Novelë nga KRISTAQ TURTULLI/

I

Në kthetrat e mallit isha i mbërthyer, pas një mungese të gjatë, prandaj dëgjova turbull zërin e ngjirur.:

-Kaq shpejt i harrove shokët, që s’ u flet me gojë, mo…

Mu bë sikur ky zë vinte nga fund toka. Lëviza instinktivisht kryet pjerrtas, si të shkundja diçka prej veshëve, ngaqë zëri mu duk  ngricës.

-Apo ke frikë se mos u japësh ndonjë lekë të pinë vodkë,- vazhdoi zëri i ngjirur diku prapa meje.

U tërhoqa pas me ndjesinë e pakuptuar të mbrojtjes dhe të hutimit. Mbase ai zë grindavec i drejtohej dikujt tjetër, paçka se mu duk i njohur. Në hapjen e vrullshme drejt botës, çdo ditë vijnë në vendlindje mërgimtarë të malluar si unë. Të malluar si unë! Sa të çuditshme janë lëvizjet dhe ndryshimet e menjëhershme, aq sa të duken të pabesueshme, ireale, nxitimi, zhvendosja, rrokopuja e viteve dhe kthimi me kokë të rënduar nga thinjat dhe mendimet….

-Oh ç’na polli. Po ky nga mbiu këtu,- ia bëri i mërzitur kushëriri. Psherëtiu dhe më pëshpëriti:- Kusho, vitet e fundit janë shtuar paratë por dhe budallenjtë. Të këshilloj, mos e kthe kokën. Bëj sikur nuk ke dëgjuar dhe vazhdojmë rrugën.

Ndoqa këshillën e kushëririt nuk ktheva kryet të shihja. Kisha vetëm një natë e një gjysmë dite që jetoja në qytetin tim të lindjes. Mbrëmë fjeta tek im kushëri dhe bëra gjumë të vështirë. Më mundonin ëndrrat. Vij për vizitë në qytetin e lindjes pas një mungese dhjetë vjeçare. Vij në qytetin e të parëve të mi, të rritjes, martesës, dhe fle si muhaxhir në shtëpinë e botës. Shtëpinë ia shita zemërthyer komshiut, për pesë kacidhe, përpara se të merrja rrugën e gjatë të mërgimit. Shitja e shtëpisë ishte e vetmja zgjidhje, megjithëse atje mbeti pezull mali i mallit dhe i dertit, fryma e prindërve, gjyshërve, stërgjyshërve, katragjyshërve etj. Ndryshimi i sistemeve dhe vitet e para post komuniste na lanë trokë. Nuk më mjaftonin të hollat për të përballuar shpenzimet e udhëtimit, emigrimin dhe përplasjen e drejtpërdrejtë me botën e huaj.

Kushëriri për të më ngritur më tepër kacabunjtë, ka qysh mbrëmë që më shastisën veshët: Kusho i dashur, e di  sa tu shit shtëpia që kishe në qendër të qytetit, hë, e di sa tu shit?  Nuk e di. Thuaj një shifër, ngulmoi ai. Unë ngrita supet me bezdi të hapur.  U mata disa herë ti thosha: Eh more kusho, mos e hap plagën që akoma nuk më është përtharë. Nuk ish thjesht shtëpi, por trashëgimi shpirtërore dhe fisnore. A nuk doja unë të ndjeja erën e shtëpisë, të prekja me dorë strehën, kujtimet e mallin e shkuar! I thashë më në fund, kusho nuk e di dhe as më intereson ta di. Kushëriri fërkoi duart dhe ngriti zërin: Mirë, më dëgjo, po ta shisje atë shtëpi tani që bisedojmë, do fitoje pesë a gjashtë fish të çmimit të shitjes së parë. Hë e beson, të lot fiqiri kur e mendon, shumë marramendëse, një kapicë me para. Të këshillova si kushëri i afërm, mos e shit shtëpinë. S’më dëgjove. Desha ti kthehesha, ti thosha, të kërkova para borxh për të blerë biletat e udhëtimit, e dija që kishe gjendje të hollash, por bëre veshin e shurdhër. Nuk i ktheva përgjigje. Ç’i do llafet. Vij dhe nuk di ku të fle. Se si më duket të vij në qytetin tim të lindjes, ku kam qeshur dhe kam qarë, ku kam dërmuar gjunjët, e të fle në hotel. Tashmë jam pemë e shkulur, me rrënjë të zbardhura në diell dhe i mbërthyer në qerthullin e nostalgjisë. Nuk mund fashiten lehtë emocionet drithëruese të së shkuarës dhe malli i trishtë i ndryshimit.

-Tani bën sikur nuk dëgjon, pale,- më përmendi zëri i ngjirur.

-O ç’na polli,- pëshpëriti përsëri kushëriri dhe më porositi:- Mos i kthe përgjigje, është një i roitur nga trutë. Kështu bën me të gjithë të emigrantët që vijnë. U qepet si shushunjë prapa për tu zhvatur ndonjë lekë.

Po kjo është e patolerueshme, doja të protestoja. Vij për vizitë në vendlindje pas një mungese të gjatë e do më duhet të përballoj dhe shushunjat.

-Hë mo, pse s’më flet, apo të dhimbsen disa qindarka të qelbura për Rraqkën e shkretë, – u përsërit zëri i  ngjirur por këtë herë me ngulm dhe inat, si një trompë e prishur.

Mbajta këmbët.

-Mos ndalo. Nxitojmë këmbët, ikim. Nuk ka kërriç më të ndyrë se ky. Të paralajmërova, ka shkalluar nga trutë,- ngulmoi kushëriri dhe vazhdoi duke folur me nxitim, – një natë me borë rendi lakuriq nëpër qytet duke bërtitur: hej milet, zgjohuni. Ka ardhur koha të zhvishesh gollomesh si unë, të flakësh tutje rrobat e pista së bashku me helmet dhe ligësitë.

U mpiva. Rraqka! Nuk ia vura veshin këmbënguljes të kushëririt, për të ikur nga sytë këmbët. U ktheva menjëherë. Përpara meje qëndronte një fytyrë e shpërfytyruar, e ënjtur e fryrë si e buçkaritur. Cepat e buzëve i kish të zbardhura si të përlyera me gjizë të ndenjur. Sytë e fryra, të skuqura, qafë mbledhur, ngjeshur pas shpatullave të dhjamosur. Duart i mbante të rrasura në xheken e zbardhëlluar të grisur në cepa.

-Si je Raqi Shoguri!- i fola.

-Më njohe më në fund. Më fole. Ma bëre qejfin. Siç e sheh, Raqka jam, që mos qofsha. Sigurisht nuk ta mbush synë, prandaj ndruhesh të më takosh, të më japësh dorën,- më foli me zë të akull ai.

U ndodha krejtësisht bosh pas atyre fjalëve:

– Ç’thua bre Raqkë,- i thashë. Hapa krahët dhe e rroka për qafe. Raqi  u tremb, u hutua prej përqafimit tim dhe më vështroi me dyshim. Trupi i tij i shëndoshë u drodh, u qull dhe mu duk sikur po dëneste.

-U çmende,- më pëshpëriti kushëriri dhe më tërhoqi me forcë prej mënge,- duhet të jesh më i kujdesshëm. Qytetarët  seriozë i largohen këtij…një kilometër, ndërsa ti pa u thelluar shumë, e përqafon!

Raqka dëgjoi, u tërhoq dhe fshiu hundët me shpinën e dorës. Trupi i tij u shëndoshë i mblodh si lëmsh, por menjëherë u ngreh, vështroi nga kushëriri me urrejtje dhe hungëriti: -Qytetarët seriozë largohen prej meje hë, se qenkam karagjoz, i keq…i…poshtër…iii! E di unë e di, edhe ti je një nga ata të ligjtë, nga ata…të pashpirt. Nuk ju vret ndërgjegjja, nuk u vjen pak keq, ma shkatërruat, ma nxitë jetën, më bëtë gjysmë njeri.

-Do vish të ikim,- foli zë ulët dhe me nervozizëm kushëriri,- apo do rish me këtë të çmendur.

Fytyra e Raqkës u shtrembërua, sytë iu skuqën,  iu bënë gjak, bërtiti:

-Unë i çmendur! Hë, unë! Juve jeni të çmendur, juve, juve, juve…Të gjithë, të gjithë, të gjithë…!- Trupi i shëndoshë i Raqkës iu drodh, pastaj fytyra iu zverdh, u bë si kartë.

– Qetësohu Raqkë, qetësohu, mos bëj kështu. Nuk të tha asnjë fjalë të keqe,- u përpoqa të zbutja situatën.

-Më bëri të çmendur, më bëri budalla. Kushëri e ke por nuk e njeh. Ky është mafie e keqe,- bërtiti Raqka me zë të përvuajtur dhe u përkul në gjunjë,- o Zot, jam lodhur së dëgjuar këto fjalë, më kupton, jam dërmuar, oh..!

Disa qytetarë kthyen kokat, qëndruan, u zgërdhinë dhe bërtitën:

-Hej Raqkë ç’pret, qëlloi me gurë.

Kushëriri u skuq prej turpit, kur dëgjoi akuzën e drejtpërdrejtë: Mafie. I kish ecur tregtia e vajit të lule diellit dhe unë u habita kur e pashë që kish në zotërim dy magazina të mëdha dhe ndërtuar një shtëpi të madhe tre katërshe, me pllaka  granili në rrëzë kodrave. Kushëriri rënkoi dhe më tërhoqi me forcë. Më tha të largoheshim sa më shpejt prej gjendjes skandaloze që po na yshte i çmenduri. Sipas tij ne po tregoheshin jashtëzakonisht të duruar që merreshim me një budalla të rrezikshëm. Qyteti i ka për zemër marrëzitë dhe mezi pret të argëtohet, por jo kur është në mes kushëriri im.

-Nuk mund të qëndroj as dhe një minutë, duhet ti a mbathim. Është koha kur e kapin lulkat e budallallëkut dhe mizat e kalit i gumëzhijnë mbi krye. Prite kur të bëhet i dhunshëm,- më pëshpëriti kushëriri dhe shtoi i trembur: -Nuk e merr me mend sa i rrezikshëm bëhet, shkatërron çfarë gjen përpara. Ky harrin deri aty sa dhe të ëmën, plakën e shkretë e shqep në dru, e bën për qepë dhe kripë.

– Unë shqep në dru nënën time! Hë! Unë!? Ha, ha, hi, hi! Më vraftë Zoti në e prek me dorë. Nëna për mua është e shenjtë. Shiko sa të poshtër janë: akuzojnë, gënjejnë, shpifin,- fytyra e Raqkës u qull prej lotëve. Qeshi me të madhe gjithë histerizëm. Pastaj mblodhi grushtet i shtrëngoi fort aq sa i kërkërritën kockat. Vështroi kushëririn me hakërrim:- mos shpif.

-E shikon si qesh. E qeshura e tij është pragu i marrëzisë,- më pëshpëriti zë dridhur kushëriri.

– Qetësohu Raqkë, të lutem,- ia bëra i hutuar. Vërtet e qeshura e tij ish krejt ndryshe, jo si dikur, por e pazakontë, e çuditshme.

-Ky shpif, shpif.

-More Raqkë. Unë s’të thashë gjë. Të gjithë e dinë që ti je djalë i mirë, i dëgjuar,- foli zë holluar kushëriri dhe tinës më shkeli syrin. Si për të më thënë, e shikon dhe vetë sa i çmendur dhe i rrezikshëm është.

– Mos shpif…Mafie, mos shpif…për nënën… Thua se qesha?

– Jo nuk qeshe.

-Nuk qesha, ti the që qesha!

Sytë e kuq, të mbufatur të Raqkës vështronin mosbesues herë nga unë e herë nga kushëriri, i cili i ndodhur ngushtë nxori me nxitim një monedhë metalike 50 dhjetë lekësh dhe ia rrasi Raqkës në dorë.

-Merre Raqkë, mos ki turp. Ja leku që kërkove. Shko, pi vodkë. Merre de, mos ngurro, shko, pi një dopio të mirë me vodkë.

-Jo, jo, jo…nuk dua paranë që ma jep, nuk janë të pastra. Lekët e tua janë të hidhura pelin, si fjalët që thua.

– Unë i kam fjalët e hidhura! Jo bre Raqkë djali, jo. Unë të dua e të respektoj,- kushëriri mezi përmbante inatin.

-Mos shpif…Mafie, mos shpif…për nënën..,- Raqka dridhej.

-Mjaft, mu sos durimi. Kujt i thua mafie ti budalla. Ikë gremisu, na lërë të qetë,- kushëriri u skërmit.

-Mafie je,- ia bëri Raqka.

-Sikur po na bën shumë vapë, ky,- ia bëri kushëriri dhe më futi krahun, pa larguar prej fytyrës skërmitjen e keqe. S’lëviza prej vendit. Shpina mu ftoh, mu bë akull, dhe ky sherr dhe stres bajat më duhej tani. Nuk mund të duroja dot më fjalët e tyre të mërzitshme, pa shije, hidh e prit, gjithë maraz. Unë erdha të çlirohesha, të lija trurin të prehej i qetë në vendlindje. Të largoja përkohësisht mbingarkesat e mëdha të jetës së vrullshme të mërgimit. Këta vështronin të hakërryer njëri tjetrin dhe unë përkundrazi, më keq po mbushesha me stres të kotë.

-Mos kujto se zihem me këtë. Ky dreq të argëton me të qeshurin që ka, të heq stresin dhe mërzinë,-më pëshpëriti kushëriri, si të më kish blerë mendimet.

Si ktheva përgjigje. Vështrova pjerrtas të dy, edhe pse ish mot i kthjellët mu duk sikur kish shumë vranësirë. Doja ti kthehesha ashpër kushëririt: Kur ju argëtoheni, vrisni monotoninë,  mbushni pellgjet me ujë të ndenjur të mediokritetit me ndonjë fatkeq si ky, unë acarohem akoma më shumë, por gjuha më ish lidhur.

U ndjeva krejtësisht bosh, si një trung i lënë rastësisht në cep të rrugës dhe rrëketë e shiut po e qullnin. Pa e kuptuar futa dorën në xhep. Gishtërinjtë më zunë një kartëmonedhë, e shkula me forcë prej xhepit, gati sa nuk e grisa. Nuk i kushtova rëndësi sa ish vlera e parasë, me moskokëçarëse lodhëse ia rasa Raqit në dorë. Kushëriri zgurdulloi sytë:

-Çfarë bën, e di sa para i dhe,- më pëshpëriti.

Ngrita supet me indiferentizëm.

-Cfarë rëndësie ka,- i thashë.

-Sigurish që ka rëndësi. Janë njëmijë lekë të reja, goxha para. Me këto para ky birbo mund të dendet e të bëhet daulle një javë të tërë,-më foli kushëriri, me pëshpërimën e mërzitshme, që më qulli veshin, ma bëri helaq. Dhe me ton  të vrazhdë iu  kthye Raqit: – Hajt tani e fjete mendjen, largohu. More lekë më shumë se ç’mund të mendoje, po të duash të jap dhe unë ca para të tjera.

-Jo, nuk dua asgjë nga ty,- foli mbytur dhe i vendosur Raqka.

Fytyra e kushëririt u prish nga inati. Vështrova nga Raqka. Ai nuk u gëzua që i dhashë një kartëmonedhë me vlerë, përkundrazi, qëndronte i mpirë dhe i zbehur në fytyrë. Shikimi i tij ish tmerrësisht i trishtueshëm. Kërkonte të më thoshte diçka, por nuk mundte. Gjithsesi ndjeva një farë ç’mpirje në tru dhe çlirim në trup, që u kujtova ti jepja para. Ndoshta për to kish aq shumë nevojë i shkreti, që ish pa përkrahje, por nuk guxonte. Përnjëherësh mu kujtua e ëma, Marika.

-Raqkë, gjallë e ke nënën? – e pyeta.

-Gjallë.

-Është mirë me shëndet?

-Ashtu, copa- copa…çika- çika…si pleqëri…

-Bliji diçka, nga unë, do i bëhet qejfi,- i thashë dhe shtova:- Nëse nuk të mjaftojnë këto, po të duash të jap lekë të tjera.

-Jo, nuk dua,- ma ktheu Raqka.

-Hajt shkojmë, se mos bëhemi vonë,- ia bëri kushëriri i paduruar dhe vështroi orën e dorës. Më tërhoqi me forcë për bërryli dhe pa vështruar nga Raqka vazhdoi: – lekët që kërkove i more, tjetër çfarë do, largohu.

-Më lër të qetë. Boll, nuk dua të flas me ty. Asnjëherë nuk kam dashur të flas me ty,- i foli egër Raqka kushëririt,- kam punë me të, dua të flas me të.

-Me këtë! Mjaft Raqkë, na shastise kokën. Kupton, nuk e sheh që është me mua, është i zënë. Se sheh që nuk kemi nge dhe kohë të merremi me ty. Ikë.

-Jo,- këmbënguli Raqka,- ti ikë, mafie.

-Ohu na çukulliti shumë veshët. Na hyri në mes si qole. Shakaja përfundoi. Ky kështu u thotë të gjithëve, mafie. Duhet mbyllur në çmendinë, kur s’ka çmendina, duhet larguar sa më shpejt prej të marrit,-foli zë të acaruar kushëriri, duke e mbuluar me vështirësi nervozizmin dhe shtoi:- Ç’të bëj ty, pa dija unë çfarë i bëja, i vija nga pas tamburanë, sa të çuditej i gjithë qyteti. Shkojmë kusho, gruaja na ka përgatitur një drekë speciale, koran të freskët të pjekur në skarë.

S’lëviza prej vendit. Isha i ngurtësuar. E sikur të mos haja peshkun e mrekullueshëm, të rrallë të koranit, përgatitur në skarë, përsëri ndjehesha i velur deri në fyt me të ngrëna. Vitet e fundit kam filluar të mbaj dietë. Raqka na vështronte me mëri, drejt, pa i lëvizur qerpiku. Befas u zgjat sikur do të kërcente pupthi, mori guxim e më erdhi dhe më qëndroi në krah. Por lëvizja e tij mu duk pak qesharake. Kushëri u përtyp, rrotulloi kokërdhokët e syve dhe na  pa të dyve me çudi.

-Shkojmë së bashku në klubin e gjuetarit dhe pimë nga një gotë,- i fola më në fund ultas si për të zbutur gjendjen dhe shtova,- pastaj kthehemi nga shtëpia.

-Çfarë! Të shkoj bashkë me këtë, të çmënd…në lokalin e gjuetarit!

-Po.

-Me gjithë mend e ke!- klithi kushëriri dhe kërceu sikur ta kish kafshuar gjarpri,- a je serioz?!

-Pse, çfarë të keqe ka,- i thashë dhe shtova gjysmë me shaka,- serioz dhe shkuar seriozit. Siç e sheh, Raqka ka qejf të këmbejë dy fjalë me mua.

– Paska qejf bu…të këmbejë dy fjalë me ne. Bukur. Por nuk dua unë të këmbejë fjalë me të. Jo or kusho, në asnjë mënyrë, jo. Ky ashtu duket, budalla moj krushkë, por mendja i punon për keq. Do ti bjerë qylit. I di të ligat dhe djallëzitë. Më akuzoi tullë, në mes të ditës, më tha mafie. Ky është…hëm..! Ti thua të këmbej fjalë dhe të pi me këtë,- hungëriti kushëriri dhe shtoi me inat:-Çfarë muhabete mund të këmbesh dhe tjerësh bisedë me këtë. Mbi të gjitha ç’mund të mësosh prej tij veçse… Kusho, aman të keqen, mos do të na qeshë qyteti. Mos do të na verë nga pas daullen dhe gërnetën.

– I qeshuri të qesh,- ia ktheva me inat dhe e pyeta prerë,- pra nuk do vish?

-Jo.

– Si të duash. Në këto dhjetë vite largese, qyteti ma ka harruar zërin dhe figurën. Raqi ka qenë i miri i shokëve,- shtova dhe i bëra shenjë Raqkës të më ndiqte pas.

– Hej kusho, thirri mendjes. Të paralajmëroj dhe njëherë: mos shko me të. Do të pendohesh,- më bërtiti kushëriri:- Unë të dola borxhit. Ai nuk është i zoti për vete, ç’mund të presësh dhe të përfitosh prej tij, dëgjon!

Nuk i ktheva përgjigje.

-Mafie,- e ngacmoi Raqka, por nuk qeshi.

-Qepe halen ti budalla,- iu kërcënua kushëriri. Më pas u kthye nga unë:- Po u vonove do mërzitet gruaja, nuk mund të presim gjatë për drekë.

-Mos më prisni,- i thashë.

-Sido që të ndodhë, mbaje vetë përgjegjësinë. Të respektova, të prita në shtëpi me gjithë të mirat…por ti…

-Çfarë unë?!- iu ktheva. Po më hante trupi prej inatit dhe po më mbahej fryma.

Kushëriri rënkoi, kafshoi gjuhën dhe iku. Për çfarë respekt dhe mikpritje bënte fjalë ai. Vetë këmbënguli për të qëndruar në shtëpinë e tij. Kushërinj si ai kam e disa të tjerë. Pastaj në shtëpi nuk shkova duar thatë, e mbusha me plaçka dhe dhurata. E shoqja mërmëriste, u, more kushëri i burrit çi doje, çu mundove, çu lodhe, kemi plot, por përsëri i vështronte dhuratat me lakmi dhe i fuste me nxitim nëpër sirtarë.

Në mëngjes pimë çaj në verandë, nën diellin e ngrohtë pranveror. Qyteti me shtëpitë karakteristike dhe rrugët e drejta shtrihej si në pëllëmbë të dorës. Kushëriri rrufiti me ngadalë çajin e ngrohtë, hodhi këmbën mbi këmbë dhe gjoja si rastësisht, më tha se:

‘Mendoj të vij për vizitë për disa javë tek ty në Amerikë, heshti një hop dhe shtoi: ‘të më kuptosh, gjithçka është në plan prognozë. Besoj se kushëririt nuk do i mërzitesh.’

‘Jo, nuk ka pse ti mërzitem,’ i thashë, ‘je i mirëpritur’.

‘Të më besosh, gruaja nuk do të largohet prej së ëmës plakë e të sëmurë. Le të rijë, unë do lëviz nuk do ri të mykem në provincë.’

Kushëriri qeshi…Pastaj si rastësisht shtoi:

‘Ndoshta mund të krijohej dhe mundësia e ndonjë e vizë studimi për djalin e madh, është i prerë për matematikë. Ne tashmë jemi të hapur me botën dhe duhet të mësojmë e të përgatitemi një brez të kualifikuar me të rejat më të fundit të ekonomisë, shkencës dhe teknikës.’

I premtova se do bëja ç’ishte e mundur të vinte për vizitë. Kushëriri vështroi nga e shoqja në mënyrë kuptimplotë, e cila vari buzët gjoja e mërzitur. Kushëriri  u shtriq dhe buzëqeshi i kënaqur.

Nuk do shkoja asgjëkund, do të pronotoja hotel për të kaluar e çmallur e disa ditë të tjera në qytetin tim të lindjes.

II

Klubi i gjuetarit gjendej disa rrugica më tej, në rrugën e drejtë, pas bulevardit, të shtruar me kalldrëm,  përballë liceut të vjetër. Isha shumë familjar me këtë rrugë të kalldrëmtë, me trotuare të ngushta, të ndërprera herë pas here prej shtyllave të drunjta telefonike, gjithë gdhenj, gozhda të ngulura, të ndryshkura dhe letra të kalbura lajmërimesh. Dikur im atë punoi për  disa vite banakier në këtë lokal. Ikte në mëngjes herët dhe kthehej gjithnjë në shtëpi pas mesnate. Kur isha fëmijë, pas shkolle më pëlqente ti shkoja babait në klubin e përmbytur me tym duhani dhe erë alkooli. Më dukej diçka enigmatike. Kisha dhe mall, babanë e shihja rrallë, por harrohesha si fëmijë që isha, futesha poshtë stufave të mëdha, e banakëve dhe filloja mblidhja ashikë, tapa shisheje dhe kapaçka birre. Babai më përgjonte, buzëqeshte me zemërgjerësi, më zbrazte xhepat prej atyre rataçileve të pista dhe mi mbushte me biskota e karamele mente.

Gjithashtu më vonë u ula dhe bëra disa vite shkolle në bankat e ngushta, pak të pavolitshme të liceut të vjetër, me gërvishtje inicialesh, zemra të shpuara prej shigjetash dhe vrima kujtimet nëpër to. Ngandonjëherë poshtë këtyre bankave, kur kërkonim penën ose lapsin e rrëzuar, fshehtazi me ndjenjën e fajit preknim gjunjët e zhveshura e të dobëta, të ndonjë shoqeje favorite klase. Të trembur, të rrëmbyer, provonim e ndonjë puthje të lagësht fëmijërore si me shaka.

Raqka u gëzua për vrimat e vjetra të bankave dhe më pëshpëriti, ‘ banka ime është me vërë, fare kollaj për të kopjuar, vëre librin poshtë, nën vërë e gjezdise me sy, lart e poshtë dhe poshtë lart,’ dhe qeshi bukur. Por mësuese Xhulia e largoi nga ajo bankë e vuri të rinte me një çupkë pikaloshe dhe Raqka vari buzët i mërzitur.

Bankat ishin shumë të vjetra, të modelit të viteve 30-40. Drurin po ta lyesh me bojë, rron qindra vjet, më thoshte babai. Vonë mësova se dhe im atë ish ulur dhe kish mësuar shkrim e këndim dhe njohuri të tjera në këto banka të drunjta, me kujtime të largëta. Për rastësi të mrekullueshme në të njëjtën klasë, jo në të njëjtën bankë, por në bankën ku ndenji Raqka me vajzën pikaloshe.

Liceu aso kohe i kish lyer muret me ngjyrë të gjelbër të thekur, që më kujtonte gjithnjë pyllin. Prindërit e mi nuk janë më mes të gjallëve, ikën shpejt dhe gjithnjë më përfshin malli, nostalgjia dhe kujtimet…

Raqka më binte pas si manare me kokën e ngjeshur mes shpatullave. Nervi poshtë syrit të majtë së bashku me mollëzën, i lëviznin me shpejtësi aq sa të kallte frikën. Disa kalimtarë, djema të rinj sa e panë filluan ti bërtisnin nga larg, ta ngacmonin:

-U… Rakqë qeshja. U… Raqkë karagjozi. Ç’të thotë çupa plakë Luljeta, të dërgoi letër prej bordellos.

Raqka mbajti këmbët dhe u prish në fytyrë. U ngërdhesh, u shtrembërua. U soll vërdallë si i verbër prej inatit dhe vështroi përdhe. U përkul, rrëmbeu disa gurë.

-Mos Raqkë, mos,- i tërhoqa vëmendjen,- mos ua vër veshin, injoroji.

Ai ngriti kryet me vrull, më vështroi ngulët gjithë vuajtje dhe dhimbje. Fytyra e tij dukej e tjetërsuar bërë si maskë.

-Mirë. Nuk do u vë veshin. Do ti injoroj. Bëra ndonjë gjë gabim?

-Jo nuk bëre asnjë gjë gabim.

– Më buçasin veshët.-Mërmëriti mbytur dhe zuri veshët me duart.

U bërtita të rinjve të iknin, të shikonin punën e tyre. Ata më vështruan me dyshin e habi, bënë me duar disa shenja të turpshme dhe ikën. Ndjeva një keqardhje të lagësht në shpirt dhe mu duk sikur jetoja në një botë të përmbysur, të shtypur, botë tjetër. Fatmirësisht klubi i gjuetarit ish pranë, i suvatuar dhe u lyer me sherbet kërqelle. Dyshemeja qe shtruar me pllaka të reja, shkallët mbanin erë dru pishe. Hyra brenda dhe ngjita shkallët e drunjta me hap të shpejtë.

-Më fal nëse ta rëndova kushërinin tënd, por nuk shpifa kur i thashë Mafie. Ai shpifi për mua,- foli Raqka me zë të ulët.

-Mirë Raqkë, mirë. Hidhe pas shpine çka ndodhi, harroje,- i thashë.

-Dua të harroj, por jam tmerrësisht i thyeshëm, si qelq,- pëshpëriti Raqka, zuri veshët me duar dhe shtoi,- sa herë dëgjoj ngacmime, më buçasin veshët prej rrapëllimave dhe krismave të thyerjeve të xhamave. Kudo ka copëra xhamesh, mijëra, qindra mijëra, mikroskopike, të vogla, të mëdha. Më duket sikur verbohem dhe pritem prej përmbysjeve të rezeve të diellit…Dua të klith, por nuk mundem të klith…

Përnjëherësh ndjeva një hidhërim të tmerrshëm në gojë. Mu bë sikur dëgjova dhe unë krisje e thyerje me rrapëllimë të qelqeve nëpër rrugët e kalldrëmta të qytetit. Më mbërtheu plogështia dhe në shpatulla mu duk ndjeva shtrëngimin e fortë prej thonjve të vetmisë. Vetmi lodhëse në qytetin tënd të lindjes, të rritjes, burrërisë. Kudo po vazhdonin të thyheshin qelqe dhe mua shpatullat po më tkurreshin gjithnjë e më tepër.

Më lëvriu krimbi i dyshimi ndaj vetes: Mos vallë bëra gabim, që u mërzita me kushëririn. Qysh ditën e parë të mbërritjes në qytetin e lindjes, u kuturisa lokaleve, me një… të dëgjoj thyerjen e vazhdueshme të qelqeve dhe të pritem prej copërave qelqore çmendurake kur nuk është e nevojshme? Unë nuk erdha të rregulloj botën. Jam thjesht një figurant i lëvizshëm në këtë teatër të madh. Dreq o punë! Do gremisem në gotën e qelqtë të vodkës. Pa e futur atë lëng në gojë prej dhjetë vjetësh… Po kuturisem drejt gotës me një person me probleme psikike i përgojuar prej qytetit.

III

Siç e thashë, Raqi Shoguri ka qenë shoku im i fëmijërisë, topolaku i shoqërisë. Dikur luanin me top llastiku  të gjysmë të shfryrë në sheshin e vogël poshtë rrugës të kalldrëmtë. Ai preferonte të ish portier. Kur priste topin e mbërthente me të dy duart, shtrihej, rrokullisej pa të keq në fushën me zhavorr të imët. E qeshte. Raqka ish më i çiltri, më i ndrojturi, i sinqerti, i qeshuri shoqërisë. Kur hidhej e pritej ndonjë shaka mes shokësh, Raqka nuk e cyste ngacmimin, picërronte sytë, qeshte dhe skuqej si çupë e turpshme. E qeshura e tij ish e këndshme, si gurgullimë. Ne buzëqeshnim me mirësi dhe ndjeheshim mirë. Ne shoqëria e thërrisnim me dashamirësi ‘i qeshuri’.

Raqi adhuronte poetët rusë, sidomos Eseninin. Poezitë e poetit rus i mbante përherë me vete në një bllok të vogël me kapak lëkure. Një ditë mësuam se shkruante poezi. Botoi e nja dy copë në gazetën lokale. Nëna e tij, Marika gjezdisi nëpër mëhallë me gazetën në sqetull ku ishin botuar poezitë e djalit.

Raqka, i biri i  Miskë Shogurit, komunist i viteve të para, partizan, me plagë të vjetër në shpatull. Miskë Shoguri ish këpucë riparuesi, zemërbardhi dhe pijetari shembullor. Kur dehej bërtiste: pijetarë të gjithë vendeve bashkohuni, këtu me Miskë Shogurin, këtu, këtu. Partia e urdhëroi: Miskë, dëgjo këtu, në qoftë se nuk e le rakinë, do të përzëmë me ceremoni. Miska pa fjalë nxori teserën dhe tha: Ja Miska, ja dhe triska, rakia është e dashura ime e parë, se lë dot. Miskë Shoguri ngeli pa triskë, dhe pa punë. Këpucë riparuesit duhet të jenë të partishëm. Filloi punë në fermë, mes baltërave të fushës. Miska punonte pa fjalë, hapte qilizmë dhe mbillte fidanë Mbrëmjeve nxirrte faqoren petashuqe prej xhepit dhe pinte. Ish robi i rakisë. Miskë Shoguri vdiq një ditë vjeshte me shi, me gotën e vodkës pranë në hanin e vjetër të Gjelit.

Raqka atëherë ish dhjetë vjeç. U rit jetim. Marika, e ëma, ish gruaja e të zbuarit prej partie dhe për vite me radhë lau shishet dhe vazot në fabrikën e konservimit. Vinte e djersirë çap e jak prej frigoriferit në kazanin e madh me ujë të nxehtë. Mësalla e zezë plastike i zvarritej deri në fund të këmbëve. Këmbët e vogla të futura në çizmet e mëdha dhe të shpuara prej llastiku i llapashitnin. Marika u sëmur prej lagështirës, mori plevit, qëndroi disa muaj në sanatorium. Raqka, kursimtari i vogël, mblodhi qindarkat një nga një, shiti shishe e gazeta dhe kur e ëma Marika doli prej spitalit, i bleu fustan prej fanellate të trashë ta mbante ngrohtë.

Si ish katandisur kështu Raqi Shoguri, më i qeshuri dhe i ëmbli i shoqërisë!

Raqi Shoguri qëndronte në këmbë, një metër larg tavolinës. Me thembra të bashkuara si ushtar, kokulur, i bindur, i përvuajtur. Nuk më ish larguar inati prej kushëririt dhe kuturisjes sime. Largesa gjithnjë e zbeh figurën. Vështrova me mëdyshje nga Raqka. Koka i lëvizi ngadalë majtas djathtas e më në fund qëndroi si top i shpuar i futur në ujë, në pritje të urdhrit tim.

-Ulu Raqkë,- i thashë pa guxuar ta shihja në fytyrë. Dridhja nevrastenike e nervit të syrit dhe e mollëzës së majtë, më pështjellonte.

Raqi u gjallërua. Me një shpejtësi të hatashme tërhoqi karrigen dhe u ul me zhurmë përballë meje. Kryqëzoi gishtërinjtë mbi tavolinë dhe vendosi mbi to mjekrën katrore. Më nguli sytë me një pafajësi çarmatosëse. U tremba. Mos do bëhej ndonjë karambol këtu në mes të lokalit! Ej dreq o punë, sa e poshtër qenka nostalgjia. Të ligështon të bën si pelte. Vështrimi i tij butë, i ujshëm më hutonte dhe mua mu duk për një moment sikur u mbyta në ujërat e tij. Pa ditur çfarë të bëja thirra:

-Kamerier.

-Mos,- dëgjova pëshpërimën e Raqkës dhe më preku lehtë, dora e tij ishte tmerrësisht ftohtë, aq sa u rrëqetha.

-Çfarë?!

-Mos merr gjë. Dua veç të ri me ty, të ndjehem dhe të shprehem,- mërmëriti Raqka dhe fërkoi mjekrën katrore pas gishtërinjve të kryqëzuar, mbi tavolinë.

-Nuk do pish gjë!- ia bëra i habitur,- je i sigurt.

-Jo, nuk dua. E di mirë Raqka. Andej, përtej deteve dhe oqeanit nga jeton ti, nuk pihet vodkë e raki si këtu tek ne. Ndoshta nuk pihet fare.

-A nuk më kërkove vodkë!?

-Të kërkova, ngaqë nuk dija ç’të thosha tjetër. Dhe lekët që më dhe, merri…

-Unë ti dhashë ty?

-Jo, jo, jo merri.

Vështrova Raqkën një copë herë, fytyra e tij mu duk e çliruar, e paqme, pa dridhjen acaruese dhe ma pas fola:-Ke të drejtë Raqkë. Të më besosh dhe nuk është turp ta them. Kam më se dhjetë vjet që nuk jam ulur në ndonjë lokal, të sheshohem, të pi raki, vodkë a fërnet, të dendem, ti a kërcas muhabetit si këtu në vatan.

-Megjithëse shushunja vodkë ma bën me sy që prej banakut,- ia bëri Raqka. Ai nuk më dëgjoi se çfarë i thashë.

-Po të duash të marr një teke.

-Jo, jo, jo, jo. Në asnjë mënyrë.

-Si të duash.

-U beson fjalëve, se jam vërtet i çmendur?

-Po mjaft o Raqkë për kokën tënde! Ç’më bëre mua, tu besoj fjalëve të rrugës. Kushëriri im është një copë llafazan.

-Faleminderit, të besoj. Ardhjen tënde mora vesh qysh dje mbrëma.

-Ashtu!

-Ëhë,- ia bëri Raqka, – të prita, erdha disa herrë rrotull teje, por ti nuk më vure re.

-Më prite, më erdhe rrotull! Përse nuk më fole?

-Nuk e di, nuk të fola,- mërmëriti Raqka dhe shtrëngoi fort gishtërinjtë dhe me zë të ngjirur vazhdoi:- Ndruhesha, se mos më përzije. Jam tmerrësisht i vetmuar. Ziej si vullkan. Të gjithë shokët e miqtë e vjetër më janë larguar, vetëm tek pija gjej qetësi. Vetëm dehja më jep ngushëllim. Dua të humbas mendjen të flak tutje brengën, trishtimin dhe dëshpërimin. Kur jam esëll më dhemb shpirti, më shtyp rrëmeti dhe qyteti. Vrapoj ku mundem, ngaqë nuk di se ku, e shuaj zjarrin me raki.

-Raqkë, rakia e ndez më shumë zjarrin dhe topit mendjen,- i thashë.

-Le të më ndezë, të përvëlojë, në dreq të vejë. Kur jam esëll, ndjehem si një krimb i lyrshëm që zhgërryhet në batak. Të gjithë turren të më shkelin, të më ngjeshin thellë e më thellë në llum e baltovinë. U them, gremisuni, nuk e shihni, jam esëll, nuk jam i dehur. Ata ma kthejnë, shko dehu, të argalisemi, të qeshemi.

-Raqkë, rakia është si kurvë, të joshën dhe të flak në baltë.

-E di. Por të lutem mos më thirr Raqkë, më pëlqen Raqi.

-Mirë, Raqi, si të duash. Të porosis limonadë,- thashë, për të ndërruar bisedë.Ai ngriti kokën rrëmbimthi dhe më vështroi drejt në sy. Syri i majtë, goja i kishin shkuar shtrembër.

– Jo, limonadë, jo. Më merr vetëm një teke vodkë, a raki ç’të jetë.

-Je i sigurt që do vodkë?

-Po, ndryshe do më lidhet goja do bëhem si shush.

Përsëri u pendova që shkova me të.

-Mirë, do të marr një teke, por mos e rrëkëlle menjëherë. Më premton?

-Jo nuk e rrëkëllej. Të premtoj.

– E të jetë e para dhe e fundit për sot,- shtova.

-Le të jetë e para dhe e fundit për sot,-përsëriti ai, zgjati qafën dhe pëshpëriti,- po sikur të pi e një tjetër bëhet gjë.

-Unë do ngrihem do ik,- ia ktheva prerë.

-Mirë, vetëm një.

Thirra kamerierin dhe porosita një limonadë për vete dhe një teke vodkë për të. Sytë e tij shkreptinë. Maja e gjuhës i brodhi mes buzëve të përthara dhe më pas i lagu me neps, me lëngun djegës të vodkës.

-Nuk guxoj të dal prej shtëpie. Turma luan me mua dramën, errësira dhe karagjozi. Nata nuk është aq e zezë sa shpirti i njeriut. Ogurzinjtë qeshin me ogurzinë. Qaj në vetmi pa zë dhe dua të gjej dritë,- foli me zë të dridhur Raqka. Faqet iu skuqën iu bënë flakë

-Po përse bre Raqi, përse?- i fola me ankim të shurdhër. Më vinte keq për viktimën Raqkë dhe marrëzinë turmë. Ç’ ish kjo e keqe e hidhur që i bëri kështu!

– Ah, përse,- mërmëriti me dhimbje Raqka dhe fytyra iu shtrembërua. Syri i majtë, mollëza dhe cepi i buzëve u drodhën, u lëshuan, u deformuan sikur të ishin prej plasteline, aq sa u trondita dhe lëviza stolin. Zëri i tij ish i çjerrë:- Përse…hë, përse… Parapëlqej ferrin më shumë se parajsën.

Raqka me ngadalësi acaruese vendosi pëllëmbën në fytyrë si të ndalonte shtrembërimin. Ndjeva marramendje, gjithçka tek ai dridhej si në ethe. Trupi më kërkoi më tepër se kurrë të pija lëng përvëlues.

-Raqi, të kujtohet, i thoshim shpesh njëri tjetrit: Në qoftë se nuk ke zë, klith. Në qoftë se nuk ke këmbë, vrapo. Në qoftë se nuk ke shpresë, qesh, e ti qeshje.

-Të gjitha më kujtohen, por nuk janë siç thuhen. Nuk janë…Jo…Më kujtohen të gjitha,të gjitha! Por nuk mund ta harroj, ta shkul prej memories. Nuk mund ta largoj prej syve përçudnimin, skenën e tmerrshme të vitit të pistë, të vitit të poshtër. Qelbësirën vit, të vitit 97-tës. Ky vit i nëmur më groposi…- Raqin e zunë të dredhurat dhe sytë iu rrëmbushën prej lotëve…Oh..!

Vari kryet dhe u përhumb mes dënesës…

IV

Nuk i fola. Nuk dija çfarë të bëja dhe çfarë ti thosha. E lashë në përhumbjen dhe dënesën e tij. Ngushëllimet dhe fjalët standarde më dukeshin krejt bajate. Pastaj nuk dija përse ta ngushëlloja. E dija që ky vit..! Sa zemra nënash vrau dhe plagosi ky vit!  Ngjarjet dhe vrasjet bëheshin çdo ditë e më të mëdha, të rënda dhe ne çdo ditë  zvogëloheshim, kumbisnim në sytë e të tjerëve, të botës.

Jeta në mërgim të lidh të punosh me njerëz që kanë ardhur prej vendeve të ndryshme të botës. Një mëngjes iu afrua tavolinës sime filipinasi Juan, i cili më afroi shumë afër syve gazetën e ditës. Në faqen e parë të gazetës paraqitej një tank dhe mbi të disa fëmijë të armatosur me automatikë dhe më pyeti:

‘Kaq keq është andej nga vendi jot?’

U bëra nervoz, nuk më duhej vetja. Filipinasi i shkurtër nuk ish njeri i keq. Ai si gjithnjë flet shumë dhe fut hundët kudo me kuriozitetin e zakonshëm aziatik. Por unë nuk mund ta krahasoja për shumë arsye vendin tim me Filipinet. Nuk ish punë ndasie, ngjyre dhe race, por thjesht çështje e arsyeshme krenarie. Ndaj ngrita supet dhe largova prej syve gazetën.

Në tavolinën pas meje lëvizi stoli me zhurmë, ish zezaku i trashë Joe prej Zimbabve:

‘Popujt e vegjël janë si fëmijët sherrxhinj. Shtyhen prej të tjerëve dhe nisin bëjnë turbullira e rrëmuja. Pastaj shtytësit prej shteteve të mëdhenj vijnë, u bien kokës popujve të vegjël dhe u vënë rregull në shtëpi. E di unë, kam eksperiencë prej vendit tim,’ foli me zë të trashë Joe prej Zimbabve. Atij i pëlqen të mbajë kostume të errëta, kaba, dopipet. Gjithsesi ai qe njeri babaxhan, pa të keq.

U ndjeva i bezdisur, i acaruar. Dikur kisha parë disa filma dokumentarë; vende dhe popujt, ku flitej edhe për Zimbabvenë. Kasolle të ulëta prej kashte dhe në mes një shesh dheu, zezakët kërcenin këmbëzbathur, lakuriq me zilet jashtë, të armatosur me shigjeta dhe heshta, si në kohën e qepës.

Nuk fola, çfarë të thosha. Ndjeva pështjellim dhe rëndesë, po përgojohej vendi im. Në tavolinën në krah të djathtë, greku i shkurtër, Jorgo kish tendosur trupin, dëgjonte bisedën veshë ngrehur dhe nënqeshte…

Vështrova me përtesë nga Raqka. Ai mbante kokën shtrënguar me dy duart dhe dëneste pa zë. Instinktivisht pashë orën e dorën, po bëheshin pesëmbëdhjetë minuta që qëndroja kot, pa bërë gjë.

Ai më bëri të kujtoj ngjarjet që mundohesha ti largoja sa më larg prej memories. Më ish bërë alergji kur flitej për gjëra të shkuara keqdashëse, të dhunshme dhe politikë rruge. Dhe pendesa e qëndrimit pa kuptim me Raqkën që qante si fëmijë po më sfiliste. Një mendim më lëvriu si glistër në tru, të gjeja një shkak, sado të rëndomtë dhe të largohesha me lezet prej tavoline.

Dreqi ta marrë. Nuk mund të ik, ta lë tjetrin vetëm në kllapinë e qarjes dhe shpartallimit. Për hir të miqësisë së dikurshme jam i detyruar të pres Raqin derisa të qetësohet. Pa ditur se çfarë të bëja brodha shikimin nëpër lokal që ish pothuajse bosh. Më në fund e përqendrova vëmendjen mbi një dre të hijshëm, brirë kurorë, të mrekullueshëm, të balsamosur e të vendosur në krye të vatrës së improvizuar të lokalit. Ndoshta Raqi donte kohë të largonte emocionet dhe stresin, të merrte veten dhe të niste të fliste. Ne u pëlqejmë drerëve mishin e shijshëm edhe pse janë aq të rrallë në viset tona. I kërkojmë me ngulm nëpër pyje dhe skërka, i gjuajmë për mishin e shijshëm, dhe për lëkurën. Nuk na vret fare ndërgjegjja që e vrasim kafshën e bukur dhe e hamë atë. Nuk bëjmë dot pa to. Pastaj fillojmë mburremi me trishtimin fals të humbjes së kafshës dhe zhdukjes së saj. Ngushëllohemi, ja kemi lëkurën e tharë të kafshës, të cilën e mbushim me kashtë të re. Brirët e tyre i lyejmë me llak të shndrisin dhe i vendosim në krye të vatrave dhe mureve të lokaleve, si për të treguar krenarinë dhe triumfin tonë..!

Sa ngjashmëri ka njeriu me kafshët!

V

Më në fund Raqi ngriti kokën u mbush me frymë, fshiu sytë…

-Më fal,- mërmëriti,- më fal. Të mërzita? Të lodha? Të lutem, mos më gjyko keq për mua. Mos mendo se jam i çmendur. Më beso, sa herë e risjell nëpër mend, më dridhet trupi dhe gjithnjë rrëmbushem.

-Nuk ka gjë.

-Qelbësira vit më shkuli me dhunë dhe fijen e  hollë të gëzimit dhe qeshjen e çiltër, që kisha atëherë, të kujtohet?

Luajta kokën në shenjë pohimi.

-Shpirti im është në mllef të përhershëm. Hëm! Dhe qeshja u ndryshua, u shfytyrëzua.  Qesh për hiç mos gjë. E qeshura tregon mosdashje për tu pajtuar me realitetin. E qeshura është akuzë, fshikull hithre, kamxhik lëkure, megjithëse më merr gjithnjë e më tepër në qafë. Qesha si i çmendur me histeri, kur më sollën mynxyrën. Tani nuk fle në shtrat, por në një valixhe të vjetër, mbledhur kutullaç në pritje paketimit dhe të ikjes të parashikuar. Në kërkim pa kthim, deri në zbulim dhe gjetje të Luljetës. E qeshura u bë më hidhura e dashurisë. Luljeta sy përlotur u kthye nga unë. Më vështroi ngulët dhe tha: Raqi qeshja është më vrasëse se vrasja. E mban mend Luljetën me bishtaleca, thuaj e mbaj mend?

-Po e mbaj mend mirë,- i thashë. Luljeta ish një vajzë e urtë, tmerrësisht e dobët, gjoksthatë. Mbante gjithnjë fustane të errëta të mbërthyera deri në grykë dhe banonte në një shtëpi njëkatëshe me dritare të ngushta, në rrugën e përpjetë, me shkallë të Pilkatit.

-Luljeta nuk është më e dobët. Në vite ajo hodhi shtat, u shëndosh, gjoksi iu rit. U bë e bukur e freskët si gonxhe,- foli ultas Raqka, si të më kish blerë mendimet,- me Luljetën rinim gjithnjë bashkë dhe i lexoja poezitë e Eseninit. Kishim vite që pëlqeheshim. Aq sa nuk dinim të ndanim në ishin miq të mirë, besnikë, apo të dashur. Një mbrëmje po rrinim pranë e pranë dhe pamë një film për dy të rinj që ishin miq ë mirë. U grindën, u shanë ngaqë nuk i hapeshin njëri tjetrit. U larguan të nervozuar dhe dëshpëruar. Vuajtën vetminë, nuk fjetën gjumë prej mungesës. Më në fund e kërkuan shoqi shoqin, u dashuruan me zjarr si kurrë ndonjëherë. Mbase ata kishin qenë të dashuruar, por i ndruheshin së vërtetës magjike…

‘Dhe ne jemi si ata,’ më pëshpëriti Luljeta dhe më përkëdheli dorën, ‘duhemi dhe s’guxojmë Ti a themi njëri tjetrit.

‘Me një ndryshim të vogël e ëmbla ime. Ne jetojmë në Shqipëri dhe ata të filmit në Amerikë. Ne kemi nevojë të biem në dashuri,’ i thashë.

‘Ne nuk donim të binim në dashuri, vetëm se ishin sekse të kundërta. Të bënim seks për instinkt, forcë zakoni dhe të harroheshim. Ne ranë në dashuri sepse është e domosdoshme të duhemi deri në dëshpërim, në kohë të vështira. Nuk është e lehtë të gjesh në tym e mjegull shoqi shoqin. Ne e gjetëm. Dashurinë tonë e ndjemë deri në thellësi dhe e kemi të nevojshme. Është lidhja e qenësishme midis jetës dhe zemrës,’ më tha Luljeta dhe më hodhi dorën në qafë. Më preku lehtë buzët, u afrua shumë pranë, mbylli sytë dhe më puthi. Më pëlqeu puthja,e lagësht e ngrohtë gjithë musht. E shtrëngova fort, i përkëdhela flokët, e putha me zjarr. Nëna në përgjonte pas derës dhe buzëqeshte e lumtur. E kështu…

Luljeta filloi punë në një firmë private rrobaqepësie. Mbrëmjeve shkoja e merrja me biçikletë. Biçikleta kërciste prej peshës dhe Luljeta më pëshpëriste pak e frikësuar:

‘ Raqkë, shiko se mos na gremisësh gjëkundi.’

‘ Por jo moj e ëmbla ime Luljeta, jo. Se sheh, unë jam me krahë dashurie, jo me rrota biçiklete,’ i thosha.

Asaj i bëhej qejfi dhe qeshte bukur.

Luljeta e turpëruar më tha, jam shtatzënë. Vendosëm të bënim dasmë, të vinin kurorë në kishë. Ne nuk kishin kohë të mendonim për gjepura dhe as të sfidonim pranverën e hidhur që të tjerët e sollën me përdhunë. Ne ishim të zënë me veten tonë. Do vinim kurorë, Luljeta do më dhuronte një fëmijë. Po mbushej java që kur ndodhi ngjarja e tmerrshme, hapja e depove të armëve dhe armatosja e çmendur të popullsisë.

‘Qyteti është mbushur me armë, më tha Luljeta, ‘po ne a duhet të armatosemi?

Të armatosemi ne, në dasmën tonë! Ç’thua zemra ime. Të dashuruarit nuk shkrehin pushkë, dhurojnë veç lule. Dashuria ngrihet mbi luftën dhe marrëzinë,’ i thashë.

Sytë e bukur si bajame të Luljetës shkreptinin. Të dy nuk fjetëm gjumë. Ëndërronim të shtrënguar pas njëri tjetrit dhe mesi prisnim të çelej dita e diel. Rezja e diellit lëpiu perden bardhë të punuar në grep prej nënës. Largova me kujdes krahun e derdhur të Luljetës dhe kërceva prej shtratit. Nënën e gjeta të ngujuar në dritare.

‘Gjithë natën e natës qelli u shpua prej shkrehjeve të marrosura të armëve,’ foli e menduar nëna.

‘Janë fishekzjarrët e dasmës sime,’ia ktheva nënës me shaka.

‘Ashtu qoftë biro,’ tha nëna.

Dola në rrugë të shikoja për ndonjë taksi, nuk gjeta. Pyeta një burrë të ngrysur që pinte me çibuk duhan të rëndë. Në shpinë mbarte në mitraloz dy këmbësh. Ai kafshoi  me inat pipën dhe mbylli syrin që i lotonte. Pata përshtypjen sikur të gjithë kafshonin pipë dhe mbyllnin sytë që u lotonin prej tymit të barutit:

‘Taksi! A je në metro ti more djalë,’më foli një burrë i ngrysur, ‘po të duash tank. Makina e blinduar është më e lirë. Mos hezito, merre nusen me tank.’

Ish rrëmujë, katrahurë e madhe. Tragjedi-komedi torturuese. Shumë fabrika dhe dyqane ishin vjedhur e shkatërruar. Qe kaos, përmbysje e madhe. Turma vidhte vetveten, i gëzohej erës mbytëse të barutit dhe shkrehjes së armëve.

‘Gjete kohë të vështirë more bir të vësh kurorë,’ mërmëriti nëna.

‘Më thanë ta marr nusen me tank,’ i thashë nënës.

‘U pupu, u çmend bota,’ ia bëri nëna dhe pyeti: ‘Na merr të gjithëve tanku?’

Nuk i ktheva përgjigje Ne jetonim jetën tonë, nuk kishim punë me të çmendurit e rrugës. E hipa nusen time Luljeta në biçikletë dhe pedaluam drejt kishës së vogël të porsa ndërtuar. Nëna ime me familjarët e tjerë do vinin më këmbë. Rrobat e bardha të nusërisë i futën në një trastë. Luljeta do ndërrohej në kthinën e vogël të kishës.

‘Merr ndonjë armë me vete, pistoletë apo kallash, më këshilloi një mik.

‘Të marr armë! Unë do shkoj të vë kurorë në kishë, në shtëpinë e Zotit. Nuk do shkoj të luftoj me mullinjtë me erë, ia ktheva mikut.

‘Mirë ti e di,’ më tha miku.

Luljeta më kish hedhur duart në qafë, më shtrëngonte fort dhe unë i jepja me kujdes biçikletës. Kur merrja kthesat, Luljeta klithte e gëzuar dhe krahët e saj të bardhë mbërtheheshin pas qafës. Më mbante frymën por unë nuk guxoja ti flisja. Kur dashuron dikë kuptohet, të mbahet edhe fryma. Ngado shkreheshin armë po ç’rëndësi kish, unë isha në lumturinë time.

Në sallën e kishës kish qetësi sunduese. Lujleta shkoi të ndërrohej, të vishte fustanin e bardhë.

‘Luljeta shiko se mos na bësh ndonjë magji,’bëra shaka. Ajo më luajti gjoja me kërcënim gishtin tregues dhe buzëqeshi të bukur.

Në sallë hynë me ngadalë dhe me ndrojtje nëna me familjarët e tjerë. Prifti një mesoburrë po shtronte tavolinën në ajodhimë. Ne po përgatiteshim të vinim kurorë. Stolat e tavolinat e kishës ishin të reja dhe mbanin akoma erën e këndshme të pyllit.

‘Rregullo kostumin, të është zhubrosur,’ më pëshpëriti nëna.

Shtrova xhaketën e pantallonat e kostumit. Vërtet më ishin bërë pas zhubër prej biçikletës. Pantallonat në fund më ishin përlyer prej vajit të zinxhirit. I fshiva sa munda me një leckë që gjeta poshtë tavolinës. Nëna qëndronte e krekosur dhe me delikatesë lagu me pështymë krelin e flokut të bardhë, e shtroi me kujdes. E mira nëna ime për ditën e shënuar të martesës së djalit e hoqi rrobat dhe shaminë e zezë. Veshi një fustan blu, me jakë të bardhë të punuar me grep. Një moment mu qesh, ngaqë mu kujtuan vajzat e shkollës. Nënës nuk i rashë në sy, mu duk e ripërtërirë. Nëna gjithnjë e kish pëlqyer Luljetën. Shpesh mblidheshin të dyja në qoshe të dhomës dhe pëshpëritnin. Çfarë bëni ju atje, u thosha. Ato ndërprisnin pëshpërimën  dhe vështronin nga unë me gaz të bukur.

Krismat e armëve dhe zhurma e një mjeti të blinduar sa vinte e dëgjohej shumë më pranë. Muret e kishës filluan të dridheshin dhe nënës i hyri frika.

‘Bir, vëri llozin derës,’ më pëshpëriti ajo.

‘Nënoke, kishës nuk i vihet kurrë lozi,’i thashë dhe i buzëqesha ëmbël për ta qetësuar.

‘E di morr bir, e di, por seç kam një ankth,- foli ultas nëna dhe shtoi e menduar: ‘Në rrëmujë e në rrëmet për të mirin e të pafajshmit askush nuk pyet. Ne biro e përzunë Zotin për shumë vjet. Prandaj nuk mund të vijë Zoti shpejt tek ne, se i ndërtuam një kishë a xhami…’

U hap dera në krah të majtë dhe hyri Luljeta gjithë shend e verë. E mira ime rrëzëllente bardhësi. O zot sa e mrekullueshme që ish! Si një magji. Prej dritareve me ngjyra të kishës depërtoi një dritë fosforeshente dhe unë u verbova prej bukurisë së saj.

‘Lum nëna që këtë nuse,’ mërmëriti me krenari nëna.

Nusja ime Luljeta ecte ngadalë, si një mjellmë, duke  shpërndarë mirësi, dashuri dhe bukuri. Në duart mbante një tufë me trëndafila të bardhë. Ajo zgjati duart të më përqafonte… por unë i thashë:

‘Prit e dashur sa të këmbejmë unazat e të dëgjojmë fjalën e priftit…

Atë çast u hap dera kat më kat. Në kishë hynë me zhurmë,  potere e duke zbrazur armë, disa persona. Ata ishin të mbuluar me kapoçonë të zinj, me maska, e të armatosur deri në dhembë.

‘Lëvizni, hajt, zbrazni çfarë keni.’ Ata na drejtuan armët dhe na ngjeshën për muri.

‘Ua nusja!’ ia bëri me ironi njëri prej tyre. ‘Hajt ta provojmë si e ka plaçkën një nuse pa copë të bëhet.’

Luljeta qëndroi në mes të kishës e hutuar, e ngurosur. Trëndafilat e bardhë i shpëtuan prej duarve dhe i ranë përdhe, u shkelën me këmbë.

‘Jo në kishë bij. Jo në kishë. Ju ndëshkon Zoti. Ne do zhvillojmë ceremoninë e një martesë të shenjtë,’ u tha prifti.

‘Shko dreq mjekër cjap. Hape shpejt kutinë e nxirr paratë.’ Ata u zgërdhinë, ‘Lekët janë të kishës more bij. Mos mëkatoni!’

‘Aha, ha, ha! E shihni se çfarë thotë mjekës cjapi, mos mëkatojmë.’

Maskat e armatosura pa shumë ceremoni i dhanë priftit një grusht në nofull, e flakën tutje. Dy prej tyre u turrën drejt Luljetën, e ngacmuan një copë herë duke u zgërdhirë. Luljeta qëndronte e zverdhur dyllë në fytyrë dhe nuk bënte asnjë lëvizje. Maskat e shtynë, e rrëzuan përdhe nusen time dhe i shqyen fustanin e bardhë.

‘Luljeta!’

Vrapova në mbrojtje të nuses sime. Dikush më goditi me kondakun e pushkën aq sa më lëshuan sytë shkëndija dhe më buçiti gjaku.

‘Luljeta’.

Luftova sa munda me duar dhe me këmbë. Njërin prej tyre e godita me grusht në ije dhe ia çora maskën. E pashë, ish një djalë qime pa dirsur prej lagjes së vjetër të shurdhëve. Me të atin e tij kisha kënduar në korin e ndërmarrjes.

‘ Dhe ti djali i Netos, e ti,’ i thashë.

Ai u tërbua ngaqë e zbulova, e njoha. U rrotullua dhe më goditi përsëri, këtë herë në nofull. Më vuri grykën e automatikut në gojë.

‘Më njohu qeni, tani do të vras,’ ulëriti.

‘Lëre dreqin. Lëre të jetojë. Ne do ta vrasim më keq se pushka dhe mortaja, do ti shkërdhejmë nusen,’ e ndalën maskat e tjera dhe zgërdhinë.

Më lidhën me tel të sertë pas kollonatës së kishës. Nëpër mugëtirë dëgjoja kuje të rënda, rënkime dhe ulërima. Kur u përmenda, djemtë e lagjes së Shurdhëve kishin përdhunuar vrazhdësish nusen time. Fustani i bardhë i nusërisë ish përlyer, njollosur prej gjakut. Më mbërtheu histeria, telat në hynë në mish, nuk mund të bëja asgjë. Filloja të qeshja me të madhe si i shkalluar dhe lotët më rridhnin çurg.

‘Luljeta!’klitha.

‘S’ka më Luljeta,’ më tha dhe e shkuli me nervozizëm fustanin nusërisë, të përlyer prej gjakut. E bëri copë e çikë, e flaku, e shkeli me këmbë. Ecte si somnambule, ulërinte dhe qante. E ëmbla ime, nusja ime, u përdhunua keq në mes të kishës. Fustani nusërisë që dikur ish e bardhë, si ëndrra e bardhë e bukur e vajzërisë u përdhos. Fustanin e morra me qira në dyqanin: ‘Moda evropiane.’

‘Luljeta!’

‘Raqkë, i miri, pëllumbi, i sinqerti im. E vranë pa mëshirë dashurinë Raqi. Harromë. Shiko përreth, gjithçka është e pështirë. Kisha, shtëpia e Zotit përmbytur prej ligësisë, u derdh gjaku im. U pre, u bë fërtele një jete të re që do lindte. Çfarë kërkon më prej meje. U bë e keqja dhe rrënimi im,’ ia bëri me dhimbje nusja ime.

‘Ty Luljetë,’ bërtita si i marrë. ‘Ty, vetëm ty.’ Qesha me histerizëm, doja të shkulja, ti flakja tutje të gjitha plaçkat e barkut, të mbetesha një skelet i thatë. Koka mu shkund, më gjëmoi dhe u lëshua mbi trup si e prerë.

‘Mua më do! Të qeshet! I gjori ti. Qesh ngaqë të qahet. Ndërsa unë e mjera, mbart në trup e në shpirt turpin e tmerrshëm të përdhunimit, të poshtërsisë dhe të qeshurën therëse të mjerimit. Fatkeqja unë, nuk i duhem kujt më. Jam e përdalë!’ gërhiti Luljeta dhe iku me vrap si e çakërdisur mes krismave e batareve të armëve.

‘Luljeta,’ i thirra, ‘mos më lërë vetëm, të lutem, mos shko. Unë të dua si më parë.’

E ëmbla ime nuk më ktheu përgjigje. As kokën nuk ktheu. Më la të lidhur, mendoi se nuk ia vlente të më çlironte prej telave të sertë që më shtrëngonin trupin kryq dhe tërthor. Më la të dergjesha atje, si lëvere, në turpërimin dhe zhvleftësimin e burrit. Vrapoi drejt rrugës së madhe. Ajo ish pothuajse gjysmë lakuriq. Një shirit i çjerrë, i përlyer prej fustanit të bardhë, kish mbetur pas mbathjeve. I zvarritej nëpër gurë si dhembje e përgjakur. Rruga qe mbuluar prej pluhurit dhe rënduar nga balta. Nëna më çliroi prej vargonjve. Gjaku vazhdonte të pikonte mbi pllakaqet e kishës. U turra pas saj si i shkalluar:

‘Luljeta, zemra ime. Të lutem, mos ikë.’

Ajo qëndroi. Vështroi gjithë dëshpërim nga unë, dhembja e saj përmbyti asfaltin. Pranë saj kaloi një tank i mbuluar nga pluhuri, që lëvizte grykën e gjatë të zjarrit gjithë kërcënim. Më pas disa makina ushtarake. Zëra të harbuara ftuan Luljetën të shkonte me ta dhe ajo kokulur  hipi në makinën ushtarake. Humbi tutje. Mu këputën këmbët, u lëshova në mes të rrugës. Ku ishte lumturia? A ishte e mundur që gjithçka të shuhej aq shpejt? Çfarë u bëmë ne bashkëqytetarëve të tërbuar e të mbuluar me maska, që të arrinin deri aty sa përdhunonin dasmën dhe nusen! Cila ishte ajo forcë e errësirës që e shtyu njeriun drejt çmendurisë? Ndjeja keqardhje të thellë torturuese për veten, Nënën, Luljetën, për të gjithë. Dashuria, ndjenja njerëzore u bë hi, shkrumb prej flakëve të marrëzisë.

Me një përpjekje të ethshme mbinjerëzore ngrita nënën dhe dola jashtë. Paskëtaj më mbërtheu e qeshura gulçuese. Ish e qeshur e keqe, e shkalluar, që më shkulte zorrët e barkut. Armët shkreheshin gjithandej me batare të shfrenuar. Plumbat bënin rrigoshetë, por si për dreq asnjë syresh nuk donte më kapte mua. Të më shponte tej përtej, të më bënte fërtele. I hutonte e qeshura ime e shfrenuar…

‘Luljeta do kthehet prapë,’ më ngushëlloi nëna.

‘Ç’domethënë të kthehet Luljeta prapë,’- fola si në jerm dhe qesha, u zgërdhiva dhe shtova,  ‘e ikura nuk kthehet’.

Në korridorin e katror të kishës kishim mbetur vetëm unë dhe nëna. Të gjithë kishin ikur. Ngrita nënën në krahë dhe dolëm jashtë.

Plumbat zbrazeshin gjithandej. E qeshura ime ishte e shkalluar dëgjohej mbi krismat…

Ngado shihja maska, armë dhe kapuçonë të zinj. Qeshja…