të lodhur duke u mbështetur në një lopatë ndërsa ajo mbështetet në varrosjen e 91 viktimave nga beteja.

Elizabeta lindi një vajzë, Rose Meade, atë muaj. Megjithatë, fëmija nuk ishte i shëndetshëm dhe vdiq në moshën 14 vjeçare. Elizabeta gjithmonë besonte stresin e betejës dhe puna e saj që varroste viktimat e saj preku vajzën e saj të palindur.

Burri i Elizabetës u kthye i gjalle dhe ne gjendje te mire shendetsore pas Appomattox, dhe çifti qëndroi në varrezë deri në 1874.

Monumenti u dedikua në vitin 2002. Ajo u krijua nga skulptori Ron Tunison.

Gruaja ne sculpture Jennie Wade- eshte e vetmja civile që vdes gjatë betejës së Gettysburg.

Njëra prej dy grave në historinë e SHBA-së që kanë një flamur Amerikan të valevitet në varrin e saj.

 

I vetmi monument në botë që nderon fjalimin e një Presidenti

 

Monumenti I fjalimit te Presidentit Abraham Linkoln është në Jug të Gettysburg në Varrezat Kombëtare. Ky monument i është kushtuar fjalimit te Presidentit Linkoln ne Gettysburg, fjalimin që ai dha në përkushtim te Varrezave Kombëtare të Ushtarëve më 19 nëntor 1863.

Është ndoshta monumenti i vetëm në botë i kushtuar për një fjalim. Ai përmban një bust të presidentit të skalitur nga Henry K. Bush-Brown, i cili gjithashtu krijoi statujat e kuajve të Gjeneralëve Meade, Reynolds dhe Sedgwick në Gettysburg

Pak javë pas betejës ishte caktuar një ceremoni për t’i kushtuar Varrezat Kombëtare të Ushtarëve, ku u mblodhën të renet e Unionit.

Folësi kryesor u shënua nga oratori Edward Everett. Ai mbajti një fjalim dy orësh, shumë normale për kohën, kur një orator ishte si një ngjarje argëtuese. Një himn u këndua si ndërhyrje muzikore, pastaj Lincoln u ngrit për të dhënë “disa vërejtje të duhura”.

Fjalimi zgjati vetëm dy minuta. Asnjë fotografi nuk tregon Lincoln duke folur, pasi fotografët ishin të befasuar nga fundi i tij i shpejtë.  Raportet flasin për duartrokitje por shume të shpërndarë.

Por dhjetë fjalite u konsideruan si një nga fjalimet më të mëdha në historinë amerikane, duke ofruar udhëzime për një komb që ripërcaktohej në mes të një lufte dhe që kërcënonte ekzistencën e saj.

 

Fjalimi i famshëm i Abraham Linkoln pranë Varrezave Kombëtare në Luften Civile në Gettysburg

 

Tetë dekada dhe shtatë vjet më parë etërit tanë sollen në këtë kontinent, një komb të ri, të konceptuar në liri dhe i perkushtuar ndaj idese se të gjithë njerëzit jane krijuar të barabartë.

Tani jemi të angazhuar në një Luftë të madhe civile, duke testuar nëse ky komb, apo cdo komb tjetër në botë, që konceptohet e mbruhet në këtë mënyrë, mund t’ia dalë të mbijetojë. Jemi mbledhur së bashku në fushën e një beteje të madhe të kësaj lufte. Kemi ardhur për të përkushtuar një copëz toke si vend pushimi të përjetshëm për ata që dhanë jetën e tyre këtu me qëllim që kombi ynë të mund të jetonte. Ne duhet ta bëjmë këtë sepse është gjëja e duhur dhe gjëja më me vend që mund të bëhet.

Por, në një kuptim më të gjerë, ne nuk mundemi as ta përkushtojmë, as ta shenjtërojmë e as ta blatojmë këtë dhé. Ata burra trima që luftuan këtu, qofshin sot të gjallë a të vdekur, e kanë shenjtëruar atë ndërkohë e ne s’kemi as ç’t’i heqim e as ç’t’i shtojmë asaj çfarë ata kanë bërë. Bota pak do t’i vërë veshin asaj çfarë themi ne sot këtu, e aq më pak do të na e mbajë mend; ama ajo kurrë nuk mundet të harrojë veprën që lanë ata këtu.

Në fakt duhet që ne të gjallët t’i përkushtohemi sot veprës së papërfunduar të tyre, vepër të cilën ata që luftuan këtu e shpunë përpara në mënyrë aq fisnike. Ndaj na takon ne që t’i përkushtohemi detyrës madhore që na pret dhe të marrim prej këtyre të rënëve të lavdishëm frymëzim gjithnjë e më të madh për të vazhduar kauzën për të cilën ata dhanë gjithçka kishin; dhe le të zotohemi sot këtu njëherë e mirë se nuk do të lejojmë që vdekja e këtyrë të rënëve të shkojë dëm; por se ky komb, nën bekimin e Zotit, do të rilindë edhe një herë në liri; dhe se nuk do të lejojmë të zhduket nga faqja e dheut ai pushtet që popullit i takon, sepse prej popullit buron, dhe për popullin ekziston.

 

Filmi “Një lindje e re e Lirisë” në Cyclorama shfaqet në Muzeun Kombëtar të Parkut Ushtarak të Gettysburg

 

Pasi morëm biletat ciceronat na drejtuan të ngjiteshim ne shkallët lëvizëse per ne katin e sipërm.  Duke u ngjitur nën tinguj muzike lufte u ndodhëm papritur dhe befas në një shesh tëvërtetë me imagjinatë të hatashme lufte.  Një qiell i zymtë dhe me re gri të errët që errësonin poltronin ku ishim ulur si vizitorë dhe ndërkohë rreth e rrotull piktura me sipërfaqe tëjashtëzakonshme krijonte efekte të pandjera ndonjëherë në shpirtin e shikuesve, ishte vërtetë një gjendje lufte e tmerrshme…  Brigadat me ushtarë lëviznin përreth, kuajtë tëgjakosur që mbanin gjeneralë rrëzoheshin përdhe, gjethet e gjelbërta të pemëve dhe shkurreve ktheheshin ne fletë të pluhurosura mavi me gjak njerëzish… Copa këmbësh dhe kokash binin për tokë, pikla gjaku përhapeshin ndër bishtat e kuajve.  Ishte rrënqethëse, tronditëse, sa të dukej se së shpejti do të zinte ndonjë plumb përbri.  C’bij nënash u vranë, c’bij nënash u zhdukën, c’bij nënash u plagosën, c’bij nënash nuk ju gjendet emri!  S’kishja parë më konkretisht ngjyrën kafe të baltës përzjerë me gjakun e ushtarëve të rënë…  Ndërkohë filluan uturimat e topave, armët e rënda nëveprim të menjëhershëm, sa për një moment pashë ku ishte dalja se doja vetëm të ikja, të ikja nga sytë këmbët nga lufta…, por gëzohesha që nëkrah kishja Qemalin dhe mbahesha fort, fort…  Luftërat janë gjak, vdekje, humbje, dhimbje, zhdukje, por kanë edhe alegorinë me vehte:  Bollëk dhe Paqe pas Lufte… Sa cudi!  Cfarë emocioni të jep Cyclorama, sjellë si të gjallëgjithcka që se ke parë edhe pse kanë kaluar 154 vite, arti, historia sjellin gjithcka sikur tëkenëndodhur sot, në se ka shtet, ligje dhe burra që e duan Kombin.  Rastësia e solli që të ishja për vizitë në ditët qëishte zhvilluar Lufta Civile në Gettysburg, por njëkohësisht si shqiptare dhe bijë e Mezhgoranit nuk kishja si te mos sillja ndërmend Epopenë e Mezhgoranit, që përkon me 2 korrikun, ku luftëtarët trima me Kryeheroin Asim Zeneli iu thyen kokat fashistëve italianë.  Pse mos të ngrihet një Muze, bustet e dëshmorëve, fusha e betejës, armët që u përdorën luftëtarët dhe bashkimin e tyre pa dallim ideje për Atdheun, pra të kthehet një pelegrinazh.  Flas për këtë betejë nga që e njoh me detaje se ka dhe shumë të tjera si kjo…

Por le te hidhemi tek beteja e Gettysburgut  e cila eshte e njohur edhe si Cyclorama e Gettysburg.  Ciklorama është një pikturë nga artisti francez Paul Philippoteaux që përshkruan ngarkesën e Pickett’s, sulmin Climaktic Confederativ mbi forcat e Bashkimit gjatë betejës së Gettysburg më tre korrik 1863. Katër versione u pikturuan, Dy prej të cilave janë ndër cycloramas te fundit te mbijetuara në Shtetet e Bashkuara.

Versioni i parë i pikturës, i përfunduar më 1883 dhe fillimisht i ekspozuar në Çikago kishte humbur për pak kohë. Ajo u rizbulua në vitin 1965 dhe u ble nga një grup investitorësh të Karolinës së Veriut në vitin 2007 për një sasi të pazbuluar. Deri në nëntor të vitit 2005, piktura e dytë, e ekspozuar fillimisht në ndërtesën Cyclorama në Boston, u shfaq në Parkun Ushtarak Kombëtar të Gettysburgut. U hoq për restaurimin dhe ekspozita u rihap në shtator 2008 në Muzeun e ri të Gettysburg dhe Qendrën e Vizitorëve. Versioni i tretë, i ekspozuar në Filadelfia, dihet se është shkatërruar. Vendndodhja e versionit të katërt, fillimisht i ekspozuar në Bruklin është i panjohur.

Në fjalimin e Gettysburg, dhënë vetëm pak muaj pas betejës epike të Gettysburg, Presidenti Abraham Lincoln bëri thirrje për “një lindje të re të Lirisë”. Gettysburg na kujton se “Liria gjithmonë do të ngjizet”.

Transmetuar nga Morgan Freeman, dhe duke shfaqur zërat e Sam Waterston dhe Marcia Gay Harden, filmi “Një lindje e re e Lirisë” vendos ngjarjet monumentale të Betejës së Gettysburg në kontekstin më të madh të Luftës Civile dhe historisë amerikane.

Filmi eshte sponsorizuar nga Channel Historia.  Një Lindje e Re e Lirisë është shfaqur në teatrot kryesore të filmit ekskluzivisht në Muzeun Kombëtar të Parkut Ushtarak të Gettysburg dhe Qendrës së Vizitorëve dhe vendos fazën për programin e pikturës Ciclorama Gettysburg.

 

2 korrik, 2017

Gettysburg, Pennsylvania