Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

A nuk thashë se ish pushkë e keqe ajo që ra..?

by

KRISTAQ TURTULLI/

I ati, Shtjefën Tota, u vra përpara syve të tij për gjakmarrje kur Marku ishte fëmijë i vogël. Krisma e pushkës u ndje e thatë, fërshëlleu si nepërkë dhe përcëlloi ditën e mugët e të ftohtë të prag dimrit. Shtjefni u ndeh dhe mbërtheu gishtërinjtë në gjoks si të shkulte plumbin. U lëkund disa herë, ktheu sytë nga i biri, donte ti fliste, nuk mundi. Ra përmbys si lis i prerë, i mbytur nga gjaku, pranë përroit të Zefit të vogël, në këndin e shtegut të verbër. Plumbi e pat marrë në gjoks. Qesja me kripë blerë në pazar, i shpëtoi prej duarsh, ra në përrua dhe u tret në çast. Fëmija klithi i llahtarisur, i përmbytur nga lotët, mbërtheu krahun e pajetë të atit dhe bërtiste:

-Tatë, të lutem, ngrehu!

Pranë fëmijës u ndeh një hije e rëndë, shtypëse, me pushkën e madhe në dorë. Marku donte ta shihte vrasësin e të atit por ia vrau sytë dielli i fortë. E qëlloi disa herë me grushtet e vegjël në këmbë.

-Hesht, voc,- foli mbytur vrasësi. Ai qëndroi gjithë ditën e perëndisë në pritë dhe gjymtyrët i ndjente pothuajse të mpira. Kur e pa objektin që do vritej tok me fëmijën, u tundua keqas. Oh, e shitoftë zana, – shfryu me inat dhe pastaj shau ditën dhe motin, por durimi i ish sosur dhe nervat i kish të lodhura. Tyta e pushkës lëvizi horizontalisht, preu horizontin dhe gishti i lëvizi plogështish në këmbëz. Krisma e pushkës e tronditi, i shungulloi në kokë. Atje përtej viktima ra si dru i prerë. Mbështeti fundin e kondakut të pushkës dhe u ngrit me vrull.

-S’kam më tatë,- qante fëmija dhe vazhdonte ta qëllonte me grushtet e vegjël.

-Nuk kisha çka me ba. Or ti fëmi, morti kërkonte mort,- mërmëriti me dhembje marrësi i gjakut. Vështrimi i tij nuk kish urrejtje, ish i zbrazët, si të kish bërë vend në kokërdhokë cepi i mprehtë i kosës së vdekjes. Sklepat e hirta  vareshin si kortina në cepat e syve. Vrasësi u kollit, derdhi ujin e qelbur prej opingave dhe shmangu fëmijën me lehtësi. Ktheu mbarë trupin e të vrarit, ia mbështeti pushkën tek koka, pastaj kapi Markun përdore që dëneste, e nxori në krye të rrugës së fshatit dhe i tha:

– Shko, voc, shko në shtëpi. Tregoi lokes për vrasjen dhe të lajmërojë mortin në fshat.

Marku i vogël qëndronte  i hutuar, ulur në postafin e gurtë poshtë, pranë shkallëve dhe risillte nëpër mend, fërshëllimën e befasishme të plumbit, lëvizjen e kalamendur të babës, shkundjen e mundimshme, ofshamën, rënkimin dhe rënien me zhurmë  si lis i prerë përfundi. Përsëri  fëmijës i dukej krejt e pamundur të vritej baba dhe të mos ngrihej më ngaqë i pëlqente ta krahasonte me kreshnikët e bjeshkëve, Mujin dhe Halilin. Marku priste që baba të çohej me vrull, të fshinte gjakun prej trupit, të lante fytyrën e rreshkët, të mbërthente gjakësin për gryke dhe të merrte vrapin drejt bjeshkëve dhe zanave.

Lart në kullë kishte shpërthyer kuja e madhe. Babë Shtjefni nuk bëzante, i mbështjellë me çarçaf të bardhë. Lokja Drande, nuse e re dhe gjyshja shkulnin faqet dhe flokët. Gjyshi plak Pjetër gjunjë mbledhur, dyllë i verdhë, ballin e rrudhur e kishte mbështetur mbi grykën e pushkës, psherëtinte:

‘A nuk thashë se ish pushkë e keqe ajo qi ra,’ mërmëriste me vete me sytë e ngulur në frëngjinë e ngushtë. ‘Pushka e keqe i kositi jetën tim biri.’

Marku nëpër mjegull dëgjoi shungullimën  e fortë që po përhapej nëpër fshat:

-Hej, hej, Simon Shkaba vrau Shtjef Totën!

Oshëtima e vrasjes së Shtjefën Totës shkundte kullat  dhe përplasej në malin e lartë të Shën Ndreut.

Gërvishti me shkop dheun e butë, bëri vija të shtrembra në tokën e fortë dhe nuk po kuptonte përse bërtisnin aq fort të rriturit, bashkëfshatarët e babës, përhapnin zëçjerrë lajmin ogurzi nga kulla në kulle, kur njëri prej tyre i vrau babën.

Gjyshi plak Pjetër Tota ja dha besën njëzetekatërorëshe familjes vrasëse, por nuk premtoi se do të jepte besën e madhe, tridhjetëditëshen të kërkuar prej katundit. Qe gati të përzinte dërgesën e katundit me të shara e të bërtitura, por kanuni i qëndronte mbi krye si sfinks i tmerrshëm dhe do ta ndëshkonte. Edhe ai, dikur, si gjithë të tjerët e kërkoi me të drejtën e kanunit besën e vogël dhe besën e madhe dhe iu dha prej familjes së viktimës. Prindi plagëhapur në zemër qe i dërmuar, i  brengosur së tepërmi. I shpartalluar, që plumbi i shpejtë si vetëtima i gjakësit nuk shkoi të merrte jetën e pavlerë të një plaku me një këmbë në varr, që e kish ngrënë me kohë kullotën. Por qëlloi keqas, pa mëshirë, i shkurtoi jetën djalit të tij, trimit, të mirit, në lule të burrërisë.

Shtjefën Tota u varros në varret stërgjyshore, ceremonia u mbyll me lot dhe dhimbje. Marku i vogël, i mbajtur në krahë nga nëna, Drandja, vështronte i përhumbur turmën e malësoreve që përshëndoshnin pjesëtarët e familjes së tij, me sy të akullt, shprehje të ngrira, shpërndaheshin kokulur pishtarë ndezur, një nga një e dy nga dy nëpër shtigje e monopate dhe humbisnin në mjegull. Ato ditë ra shumë mjegull dhe ish lagështirë e madhe. Ditën e nesërme pleqësia e katundit erdhi përsëri në kullë për të marrë besën e madhe, tridhjetëditëshen. Fshati dhe pleqësia ishin te shqetësuar, ngaqë e njihnin mirë mërinë e plakut Pjetër dhe mund të derdhej shumë shpejt gjak, nga sa ish e nevojshme dhe e pranueshme prej kanunit. Zerrja, nëna e vari këmishën e përgjakur të djalit, Shtjefnit, lart në katin e sipërm të kullës siç e kërkonte kanuni.

-Pjetër, përse nuk e jep besën e madhe?- e pyeti për herë të tretë plaka, e shoqja Zerrja, përpara se të binin të flinin:- I miri ynë, djali Shtjefën, që më hëngrët mortja, i vuri shpatullat dheut. E për ne, more burrë, nuk ka shumë rëndësi një ditë apo tridhjetëditë.

-Nuk e sheh, jam i sëmurë dhe nuk e di a do jetoj pas tridhjetë ditëve, të marr hakun e djalit,- i tha gjyshi Pjetër. Hoqi me vështirësi tirqet dhe duke rënkuar u fut në shtroje.

 Të dy pleqtë nuk fjetën gjatë natës. U çanin kockat, u therte zemra, merreshin me kujtimet e njerëzve të vrarë në vite dhe së fundi me birin e porsa mbuluar prej dheut të shkrifët. Ndërsa këmisha, e rënduar prej gjakut, lart në katin e sipërm, tundej dhe gjëmonte prej erës së fortë. Dhoma ishte e ftohtë dhe mola gërryente me zhurmë monotone musëndrat. Shtjefni, djali i tyre i dashur u kish premtuar prindërve, se do sillte një mikun e tij nga qyteti, usta të mirë, tu  ndërronte çatinë dhe gjithë faqen kullës së tyre të vjetër, nga brenda dhe jashtë.

Gjyshi Pjetër Tota dëgjoi këshillën e dhembshur të plakës, nënës së të vrarit. Nuk mund të ngjallej i biri i vrarë në gjakësi, në tridhjetë ditë dhe as në njëmijë vjet. Ai ishte burrë malësie dhe nuk mund të dilte jashtë vetes dhe ligjeve të ngurta të kanunit, paçka se nuk i besonte pleqërisë, plagëve të vjetra dhe shëndetit të rënduar. Zëshuar, kokërënduar, duke tymosur duhan të fortë, me vështrim të murrëtyer u dha të dërguarve të pleqësisë së katundit besën e madhe, tridhjetëditëshen. Të dërguarit ikën me  nxitim dhe përhapën lajmin në katund. Plaku Pjetër i ndoqi me sy mospërfillës. Ai edhe pse po vyshkej, po thahej e mplakej dhe ish me një këmbë në varr, nuk e kuptonte fort mirë mokrën lëvizëse të kësaj mendësie, shoqërie kanunore. Pleqësia e katundit, e flamurit e deri lart në kullën e Oroshit. Kur ishin kaq të  vendosur, vendimmarrës dhe kompaktë për atë që duhej dhe ishte e domosdoshme të kërkonin, të merrej fjala dhe besa, në interes të përkohshëm të familjes së vrasësit, përse nuk mundnin të ndalnin vetë gjakmarrjen, si plagë që kosiste familje dhe fise të tëra?

 Gjyshi Pjetër u mbyll në dhomë dhe qëndroi në heshtje në vetmi duke shtrënguar pushkën e gjatë me sytë e ngulur larg në anën tjetër të fshatit mbi kodër, në mugëtirë, ku ish kulla e Simon Shkabës. Kishin rreth katër breza dhe ishin bërë shumë vrasje, hapur, mbuluar dhe humbur varre, që kur filloi hasmëria me atë kullë të hirtë. Atij nuk i kujtohej saktësisht si lindi hasmëria dhe vrasjet e pandërprera mes dy kullave. Robt e dy kullave asnjëherë nuk kishin marrë mundimin të gjenin shkakun dhe fillesën e kësaj hasmërie dhe kasaphane, por merreshin me pasojat e viktimat dhe këmishët e përgjakura tundeshin prej erërave të forta derisa zverdheshin në pritje të marrjes sërishmi të gjakut.

Plaku Pjetër bridhte me hapa të ngadalta, i vetëm nëpër monopate dhe rrugë të hapura, me pushkën në krahë. I rënduar nga brengat dhe mendimet, por jo pranguar prej frikës së pritës dhe fërshëllimës së plumbit. Nuk ia u kthente përshëndetjen bashkëfshatarëve. Tre herë u ndesh ballë për ballë, në shtegun e verbër me gjakësin e të birit, i cili ecte i shkujdesur, ngarkuar me trasta. Plakut Pjetër instinktivisht i shkoi dora tek pushka dhe gishti i shkau tek këmbëza e ftohtë. Dalloi hapur tek tjetri frikën e pritjes së plumbit dhe të vdekjes. Për dreq nuk kish përfunduar akoma besa e madhe, tridhjetëditëshe. Pjetri nuk ish nga ata që shkelnin besën. Kish bërë vaki dikur që shkelej besa në momente të mjegullta çmendurake, ishte zbrazur arma. Shkelësi i besës ish përndjekur me mënyrat më të ashpra, megjithëse ish përpjekur të mbrohej duke thënë se: gishtin në këmbëzën të pushkës e urdhëroi  makthi i gjakut të mpiksur dhe jo ndërgjegjja.

E ftohta erdhi shumë shpejt, në fund të muajit tetor dhe ndërkohë përfundoi besa e madhe tridhjetëditëshe. Ra dëborë e madhe, u bllokuan rrugët dhe pemët u shqyen më dysh prej peshës së rëndë. Gjyshi Pjetër e priti me ankth dhe pagjumësi. Për të marrë gjakun e të birit Shtjefnit, pastronte dhe ripastronte pushkën e vjetër. Vendoste mjekrën mbi dy duart e rreshkura, kockore dhe vështronte pushkën. Si ti lutej mos më turpëro, por të qëllo drejt e në shenjë, sepse po ti shkonte plumbi huq, ish plak dhe nuk kish këllqe ta shlyente. Këmisha e varur në katin e sipërm ish zverdhur dhe prindin e dërmonte. I biri i vrarë e ftonte të merrte gjakun.

Me ndërprerjen e borës dhe zbutjen pak të motit, Plaku Pjetër u ngrit herët në mëngjes, pa kënduar gjeli, u vesh, piu me nxitim një gotë me çaj të nxehtë mali dhe doli me pushkën në krah. Plaka Zerre i ra pas duke fshirë sytë e dobëta dhe këshilluar me zë të ngjirur që ta linte pritën për një ditë më të ngrohtë, por plakut nuk i durohej sa të vinte shpagimin në vend, të merrte hakun e djalit. Pastroi dëborën, bëri një ngrehinë të vogël ku të vendoste grykën e pushkës dhe zuri pritë duke e llogaritur me mend që ta vriste vrasësin e të birit pikërisht në përroin e Zefit aty ku u këput jeta e të birit, Shtjefnit. Dikur syrin e pushkës e kish të mprehtë, si sy shqiponje, por tani shikimi i ish rrëgjuar, mpakur prej pleqërisë. Fryu erë e fortë, plakut po i thaheshin duart, këmbët dhe i kërciste nofulla pa dhëmbë. Gjakësi po vonohej ti dilte në shteg dhe dita po ikte. Një herë iu duk sikur hasmi po vinte me hapa të mëdhenj, si ti gëzohej pritës së tjetrit, por ishte veçse një përshtypje e zbehtë dimri. Shpresa se mund të shfaqej tutje në horizont gjakësi i djalit iu davarit shpejt. Vështroi rreth e rrotull, ishte vetëm në mes të masës së pamat të dëborës. Kullat e katundit dukeshin si pika të vogla të zeza. Herë si brumbuj, që iknin me nxitim në radhë njëra pas tjetrës, treteshin në sfond përpiheshin prej bardhësisë së lodhur të dëborës.

Kur iu prenë shpresat, mezi mundi të dallonte me sytë e lodhur siluetën e Simon Shkabës teksa ecte me nxitim në majat e gishtave të këmbëve, sikur kërcente mbi susta. Pjetrit i rrahu zemra me forcë dhe e mbërtheu një ankth i tmerrshëm, triumfi i pleqërisë. Mjekra dhe duart po i dridheshin prej të ftohtit të dimrit dhe padurimit. Mos më korit, mos më korit, të lutem. Futi fishekun në gojë të pushkës. Ç’ishte kjo dridhje kaq e madhe që e kish përfshirë! Oh, oh! Udha ngrihej dhe ulej si të ish e lëvizshme. Mblidhe veten Pjetër, dale, e futa në shënjestër, hë! Plaku  mori shenjë, qëlloi. Por ai nuk u mbush me frymë dhe shfryu kur lëvizi gishtin në këmbëzë dhe pushka prej forcës e goditi në sup dhe e flaku tutje, ndërsa plumbi shkoi në ajër.

Simon Shkaba sa dëgjoi krismën e pushkës mbajti këmbët, ngriu dhe vështroi andej nga u dëgjua krisma. I tmerruar kontrolloi me duar trupin e tij se mos e kish kafshuar diku plumbi. Kur pa që nuk kish asnjë gjurmë gjaku, morri frymë i lehtësuar. Hodhi trastën mbi supe dhe pa parë prapa ia krisi vrapit si lepur drejt shtëpisë nga frika e ndjekjes në fluturim të ndonjë plumbi të dytë.

 

Po binte muzgu i mbrëmjes. Erërat e forta hynin me uturimë nëpër frëngji dhe plaku Pjetër nuk po kthehej në shtëpi. As dhe lajmi i vrasjes së Simon Shkabës nuk po dëgjohej të shpërndahej nëpër kulla. Plaka Zerre dhe nusja nuk guxonin të dilnin  prej kulle, vështronin njëra tjetrën dhe nuk bëzanin. Pritat e burrave me syrin në shënjestër të pushkës dhe gishtin në këmbëz nuk përcëllohen fort prej erërave, ani pse Pjetër Tota ish plak i rrëgjuar dhe me prostatë.

Filloi të binte dëborë e rëndë, me flashka. Plaka Zerre, e merakosur, shtrëngoi mjekrën çekiç dhe i bëri zë nuses Drande të vishej. Të dyja gratë, e reja me të vjetrën, dolën së bashku të kërkonin plakun Pjetër, nëpër shtigje të verbëta, ku mund të bëhej prita dhe të vritej hasmi. Dëbora po hidhte gunën e trashë mbi kodra, prita, brigje dhe pyje. Terri i natës zuri të kafshonte  me dhembë të hidhur pelin e të ftohte akull kryqet e të dy grave të  mërdhira. Drandja ngriti pishtarin lart dhe flaka e portokalltë lëpiu me gjuhë dëborën e bardhë. Plaka Zerre shkau dhe ra si topth mbi dëborën e butë. E reja i futi krahun dhe e ngriti pothuajse peshë. Të dyja u shtynë drejt daljes së katundit. Ngjanin si silueta të holla të ndjekura nga përpëlitja e mekur në një flake pishtari.

 I ranë mes përmes monopatit të Kryqeve. Plakun Pjetër e gjetën në  shtegun e Zefvoglit të mbuluar nga dëbora dhe gjysmë të kallkanosur. Të dyja gratë e mbartën plakun në kullë. I fërkuan duart dhe këmbët e ngrira me lesh dhie të palarë, dhe i dhanë çaj të ngrohtë. Plaku Pjetër hapi sytë përgjysmë, ja nguli shikimin e shuar së shoqes. Lëpiu buzët e holla, të përthara dhe mërmëriti:

-Oj gru, më thuj, e vrava hasmin?

-Ëhë, e vrave,- e gënjeu plaka dhe kafshoi me forcë mishtat e dhëmbëve,- fli tani.

-Ah,- ia bëri plaku i lehtësuar dhe mbylli sytë:- Do bëj mirë të fle.

Plaka Zerre shtrëngoi mjekrën çekiç të mos klithte. Eci mespërthyer, krahëvarur dhe shkoi në dhomën e miqve. Shtyu derën me shpinë e mbylli dhe rrahu me grushte kokën. Çori me thonj fytyrën e rrudhosur. Lotët e mëdhenj zbutën lëndimin e fytyrës dhe të trupit. “Pse e lashë plakun të ikte mes dëborës, pse?” këlthiti.

 

TULIPANI…*

by

Kur rritet inati, mendo pasojat…/

Konfuci/
…Vironi u përpoq ti shmangej shikimit të ngrirë, të errët si pellg me zift, të Çao Dao Bu-së. Eci përgjatë tezgave me barishte, spinaq, lëpjeta, radhiqe, rrepka, karota dhe qepë. Pak më tej ishin tezgat e shtrembra sikur do binin përdhe të mbushura me patate të vjetra me gunga. Të gjitha këto prodhime ishin të mbledhura prej fshatarëve nëpër skërkat e maleve, mezhdat e arave dhe në zgavrat e përrenjve. Ecte ngadalë për tu treguar i preokupuar në sy të saj, në blerjen e prodhimeve të stinës

Përgjimi dhe vështrimi i Çao Dao Bu-së ishte acarues. Ajo shoqërohej nga dashnori i përkushtuar, shitësi veshllapush i peshkut, Kim Kum Il. Ata ngriheshin në majë të këmbëve, zgjateshin majtas djathtas, bënin veprime të hallakatura. Të dy lëvrinin të paduruar, donin të fshiheshin e të përgjonin njëherësh, nxituan në anën tjetër, shtynë padashur me bërryla shitësit e nervozuar, rrëzuan spinaqin, e shkelën me këmbë. Kërkuan të falur me sy të trishtuar, duke bashkuar pëllëmbët dhe përkulur me përulje kokat.

Vironit përnjëherë iu krijua përfytyrimi se zhapiku dhe bretkosa ishin më simpatikë se këta dy njerëz që zvarriten nëpër baltovinën e pazarit. Spërkatin me zift dhe kacafyten me shitësit  fatkeq, të cilëve po u shpërdorohej dhe shkelej malli i mbledhur me aq mund e sakrifica.

Vironit nuk i bëhej të qeshte, qëndroi, u mbush me frymë dhe fshiu djersën. Brenda disa orësh mësoi nga jeta shumë gjera,të cilat si kishte menduar më parë. Njohu sa me vlerë dhe e gjithëpushtetshme është kur të do dikush. Sa e madhe është dashuria e May Lee-së, femrës së mrekullueshme që, për djemtë vendas por edhe për vetë atë, quhej ëndërr e purpurte e pakapshme, fluide që i afrohej dhe largohej si era. Nuk mund të prekej dhe të ledhatohej.

Vajza e ëndërrt, e magjishme May Lee i dhuroi  gjithçka me fisnikëri, si rrallë ndonjë femër, me gjithë pasionin dhe forcën e shpirtit. Atëhere e kuptoi se ndjenjat e brishta nuk janë lodra, ato janë shungulluese. Dashuria dhe ndjenja e një femre kur të do me pasion nuk ka pengesë ta ndalë. Ajo nuk ishte e akullt, enigmatike, me mjegull të hirtë e shi të imët mbuluar, si pikturat e rëndomta që shiten në pazarin e antikuarëve. May Lee ishte ajri dhe vlaga, ëndrra dhe realiteti, dashuria dhe jeta, vetë dhurata e bukurisë dhe zjarrit femëror. Ajo ishte gjithësia, të cilën ia dhuroi pa ngurrim. Ndjenja, brishtësia, dashuria, sinqeriteti  nuk kanë masë dhe peshë të peshohen. Burojnë prej zemrës dhe shpërthejnë si vullkan i zjarrtë.

Vironi nuk besonte se njerëzit aziatikë,të skajit të largët, të kenë ndenja aq të prekshme, të patjetërsueshme, të dallgëzuara si uragane, shpërthyese sa shkundin dhe thërrmojnë malet.

Për herë të parë në jetën e vet u ndje i lehtë, me flatra dhe me frymëmarrje të plotë. Se janë ca gjëra të pashfaqura, të nëndheshme, të cilat lëvizin me tërsëllëm dhe ngrihen me vërtik përpjetë. Të bëjnë ta shijosh jetën, të mbash në buzë mushtin më të papërsëritshëm. E magjishmja May Lee në momentet e mrekullueshme të dashurisë qe ajër i freskët, fllad, këngë, burim gurgullues  e përnjëherësh llavë e zjarrtë.

U largua i përhumbur prej saj, duke u kalamendur,  vetëm sa kishte hedhur këmbën dhe shkelur lehtë, butë në parkun e Edenit. Pastaj gjithçka rrodhi aq shpejt dhe furishëm, kapërceu i hutuar deriçkën e vogël dhe shtegun e ngushtë të përmbytur nga ferrat dhe drizat. U përkul, gati u zvarrit nëpër monopatin që i treguan, pa i kushtuar rëndësi ferrave dhe gjembave se mund të çirrej apo të shpohej. Vironit akoma nuk i besohej për bukurinë që preku dhe e shijoi aq shumë, kundërmimi i trupit të saj e drithëronte, ndjehej i mbushur aq sa i mbahej frymëmarrja, por i pa nginjur…

Vironit iu duk e neveritshme të bënte rolin e të tremburit, fajtorit, kur nuk kishte arsye. Gjendej si gjithë qytetarët e tjerë në mes të pazarit të madh, ku zallahia dhe rrëmuja ngrihej në kupë të qiellit. Bëri një hap të madh majtas u doli përpara, qëndroi dhe priti të afrohej drejt tij përzierja e shpifur midis zhabjakut dhe bretkosës.

Çao Dao Bu nuk e priste ngulmimin dhe afrimin e djalit, ndaloi disa hapa larg tij, u kapërdi me vështirësi dhe mbajti për krahu shitësin e peshkut. Ajo u pështjellua, nuk e mendonte se huaji do ta vështronte drejt ne sy pa i lëvizur bebja e syrit. I u tha pështyma në gojë, iu bë i hidhur farmak, bëri të kthehej, të ikte nga sytë këmbët në shtegun më të parë midis tezgave, por shitësit e ndiqnin me sy të egërsuar dhe i dilnin përpara. Ajo u shmang, donte të lëvizte në krahun tjetër, gjithsesi rrugina midis tezgave ishte e ngushtë dhe ata me patjetër do të piqeshin. Çao Dao Bu shtrëngoi nga krahu shitësin e peshkut Kim Kum Il dhe shpejtoi hapin me shikim të ulur përtokë.

-Sa mirë që u takuam Çao Dao Bu,- i foli Vironi me nënqeshje të lehtë dhe njëherësh e zhbiroi me sy.

Ajo u përtyp, tërhoqi e hutuar kryet prapa dhe mërmëriti me keqdashje të hapur:

-Nuk di ku ta shoh të mirën e këtij takimi!

Luajti me nervozizëm kryet si kulaçi i lulediellit që lëkundej prej erës, ndërsa shitësi veshllapush i peshkut Kim Kum Il u kollit me ndërprerje.

Vironi u mërzit dhe për një moment mendoi ta zgjaste bisedën me Çao Dao Bu-në, ta ngacmonte dhe të shfryhej me shëmtimin e tjetërsimit të fytyrës së femrës, por ndërroi menjëherë mendje. Nuk duhej ta tendoste akoma më tepër gjendjen. Ajo ishte një bretkosë e keqe që nuk dinte vetëm të kuakte, por edhe të përlyente dhe fëlliqte me ndotje dheun e shkrifët dhe lulet e freskëta. Gjithashtu, nëse ai fshihej, do dredhonte, tërhiqej nëpër fëlliqësirat e pazarit, me siguri do shtohej oreksi dhe dyshimi i  përgjueses, shkollares shembullore Çao Dao Bu.

Ai e shoqëroi me bisht të syrit tjetërsimin e fytyrës së vajzës, si metal i ndryshkur,  pa larguar prej fytyrës së tij buzëqeshjen cinike.

Vironi përsëri ndjente mëshirë dhe përbuzje për këtë femër fatkeqe, të paditur, që hante veten e vet prej xhelozisë dhe marrëzisë. Ndërsa Çao Dao Bu e urrente thellësisht, përbindshëm, aq sa t’ja nxirrte sytë me thonj këtij studentit të huaj, bukurosh, i cili pabesisht dhe pa pikë turpi u hyri në mes May Lee-s dhe asaj.

Ata u larguan pa kthyer kokën nga njëri tjetrit, por përgjonin me bisht të syrit, ecën me hapa të shpejtuara në skaje të kundërta. Çao Dao Bu u fut sërish me hap nervoz dhe të ngutur në rrugët e ngushta të skajit lindor të qytetit. Vironi doli prej pazarit, me hapa të ngadalta, kapërceu rrugën ndarëse dhe u fut në rrugën kryesore. Duke pasur në krah të djathtë qytetin model, të mrekullueshëm por fatkeqësisht fantazmë, të magjisë socialiste.

Filloi të binte shi. Vironi ngriti jakën dhe shpejtoi hapin. Stacioni i autobusit për të shkuar në qytetin e studentit ishte larg. Dy blloqe më poshtë se monumenti njëzet metra i lartë i derdhur në bronc i udhëheqësit të lavdishëm Kim. Vironi la pas monumentin dhe kaloi me hap të nxituar në anën e kundërt të bulevardit, në trotuar, përballë bllokut të rrethuar me mure dhe hekura të udhëheqësve të lartë të partisë dhe të shtetit.

Shiu vazhdonte të binte, por ai nuk çante kryet, i shkrepi të vraponte. Magjia May Lee i kishte ngelur në mendje. Vajza  i dha kënaqësinë më të mrekullueshme. Autobusi i linjës së qytetit të studentit frenoi me zhurmë përpara këmbëve dhe ai kërceu brenda. Makina u mbush menjëherë plot. Shiu filloi të binte me furi, me erë, përplasej mbas xhamave të dritareve, fshirëset punonin me vështirësi.

Vironi vështronte rrëketë e shiut që përdridheshin, dredhonin, rrëshqisnin nëpër dritare dhe ndjeu menjëherë mall të madh për May Lee-në. Provoi pendesë të heshtur, si një pickim në zemër që nuk kishte ndenjur më shumë me të. Dikush e preku në shpatull, u kthye me bezdi, dalloi kaçurrelin dhe buzëqeshjen e gjerë te kubanezit Julio.

-Përskuqja e fytyrës sate më mahniti. Në cilat shtigje të pashkelura barite sot vëllaçko?- i foli Julio me zë të lartë, pa e ndarë buzëqeshjen.

Vironi e ndjeu veten bosh, u nervozua dhe e këqyri tjetrin me vëmendje. Nuk i pëlqeu kur tjetri i futi hundët, përnjëherësh e mbërtheu alarmi i zbulimit të sekretit të madh.

-Në shtigjet e sat ëme Julio,- ia ktheu me ton të thatë.

Julio u prish në fytyrë dhe tundi kokën ngadalë.

-Nuk bëj shaka,- foli me zë të lënduar dhe vazhdoi me ton të ngjirur. – Sa për dijeni, mos i përzje mamatë në biseda hidh dhe prit.

-As unë,- ia ktheu Vironi thatë dhe ktheu kokën mënjane.

Kubanezi Julio hodhi lart kaçurrelin dhe shfryu me inat.

-Ta kam thënë disa herë dreqi me brirë Viron don Zhuani,  mos u kruaj shumë me mua. Sa për dijeni nëna ime u vra prej Fidel Kastros katër vjet mbasi ai mori pushtetin. Ajo ka qenë ndër komunistet e para, por nuk ishte dakord me politikën dhe praktikën që ndiqte Fideli, i cili inkurajonte parazitizmin dhe varfërinë. Nëna e kundërshtoi ashpër në një mbledhje plenumi. Fideli shkuli qimet e mjekrës prej inatit dhe e quajti nënën antiparti, antipopull. E përjashtoi dhunshëm nga partia dhe e pushkatoi. Nëna ime ishte ndër femrat më të bukura të Kubës. Im atë, i frikësuar për jetën e vet mëshumë se sa për mua dhe për të rregulluar biografinë, shpëtuar persekutimit u martua me një kushërirë të afërt të mjekroshit, një lëneshë e shëmtuar me eksperiencë. Vunë kurorë, mjekroshi mori pjesë në dasmë, qeshte me zë të lartë. Mbaj mend më kishin veshur me një kostum të bardhë. Ai më mori pranë dhe pyeti babanë: ‘Ky është djali? Babai me vështrim të trembur luajti kryet me të shpejtë. Fideli ledhatoi mjekrën dhe vazhdoi : Ta edukojmë të bëhet komunist i devotshëm.’ Unë shkava prej gjurit të tij dhe ika tutje. Kupton Viron don Zhuani, ndryshe nuk do të isha këtu me ty në këtë skaj të largët aziatik,’ përfundoi me zë të grindur Julio.

Vironi e ndjeu veten keq:

-Më fal Julio,- i pëshpëriti.

Kubanezi shkundi kryet me bezdi, pastaj zbardhi dhembët dhe flaku në çast mërzinë.

-Sa për dijeni, edhe po të ishte ime më gjallë, ti nuk mund të bëje gjë sepse do të paloste me shikim, dreqi me brirë Viron don Zhuani.

Të dy qeshën dhe i rrahën shpatullat e shoqi-shoqit.

-Të dy jemi dreqër të këndshëm, more Julio kubanezi,- i ktheu Vironi.

-Jemi! Përse të mos jemi,- ia bëri Julio dhe zbardhi dhembët: – Ne mbartim mbi shpinë me ndershmëri proletare komunizmin eksperimental.

Shiu vazhdonte të binte, xhamat e makinës ishin veshur me avull. Autobusi bëri një rrotullim të fortë, ndaloi përpara kinoteatrit. Ata kërcyen dhe vrapuan drejt derës së hapur të kinoteatrit. Julios iu fut këmba e djathtë në një pellg me ujë, fytyra e tij u deformua nga ngërdheshja, pështyu në pellg por nuk shau. I trembej përgjimit:

-Këta aziatikë krijojnë pellgje për të njohur mëritë,- pëshpëriti Julio.

Tek kutia e postës, Vironi gjeti një zarf, dërguar nga i ati, zarfi ishte i portokalltë dhe pak më i trashë se herët e tjera. E grisi në cep, brenda gjeti letrën të shkruar me shkrim të madh në fletë fletoreje me kuti dhe dy fotografi të formatit të zakonshëm. Në të dyja fotografitë kishte dalë i ati i qeshur, i lumtur, kokë më kokë me Megi violinisten, mbas tyre dallohej sfondi i detit, me siguri ata duhej të kishin dalë në plazhin e qytetit të Durrësit. Me flokët e Megit luante era dhe ai dalloi ballin pak të kërcyer dhe të gjerë.

Mbrapa fotografive ishte shkruar me shkrim të kujdesshëm:

-Me mall të presim, babai(një hapësirë e vogël bosh, ku ndjehej mëdyshja,më pas)  nëna Megi.

‘Nëna Megi,’ mërmëriti me vete. Sikur nuk shkonte, ishte artificiale. Vështroi  shiun që binte përjashta. Iu kujtua nënë Vera, sa shpejt lihen mënjanë, sfumohen, derisa harrohen njerëzit e afërt, të dashur edhe pse me ta ke kaluar pjesën më të rëndësishme të jetës. I tmerrshëm qenka harrimi. Nuk do ta harronte kurrë nënën Vera.Vironit nisi ti pihej ujë, fërkoi qafën mbas këmishës dhe hodhi përsëri vështrimin përjashta ku vazhdonte të derdhej shiu dhe rruga ishte e përmbytur nga përrenjtë.

Nuk donte të mendonte gjëra të trishtuara. Ishte i mbushur me kujtime të këndshme, mezi priste të vinte dita e nesërme dhe të mendohej se si të gjente mundësinë të takohej me vajzën që dashuronte. Mbase dhe babai i tij Mirili e donte vërtet violinisten Megi. A mund të dashurojë njeriu dy herë me të njëjtin zjarr dhe pasion?  Dikur babai i tij Mirili ishte dashuruar, siç thuhej, çmendurisht me nënën e tij Vera.

Vironi hëngri disa biskota të thata, të zbutura në çaj të vakët, u zhvesh dhe u fut në rroba. Mbështeti kokën në jastëk dhe mbylli sytë, përnjëherësh i doli përpara May Lee e qeshur, e zhveshur, e mrekullueshme..

*Fragment nga romani” TULIPANI I KORESE” i autorit Kristaq Turtulli. Kapitulli I XXV

UDHËTIM NË PËRVJETOR

by

NGA KRISTAQ TURTULLI/

Është kohë e vranët. Ditë e ftohtë fund nëntori. Pika të rralla shiu lëpijnë me përtesë xhamin e madh të përparmë. Makina vrapon, përpin kilometra në autostradën 401, e cila është një nga autostradat më të gjata të Kanadasë. Nga të anët e rrugës shtrihen fusha të pafundme  të mbështjella me një mjegull e lehtë. Pyje gjysmë të zhveshura, ku tek tuk duken gjurmët e gjelbërimit të dikurshëm. Diku në sfondin e hirtë shfaqen qyteza të reja të ngritura me shtëpi të drunjta të stilit karakteristik. Tek tuk shohim ndonjë fermë të vjetër, me kullën e lartë të grurit dhe haurin e madh të bagëtive. Luadhin e shkretë të kuajve, të rrethuar me gardh të drunjtë. Të gjitha këto me madhështinë e trishtimin e dikurshëm. Pranë tyre ngrihet një tabelë të madhe, ku shkruhet në të: ‘Tokë në shitje’ dhe poshtë projekti i ndërtimeve, të shtëpive të reja si dhe çmimi pak i kripur i shtëpive të larta dy dhe tre kate që do ndërtohen së afërmi.

Makina vrapon në autostradë dhe nga radioja dëgjohet muzikë simfonike. I lutem të ndërrojë stacionin. Lëmë pas, në krahun e djathtë, rrugën që të çon në mrekullinë e papërsëritshme të natyrës: Të njëmijë e një ishujve. Dikush propozon që të kthehemi aty, të shohim Njëmijë e një ishujt, por unë nuk i kthej përgjigje, vazhdoj të kërkoj në radio ndonjë stacion me këngë qyteti.

– Në këtë përvjetor mirë është të bëjmë diçka më ndryshe, më të veçantë.- U thashë pardje miqve të mi. Dhe pas pak shtova:- Mendoj të shkojmë, të vizitojmë qytetin historik të Kingstonit. Të shohim fortifikatat nacional- historike të saj, si dhe shtëpinë muze ku ka jetuar kryeministri i parë kanadez John Aleksandër Makdonald.

Miqtë e mi u kthyen nga unë dhe më vështruan me habi përzierë me ironi.

-Ashtu! Në përvjetor!- ia bënë:- A nuk është pak larg prej Torontos?

-Pastaj! Ne do shkojmë ta ngremë si çdo vit flamurin dy krenare në Quins park, përpara parlamentit të Ontarios, dhe do dëgjojmë himnin tonë të flamurit. Ne gjithnjë do të respektojmë gjithçka të vyer tonën. Por gjithashtu duhet të njohim dhe të mësojmë diçka më shumë për vendin ku jetojmë dhe punojmë. Do zëmë disa dhoma me qira dhe mund të flemë një natë aty, – shpejtova ti sqaroja.

Dikush mblodhi buzët ngaqë i pëlqen të shkojë në mbrëmje dhe të rrëkëllejë ndonjë gotë me verë. Por nuk kundërshtoi. Tashmë është kryer pothuajse në traditë, këtu në mërgim, që ngjarja më e rëndësishme të atdheut, 28 nëntori, festohet me mbrëmje vallëzimi. Ku mblidhen shqiptarët të veshur bukur, burrat me kostume, gratë me tualet të rëndë dhe hanë e kërcejnë. Ftohen këngëtarë nga mëmëdheu, bëhet një atmosferë festive. Njëherë në vit bashkohen shqiptarët e mërguar në një sallë ku flitet shqip dhe këndohet shqip. Por ngandonjëherë mbrëmja degradon…

Por unë doja diçka më të veçantë dhe kështu mblidhemi rrallë. Bashkërisht shkuam në Quins Park dhe ngritëm flamurin. Kënduam himnin kombëtar, u emocionuam. E kuptuam, sa më shumë shkojnë vitet në mërgim, plakemi, aq më të malluar jemi me vendlindjen.

Tani po udhëtojmë drejt verilindjes të Kanadasë, të vendit të dytë në botë për nga hapësira territoriale. Pas disa orësh udhëtimi makina preu djathtas. Tabela e madhe në krah të rrugës na paralajmëronte se po i afroheshin qytetit të Kingstonit. Në qendër të qytetit ndaluam për të pinë kafe  dhe shpirë këmbët. Parkuam makinën. Përballë nesh ngrihej godina madhështore e hijerëndë bashkisë së qytetit, ndërtuar me gurë të gdhendur në stilin tradicional anglez. Pazari i madh si dhe godinat  përreth, të gjitha karakteristike, dy dhe tre katesh, të punuara me shije, të lyera me ngjyra pikante.

Shiu kish pushuar, por ndjehej era pak e ftohtë që vinte prej liqenit.

Pimë kafen e famshme të Tim Hortonsit, të themeluar nga lojtari i hakit. I hipëm makinës dhe u nisëm drejt bregut të qytetit.  Atje ku ndodhen fortesat e famshme dhe ku do të mësonim më shumë histori dhe ngjarje. Kingstoni është një nga qytetet më të vjetra të Kanadasë.

Qëndruam në copë herë në një verandë çlodhëse, shumë pranë liqenit, të lyer me ngjyrë të gjelbër, të ndërtuar prej vendasve. Grave tona u pëlqente të sodisnin liqenin prej aty. Kjo verandë të krijonte me të vërtet një ndjenjë intime dhe çlodhje. Gratë bënë disa fotografi, na u lutën dhe neve të pozonin me to.

Disa metra më larg prej verandës, ngrihej madhështore fortesa Murney. Fortesa ishte rrethuar me një kanal të gjerë, të punuar në gurë solidë. Kanali përqark kullës  tashmë është pa ujë dhe fortesa lidhet me një urë të vogël metalike. Nuk më rihej pa hyrë në atë fortesë të rrallë, ndërtuar me gur e mure solidë. Kaluam urën e ngushtë, përkulëm kryet për shkak të hapësirës së ulët e të ngushtë të hyrjes. Korniza e derës dhe dera ishin veshur me çelik të trashë. Hymë pak me ndrojtje në fortesën e ngurtë. Përpara na doli një vajzë e pashme, me dy bishtaleca të trasha të verdha, e të hedhura mbi gjoks. Ajo ishte veshur me kostumin tradicional të asaj kohe.

-Quhem Stela,- u prezantua ajo. Na zgjati dorën bardhoshe, topolake, na takoi dhe buzëqeshi bukur. Përnjëherësh iu krijuan dy gropëza të vogla në faqet bardhoshe.

Paguam çmimin simbolik për person, për të hyrë brenda në fortesë dhe mësuar sa më shumë histori. Vajza e quajtur Stela, qëndroi përpara një harte dhe filloi të na fliste për vendndodhjen, historikun e qytetit të Kingstonit e të fortesës në fjalë.

Ndoshta ky qytet mund të ish dhe sot kryeqyteti i Kanadasë. Kryeministri i parë i  vendit John Aleksandër Macdonal, lindur dhe rritur në këtë qytet, së bashku me të tjerët, propozuan për këtë qytet. Ata ishin të mendimit, duke u nisur për nga vlerat historike, ta bënin Kingstonin kryeqytet, – nisi bisedën ajo:- Këtu u mblodhën nismëtarët, baballarët e kombit dhe morën vendimet e para historike për bashkimin e provincave dhe formimin e një shteti të ri që pritej të krijohej. Atëherë vetëm dy provinca ishin për bashkimin në federatë, provinca e Ontarios dhe provinca e Kibekut. Por nuk ishte i të njëjti mendim mbretëresha e Anglisë, Viktoria.  Ajo për shumë arsye kundërshtoi mendimin e tyre. Mendimet e saj ishin shumë  të drejta e të rëndësishme. Së pari, kryeqyteti duhej të ishte sa më larg kufirit prej Amerikës dhe qendër midis dy provincave. Mbretëresha Viktoria propozoi për kryeqytet, kryeqytetin që është sot, Otavën.

Qyteti i Kingstoni ndodhet në lindje të provincës së Ontarios. Ja këtu tek ne liqeni i madh i Ontarios nisën e ngushtohet dhe shndërrohet në lumë të gjerë, bëhet lumi i Shën Lorencës. Kingstoni gjendet midis dy qyteteve të rëndësishme të Kanadasë: Torontos dhe Montrealit. Siç do ta mësoni qyteti i Kingstonit është një nga qytetet më të vjetra të vendit dhe me shumë histori dhe ngjarje. Siç ju thashë këtu u hodhën themelet e para të ardhmërisë së Kanadasë. Biri i këtij vendi udhëhoqi drejt bashkimit dhe përparimin shtetin e porsa krijuar të Kanadesë.

Qyteti i Kingstonit nisi të merrte frymë dhe jetë  e të zhvillohej në shekullin 17, për shkak të gjirit të ngrohtë. Nyje lidhëse e lundrimit e marrëveshjeve tregtare me banorët vendas dhe e ardhësve të tjerë. Aty nga viti 1673 kjo zonë ishte nën influencës e franceze dhe të guvernatorit të Francës së re Luis de Boade de Frontenak. Vite më vonë pas disa luftërave, përplasjeve dhe betejave midis francezëve e anglezëve, ndodhën ndryshime të rëndësishme,si pozitë strategjike, ndikim dhe qeverisje. Në vitin 1783 kjo zonë kaloi përfundimisht nën influencën Angleze dhe u quajt ‘qyteti i mbretit’ për nder të mbretit anglez të asaj kohe, George i III.(Gjergj)

Fortesa Murney u ngrit në këtë vend strategjik për të mbrojtur vendin prej pushtimit të armikut, Amerikës. Fortesa Murney përbëhej prej tre kate. Për çdo rast të mundshëm lidhet me dalje dhe kanale të nëndheshme. Në katin qendror janë ekspozuar stenda të ndryshme. Ky kat ka qënë vend pritje, qëndrimi, fjetjeje, veshje të ndryshme dhe shtretër. Luftëtarët qëndronin aty me gjithë familje. Ne pamë gjithashtu veshje të ndryshme femrash. Nëpër muret e ngurta ishin varur stenda të ndryshme ku paraqiteshin ngjarjet të rëndësishme të kohës. Kishte shumë ilustrime, pamje beteje dhe pamje të fortesës së viteve të shkuara. Tullumbi gjendej në krahun e majtë, në qoshe të fortesës, ku luftëtarët dhe familjarët laheshin dhe shuanin etjen. Gjithçka ishte e rëndë, impozante, me vulën  e kohës, në të cilën ishte ndërtuar kjo fortesë. Stufa e nxirë nga koha dhe përdorimi, vendi i gatimit, si dhe të gjitha orenditë e tjera shtëpiake. Të gjitha të ruajtura me besueshmëri.

Stela na udhëhoqi në katin e nëndheshëm. Te ky kat të çonte një shkalline e ngushtë metalike. Ndërtuar me gurrë të mëdhenj, dyer prej hekuri, të trasha, të rënda. Kati i përdhes kishte labirinte dhe shumë të ndara. Të katër anët e pjesës së nëndheshme të fortesës qenë të mbushura me frëngji të ngushta. Prej aty kishe përpara një pjesë të liqenit, mund të mbroheshe dhe njëherësh zgjasje pushkën e të qëlloje. Kishte vende ku luftëtarët bënin roje dhe vigjilonin. Vende të veçanta, të mbrojtura nga lagështia ku vihej baruti. Depo armatimi, qyle çeliku, veshjet e natës, uniforma luftëtarësh, shpata, heshta. Pas çdo shpjegim të Stelës emocionoheshin dhe përnjëherësh përfytyronim afrimin e anijeve të kundërshtarit. Lëvizjet e nxituara të luftëtareve, mbushjen e pushkëve dhe topave, shpërthimin e gjyleve, zjarrin e luftës së madhe, tymin e barutit. Klithmat e luftëtarëve të plagosur, gjakun e derdhur, shqetësimin dhe frikën e familjarëve.

Më pas Stela na shoqëroi në katin e tretë. U ngjitën nëpër shkallë të trasha të ngurta. Ajo me vështirësi shtyu derën e trashë, të drunjtë e të thurur me kasë metalike. Nga brenda pamë që kish një lloz të madh, që futej thellë në mur. Kjo derë mund të mbyllej e të sigurohej mirë prej topçinjve, në mënyrë të vazhdohej lufta, e sikur kati i parë të pushtohej pabesisht prej armikut. Shumë pranë dëgjuam zhaurimën e ujit të liqenit. Kati i tretë ishte ngritur dhe shtruar me gurtë të mëdhenj për të përballuar edhe gjylet më të rënda. Në qendër të hapësirës të katit të tretë, vërtitej mbi shina një top i madh dhe shtrati i tij me trarë të trashë dhe kordon metalik.

-Aso kohe shembulla si ky top dhe fortifikim kishte vetën në disa ishuj, pika mbrojtëse në detin Mesdhe,- na shpjegoi Stela, pastaj vazhdoi:- E sikur nga secili skaj të liqenit të afroheshin anijet e armikut, përsëri mund të kapeshin dhe asgjësoheshin prej rrezes së topit.

Vështronim me vëmendje rreth e rrotull. Punimi dhe ndërtimi inxhinjerik i kësaj fortese dhe e topit të madh ishte vërtet i rrallë për kohën.

-Siç e shihni gryka e topit përfshin të gjithë hapësirën e liqenit që shtrihet përpara nesh,- na sqaroi me krenari Stela dhe shtriu krahun përpara: -Topi qëllonte drejt e në shenjë dhe mbrohej fare mirë nga këto mure të trasha dhe të larta.

Të emocionuar vështruam hapësirën e ujit të liqenit që shtihej përpara, si në pëllëmbë të dorës. Topin e madh dhe muret përreth. Nëpër xhepat e mureve kishte gjyle çeliku të madhësive të ndryshme. Për një moment përfytyruam afrimin e anijeve të kundërshtarit, thirrjet e topçinjve, vendosjen e gjyleve dhe gjëmimin e madh të zbrazjes së topit. Lëkundjen e anijeve të gjuajtura prej gjyleve të topit të madh. Klithmat e trembura të marinarëve dhe luftëtareve. Goditjen gjëmëmadhe dhe mbytjen e anijeve në ujërat e ftohta e liqenit.

-Në Kingston kemi gjithashtu dhe disa kulla fortifikimi të këtilla. Ato janë ndërtuar përgjatë bregut të qytetit dhe janë Nacional Historike për vendin dhe vlerat që kanë vlera. Këto kulla fortifikimi janë të rralla për llojin e vet, -vazhdoi të na sqaronte Stela:- këto kulla fortesë, janë pothuajse të njëjtë si kjo që shihni. Kullat fortesë:

Mortallo, Murney, Shoal, Cathkart, Fort Frederik. Më e madhja për nga mënyra e shtrirjes dhe rëndësisë është Kulla fortesë Fort Henry. Kjo fortesë është më strategjikja e mbrojtjes angleze të  Amerikës së veriut, që shkon deri në perëndim të qytetit të Kibekut. Gjithashtu kjo fortesë kontrollonte trafikun e lundrimit të lumit të Shën Lorencës dhe liqenit të Ontarios. Këto kulla, fortesa kishin një rëndësi të padiskutueshme fortifikuese, mbrojtëse dhe u ngritën nën kërcënimin e një ataku të mundshëm prej armikut të pritshëm. U ngritën, për të mbrojtur Kingstonin dhe Rideau Kanal. Fill pas luftës që u zhvillua në vitin 1812, pushtimit amerikan dhe mbrapsjes së tyre deri në kufijtë që janë sot…

-Ju lutem Stela, ka mundësi të më thoni, sa luftëra u zhvilluan, sa sulme u sprapsën fill pas ndërtimit të këtyre kullave të fuqishme fortifikuese? Sa beteja u bënë dhe sa anije të armikut u mbytën, aty në liqen? -pyeta i paduruar Stelën.

Stela më vështroi një copë herë me habi. Me gishtat e hollë trazoi gërshetin e madh. Pastaj buzëqeshi ëmbëlsisht. Përsëri iu krijuan dy gropëza të mrekullueshme të faqet bardhoshe.

-Hëm!- ia bëri:- Më pyetët sa luftëra u bënë, në mos gabohem apo jo?

-Po,- i thashë.

Stela u mor një copë herë me gërshetin madh. U mërzit, e hodhi pas shpine, pastaj foli me përtesë, gati me indiferentizëm:

-Fatmirësisht kullat fortifikuese të qytetit të Kingstonit  nuk e provuan kurrë testin dhe shijen e luftës.

-Ah!- ia bëra dhe përnjëherësh më erdhën nëpër mend kullat dhe kështjellat e përzhitura, të rrënuara prej rrëmetit të vazhdueshëm të luftërave të vendit tim të dashur, Shqipëri, që gjendet mijëra kilometra larg prej këtu. Mijëra vjet përgjakje dhe histori. Si rrallë kush. Përgjatë shekujve ne kemi bërë mijëra përleshje dhe luftëra për ekzistencë. Kemi nxjerrë qindra dhe mijëra trima dhe heronj, por sa kemi lënë për brezat e ardhshëm, shumë pak fakte dhe histori. Një gur kështjelle e ka ngarkuar fshatari në gomar për të ngritur një avlli. I kemi ngritur heronjtë, vlerësuar dhe pas një kohe i kemi nëpërkëmbur dhe zhvleftësuar. Dikur në këtë vend u bë vetëm një luftë, në vitin 1812. Për këtë luftë kanë ngritur kudo lapidare dhe po lënë pas shumë histori…

 

SYRI I RITES

by

NGA KRISTAQ TURTULLI/

Pse më le vetëm..?

Syri i vënë, i fildishtë, i shkëlqente gjithnjë dhe Rita dukej sikur qeshte. Syri i djathtë i vetëm i saj ishte në formë bajameje, i kaltër, i bukur, si det i thellë.

Rita ishte vajza e vetme e Fredo Gjolit, zilepunuesit. Dëmtimi i syrit ndodhi prej goditjes së ndërkryer të gjelit të shtëpisë. Kur sollën këndesin në shtëpi i pëlqeu Ritës, mbasi ishte i bukur, me pendë të ndritshme, shumëngjyrëshe, lafshë të madhe flakë të kuqe, krenar për bukurinë e tij. I rrezikshëm e gjakatar, ai sulmonte këdo që afrohej zonës së tij të rreptësisë. Gjeli ishte ora e saktë e mëhallës, këndonte në pikë të mëngjesit, symbyllur, kokëlartë. Kaposhi vërtitej i ngrehur, si gjeneral në kopshtin e madh, me dhjetë pula të urta dhe të shëndetshme. I çukiste ato në kokë, u hipte dhe zbriste pulave, ato kakarisnin, shkundnin krahët, perëndonin sytë, vërtiteshin rreth tij e më pas vraponin në kotec ku bënin vezë të mëdha, të freskëta.

Koha ishte e bukur, dielli shkëlqente, vogëlushja doli si gjithmonë në oborr të luante. Ajo i donte shumë shpendët. Një pulë bardhoshe vërtitej rreth saj, çukiste thërrimet e bukës që binin prej dorës së vajzës. Fëmija qeshte dhe argëtohej. Matanë gardhit gjeli vëzhgonte. Rita zgjati dorën e vogël të përkëdhelte pulën, e cila u shmang dhe kakarisi e trembur. Gjeli fryu pendët, u vërtit i nevrikosur rreth gardhit, kërceu disa herë por nuk e lejonin telat ndarës. Diku në cep gjeti një vrimë të hapur dhe hyri i nxehur. Disa pendë ngelën në telat e këputur. Pak rëndësi kishin për gjelin pendët e lëna pas, pulën e tij po e trazonte dikush. Sqepzgjatur përpara si shtizë, i fryrë, u turr drejt vajzës së vogël dhe e goditi fort në sy. Rita klithi nga dhembja e ra përdhe në shpinë, prej forcës së goditjes.

Ritën e çuan menjëherë tek doktori plak i syve, Gani Lafsha. Geli fajtor u ther dhe u var në trarin e haurit dhe gjaku i tij pikonte pikë- pikë përdhe. Pulat e harruan në çast gjelin shpëtimtar, ato çukisnin dheun përqark, mblidhnin thërrimet e bukës dhe këpusnin majat e barit. Mjeku i syve Gani ishte miop për vete, ai ishte gjithnjë me rrufë, kollitej dhe teshtinte herë mbas here. Kur dëgjoi për çukitjen e syrit nga gjeli, qeshi me të madhe.

-Doktor, ju lutem, këtu nuk ka asgjë për të qeshur,- foli zëmbytur Fredo, i cili mezi po e mbante inatin.

-Më fal,-ia bëri Gani Lafsha, teshtiu me zhurmë dhe fshiu hundët: -Nga u ndodh ky dreq gjel dhe shkon e godet çupën në sy?

Fredo ngriti supet.

-Rita qan, grindet, ka dhembje të mëdha,- foli me zë të merakosur.

-Ah po,-ia bëri Gani dhe tundi kokën. Kontrolloi fëmijën duke hequr dhe vënë syzet me xham të trashë, rënkonte e kthente kokën e vajzës në krah të dritës. Më në fund foli:

-Shoh goditje të vogël në retinë. Mbajani me kompresa të ngrohta dhe jepini të pijë çaj mali ose lule kamomili. Shpresoj me vite ti shkojë.

Mbas disa muajsh vajzës iu shtuan dhimbjet, asaj po humbte shikimi në syrin e dëmtuar. Mjeku plak Gani ishte i sëmurë, ngriti supet duke mërmëritur nëpër dhembë:

-Paskësh qenë kodosh i keq ai gjel.’

Fredo e vështroi me inat, gati me urrejtje. Mjeku plak kërkoi të falur dhe doli pa kthyer kokën.

Fredo Gjoli mendoi ta çonte të bijën në shtetin fqinj, andej duhej të kishte mjekë të aftë dhe mjekime më të mira. Një mëngjes shtatori hipën në kamionin e vjetër të linjës. Rruga ishte e shtrembër, me gropa, moti i vranët, kamioni tundej dhe shkundej, si një breshkë plakë, përhapte ngado karburant të pa djegur. Vajza rënkonte sy mbyllur. Kamioni qëndroi të furnizohej me karburant në qytetin e vogël të Folotit. Shoferi kërceu nga kabina dhe u tha pasagjerëve të shikonin për motel sepse nuk kish karburant, pritej të vinte nga pika e furnizimit. Do niseshin të nesërmen në mëngjes. Rrasi kapelën në kokë dhe u drejtua me hapa të mëdhenj drejt lokalit përballë.

Fredo me fëmijën në krahë shkoi në dyqanin më të afërt, me mallra të hedhura kapicë, ku të mbyste era e rëndë, bleu për të ngrënë pak djathë të vjetër dhe bukë të thatë, pyeti mos kishte dhe diçka tjetër por shitësi ngriti supet i bezdisur. Disa porta më poshtë ndodhej një hotel i vjetër, me shkallë të pjerrëta dhe korridore të ngushta, të pista. Fredo vendosi me kujdes vajzën në shtrat e cila rënkonte heshtazi dhe prindi rrëqethej. Fredo zjeu pak çaj kamomili, njomi me të syrin e skuqur të vajzës  dhe pjesën tjetër të çajit ia dha që ta pinte. Hëngrën bukë pa folur. Ai e mbuloi vajzën të flinte dhe vetë qëndroi ndenjur pranë saj, me kokë të mbështetur mbi duar, përgjonte zemërplagosur rënkimin e thellë të vogëlushes.

Në mesnatë qyteti u zgjua tronditur nga breshëritë e armëve dhe bombave. Fredo kërceu përpjetë dhe rroku të bijën. Kërkoi shkrepësen në xhepa dhe më të ndezi kandilin.

-Fike atë dreq kandil,- dëgjoi dikë që i thërriste prapa derës.

Qytetarët e trembur ngjeshën fytyrat mbas xhamave të ftohta të dritareve. Ata panë të llahtarisur ushtarë të huaj, të armatosur deri në dhembë, të përgjakur, gjithë pluhur që tërhiqnin topa të mëdhenj, murtaja. Rrugicat oshtinin.

Rita digjej për ujë, Fredo duke sharë dhe mërmëritur me vete, kundër luftës dhe ushtarëve, zbriti nga dera e prapme e hotelit. Në qoshe pranë kolonës së rrëzuar, gjeti një pus të vjetër të mbuluar me llamarinë të ndryshkur. Litari ishte gjysmë i ngrenë dhe kova përplasej pas murit të lagësht të pusit, i lagu ballin vajzës dhe i zbuti buzët e zhuritura.

Rita e vogël filloi të fliste përçart, dergjej në zjarrmi. Në rrugë shkreheshin armë, dëgjoheshin klitha të çjerra, rënkime. Fredo vërtitej nëpër dhomë i humbur,godiste murin me grusht, nuk dinte çfarë ti bënte, nuk kishte asnjë mjekim që ti jepte të bijës. Uji i pusit nuk mjaftonte për të shëruar syrin e sëmurë të një fëmijë.

Fredo Gjoli doli në korridor dhe trokiti në derën përballë. Trokiti përsëri, përsëri.  Më në fund u hap dera dhe doli koka e verdhë e një plaku të trembur, pa dhembë e pa flokë si kokë hardhuce.

-Ndihmë!- murmuriti Fredo: -Ju lutem o njeri i mirë më ndihmo!

Koka e verdhë e hardhucës u tërhoq prapa duke mërmëritur:

-Hëm, i çmendur je apo çfarë? Në luftë nuk kërkohet ndihmë, gjithkush e bën zgjidhjen vetë.’

-Ndihmë!- foli përsëri zëngjirur Fredo: – Kam vajzën e sëmurë, rëndë. Ndihmë!

Plaku bërbëliti, ngriti supet, u tërhoq, dera u mbyll me zhurmë. Fredo ngeli i vetëm, i hutuar në mes të korridorit. Jashtë u dëgjuan batare të fuqishme dhe muret e hotelit të vogël u drodhën, diku në cep ranë copëra suvaje. Ai trokiti në dyer të tjera. Heshtje e thellë në hapësirën e ngushtë të korridorit. Të gjithëve ua kishte lidhur gojën dhe duart frika e befasishme e luftës. Trokitje. Heshtje. Trokitje. Zhurmë…

Fredo Gjoli me të bijën në krahë doli jashtë në rrugë. Zhaurimë, fërshëllimë, rrapëllimë. Veshët iu mpinë e nuk dëgjonte më asgjë. Bariste dhe kur shihte ndonjë dritë të mugët në dritare, bërtiste me sa kishte në kohë:

-Njerëz më ndihmoni në keni mëshirë, kam vajzën të sëmurë rëndë!

Nxitimthi, zgjatej ndonjë kokë e trembur e shkalafitur në derë.

-Ndihmë! -Bërtiste Fredo fort. Koka zhdukej rrëmbimthi dhe drita e zbehtë shuhej.

-Plaç në vend! Se sheh që koka të shkon si kungull!

Më pas gjithçka pasohej nga memecëria e qytetarëve, krismave, klithmave që dëgjoheshin së largu. Në krahun e majtë të rrugës dalloi një restorant nate, tentoi të hynte brenda. Një femër gjokszbuluar, flokëshpupurishur, i hodhi një vështrim të çakërdisur dhe i mbyllën derën në fytyrë duke sharë me zë të lartë. Më pas u dëgjua zhurma e llozit në fole:

-Thyej qafën!- dhe zhurma e hapave që largoheshin me vrap.

Heshtje e nderë, shtetrrethim.

-Ndihmë o njerëz! Po a ka njerëz në lufte?

Filloi të rigonte një shi i imët. Prindi i trishtuar, shpresëhumbur mbuloi të bijën me xhaketën e tij. Ecte pa u ndalur, i përhumbur. Këmbët i zvarriteshin lodhshëm në rrugën e gjerë që të shpinte në qendër të qytetit.

Prapa tij nisën të dëgjoheshin gjithnjë e më fort, krisma, batare, klithma:

-Halt!

Fredo bariste me shikim të ngulur drejt errësirës duke bërbëlitur gati me vete:

-Ndihmë! Zot mermë mua në do por shpëtomë fëmijën!

Disa dhjetëra metra prapa tij u dëgjuan zëra të çjerra:

-Halt, halt, halt!

Fërshëllimat e plumbave i shponin veshët Fredo Gjolit. Hapat  e rënda përplaseshin me zhurmë në kalldrëm. Trupi i vajzës përvëlonte, rënkimi i saj mezi dëgjohej ishte i brendshëm. Fredo shtrëngonte dhembët, mbante ngjeshur fëmijën mbas gjoksit.  Çapitej në humbëtirë, nuk dëgjonte dhe ndjente asgjë. Krismat, hapat e rënda dhe klithmat erdhën shumë pranë tij. Katër hije të mëdha e rrethuan Fredon.  Ç’duan këto hije që u gremisën përpara tij. Shporruni!

-Përse nuk ndaluat kur të urdhëruam’- bërtitën.

Fredo u shkund, ngriti kokën i lodhur, symjegulluar, i pështjelluar. Nuk ishin hijet e hijeve por patrulla. Ata qenë të egërsuar, bërtisnin, majat e bajonetave shponin bluzën e leshtë të qullur nga shiu. Njëri prej tyre ngriti llambën lart mbi kokë:

-Bomba, armë mbani në duar, zbuloheni xhaketën qelbësirë, vrasës. -Ulërinte patrulla. Ata ishin shtatlartë, të vrenjtur dhe të qullur nga shiu.

Fredo Gjoli përzuri plogështinë, pa fjalë ngriti cepin e xhaketës. Fytyra e përflakur e fëmijës si krater vullkani kullonte ujë.

– Ndihmë,- mërmëriti ai me lot në sy: – Fëmija im është shumë rëndë. Ju lutem më vrisni, bëmani mishin copa, vetën fëmijën tim shpëtomani.’

-Ec përpara,- foli njëri prej tyre zëashpër.

Patrulla largoi bajonetat prej trupit të fëmijës, vunë  Fredon në qendër, i ranë mes për mes bulevardit të madh. Me shpejtësi kapërcyen katër rrugica të ngushta, dorëzuan Fredon së bashku me të bijën në një patrullë tjetër dhe folën diçka me zë të ulët. Ata u kthyen mbrapsh. Fredon e shoqëroi patrulla tjetër, me armë ngrehur gati për zjarr.

Filloi të binte shi me erë. Rita përvëlonte, Fredo shpresonte që së paku era dhe shiu do ti a zbusnin zjarrminë të bijës së gjorë, së cilës i ishin këputur  zëri dhe syri. Dy të parët e patrullës ndaluan. Fredo ngriti kokën. Mes rrëkeve dalloi një godinë të lartë me një flamur të madh, të rënduar nga uji që qëndronte ndehur mbi ballkon. Dy ushtarët e patrullës që gjendshin pas e tij e shtynë me kondakët e pushkëve. Ai u lëkund, gati sa u gremis nëpër shkallë. Me mundim mbajti ekuilibrin dhe mblodhi veten. Ndjehej i ngurtësuar. Në mes të paradhomës dikush i rrëmbeu vajzën nga duart. Fredo bërtiti:

-Ju lutem, më jepni vajzën. Oh!

Vështrime të  egra, ulërima, sharje. Vajza nuk bënte asnjë veprim, ishte në kllapi. Dy ushtarë e mbërthyen Fredon nga krahët, e ngritën peshë, e zbritën poshtë në katin përdhes të godinës. Ata zbritën një tjetër kat të nëndheshëm, që mbante erë lagështirë, kalbësirë dhe fekale. Ushtarët e shtynë Fredon egërsisht dhe e mbyllën në një birucë të ngushtë me hekura e me mure të lagësht që kullonin ujë. Ai bërtiti, ulëriti, u lut kërkoi ndihmë, kafshoi gishtërinjtë, kërkoi të bijën, qau me dënesë, nuk dinte se çfarë po i bënin të huajt vajzës së tij. Heshtje, dëgjohej vetën zhurma e rrëkesë së ujit që rridhte në krahun perëndimor të birucës.

Prindi i mjerë vazhdonte të bërtiste, të lutej, falej, kërkonte që bija e tij të ishte gjallë. Gardiani i vrazhdë zbriste shkallët duke sharë dhe kollitur, vringëllinte çelësat e pastaj me to godiste duart e dobësuara të Fredos.

-Shporru tutje, kafshë!- hungërinte.

Fredo shpirtvrarë mblidhej kruspull në qoshen e ftohtë të qelisë, trupi i dridhej si purtekë. Ai ish disa metra nën tokë dhe nuk mund të mësonte asgjë se çfarë bëhej mbi sipërfaqe. Aty ku fuqitë ndërluftuese vrisnin njeri tjetrin, më pas të ç’përfytyruar masakronin, burgosnin popullsinë vendase dhe kë gjenin përpara, trupat e viktimave kalbeshin në shi dhe treteshin në diell. Fredo Gjoli nuk dinte kujt ti ankohej apo ti lutej. Gardiani ishte mizor, vetëm godiste, ulërinte dhe shante. Fredo përsëriste me zë të lartë:

-Rita, Rita, Rita!- muret e ngurta të nëntokës oshtinin.

Pas një kohëzgjatje lemerisëse, përpara birucës së tij qëndroi një burrë i vogël me syze, urdhëroi gardianin të hapte birucën. I bëri me shenjë një ushtari që kishte pranë, të mbante nga krahu Fredon e kapitur. Të tre ngjitën shkallët e pista dhe të lagështa.

Në katin e parë Fredos i u lëbyrën sytë nga drita, i u morëm mendtë, ngriti dorën e vendosi mbi sy. Ishte i pafuqishëm, i dridheshin këmbët. E hipën në një kamion të vjetër. Makina la në krahun e majtë qytetin e shkatërruar të përmbytur prej flakëve dhe tymit dhe u drejtua nga kodrat e ulëta, ku ngrihej një godinë e bardhë rrethuar me mure të larta.

Burri i vogël me syze i futi krahun Fredos, e ndihmoi të ngjiste shkallët e mermerta të thyera vende – vende.

-Jam mjek,- i foli pranë veshit.

Fredos luajti kokën pa vetëdije, i përhumbur, i ish lidhur gjuha. Nuk pyeste dhe nuk i interesonte se ku po e çonin dhe ç’mund të bëhej me të. Të gjitha shpresat i  ishin shuar. Gjithçka i dukej e pavlerë e kishte humbur nocionin kohë. Mjeku po i fliste diçka, ai ngriti kokën e rëndë, iu morën mendtë, trupi i u var. Mjeku e mbajti me vështirësi.

Korridoret ishin mbushur me të plagosur, gjaku kullonte përdhe, infermieret dhe mjekët vërtiteshin andej këndej si të çakërdisur. Dy infermierë të shëndoshë, si dy kasapë, u prenë rrugën. Ata shfrynin si dema të djersitur, ishin të përlyer me gjak dhe mbartnin në barelë një të plagosur të porsaardhur.

Fredo Gjoli u ngjesh mbas murit, zemrën e ndjente të ligështuar, i dukej sikur kish zbritur në ferr.

-Zotëri,-dëgjoi Fredo si nëpër mjegull, zërin e ngjirur si rrapëllimë teneqeje të mjekut trupvogël.

Fredo e kish gojën shafran dhe kokën plumb të rëndë.

-Zotëri,- përsëri rrapëllimë shurdhuese dhe më pas..: -Dëshironi të shihni vajzën tuaj?

Fredo Gjoli ngriti kokën me vrull, e përplasi mbas murit, u shtang, i u tha pështyma. Zëri i mjekut i shungulloi si kambanë.

-Ju lutem zotëri…- mezi mundi të thoshte Fredo.

-Më thërrisni Martin,- i tha mjeku i vogël, luajti kokën me ngadalë dhe e udhëhoqi në korridorin e vogël të krahut të djathtë: -Dhembja e prindit nuk shpërdorohet.

-Ah!- ia bëri Fredo dhe trupi iu drodh si gjeth në vjeshtë: -Sa e shenjtë kjo fjalë.

-Ju lutem zotëri mos u tallni me një të mjerë,’- mërmëriti mbytur  Fredo dhe zgurdulloi sytë.

Fytyra e mjekut Martin qëndronte e ngrirë si maskë.

-Ashtu vërtet,- foli mjeku me zë të ndryshuar. Qëndroi, morri frymë, por që ngjau më shumë një rënkim të rëndë dhe shtoi: -Atje, në shtratin e fundit, nga dritarja është vajza jote,- krahu i mjekut qëndronte ndehur si një trung.

Fredo Gjolit i vloi gjaku, gati i buçiti ndër veshë. Zemra i kërceu në gjoks si një zog i plagosur. Koka i oshtiu. U ndeh. Zjarr i madh u derdh në dhomë, iu përvëlua trupi. Rita zemra, vogëlushja, pupëlushja,  engjëllushja e tij, gjallë! Oh Zot!

-Rita!- i sokëlliu e gjithë qenia. Ai nxitoi, u rrëzua, përplasi kokën mbas një sendi të fortë, u ngrit sypërlotur, krahëndehur. Vajza qëndronte kokulur, si një lulës e qëndruar në hije, në cep të shtratit, pranë dritares.

-Rita!- klithi Fredo dhe çekani prapa kokës e qëlloi fort: -Rita ime!

Vajza e vogël nuk lëvizi, trupi i saj u ngreh. Mbas disa sekondash supet e dobëta, i u drodhën. Koka e bukur e fëmijës dhe pjesa me e madhe e fytyrës ishte mbështjellë me garzë të irnosur spitali. Syri i majtë ishte mbuluar plotësisht. Garza qe përskuqur nga gjaku, tashmë i mpiksur, gati i tharë. Fredo u kapërdi me vështirësi. Gjaku i vajzës, gjaku i gjakut të tij, iu drodhën shpatullat.

Vogëlushja Rita e ëmbla e bukura, syshkruara, qëndronte e mbledhur, e vockël, si një trumcake e trembur e goditur. Një fashë drite derdhej prej dritares drejt e në syrin e lidhur të vajzës. Por ajo qe mbështjellë me pelerinën e rëndë të topitjes, të dhembjes. Fredo i angështuar u afrua fare pranë së bijës:

-Rita,- foli zëngashëruar: -Drita ime Rita.

Vajza s’lëvizte, trupi i saj dukej si e futur në kallëp akulli. Fredo u përkul, u ul në gjunjë, i mori duart e vogla, të dobëta, të zbehta, të ftohta të vajzës dhe vendosi buzët në to. U rrëqeth, ishin të ftohta akull. I puthi gjunjët, këmbët. Lëkura e së bijës i dukej e tejdukshme, e tendosur, sikur do tretej. Ai ngriti kokën, vështroi drejt, syri i vetëm i së bijës ishte i lagësht, skuqur, i ënjtur. Vajza puliti qerpikët me vrull, por qëndroi pa lëvizur.

-Rita,- foli Fredo me zë të shuar, ngashërimi i a përvëlonte gjoksin, u kapërdi me vështirësi dhe shtoi: ‘- Rita, vogëlushja ime, të lutem thuaj një fjalë.’

Fëmija ngriti kokën ngadalë. Një lot i madh u rrokullis prej syrit të vetëm, qëndroi një copë herë në mjekrën e vogël dhe më pas ra mbi jakën e palarë, me gjurmë të dukshme gjaku. Rrezja e diellit u përpëlit. Vajza foli me zë të ulët gjithë ankim:

-Babi, pse më le vetëm?

Fredo Gjoli qëndroi gojëhapët, koka iu shkund, shungulloi , pastaj u var në gjoks si e këputur, shtrëngoi grushtet, nguli thonjtë thellë në mish. Ai donte të ulërinte në kupë të qiellit. Gryka i therte, fyti i gërvishtej, kordat e zërit digjeshin prej zjarreve të shpirtit. Engjëllushja e tij dukej e tjetërsuar e huaj e largët. Llava e nxehtë po rridhte në kanalet e lotit të prindit. Vogëlushja e gjykoi, e dënoi ashpër. Sa të pavlera ishin justifikimet, ndaj ashpërsisë së fjalës së fëmijës. Ajo e qëlloi drejt e në shpirt. I zbrazi menjëherë të gjitha bateritë e ushtrive ndërluftuese në trupin e rrëgjuar të prindit. Gjyqi i saj ngrihej mbi luftërat dhe marrëzitë.

Fëmija  besonte se babai i saj, i pamposhturi, iku, e braktisi në momentin më të vështirë e la vetëm vajzën e tij të dashur në duar të panjohura, të pamëshirshme, vrastare. Fredo nuk  mund ti shpjegonte vajzës së vogël për luftën e keqe midis shteteve, kasaphanën, marrëzinë e njerëzve, lodrën e shëmtuar të fëmijëve të marrë seriozisht, siç ishte lufta vrasëse dhe shkatërrimtare.

Syri i përskuqur i së bijës qe përqendruar në fytyrën e tij. Fredo ngriti dorën ngadalë, gishtërinjtë i dridheshin. Donte të ledhatonte flokët e bukur të fëmijës por nuk mundej, ato ishin mbuluar nga fashat e shumta. Mollëzat e gishtërinjve prekën lehtë gjakun e përtharë. Vajza lëvizi kokën e bezdisur.

OH! Rënkoi Fredo dhe kafshoi buzën. Koka i buçiste. Ai bërbëliste me vete, gojën e ndjente helm. OH! Donte të bërtiste, kush ish ai bir kurve, që kish prerë dhe përçudnuar fëmijën e tij!

-Ne i hoqëm syrin e dëmtuar, për ti shpëtuar syrin tjetër,-dëgjoi shumë pranë veshit, zërin e ulët, të rëndë, gati monoton të mjekut me trup të vogël. Cërkat e pështymës së tij i qullën daullen e veshit.

Fredo Gjoli shmangu kokën dhe lëvizi me vështirësi qafën e ngrirë. Ish gati të thoshte: ‘Kush të dha të drejtë ty mi i keq, qelbash, përbindësh, të bësh eksperimente mbi fëmijën tim? Lufta nuk të jep fuqi të pafundme të shkulësh pa mëshirë syrin e një engjëllusheje? Pse nuk ma shkule mua syrin por gjete një fëmijë? Sa mungesë ajri ka kjo dhomë, Oh!’

Damarët e ngurtësuara të qafës kërcitën, sikur u plasaritën, ndjeu dhembje të mprehtë në arëzën e qafës. Shumë pranë tij dalloi dy xhama të mëdhenj optike, si fundet e vazove të trasha, të kompostove prej qelqi. Befas i u duk sikur pa në të njeriun e vogël, të dytëzuar. I u morën mendtë, trupi i u lëkund si lavjerrës, donte të klithte, të ulërinte: largomëni ato qelqe. Fredo Gjoli po rrëshqiste në ftohtësirën e xhamave të gjelbër duke u dërmuar dhe gjakosur. Dikush e mbajti nga krahët, e ulën në një vend të butë, i afruan amoniak në hundë. Ai shkundi kokën, përpëliti qepallat dhe hapi sytë përgjysmë. Fashat e forta të diellit depërtuan brenda tyre, ndjeu dhembje në cepa. Shpina gjendej mbështetur në kokën metalike të shtratit, pranë vajzës së tij.  Fundet e qelqit kavanozi i qenë ngulur përpara fytyrës. Fredo shkundi kryet dhe ngriti krahun, si të thoshte, jam mirë.

Rita qëndronte si më parë e ngurosur. Koka e bukur e fëmijës qe mbështjellë me fasha dhe ngjante si bora e rëndë e alpeve. Ai vendosi ngadalë pëllëmbën e tij mbi shpatullat e dobëta të vajzës:

-E ëmbla ime,- mërmëriti.

-Babi, pse më le të më merrnin, të më mundonin? -dëgjoi sërish zërin e dridhshëm e ankues të së bijës.

Fredo rënkoi thellë, u mundua të lëvizte gjuhën, por ajo qe tharë bërë trokë, lëngjet e gojës ishin humbur. Ai donte të lëvizte nofullën e poshtme por ndjeu dhembje diku pranë veshëve. Më në fund u kapërdi, fort, rëndë, disa herë me radhë. Diku në shpellën e gojës rrodhi një curril i hollë pështyme, damarët e hollë të gjuhës u njomën foli:

-Jemi përsëri bashkë bija ime.

Fredo Gjolit fjalët e tij i u dukën standarde, gati idiote, nuk dinte se çfarë ti thoshte tjetër. Vajza po e kryqëzonte për herë të dytë. Lotët e nxehtë i përvëluan sytë, ktheu kokën nga ana tjetër, kah rrezeve të diellit. Ai donte ti fliste të bijës për motin e ngrohtë dhe diellin që shkëlqente, por mali me borë, koka e vajzës dhe syri i humbur ia lidhën gjuhën me litarë. Një rrëke gjaku e thatë i kish ngelur vajzës në faqen e zbehtë, diku pranë mjekrës. Ai e afroi me kujdes vajzës pranë vetes, pa ditur se çfarë të bënte, lagu gishtin e madh me pështymë dhe nisi të pastronte gjurmën e gjakut.

Fredon e tmerronte mendimi që ëngjëlushja e tij mbeti vetëm me një sy. Ai ishte gati të çirrte gjoksin me thonj, të nxirrte jashtë të gjitha pjesët e brendshme të trupit të tij; zemrën, mëlçinë, stomakun, zorrët, rrëketë e pandalshme të gjakut, të gjitha, le të thaheshin në diell, të bëheshin hoshafe, të kumbonin, vetëm e ëmbla e tij të mos mbarte gjithë jetën këtë shpellë të lemerishme, zgavrën bosh të syrit. Vajza e tij nuk do jetë asnjëherë e shkujdesur si gjithë fëmijët e tjerë. Rita nuk mund të jetë e shpenguar në moshën e bukur të vajzërisë, nuk mund të jetë e lirshme në moshën e pjekurisë. Boshllëku, shqetësimi, vështirësia, zbehja e hijeshisë do të rëndonte në çdo moment dhe hap të jetës së  dritës së tij. Bota gjithnjë duket e ndarë në dy pjesë kur e sheh me një sy.

Pengu i humbjes së syrit të vajzës së bashku me gjykimin e mprehtë:’Babi pse më le vetëm, të më mundonin?’ Do ta mbarte në shpinë për gjithë jetën, deri në varr…

Fredo përkëdhelte i puthte duart e vajzës por e bija qëndronte si e shushatur, kur dëgjonte ndonjë zhurmë në krah të syrit të humbur i duhej të lëvizte të gjithë kokën. Prindi i fliste, vajza puliste syrin e vetëm, lëvizte ngadalë buzët. Ai afronte veshin të dëgjonte,po nuk guxonte ta pyeste se çfarë i thoshte e bija. Vajza vazhdonte të bërbëliste gati me vete dhe ai zgjatej, tendosej të dëgjonte. Syri i vetën i lotonte. Fredo iu lut të mbyllte syrin, ta çlodhte dhe të mbështetej në gjoksin e tij.

Në derë u dha një infermier i shëndoshë, ezmer, barkmadh, mjekërzezë, mustaqespic, me përparëse të njollosur me gjak. Ai shtynte një karrocë të vogël metalike me katër rrota të vogla.  Në të mbarte mjekimet, gjilpëra, thika operacioni, gazra, etj.

-Hajt, shporruni ju,- u foli infermieri me zë të vrazhdë dy ushtarëve të plagosur, që ishin sheshuar në çimenton e dhomës dhe tymosnin duhan të rëndë. Ata u bindën pa fjalë, u ngritën dhe u drejtuan me nxitim drejt shtretërve të tyre.

Rita sa dëgjoi zërin e egër të infermierit ngriti kokën me vrull, trupi i u drodh dhe qau e frikësuar.

-Babi nuk dua të më prekë me dorë ai njeri,- murmuriti vajza në të qarë: -Më torturon kur më ndërron plagën, e shkul garzën pa lagur, më mbushet fytyra me gjak.’

Infermieri qëndroi në krye të dhomës, fshiu duart mbas përparëses, përplasi duart dhe thirri:

-Thashë të pastrohet dhoma nga të paftuarit. Dëgjuat?

Fredo Gjoli u ngrit në këmbë, lëvizi qafën i pavendosur. Rita shtrëngoi me të dy duart, fort, krahun e të atit. Syri i saj i vetëm ish përmbytur pre lotëve, si një oqean i madh lutjeje.

-Babi, të lutem, mos më lerë përsëri vetëm,- mërmëriti vajza me përgjërim.

-Juve po ju flas, shkunduni dhe dilni jashtë,-iu drejtua Fredos infermieri me ton të lartë e të vrazhdë.

Fredo rrotulloi sytë i hutuar dhe ngriti supet. Gishtërinjtë e vegjël të vajzës ishin mbërthyer mbas krahut të tij, ai qëndronte i ngurosur.

-Hej, lëviz, juve po ju flas,- ulëriti infermieri: -Mos doni t’u shkulim me forcë dhe tu flakim poshtë në birucë? Hajt zhduku.

Fredo Gjoli vështroi i humbur, vajza i lutej:

-Qëndro baba, të lutem mos ik, mos më lër vetëm, në duart e atij njeriu të frikshëm,’ syrin e vetëm qe përmbytur nga lotët. Ajo i shtrëngonte krahun. Infermieri i pashpirt skërmiste dhembët,  ai i ngjante si një përbindësh fëmijës.

-Do të qëndroj me vajzën- foli më në fund Fredo. Le të bëhej ç’të bëhej, ai nuk mund ta zhgënjente të bijën.

-Qërohu, kafshë,- këlthiti infermieri: -Do pendohesh. Po thërres rojën ta tërheqë zvarrë poshtë në birucë. Roje, roje!

Në dhomë hyri mjeku me trup të vogël dhe syze të mëdha, së bashku me dy shtarë të armatosur. Mjeku e kuptoi në çast dhe u bëri shenjë ushtarëve të largoheshin dhe eci me hapa të shpejta drejt tyre. E këshilloi infermierin të ulte zërin, pastaj i u drejtua Fredos me ton të qetë:

-Zotëri, duhet të dilni jashtë.

Mjeku  u përkul pranë vajzës dhe i pëshpëriti diçka në vesh. Rita me trishtim, përlotje lëshoi krahun e të atit dhe ktheu kokën mënjanë. Mjeku i bëri me kokë Fredos të dilte jashtë dhe ai lëvizi nga dhoma duke tërhequr këmbët zvarrë.

-Babi,- dëgjoi zërin lutës si klithmë shpendi të së bijës. Fredo nuk ktheu kokën, doli në korridor. U ul në bisht, në këndin e ngushtë të kolonës, disa metra larg dhomës. Në gjoks i rëndonte pengu i madh i dhembjes, për të mos u mbytur nga dënesa, përtheu gishtin tregues më dysh dhe e kafshoi fort. Dhembët i hynë në mish dhe buzët iu njomën nga gjaku. Korridori oshtinte prej klithmave e të plagosurve dhe atij filluan përsëri ti merreshin mendtë. Vajza e ëmbla e tij, mbeti për gjithë jetën me një sy. Pse duhej ajo të torturohej, përse..?!

-Ju nuk keni të drejtë të ligështoheni në këtë mënyrë. Së paku vajza juaj është gjallë,- dëgjoi pranë veshit zërin e trashë, nervoz të mjekut.

Fredo ngriti kokën dhe i hodhi një vështrim pyetës. Si ti thoshte:’Ju më thoni të mos ligështohem, e kuptoni çdo të thotë të të mbetet fëmija përjetë vetëm me një sy? A ka gjë më të tmerrshme se kaq?’

-Ju lutem zotëri, ju lutem…- foli Fredo zëzvargur, u gërmuq dhe shtoi: -Ju vetë e thatë pak më parë, se dhembja e prindit nuk mund të shpërdorohet…?!’

Mjeku u kollit ashpër, qëlloi gjoksin me grusht dhe foli zëngjirur, si klithme kafshe:

-Është përbindshmëri të tallesh me dhembjen prindërore, Oh!

Shikimi i Fredos ish irnosur si një pellgore fund vjeshte. Mjeku Martin heshti një hop rënkoi dhe tha:

-Sa për dijeni miku im, operacioni dhe shpëtimi i jetës së vajzës suaj ishte një rastësi e rëndomtë. Nata e pushtimit, lufta, përgjakja, ishte natë muti, natë e poshtër, shkatërruese, vrasëse. Shkërmoqja, varrosja e shpirtit tim, groposja përfundimtare e të gjithë shpresave, ëndrrave të mia. Atë natë mynxyrë predhat e mortajave bini si breshër mbi qytet, njëra prej tyre, shungulloi u derdh si kobër e flakëruar dhe shkatërroi gjysmën e shtëpisë sime. Zemra ime u mpak në gjoks, predha goditi djalin tim në gjumë, vrau ëndrrën e bukur dhe e bëri copë dhe thërrime. Oh! Si i çakërdisur u turra për aty pa u vënë veshin predhave, punova si i tërbuar largova trarët dhe gurët. Rrëmbeva djalin në krahë, e çova urgjent në spital. Fëmija më vdiq rrugës, gurët i kishin dëmtuar kafkën, gjoksin dhe shumë pjesë të trupit. Unë bëra ç’është e mundur për të shpëtuar jetën djalit tim, i dhashë gjak prej gjakut tim, frymë prej frymës time. Gjithçka qe e kotë. Çfarë dreq mjeku isha unë, kur nuk munda të shpëtoja jetën e fëmijës tim! Ulërita me sa zë që kisha në kokë. Isha bërë si i tërbuar. Flaka, theva gjithçka që gjeta përpara, çora teshat, kërcënova verbërisht natën e flakëruar, prerë kryq e tërthor prej predhave. U mblodha si grushti në dyshemenë e shkatërruar, klithja si kafshë e qëlluar brinjë më brinjë. Shumë lehtë mund të çmendesha dhe do ish vërtet gjë e qëruar të çmendesha, të dreqosesha. Dola jashtë në korridor e fillova të pija cigare njëra mbas tjetrës, nuk ish pirje, se sa kafshim, për të thithur deri në fund hidhësinë, pështyja, shkrofëtija…

Patrulla solli një send të mbështjellë me një xhaketë të qullur, e lanë pa kujdes, gati e flakën në cep të stolit, në fund të korridorit. Ata më kërkuan cigare, duke më parë me dyshim në isha mirë nga trutë. Dikush prej tyre futi dorën në brez për të më dhenë një plumb të bukur. Unë isha indiferent për gjithçka dhe isha gati tu thosha shkuleni atë flamë armë dhe zbrazeni shkujdesur në kafkën time. U dhashë gjithë paketën. Është mjeku, mërmëritën, ata ikën. Qafa ime u hollua, u zgjat në pritje të plumbit të vonuar, shpirti im ishte i dërmuar. Isha gati ti bija murit me kokë. Më erdhi për të vjellë, duke u kalamendur bëra dy hapa, u përkula në gjunjë dhe volla pa ndërprerje derisa u këputa, krahët dhe këmbët mu varën, u lëshova gati pa frymë në pllakat e dyshemesë. Kokëvarur, këmbëhapur. Kuptimi i jetës sime ishte varrosur. Vështroja syngulur, pa asnjë arsye sendin e flakur në cep të stolit. Pështyja ku mundja mbetjet e hidhëta të vjelljes.

Befas dëgjova një rënkim të thellë, si të ngrihej nga fundi i dheut, me drithërimë. Vallë rënkonte shpirti im i plagosur? U shkunda. Vështrova syshqyer rreth e rrotull, si të gjeja fillin e rënkimit. Ishte një rënkim i ndryshëm nga rënkimet që na dëgjojnë rëndom veshët. Për një moment u bëra i tëri sy e veshë. Rënkimi shkundi muret e vjetra të spitalit dhe tërhoqi vëmendjen time të çakërdisur. Rënkimi u përsërit, muret u drodhën dhe unë u ndeha. Sendi nën xhaketë lëvizi, si të ishte ndonjë kafshës e vogël. Sytë më panë një krah të dobët fëmije që doli prej leckës së qullur dhe u var poshtë gjithë ankim dhe dhembje. Këtë herë rënkimi doli i zgjatur, sikur një rrëke e flakëruar llave derdhej me nëpër shkallë.

Drejtova trupin dhe përqendrova vështrimin atje, në cep të stolit. Ai krah i dobët, i varur më rrëqethi. Ishte më shumë se një rënkim, apo klithmë ndihme ai krah. Më ngjau aq shumë me krahun e djalit tim, që lutej të shkoja ta ngrija. Një copë herë qëndrova i gozhduarën çimento e ftohtë, i shokuar, më në fund lëviza, eca këmbë e duar, më dukej sikur jetoja në turbullirë, shkisja me rrokopujë në një katarakt të rrëmbyeshëm,  poshtë më prisnin shkëmbinjtë e thiktë, në një sarkazëm e rëndomtë e jetës. Në momente krize truri rrëshqet, përçahet, gremiset në humnera dhe paraqet imazhe të rreme.

Në jetën time nuk isha zvarritur ndonjëherë si qen. U ngrita vrulltas më këmbë dhe flaka leckën e lagësht. Shtrirë në mëshirë të fatit qëndronte një fëmijë e qullur fund e krye. Përvëlonte nga temperatura e lartë, sypërflakur, mavijosur. Në  kllapi. Ishte pothuajse në një moshë sa djalit im. Qëndrova përpara saj pa lëvizur si një copë trung i thatë. Më dukej qesharake, ironike, çmenduri të merresha me një fëmijë të panjohur, ta shpëtoja, kur ndërkohë disa metra më tej, dergjej trupi i djalit tim. Me indiferentizëm dhe nervozizëm flaka xhaketën mbi të dhe bëra të kthehesha. Nuk kisha marrë përsipër të shpëtoja botën, kur vetë bota dhe njerëzit gjendeshin të zhytur në humnerën e kllapisë. Zemra ime ishte e çarë në njëmijë copa. Befas një zë i fortë shungulloi  në veshët e mi:

‘-Baba ndalu! Një vdekje e dytë është më e keqe se vdekja e parë. Djalit tënd i a morri jetën çmenduria,lufta. Kësaj vajze po ja merr jetën, indiferentizmi, shpirtvogëlsia, egërsia, barbaria. Të lutem baba, shpëtoje…’

‘-Bir ku je që më lutesh, hë! Kush je ti!? Nuk mundem, nuk mundem, është jashtë forcave të mia,’ ulërita dhe shkunda kokën të përzija zërin tinëzar, nuk më bënin duart nuk më punonte truri. Akrepat lëviznin mbraps.

‘-Je mjek baba,ata rrëmbyen një jetë ti dhuroje…’

‘-Ta dhuroj?  A mundem? Por është e botës së tërbuar ajo jetë jo pjesë e jetës sime…!’

Gjithë  muret lëviznin, mu duk sikur shpirti i djalit qëndronte ndehur në ajrin e rënduar të spitalit, më zgjonte, më shtynte të bëja diçka për këtë fëmijë. Lëvizja krahët si i prishur nga mendtë, vërtitesha nëpër korridor, gërhisja, kafshoja mishrat. Plumbat dhe breshëritë që shkreheshin jashtë, shponin muret e spitalit dhe nguleshin në trupin tim.

‘-Shpëtoje!’- buçiste zëri i djalit. Ngrita dorën të pengoja shkundjen dhe rrëmetin. Ktheva shpinën. U rrotullova rreth  vetes, shtrëngova tëmthat.

‘-Shpëtoje! Shpejt koha nuk pret!’

Shkova me vrap në çezmë të freskoja trurin dhe qafën, të largoja malin e madh të mëdyshjes dhe të mundimit. Uji ishte i ftohtë akull dhe unë u drodha, u fshiva me perden e trashë, të pistë të korridorit, që atje tej dëgjoheshin rënkimet e fëmijës që u ngjanin tërmeteve të nëndheshme.

Hapa syrin e lënduar të fëmijës, përqendrova dritën në të. Gjendja e saj përkeqësohej nga minuta në minutë. Vështrova orën, ishte tre e mëngjesit. U futa në dhomën e infermierisë, bëra ekzaminim të hollësishëm të syrit. Vajza e vogël kishte rrezik të mbetej e verbër nga të dy sytë. Ndoshta dhe mund të vdiste. Vallë a kish rëndësi një vdekje më pak apo më shumë, kur nëpër rrugë dergjeshin kufoma! Luftërat gjithnjë janë në marrëveshje me vdekjen.

‘-Shpëtoje!’- Më shungulloi në veshë zëri i djalit, siç dukej shpirti i tij qëndronte akoma ndehur rreth të gjallëve.

Thirra infermierin dhe e urdhërova ta vinte fëmijën në narkozë. Mora vendim për ta operuar. Veproja i alarmuar. Nuk më shkulej nga mendja, më dukej sikur fëmija që po operoja ishte djali im, i bukuri im, shpirti im dhe jo një vajzë e panjohur e flakur pa mëshirë nga patrulla në cep të stolit, në fund të korridorit..!’

Ndërkohë dikush e thirri. Mjeku iku, u kthye në dhomë, në frontin e tij me të plagosurit e luftës së marrë. Fredo Gjoli nuk mundi ta falënderonte njeriun e mirë, i cili bëri luftë me vetveten përgjatë dhimbjes së madhe. Mbeti në korridor, si i shushatur.

 

SËMUNDJA E NËNËS

by

KRISTAQ TURTULLI/tregim/

Ishte ditë  e shtunë kur u sëmur nëna…Kur jepja e merrja me disa personazhe realë që më ishin ngulur prej vitesh në memorie dhe s’ më shqiteshin. I përzija me nervozizëm, por ata s’më shqiteshin. S’po ia gjeja tragën si ti hiqja qafe. Nuk doja të zgjoja morinë e njerëzve që ishin ngjitur aksidentalisht si shushunja pas fëmijërisë sime të hershme. Një prej tyre më ngjante më shumë me Lupi Nofullën, ish sekretarin e partisë së lagjes. I cili para një muaji shkau në dëborë dhe këputi qafën e kërbishtet.

‘Perëndia nuk është mace të çjerrë,’ mërmëriti nëna, kur dëgjoi thyerjet e kërbishteve të Lupi Nofullës. Më pas nëna disi me pendesë shtoi, pleqëria biro është short i mbramët i njeriut.

E thërrisnin Lupi Nofulla ngaqë e kishte gojën e shtrembër, syrin e majtë gjithnjë të lagësht si një pellgore dhe nofullën e fryrë si tullumbace. Nuk e kuptoja përse nuk e thërrisnin Lupi gojështrembri, ose farmaku, po nofulla. Ishte ai që solli dimër në vatrën time, në krye të skuadrës, hyri herët në mëngjes dhe arrestoi babanë…

Unë isha i detyruar ti shkoja në zyrë. Lupi sa më shihte që ngjisja shkallët e ngurta të lagjes, s’më linte të bëja e një çap më tej, bërtiste në kupë të qiellit:

‘Prapë e solle kokën ti spurdhjak?’

‘E solla,’i thosha.

‘Dashke shkollë, hë!’

‘Shkollë dua,’ i thosha duke e parë drejt në sy.

‘Mos mi zgurdullo sytë si të dacit. Me ju të përmbysurit përsëri do të merremi ne. Hajt gremisu.’

‘Me një çilimi ngatërrohesh o Lupo, ndërhynte nëna: Djali nuk di ç’është përmbysja.’

‘Ta mësojë,’ hungërinte Lupi.

‘E mësuara kërkon shkollë, dituri, dritë,’ ia thoshte nëna.

‘Nuk ka shkollë, dituri, dritë për juve, ka natë. Hajt qërohuni,’ bërtiste Lupi Nofulla dhe shtynte nënën me forcë për pak sa se gremiste nga shkallët e thikta të lagjes. Por nëna nuk rrëzohej. Mbajte për bukuri ekuilibrin dhe vështronte vëngër Lupi Nofullën, i cili shkrofëtinte prej inatit:

‘Dashkan shkollë këta, dashkan shkollë…’

Lëviza qafën si të shmangja mendimet e tepërta. Lupi Nofulla, Lupi Nofulla. Në moshë të thyer nuk ngjiten lehtë qafa dhe kërbishtet. Sakat do të mbetesh o Lupi Nofulla, sakat. Ke kusure për të larë. Germat më lëvrinin e nxinin si milingona përpara syve. Rrotullova nëpër gishtërinj stilolapsin e brejtur në krye. Kur s’më vijnë mendimet e kafshoj prej marazit, në atë send plastik, si të gjej zgjidhjen.

Befas mu bë sikur dëgjova zhurmë në banjë. Ç’ ishte kjo zhurmë, që më ushtoi pas kokës, u grinda me veten dhe përshkunda kryet. Kisha harruar krejtësisht, nëna më tha që do shkonte të lante teshat në banjë dhe më paralajmëroi të ruaja qumështin mos derdhej. Lashë stilolapsin në tavolinë dhe brofa në këmbë. U sula me vrap në kuzhinë, për fat të keq qumështi ishte derdhur mbi stufë dhe fundi i tenxheres qe djegur. Lëngu i bardhë i qumështit më kishte lënë fotografinë. Mbi pllakat e stufës ishte shndërruar në një cipë të neveritshme e ciknosur e fryrë e kuqërremtë si nofulla e Lupos, dhe në cep të stufës fryhej dhe shfryhej si një tullumbace.

Hajt dëgjo mërzitjen e nënën tani, ia bëra me vete. Ka të drejtë, të bërtasë në kupë të qiellit. Radha për dy shishe me qumësht zihet në mesnatë dhe është torturë e vërtetë. Jo rrallë ndodhin sherre dhe kacafytje mes radhëmbajtësve. Sa herë nëna ngrihet në mesnatë të zërë radhë pëshpërit me vete:

– Vetëm numri dymbëdhjetë e lart të mos jem.

Në dyqanin tonë të bulmetit vijnë dhjetë arka me shishe me qumësht dhe normalisht i bie të marrin dymbëdhjetë burra dhe dymbëdhjetë gra. Kur shihet që dikush tenton të hyjë pa radhë, kërcet sherri dhe shamata. Numri dymbëdhjetë që është në radhë dhe ka bërë gjumin eksiq, ngritur në mes të natës, do mbetej me gisht në gojë.

Me fshesaxhinjtë e fshesaxhesat radhëmbajtësit nuk i mbrehin brirët. Ka burrë nëne të merret me to. Pastruesit e kanë me kartë biankë të marrin qumështin  pa radhë. I hynë turmës mes për mes duke sharë dhe shtyrë me bërryla. Fillojnë bërtasin me zë të lartë:

-Hej gaxhi, të dhjefsha urët, hapma rrugën…- radhëmbajtësit zbythen kokulur e të ligështuar. U hapin udhë. Fjalori i pastrueseve të natës është shumë i rënduar në sharje. Ndërsa mbajtësit e numrit dymbëdhjetë, nga radha e burrave e grave mbledhin buzët gjithë trishtim dhe turren me vrap nëpër dyqanet e tjera. Nënës i ka rënë shpesh shorti të bredhë nëpër qytet nga një dyqan tek tjetri për një shishe me qumësht. Sot për dreq edhe numri njëmbëdhjetë në radhë e la nënën në baltë. Shitëses Shpatore i kishte ardhur për vizitë e ëma nga fshati.

Me mërzinë e hapur për djegien e qumështit dhe konfiguracionin e pështirë të nofullës së Lupit në cep të stufës, u kujtova për zhurmën. U afrova me ndrojtje derës së banjës. Mbajta vesh. Vështrova e bezdisur rrokullisjen e stilolapsit, rrëzimin e tij në dysheme dhe mu duk i panatyrshëm përgjimi pas derës. Bëra një hap prapa. Nëna ritin e larjes së teshave e quan të shenjtë dhe nuk para i pëlqen të shqetësohet prej njeriu. I fërkon teshat me forcë, e përqendruar, zakon që i ka mbetur qysh kur ish nuse e re dhe lante të brendshmet e përgjakura të babait. Ajo se bën veten por e dalloj menjëherë mërzitjen e trishtimin në lagështinë e sytë të shkruar.

-Nënë.. je mirë?- fola ultazi dhe i shqetësuar. Kam vite që jetoj me nënën, babai vdiq, kur isha ende fëmijë

Heshtje. Ama ç’pyetje, nëna lodhet kur lan dhe fërkon pa ndërprerje teshat e palara. Unë i kam thënë shpesh herë, nëno mos i fërko teshat aq fort se nuk janë me zgjyrë. Ajo ngre kokën dhe më vështron  e humbur.

Në mëngjes nëna mu duk më e plogët se herët e tjera. Pa më vështruar më tha se kam sklepa në sy dhe disi me përtesë vendosi të lante rrobat e palara, të mbledhura kapicë në musëndër.

-Përse duhet ti lash pikërisht sot kur thua se ke sklepa në sy, – thashë.

Nëna s’ më ktheu përgjigje.

Fundi i govatës gërvishti me zhurmë pllakaqet e banjës.

Pa kuptuar vështrova nga dritaret ku qenë varur qëndismat e kortinkave të akullit dhe oborri ish rënduar prej dëborës. Kristalet e bardha vezulluese valëzonin përpara syve të mi dhe picërrova sytë prej ndriçimit të dëborës. Dëbora është kudo e bardhë, reflektuese e njëjtë në çdo skaj të globit që mund të jesh. Nënkupton dimrin, me dëborë, e kur bie dimërim në flokë. Të dyja kanë të përbashkët plakjen. Nëna nuk përmendte asnjëherë plakjen, por thoshte se thinjat e fisnikërojnë njeriun.

Përpara syve të mi një lëmsh i kuq si flakë u turr drejt dëborës. Ishte macja e komshiut Teki, grabitqare e keqe. Tekiu ish një plak i hollë, i gjatë si vastangarkë. Në majën e hundës së kuqe, me samar i qëndron gjithnjë një sumbull qyre. Ai është krushk me Lupo nofullën. Tekiu plasi derisa hapi një dritare të madhe, dy kanatesh në oborrin tonë, një metër larg dritares së kuzhinës. Shpesh nënën e mundojnë hijet dhe në xhamin e dritares shohim gjurmë qyresh të mpiksura. Sa të pështira e të vështira janë qyret kur ngjiten pas xhamave. Nëna i kruan qyret me cepin e mashës.

Ia kam bërë benë maces së kuqe, nëse e kap do ta fut në një thes do ta flak prej gërmadhës së Muro qafokut. Tre herë macja kobashe e Tekiut ia rrëmbeu nënës peshkun nga duart dhe rendi me peshkun ndër dhembë nëpër hatulla. Tekiu i fshehur pas perdes së dritares fshinte qyret dhe zgërdhihej me harbimin e nënës pas maces kobashe.

Gjatë natës ra përsëri dëborë e imët, si e situr në sitë dhe mua më duhej të zboja përfytyrimet por të rrëmbeja lopatën dhe të hapja rrugën të mos shkiste nëna.

Në të përpjetën e rrugicës ku gjendet shtëpia jonë, uji vjen rrallë gjatë ditës. Dhe kur vjen, ndërpritet pa pritur e papandehur, të lë në mes të larjes dhe i zbardhur fund e krye me shkumë sapuni. Nga kjo eksperiencë e hidhur nëna e ka më kollaj të ngrohë ibrikun në stufë e lahet në govatë, sesa në dushin me vaj guri që instalova para disa vitesh në banjë.

Kuzhina kundërmon prej erës së qumështit të djegur. Doja të hapja dritaren, por mu duk sikur forca e flakës në stufë kish rënë dhe ambienti po ftohej. Nëna do të dilte e lodhur dhe e brishtë prej avullit dhe larjes së rrobave. I hodha disa dru stufës. Pa guxuar të shihja ciknosjen e neveritshme mbi stufë dhe tullumbacen e kuqërremtë të nofullës së Lupos në cep.

-Nënë, ke nevojë për ndihmë? – e pyeta i ngrehur.

Kohët e fundit nënës kanë filluar ti dhembin e ti çajnë krahët e këmbët, sidomos kur moti është me lagështirë. Por përsëri nuk i rinë duart rehat. Pa qenë nevoja ngrihet në pikë të mëngjesit dhe i mban mbi supe të gjitha punët e shtëpisë. Pikërisht atëherë kur thotë se kam sklepa në sy lan dhe fërkon teshat me forcë. Katër herë u përpoqa ti a largoja këtë huq, nëna i lau teshat pesë herë. Nuk kuptohen kurrë nënat.

Unë nuk mund ta përfytyroj se mund të sëmuret nëna ndonjëherë. Qysh në fëmijëri, kur bija të flija e kur zgjohesha prej gjumit gjendesha në krahët e buzagazit e mirësisë së nënës. Ajo si gjithnjë në këmbë, me flokët e mbledhura topth pas kokës, me duart e zëna prej punëve.

-Mos…e  hap derën,- dëgjova zërin e saj të holluar.

– Epo rrobat po lan moj nënë,- i fola gjithë ankim.

-Mos e hap.

Ditën e djeshme nëna mbathi gjurmashka leshi dhe pa i vënë veshin kundërshtimit tim më ndihmoi të mbartja drutë e zjarrit që shkarkoi karroca e druve poshtë në rrugë. U grinda një copë herë me karrocierin. I thashë ti shkarkonte drutë lart mbi rrugë edhe pse i dhashë atij të pinte një gotë të plotë me raki rrushi. Karrocieri, një burrë ezmer, vetulltrashë, kockë madh, e rrëkëlleu rakinë si të ishte ujë, përplasi gjuhën ngaqë iu hap nepsi i të pirit, më pa me inat dhe ia pat:

-Domethënë, thua ta vërtit kalin me gjithë dru e karrocë nëpër dëborë. Në këtë mot të keq, ta ngjit lart mbi rrugë e rrugica. Ti sjell drutë në goja, ti shkarkoj përpara derës. Pastaj me të argatin e shkretë, ç’i dhjet t’ ëmën. Hë, më thuaj ç’të bëj pastaj, të gremisem në tatëpjetë nëpër akull dhe dëborë me gjithë kalë e karrocë, të bëhem copë e thërrime! Hej kokë, me këtë kalë e karrocë mbaj shtëpinë me bukë.

-Nuk gremisesh ti jo, e di unë, je karrocier me përvojë,- i thashë dhe shtova:- Unë paguaj të më vijnë drutë në shtëpi. Më thuaj si ti ngjit drutë që poshtë, në të përpjetë me borë dhe akull?

-Atë nuk e di unë. Detyra ime si karrocier është të shpërndaj dru. Komunalja nuk e parashikon kohën e keqe  dhe rrugicat e shtrembra me të përpjeta e tatëpjeta. Ç’faj kam unë që qyteti ka më shumë të përpjeta e të tatëpjeta. Po të isha e dehur edhe e bëja, por ja që nuk jam. Komunalja të jep një kalë gërdallë e karrocë kalbësirë, çaj barkun po deshe. Hej kokë, sikur dhe një shishe me raki të më japësh, nuk e dërmoj kalin, ta zbres në këtë ferr që ka emrin tatëpjetë! Mos do ti lë fëmijët barkthatë. Nuk e sheh, në këtë qamet shket djalli, jo kali.

Bëra ti mbushja përsëri gotën me raki rrushi, e ti bërtisja karrocierit të shurdhër dhe grindavec, por nëna më shkundi për mënge e më pëshpëriti:

-Mos e merr në qafë. Mos i jep më raki të pijë. Lëre të gjorin të shkojë,- dhe mbathi gjurmashkat.

Pesë herë shkau nëna së bashku me drutë e mbledhura në mësallë dhe pesë herë u ngrit. Pesë herë bënë kolovajze në tatëpjetën e rrugicës nxënësit e shkollës fillore. Çamarrokët e gëzuar e bënë tatëpjetën e rrugës më të akullt e të rrezikshme se ç’ishte. U bërtita fëmijëve të iknin,të bënin kolovajze në një rrugicë tjetër, por nëna më tha:

– Hesht biro, çiliminjtë mezi e presin dëborën.

Iu luta nënës ti linte së mbarturi në mësallë ato dreq kopaçe të qullura e të shtrembra. Frynte shumë erë e binte dëborë dhe ajo nuk dëgjonte. I bërtita disa herë nënës të hynte në shtëpi, por ajo mbahej pas murit dhe nuk më bëzante. Shkau dhe u rrokullis si topth dhe mua mu mpi zemra prej akthit dhe frikës. I ngrehur, i ndërkryer e ngrita nënën peshë tok me mësallën e druve, që e shtrëngonte fort me duar, e futa brenda. I thashë të çlodhej e të merrte një të ngrohtë. Bah! Çfarë kokë që kanë nënat, nuk dëgjojnë edhe pse rropaten, lodhen, shkasin dhe rrokullisen nëpër dëborë.

Kur gjendesha në fund të shkallëve dhe po ngrija thesin me dru, pashë nënën që po zbriste duke u kalamendur dhe mbajtur pas murit.

-Moj nënë, shko në shtëpi, mos ma bëj për inat, mos më ngri nervat,- rënkova.

Ajo më vështroi e përskuqur në fytyrë prej thëllimit, mbuluar fund e krye me dëborë dhe më buzëqeshi me pafajësi.

-Nuk ta bën për inat nëna ty, jo. Po ja, sesi më vjen kur shoh që lodhesh së ngjituri dhe zbrituri nëpër dëborë.

-Kot merakosesh, nëno. S’më gjen gjë mua, jam i ri, i fortë si dem, – thashë dhe shkunda borën nga supet dhe koka.

-Eh mor bir, do bëhesh prind dhe do më kujtosh,- mërmëriti nëna.

Përnjëmend besova që kisha përpara një qiell bardhësish mirësie zbritur prej ëndrrës. Duke mu marrë goja iu luta nënës të hynte brenda. Ajo çuditërisht më dëgjoi. Mbushi mësallën me disa kopaçe dhe u ngjit duke rënkuar. Nuk durova e ngrita për krahu pothuajse peshë dhe u ngjita me të nëpër të përpjetë.

Dëbora i mbulonte sakaq drutë e shkarkuara në rrugë. Unë ngjitesha dhe zbrisja, shkisja, rrokullisesha, me thesin e druve në kurriz. Tre herë i përplasa drutë me nervozizëm. Nëna kthente kokën më vështronte ngrohtë dhe pa i vënë veshin protestës sime vinte drutë në radhë në kthinën e majtë të ashefit.

Kur përfunduam së mbledhuri dhe transportuari në kuzhinë drutë e zjarrit, nëna hoqi gjurmashkat e qullura, çorapet. I ndehu një copë herë këmbët mbi mangall, pastaj përgatiti për mua një ponç të fortë dhe për vete një çaj të ngrohtë.

-Moj nënë përse nuk i ndërrove më parë ato dreq gjurmashka dhe çorape,- i thashë.

-Harrova, – ia bëri nëna dhe ngriti supet. E dërmuar u plas mbi divan, dhe mbështolli këmbët e ftohta me kuvertën e kuqe, të leshtë me thekë. Shkova në banjë e piva një cigare dhe kur u ktheva e gjeta nënën që flinte në krah. Dorën e rrudhur e kish vendosur pranë gojës së hapur. Një tufë qimesh të hirta i kishin dalë prej shamisë dhe luanin lehtë, i ngjiteshin pas buzëve sa herë nëna merrte frymë.

Mu duk e vogël nëna në gjumë dhe e madhe në dhomë. Nëna ish trupvogël, e pak e kërrusur, por kur lëvizte nëpër shtëpi e mëhallë zotëronte të gjithë hapësirën.

Nëna qëndroi e fortë e pafjalë kur tërhiqte për të larë të brendshmet e përgjakura të babait, burrit të saj prej të tmerrshmit burg,‘Hani me dy porta’. Ajo qante veçmas në banjë pastronte gjakun e mpiksur, i fërkonte teshat me forcë dhe i shpëlante me lot. Rinia, nusëria, buzagazi, të gjitha iu thanë pa çelur mirë. I duhej nënës të përballonte e vetme dhembjen, varfërinë, provokimet e hapura se ishte e bukur. Mbajti mbi shpinë përvuajtjen, vdekjen e dy pleqve dhe persekutimin familjar. Shkuljen prej shtëpisë së madhe dhe nguljen në një vrimë miu. Nëna në larjen, të fërkuarën, shpëlarjen e teshave gjente diçka që i mungonte dhe unë nuk e kuptoja se çfarë ishte.

Kur hapet biseda për të dashurit e zemrës, të munduar, të rropatur dhe të ikur përtej. Nëna shpesh luan kokën ngadalë, fshin sytë e lodhura dhe me zë të butë thotë se atëherë i përballonte vështirësitë se ishte nuse e re e fortë. Pastaj ngroh ujin, shkon në banjë dhe lan teshat edhe sikur të jenë të lara e të pastra dritë.

-Vitet ikin shumë shpejt. Streha e shtëpisë ronitet dhe thinjat mbijnë, Lupot dhe Tekitë shtohen, shumohen si dhembjet mbi shpinën e njeriut të gjorë.., mërmëritën shpesh nëna.

Në mëngjesin e ditës së shtunë nëna u ngrit si zakonisht herët, ndezi stufën. Drutë e lagura bënë tym një copë herë, por dhoma u ngroh dhe në dritare yjet kristalore filluan të shkrinin. Nëna duke u vërtitur butë nëpër shtëpi më përgatiti për të ngrënë. Vonë e dëgjova që më tha për sklepat e syve dhe cepat e yjeve që duhen fërkuar, pastruar dhe larë.

-Nënë.

Sekondat ikin me shpejtësi dhe zemra më rreh me nxitim në gjoks.

Kur kthehem nga punë në shtëpi shpesh gjej udhë lagura, të ndehura në tel.

-Pse lagen udhët moj nënë?- e pyes.

-Fqinja bir, fqinja. Ajo korbë Sofi e harron gjithnjë rubinetin e çezmës hapur, – më përgjigjet nëna dhe i shmanget shikimit tim. E vështroj i  hutuar.

-Harraqë janë fqinjët, harraqë,- mërmërit nëna me një përhumbje të lehtë dhe fut një karficë në topthin e flokut të bardhë e të shthurur.

Fqinja Sofi ish një plakë e shëndoshë, barkmadhe, sisëmadhe, mësallëmadhe. Ajo ecën si patoke, i kërcejnë llurbat e barkut. Para një viti nëna i shpëtoi jetën të birit të Sofisë, Laçi gagaçit. Dëgjoi ulërimat e fqinjës dhe vrapoi në shtëpi të saj. I biri i sëmurë, Laçi trupmadh si katana qe shtrirë në mes të dhomës dhe përpëlitej.

-Ç’ të ka Laçi moj korbë?- E pyeti nëna.

-Po përvëlohet, po i ikën gjuha, po më vdes djali,- mërmëriti Sofia. Ajo ish bërë si e shkalluar.

Nëna u përkul në gjunjë mbi të sëmurin që dridhej. Laçit i ishin çakërritur sytë, po kapërcente prej temperaturës së lartë. Nëna me shumë mundim i mbërtheu gjuhën e trashë me gishtërinj. Laçi në kllapi i dërmoi nënës gishtërinjtë me dhembë, por ajo përdori e lugën, duke ia rrasur deri në grykë dhe nuk ia lëshoi gjuhën derisa ia nxori përjashta si lopatë. I shpëtoi të gjorit jetën. Pastaj ndihmoi fqinjën e çakërdisur ta nisnin të sëmurin në spital. Sofia dhe nëna e mbartnin Laçin trupmadh nga krahët dhe çapiteshin me vështirësi. Ndërsa Laçit të zalisur i zvarriteshin këmbët nëpër sokakë dhe mëhalla e ndiqte me sy, me nge, pa e prishur terezinë.

Sofia qëndroi me të birin në spital, ndërsa nëna u kthye në shtëpi. Tre gishtërinj ia kishim mjekuar në spital. I thanë të bënte dhe tetanosin, por nëna nuk pranoi. Edhe pse e dërmuar ajo hyri në banjë e pa qenë nevoja nisi të lante e të fërkonte një këmishë dhe dy palë të mbathura.

Të nesërmen Sofia na trokiti në derë. Hyri në korridor kokulur, u përkul në gjunjë përpara nënës, i morri dorën, ia vuri në faqen e rrudhur dhe i tha:

‘Qëllomë me shpullë motër. Zbutma kurrizin me kopaçe, bëma llurbë si barku. Unë kam qenë më shumë e keqe se e marrë. Është gjynah moj motër, por Tekiu ngjit qyre në dritare, ndërsa unë shpërndaja liga nëpër sokakë.

‘ Hesht Sofi, hesht,’ i tha nëna dhe i ledhatoi flokët e lëshuara. E ndihmoi të ngrihej në këmbë. Pinë kafe së bashku në oborr, nën dritaren dykanatëshe të Tekiut.

-O Teki, fshi qyret dhe eja pi kafe me gratë,- i tha Sofia.

Ai përgjonte pas perdes së rëndë shkrofëtinte dhe kollitej thatë, por nuk ia mbante të dilte jashtë, Sofia i kishte krahët e ngrohta, ish motër dëshmori.

-Nënë, – i them.

Më bëhet sikur dëgjoj frymëmarrjen e shpejtuar të saj. Nëna i shërbeu vite me radhë me përkushtim dhe devotshmëri babait të sëmurë pas daljes nga burgut. Ajo nuk u ankua dhe as u ligështua, vetëm lante dhe shpëlante rroba.

Nga banja dëgjova diçka si  zhurmë dhe asgjë.

-Nënë,- fola përsëri dhe i shqetësuar, shtyva derën. Dëgjova mbytur grindjen dhe ankimin e nënës e cila qëndronte shtrirë në pllakat e lagështa të banjës, mbështetur në brinjë, krahu u djathë shtrirë mbi teshat e lara të shtrydhura dhe të pastra dritë.

-Doja të çlodhesha pakës,- më tha…