Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

KRISTO FLOQI, I HARRUARI BASHKËTHEMELUES I “VATRËS”

by

KRISTO-FLOQI1 Komisioni themelues13 K Floqi,selaudin shkoza,iliaz vrioni,tef curani xh YpiVjetI_1920010-1_1albanian-book-year-1923-kristo-floqi-pirro-neoptolemi-tragjedi-ne-5-akte-636a91d14097a7754a00dae839450ff6

KRISTO FLOQI, I HARRUARI BASHKËTHEMELUES I “VATRËS” DHE EDITOR I “DIELLIT”/

Nga Dalip Greca/

Dr. Kristo Floqi është jo vetëm ndër themeltarët e Vatrës, por dhe inisiatori dhe drejtuesi i mbledhjes së parë për bashkimin e shoqërive shqiptare të Amerikës. Vërtetë se ishin Faik Konica dhe Fan Noli, ata që hodhën farën e bashkimit, por thirrjen për takimin e parë bashkues e kishte bërë ai me 11 dhjetor më  1911, përmes gazetës Dielli,që ai e drejtonte. Si editor i Diellit Floqi i parapriu procesit të krijimit të Federatës, duke treguar dobitë e  bashkimit e duke fshikulluar përçarësit. Edhe thirrja për takimin bashkues u hartua dhe u nënshkrua nga ai. Çuditërisht ai është përmendur pak ose aspak në faqet e Diellit, pasi e pat lënë Amerikën, dhe ishte i ndaluar rreptësisht  të përmendej në literaturën e para ’90-tës. Nuk u shkrua fare për fatin e tij në burgjet e diktaturës, ashtu si dhe për fatin e shumë të tjerëve, mbi të cilët ra pa mëshirë gijotina e antiligjit, edhe pse kishin qenë shpirti i Vatrës dhe kishin luftuar aq shumë për Kombin. Paradoksi qëndron se me rastin e vdekjes së tij në Shqipëri, Dielli, që ai editoi, nuk shkroi asnjë rresht!Të jetë kjo mungesë informimi apo një harresë siç kishte ndodhë me ish editorin e Diellit, Bahri Omari të pushkatuar, me komandantin e vullnetarëve shqiptarë të Amerikës, Aqif Përmeti, pushkatuar, me ish themeluesin tjetër të Vatrës, Kristo Kirkën-vdekë në burgun e Burrelit, me Kolë Tromarën e të tjerë vatranë që dhanë shpirtin për çështjen Kombëtare?!

KUSH ISHTE KRISTO FLOQI?

Pati lindur më 1876 në Korçë (është shkruar se ai ka lindur në fshatin Floq, por kjo nuk i përgjigjet së vërtetës sepse vetë ai në shënimet autobiografike pohon se ka lindur në Korçë.) I ati, Vasili, kishte lindur në Floq.Informacion japin për Floqin edhe studiuesit Robert Elsie dhe Hasan Hasani, ndërsa gazetari Fiqri Shahinllari në librin e tij’Lis në Shkëmb” sjell të dhëna interesante rreth Floqit, pasi ka shfletuar arkivin. Ndërsa Prof. Dr. Stilian Adhami, krahas studimit të kësaj figure sjell të dhëna e dëshmi të rralla.

Kristo Floqi ishte i biri i Vasil Floqit, i cili pati katër djem dhe një vajzë; Dhimitrin, Kriston, Nikollaqin, Thanasin dhe Katerinën. Mbetën gjallë vetëm Kristo me Thanasin. Të dy studiuan për drejtësi.Mësimet e para Kristo Floqi i mori në Korçë, ndëkohë që studimet e mesme dhe të larta i kreu në Greqi. Diplomoi për drejtësi në Athinë, po aty e ushtroi profesionin e avokatit deri në vitin 1900. Më pas shkon në Korçë, ku hap zyrë avokature, më pas kaloi në Vlorë.Zotëronte disa gjuhë të huaja dhe shquhej që në rini për prirje letrare dhe publicistike.Veprimtaria politike, juridike, letrare dhe publicistike e Kristo Floqit përfshinë Shqipërinë dhe SHBA-në. Në kohën e para Luftës shkëlqeu, pas lufte kaloi një kalvar vuajtjesh e harrimi, ndërsa pasvdekja ishte injorim për këtë figurë kombëtare, mbuluar me pluhur harrese e terr.

NGA VLORA NË SHBA

Është shkruar se Kristo Floqi erdhi në SHBA nga Turqia, ku kishte shkuar për të përvetësuar Turqishten, është shkruar edhe një variant tjetër, se ai kishte mbërritur në SHBA për arsye ekonomike dhe nevoja të Lëvizjes Kombëtare siç kishin shkuar Petro Nini Luarasi,Sotir Peci,  Fan Noli, Faik Konica, Mihal Grameno, Kristo Dako e të tjerë. Asnjëra, as tjetra nuk qëndrojnë. Variantin e vërtetë e tregon vetë ai, në “Kujtime Historike- Formimi i Federatës Panshqiptare”Vatra”- botuar në nëntor 1937 në revistën “LEKA”.

Kristo Floqi në vitin 1009 ishte avokat në Vlorë. Është koha kur ai e ka afirmuar veten në radhën e nacionalistëve që kërkojnë një Shqipëri më vete.Ishte ky shkaku i një përleshje mes një grupi nacionalistësh shqiptarë, ku kryesor ishte kristo Floqi dhe një grupi turkoshakësh, që bënin pjesë në Shoqërinë nacionaliste Turke me emrin”Itihat Ve Tereki”, që propagandonte një Turqi të re. Dy grupimet u përleshën paq, dhe  autoritetet e pushtetit lokal “ua suallën shpirtin majë fytit”, siç kujton Kristo Floqi në shënimet historike të botuara më 1937 në Revistën “Leka”. Në këto rrethana grupimi i nacionalistëve shqiptarë menduan se kishte mbrritë rasti t’u tregonin vendin turkoshakëve  dhe si hap të parë ndërmorën sulmin mbi zyrën e Post-Telegrafës së Vlorës. Aso kohe, Ismail Qemali ndodhej në Selanik. Grupi i nacionalistëve hyri në kontakt me Ismail Bej Qemalin dhe me të gjithë ata që ishin për inisiativën Kombëtare, brenda dhe jashtë Shqipërisë, dhe u prezantuan situatën ku ndodhej Vlora dhe veprimet e tyre.Duke qenë zotër të postë-telegrafës, nisën shifërkëmbimin, duke përcjellë situatën e acaruar dhe ç’mund të bënin në atë situatë.I ndalën të gjitha telegrafet që zyrtarët lokal përpiqeshin të nisnin drejt eprorëve. Autoritet ushatarake u zemruan së tepërmi dhe rrethuan Postën, duke kërkuar dorëzimin e Postës, por nacionalistët shqiptarë kundërshtuan dhe nuk ua dorëzuan as shifrën.Situata u përkeqësua dhe forcat ushtarake u shtuan. Në këto rrethana rebelusit shqiptarë e lanë Postën dhe një pjesë kapërcyen detin dhe u hodhën matanë Adriatikut, ndërsa një pjesë tjetër u ngjitën maleve. Kristo shkoi në Cakran të Fierit nën kujdesin e Bektash Cakranit. Mirëpo edhe aty ishte vështitrë të qëndronin gjatë pa rënë në sy.Vendosën që ta linin Shqipërinë dhe të  kalonin në Brindizi e që aty morën anijen drejt SHBA-ve.

NGA BOSTONI NË SALT-LAKE, UTAH

Pas disa ditësh Kristo Floqi arrinë në Boston. Nuk bëhej fjalë për të ushtruar zanatin e avokatit sapo vuri këmbë në Amerikë. Vendosën që të hapnin një restorant në Boston duke shfrytëzuar klientelën shqiptare, që përbëhej kryesisht prej punëtorëve të fabrikave të Natick në Mass. Kur dukej se gjithçka po shkonte mirë, restoranti dha shenja falimentimi. Pas katër muajësh u detyruan që ta linin atë punë. Ç’të bënin? Nuk e dimë se ç’punë tjetër mund të ketë bërë Kristo me shokët me të cilët pat marrë rrugën përkëndej Atlantikut, por ai vetë shkruan në kujtimet e veta se”nevoja na shtërngojë të çajmë barakzi Shteteve të  Bashkaura të Amerikës e të zemë vend në qytetin e bukur të Salt-Lake City të shtetit të Utah, pranë Kalifornias.”

Në Salt-Lake, Kristo kishte kunatin e tij, Kristo Poçi, i cili merrej me tregëti dhe punët i shkonin mirë. Aty punoi deri më 20 shtator 1911, pasi i erdhi një Ftesë nga Shoqëria Besa-Besën për të marrë detyrën e editorit të gazetës”Dielli”, post i cili ishte vakant pasi e kishte lëshuar Eftim Natse, para të cilit në atë post kishte qenë Konica.

EDITOR I DIELLIT

Shoqëria Besa-Besën,po kërkonte një editor të ri për gazetën e saj “Dielli”. Me propozimin e Kolë Rodhes dhe të Llambi Çikozit, ky post iu propozua pikërisht Kristo Floqit, i cili në atë kohë i kishte rregulluar problemet financiare dhe fitimet po i shkonin mbarë.Edhe pse pagesa që iu propozua nuk ishte kushedi çfarë, 50 dollarë në muaj, ai e pranoi detyrën për hir të çështjes kombëtare dhe bashkimit të kolonive shqiptare në SHBA.Përmes gazetës Floqi u bënte thirrje shqiptarëve që të bëheshin bashkë sepse kështu do t’i shërbenin më mirë kombit dhe do të ndikonin në krijimin e shtetit shqiptar.

Mbresat e asaj dite, kur Kristo Floqi mori detyrën, na e përshkruan me nota mallëngjenjëse  gazeta Dielli e Vjeshtës 1911 :”Të dielën që shkoi, më 17 të Vjeshtës, u mbajt meshë në Kishën e Shën Gjergjit në Boston prej të Përnd. At Naum Çere dhe At Damianit.Ishin mjaft shqiptarë prej Bostonit dhe fshatrave përreth. At Naumi meshoi fort bukur me me zën’ e tij të plotë e të begatshëm.Si tha Unigjillë, At Damiani mbajti një fjalë të shkurtër, por të bukur, duke përkthyer Ungjillë e duke prurë fjalën mbi çështjen Kombëtare.

Pas priftit, nënkryetari i Shoqërisë Besa-Besën z. Vangjo Mille u ngrit dhe me një fjalë të mirë rekomandoi drejtorin e ri, z. Kristaq Floqin, i cili u prit gëzimërisht me një përpjekje duarësh të paprerë nga ana e dëgjonjësve.

Pasandaj, z. Kristo Floqi u ngrit,duke marrë në duar kurorën e shoqërisë Besa-Besën si dhe dy kurorët e tjera të shoqërisë Arsimi dhe të Shqiptarëve të Cochituate-it, kaq të bukura të tria, mbajti një fjalë të gjatë, më tepër se një orë, ku çmoi vleftën e trimave djelmoshë, të cilët njëri pas tjetrit, ranë dëshmorë për nderin dhe famën e Atdheut. Fjala e drejtorit qe kaq e bukur, e lartër dhe pëllore në ndjenjë e në fantazi, sa e mallëngjevi të tërë popullin dhe ngjethi zemrat gjersa qanë me lot.

Pas z. Kristo Floqi, u ngrit i njohuri atdhetar z. Kristo Kirka, i cili foli me një nxehtësirë të madhe për therorët e Përlindjes, duke përvëluar zemrat e djegura. Një përpjekje duarësh e fortë vërtetonte gëzimin që ndjenin dëgjonjësit. Më së fundi, me fjalë fort të hijshme e të pëlqyera, rekomandoi drejtorin tonë në popull, duke thënë se nga burra si Kristaq Floqi duhet të presë shumë kombi.Shqiptarët e Amerikës duhet t’i ndihin pa kursim në udhën e re në të cilën dëshiron të sjellë Shqiptarët dhe Kombin. Kësisoj mesha u krye duke lënë një përkujtim të pa harruar.”

Detyrën e editorit ai nuk e bënte vetëm duke qëndruar në zyrë, por shkonte atje ku ishin shqiptarët,konak më konak; katund më katund e qytezë më qytezë. Ai mbante konferenca dhe inkurajonte shqiptarët për patriotizëm. Qëllimi i konferencave ishte bashkimi i të gjitha kolonive shqiptare, me qëllim që shqiptarët e Amerikës të kishin një zë të bashkuar për Kombin e tyre.Në atë kohë në Amerikë egzistonin disa shoqëri shqiptare si: Më e madhja ishte Shoqëria Besa-Besën, më pas vinte Arsimi e Korçarëve, Dallëndyshe e New York-ut, Shoqëria Kombëtare e Worcesterit, Shoqëria Malli i Mëmëdheut dhe Përlindja e Jamestownit, Shoqëria Lidhja, Shoqëria Gjergj Kastrioti Skënderbeu, Shoqëria Hylli Afërdita, Shoqëria Bashkimi, Shoqëria Mirëbërëse, Shoqëria Përparimi dhe Komiteti i z. Faik Konitza”Flamuri i Krujës”.

Në konferencat që zhvillonte nëpër kolonitë shqiptare, Kristo Floqi shtronte idenë e një programi të përbashkët të shoqërive të bashkuara dhe dhënien fund të grindjeve dhe lokalizmave krahinore. Ai argumentonte se vetëm të bashkuar, do të arrinin që të forconin frymën kombëtare në SHBA. Floqi, arriti që për tre muaj t’i binte kryq e tërthor kolonive shqiptare dhe realizonte më shumë se 100 konferenca. Kur e pa se fara e bashkimit ishte hedhur, dhe se disa nga shoqëritë ishin të bindura se ishte koha për bashkim, dërgoi thirrjen për një takim të përbashkët.

TAKIMI HISTORIK I 11 DHJETORIT NË BOSTON, MUNGESA E KONICËS

Në mirëkuptim me shoqëritë u la që takimi i parë të bëhej me 11 dhjetor 1911 në Boston. Atë ditë me qindra shqiptarë mbërritën në Boston dhe është pikërisht kjo ditë që çeli një epokë të re për Lëvizjen Kombëtare shqiptare në SHBA. Në kujtimet e tij, Kristo Floqi shkruan se “ Dita historike 11 Dhjetorit 1911 shënoi një periudhë të re për shqiptarët e Amerikës. Atë ditë arritën në Boston me qindra shqiptarë, si delegatë të shoqërive, por edhe individë. Salla e gjërë e hollit Rathbonne u mbush plot, sa shumë veta u shtërnguan të qëndrojnë  më këmbë dhe qindar të tjerë mbetën jashtë.”

Në mbledhje mori pjesë edhe Peshkop Noli. Ra në sy mungesa e “dekanit” të çështjes Kombëtare, Faik Konicës, i cili ishte padyshim figura më elitare e asaj kohe dhe një prej promotorëve të Lëvizjes Kombëtare. Artikujt e tij në Dielli i kishin bërë për vete shqiptarët  e Amerikës, ndaj përfaqësuesit e shoqërive të ndryshme që kishin ardhë në atë takim historik, po habiteshin që mungonte aty shtylla e bashkimit. Kureshtjen e delegatëve e shoi Kristo Floqi, i cili u tregoi atyre letrën që kishte marrë nga Faik Konica dhe ua lexoi fjalë për fjalë.

Çfarë shkruante Konica në atë letër? E sjellim të plotë:

I dashur z. Floqi

E mora letërn tuaj sot pasdreke dhe ju kthej përhirime për fjalët miqësije dhe nderimi që më thoni. Për fat të zi jam fare i penguar të Djelën, se s’e dinja se kishit mbledhje dhe se do t’më ftojit dhe kështu u lidha gjetkë për pasnesër.

    Ato që më thoni për bashkimin janë të pëlqyera dhe pa dyshim duhet të bëhet në gjetshim një formulë të drejtë që ta mbarojmë pa prishur punët që kemi trajtuar gjer tani me shumë mundime.Kemi komitetin tonë këtu(Flamurin e Krujës) dhe nuk shohim ndonjë arsye që ta prishim.Është e udhës të prishen punëra pa rregull e pa program, por jo punëra të ndërtuara me kujdes.Besoj  këto t’i peshoni dhe të më jepni të drejtë.”

Mbetem Juaji me besë,

FAIK KONITZA d.v 

Letra duket se la një shije mosbesimi tek të pranishmit. Vetë Kristo Floqi shkruan se kjo letër ishte një justifikim për të mos ardhur, pasi njoftimi për mbledhjen bashkuse botohej në çdo numër të Diellit dhe Faikut i dërgohej gazeta. Mirëpo tashmë që ai nuk ishte më editor i Diellit, kur e pyesnin për gazetën, thoshte jo pa shpoti se nuk e lexonte më Diellin nga frika se mos harronte shqipen!

Sipas interpretimit që i bën letrës, Kristo Floqi, dyshon se Konica e dërgoi letërn dhe s’shkoi vetë në takim nga që nuk ishte ai inisatori dhe s’e nuk donte të sakrifikonte Komitetin e tij “Flamuri i Krujës”, që sipas Floqit kishte vetëm 10-12 anëtarë. Floqi e shkruan të zezë mbi të bardhë”Konica nuk donte që ta merrja unë bajrakun e bashkimit. Si ky, ashtu dhe Noli, qitnin gjithënjë pengime.Këto i kishin kuptuar shqiptarët e Amerikës dhe unë veçanërisht ua diktonja herë pas here me anë të Diellit, organit tonë.”

Në fakt Fan Noli, i ktheu përgjigje Kristo Floqit, se ai dhe miku i tij Konica, nuk ishin kundër bashkimit, përkundrazi, kishin punuar gjatë për bashkimin, por ata kërkonin një punë të pëlqyer dhe serioze, jo qesharake.(Dielli 18 janar 1912).

Nga ana e tij, ish editori i Diellit, Refat Xh Gurazezi, në ciklin e artikujve rreth historisë së Vatrës, të përmbledhur në librin “Historia e Federatës “Vatra”, e kundërshton Floqin, për të cilin shkruan:”Editori i fundit (sa Dielli ishte gazetë e shoq Besa-Besën), e gjeti të shtruar tryezën e bisedimit, idenë dhe planin për bashkimin e gjithë shoqërive shqiptare të Amerikës rreth një shoqërie të madhe kombëtare.”

FLOQI, KRYETAR I MBLEDHJES HISTORIKE

Në kujtimet e veta, Kristo Floqi pohon se për të respektuar Imzot Nolin, e propozoi atë për kryetar të mbledhjes, por Noli e refuzoi me argumentin se i takonte Floqit ai post sepse qe ai që inisiatori dhe organizatori. Propozimi i Nolit u hodh në votë dhe Kristo Floqi u zgjodh kryetar, ndërsa Llambi Kreshpani, sekretar.

Pas fjalimeve, Marko Adams propozoi Komisionin historik për themelimin e Vatrës, ku renditi katër emra: Fan Noli, Kristo Floqi, Faik Konica dhe Paskal Aleks. Sipas propozuesit ky komision do të merrte përsipër organizimin e një Federate të madhe Panshqiptare në marrëveshje me të gjitha shoqëritë. Propozimi u gjet i pëlqyer.(Fragment. U botua per here te pare ne ILLYRIA , nentor 2007)

Nga Historia e VATRES -KRISTO FLOQI, BASHKËTHEMELUES I “VATRËS” DHE EDITOR I “DIELLIT”

by

Nga Dalip Greca/
(Ne Foto:Komisioni Themelues i Vatres, Kristo Floqi, i dyti nga e majta, i akterti Noli, i shtati Faik Konica/
Dr. Kristo Floqi është jo vetëm ndër themeltarët e Vatrës, por dhe inisiatori dhe drejtuesi i mbledhjes së parë për bashkimin e shoqërive shqiptare të Amerikës. Vërtetë se ishin Faik Konica dhe Fan Noli, ata që hodhën farën e bashkimit, por thirrjen për takimin e parë bashkues e kishte bërë ai me 11 dhjetor më 1911, përmes gazetës Dielli,që ai e drejtonte. Si editor i Diellit Floqi i parapriu procesit të krijimit të Federatës, duke treguar dobitë e bashkimit e duke fshikulluar përçarësit. Edhe thirrja për takimin bashkues u hartua dhe u nënshkrua nga ai. Çuditërisht ai është përmendur pak ose aspak në faqet e Diellit, pasi e pat lënë Amerikën, dhe ishte i ndaluar rreptësisht të përmendej në literaturën e para ’90-tës. Nuk u shkrua fare për fatin e tij në burgjet e diktaturës, ashtu si dhe për fatin e shumë të tjerëve, mbi të cilët ra pa mëshirë gijotina e antiligjit, edhe pse kishin qenë shpirti i Vatrës dhe kishin luftuar aq shumë për Kombin. Paradoksi qëndron se me rastin e vdekjes së tij në Shqipëri, Dielli, që ai editoi, nuk shkroi asnjë rresht!Të jetë kjo mungesë informimi apo një harresë siç kishte ndodhë me ish editorin e Diellit, Bahri Omari të pushkatuar, me komandantin e vullnetarëve shqiptarë të Amerikës, Aqif Përmeti, pushkatuar, me ish themeluesin tjetër të Vatrës, Kristo Kirkën-vdekë në burgun e Burrelit, me Kolë Tromarën e të tjerë vatranë që dhanë shpirtin për çështjen Kombëtare?!

KUSH ISHTE KRISTO FLOQI?

Pati lindur më 1976 në Korçë (është shkruar se ai ka lindur në fshatin Floq, por kjo nuk i përgjigjet së vërtetës sepse vetë ai në shënimet autobiografike pohon se ka lindur në Korçë.) I ati, Vasili, kishte lindur në Floq.Informacion japin për Floqin edhe studiuesit Robert Elsie dhe Hasan Hasani, ndërsa gazetari Fiqri Shahinllari në librin e tij’Lis në Shkëmb” sjell të dhëna interesante rreth Floqit, pasi ka shfletuar arkivin. Ndërsa Prof. Dr. Stilian Adhami, krahas studimit të kësaj figure sjell të dhëna e dëshmi të rralla.
Kristo Floqi ishte i biri i Vasil Floqit, i cili pati katër djem dhe një vajzë; Dhimitrin, Kriston, Nikollaqin, Thanasin dhe Katerinën. Mbetën gjallë vetëm Kristo me Thanasin. Të dy studiuan për drejtësi.Mësimet e para Kristo Floqi i mori në Korçë, ndëkohë që studimet e mesme dhe të larta i kreu në Greqi. Diplomoi për drejtësi në Athinë, po aty e ushtroi profesionin e avokatit deri në vitin 1900. Më pas shkon në Korçë, ku hap zyrë avokature, më pas kaloi në Vlorë.Zotëronte disa gjuhë të huaja dhe shquhej që në rini për prirje letrare dhe publicistike.Veprimtaria politike, juridike, letrare dhe publicistike e Kristo Floqit përfshinë Shqipërinë dhe SHBA-në. Në kohën e para Luftës shkëlqeu, pas lufte kaloi një kalvar vuajtjesh e harrimi, ndërsa pasvdekja ishte injorim për këtë figurë kombëtare, mbuluar me pluhur harrese e terr.

NGA VLORA NË SHBA

Është shkruar se Kristo Floqi erdhi në SHBA nga Turqia, ku kishte shkuar për të përvetësuar Turqishten, është shkruar edhe një variant tjetër, se ai kishte mbërritur në SHBA për arsye ekonomike dhe nevoja të Lëvizjes Kombëtare siç kishin shkuar Petro Nini Luarasi,Sotir Peci, Fan Noli, Faik Konica, Mihal Grameno, Kristo Dako e të tjerë. Asnjëra, as tjetra nuk qëndrojnë. Variantin e vërtetë e tregon vetë ai, në “Kujtime Historike- Formimi i Federatës Panshqiptare”Vatra”- botuar në nëntor 1937 në revistën “LEKA”.
Kristo Floqi në vitin 1009 ishte avokat në Vlorë. Është koha kur ai e ka afirmuar veten në radhën e nacionalistëve që kërkojnë një Shqipëri më vete.Ishte ky shkaku i një përleshje mes një grupi nacionalistësh shqiptarë, ku kryesor ishte kristo Floqi dhe një grupi turkoshakësh, që bënin pjesë në Shoqërinë nacionaliste Turke me emrin”Itihat Ve Tereki”, që propagandonte një Turqi të re. Dy grupimet u përleshën paq, dhe autoritetet e pushtetit lokal “ua suallën shpirtin majë fytit”, siç kujton Kristo Floqi në shënimet historike të botuara më 1937 në Revistën “Leka”. Në këto rrethana grupimi i nacionalistëve shqiptarë menduan se kishte mbrritë rasti t’u tregonin vendin turkoshakëve dhe si hap të parë ndërmorën sulmin mbi zyrën e Post-Telegrafës së Vlorës. Aso kohe, Ismail Qemali ndodhej në Selanik. Grupi i nacionalistëve hyri në kontakt me Ismail Bej Qemalin dhe me të gjithë ata që ishin për inisiativën Kombëtare, brenda dhe jashtë Shqipërisë, dhe u prezantuan situatën ku ndodhej Vlora dhe veprimet e tyre.Duke qenë zotër të postë-telegrafës, nisën shifërkëmbimin, duke përcjellë situatën e acaruar dhe ç’mund të bënin në atë situatë.I ndalën të gjitha telegrafet që zyrtarët lokal përpiqeshin të nisnin drejt eprorëve. Autoritet ushatarake u zemruan së tepërmi dhe rrethuan Postën, duke kërkuar dorëzimin e Postës, por nacionalistët shqiptarë kundërshtuan dhe nuk ua dorëzuan as shifrën.Situata u përkeqësua dhe forcat ushtarake u shtuan. Në këto rrethana rebelusit shqiptarë e lanë Postën dhe një pjesë kapërcyen detin dhe u hodhën matanë Adriatikut, ndërsa një pjesë tjetër u ngjitën maleve. Kristo shkoi në Cakran të Fierit nën kujdesin e Bektash Cakranit. Mirëpo edhe aty ishte vështitrë të qëndronin gjatë pa rënë në sy.Vendosën që ta linin Shqipërinë dhe të kalonin në Brindizi e që aty morën anijen drejt SHBA-ve.

NGA BOSTONI NË SALT-LAKE, UTAH

Pas disa ditësh Kristo Floqi arrinë në Boston. Nuk bëhej fjalë për të ushtruar zanatin e avokatit sapo vuri këmbë në Amerikë. Vendosën që të hapnin një restorant në Boston duke shfrytëzuar klientelën shqiptare, që përbëhej kryesisht prej punëtorëve të fabrikave të Natick në Mass. Kur dukej se gjithçka po shkonte mirë, restoranti dha shenja falimentimi. Pas katër muajësh u detyruan që ta linin atë punë. Ç’të bënin? Nuk e dimë se ç’punë tjetër mund të ketë bërë Kristo me shokët me të cilët pat marrë rrugën përkëndej Atlantikut, por ai vetë shkruan në kujtimet e veta se”nevoja na shtërngojë të çajmë barakzi Shteteve të Bashkaura të Amerikës e të zemë vend në qytetin e bukur të Salt-Lake City të shtetit të Utah, pranë Kalifornias.”
Në Salt-Lake, Kristo kishte kunatin e tij, Kristo Poçi, i cili merrej me tregëti dhe punët i shkonin mirë. Aty punoi deri më 20 shtator 1911, pasi i erdhi një Ftesë nga Shoqëria Besa-Besën për të marrë detyrën e editorit të gazetës”Dielli”, post i cili ishte vakant pasi e kishte lëshuar Eftim Natse, para të cilit në atë post kishte qenë Konica.

EDITOR I DIELLIT

Shoqëria Besa-Besën,po kërkonte një editor të ri për gazetën e saj “Dielli”. Me propozimin e Kolë Rodhes dhe të Llambi Çikozit, ky post iu propozua pikërisht Kristo Floqit, i cili në atë kohë i kishte rregulluar problemet financiare dhe fitimet po i shkonin mbarë.Edhe pse pagesa që iu propozua nuk ishte kushedi çfarë, 50 dollarë në muaj, ai e pranoi detyrën për hir të çështjes kombëtare dhe bashkimit të kolonive shqiptare në SHBA.Përmes gazetës Floqi u bënte thirrje shqiptarëve që të bëheshin bashkë sepse kështu do t’i shërbenin më mirë kombit dhe do të ndikonin në krijimin e shtetit shqiptar.
Mbresat e asaj dite, kur Kristo Floqi mori detyrën, na e përshkruan me nota mallëngjenjëse gazeta Dielli e Vjeshtës 1911 :”Të dielën që shkoi, më 17 të Vjeshtës, u mbajt meshë në Kishën e Shën Gjergjit në Boston prej të Përnd. At Naum Çere dhe At Damianit.Ishin mjaft shqiptarë prej Bostonit dhe fshatrave përreth. At Naumi meshoi fort bukur me me zën’ e tij të plotë e të begatshëm.Si tha Unigjillë, At Damiani mbajti një fjalë të shkurtër, por të bukur, duke përkthyer Ungjillë e duke prurë fjalën mbi çështjen Kombëtare.
Pas priftit, nënkryetari i Shoqërisë Besa-Besën z. Vangjo Mille u ngrit dhe me një fjalë të mirë rekomandoi drejtorin e ri, z. Kristaq Floqin, i cili u prit gëzimërisht me një përpjekje duarësh të paprerë nga ana e dëgjonjësve.
Pasandaj, z. Kristo Floqi u ngrit,duke marrë në duar kurorën e shoqërisë Besa-Besën si dhe dy kurorët e tjera të shoqërisë Arsimi dhe të Shqiptarëve të Cochituate-it, kaq të bukura të tria, mbajti një fjalë të gjatë, më tepër se një orë, ku çmoi vleftën e trimave djelmoshë, të cilët njëri pas tjetrit, ranë dëshmorë për nderin dhe famën e Atdheut. Fjala e drejtorit qe kaq e bukur, e lartër dhe pëllore në ndjenjë e në fantazi, sa e mallëngjevi të tërë popullin dhe ngjethi zemrat gjersa qanë me lot.
Pas z. Kristo Floqi, u ngrit i njohuri atdhetar z. Kristo Kirka, i cili foli me një nxehtësirë të madhe për therorët e Përlindjes, duke përvëluar zemrat e djegura. Një përpjekje duarësh e fortë vërtetonte gëzimin që ndjenin dëgjonjësit. Më së fundi, me fjalë fort të hijshme e të pëlqyera, rekomandoi drejtorin tonë në popull, duke thënë se nga burra si Kristaq Floqi duhet të presë shumë kombi.Shqiptarët e Amerikës duhet t’i ndihin pa kursim në udhën e re në të cilën dëshiron të sjellë Shqiptarët dhe Kombin. Kësisoj mesha u krye duke lënë një përkujtim të pa harruar.”
Detyrën e editorit ai nuk e bënte vetëm duke qëndruar në zyrë, por shkonte atje ku ishin shqiptarët,konak më konak; katund më katund e qytezë më qytezë. Ai mbante konferenca dhe inkurajonte shqiptarët për patriotizëm. Qëllimi i konferencave ishte bashkimi i të gjitha kolonive shqiptare, me qëllim që shqiptarët e Amerikës të kishin një zë të bashkuar për Kombin e tyre.Në atë kohë në Amerikë egzistonin disa shoqëri shqiptare si: Më e madhja ishte Shoqëria Besa-Besën, më pas vinte Arsimi e Korçarëve, Dallëndyshe e New York-ut, Shoqëria Kombëtare e Worcesterit, Shoqëria Malli i Mëmëdheut dhe Përlindja e Jamestownit, Shoqëria Lidhja, Shoqëria Gjergj Kastrioti Skënderbeu, Shoqëria Hylli Afërdita, Shoqëria Bashkimi, Shoqëria Mirëbërëse, Shoqëria Përparimi dhe Komiteti i z. Faik Konitza”Flamuri i Krujës”.
Në konferencat që zhvillonte nëpër kolonitë shqiptare, Kristo Floqi shtronte idenë e një programi të përbashkët të shoqërive të bashkuara dhe dhënien fund të grindjeve dhe lokalizmave krahinore. Ai argumentonte se vetëm të bashkuar, do të arrinin që të forconin frymën kombëtare në SHBA. Floqi, arriti që për tre muaj t’i binte kryq e tërthor kolonive shqiptare dhe realizonte më shumë se 100 konferenca. Kur e pa se fara e bashkimit ishte hedhur, dhe se disa nga shoqëritë ishin të bindura se ishte koha për bashkim, dërgoi thirrjen për një takim të përbashkët.

TAKIMI HISTORIK I 11 DHJETORIT NË BOSTON, MUNGESA E KONICËS

Në mirëkuptim me shoqëritë u la që takimi i parë të bëhej me 11 dhjetor 1911 në Boston. Atë ditë me qindra shqiptarë mbërritën në Boston dhe është pikërisht kjo ditë që çeli një epokë të re për Lëvizjen Kombëtare shqiptare në SHBA. Në kujtimet e tij, Kristo Floqi shkruan se “ Dita historike 11 Dhjetorit 1911 shënoi një periudhë të re për shqiptarët e Amerikës. Atë ditë arritën në Boston me qindra shqiptarë, si delegatë të shoqërive, por edhe individë. Salla e gjërë e hollit Rathbonne u mbush plot, sa shumë veta u shtërnguan të qëndrojnë më këmbë dhe qindar të tjerë mbetën jashtë.”
Në mbledhje mori pjesë edhe Peshkop Noli. Ra në sy mungesa e “dekanit” të çështjes Kombëtare, Faik Konicës, i cili ishte padyshim figura më elitare e asaj kohe dhe një prej promotorëve të Lëvizjes Kombëtare. Artikujt e tij në Dielli i kishin bërë për vete shqiptarët e Amerikës, ndaj përfaqësuesit e shoqërive të ndryshme që kishin ardhë në atë takim historik, po habiteshin që mungonte aty shtylla e bashkimit. Kureshtjen e delegatëve e shoi Kristo Floqi, i cili u tregoi atyre letrën që kishte marrë nga Faik Konica dhe ua lexoi fjalë për fjalë.
Çfarë shkruante Konica në atë letër? E sjellim të plotë:
I dashur z. Floqi
E mora letërn tuaj sot pasdreke dhe ju kthej përhirime për fjalët miqësije dhe nderimi që më thoni. Për fat të zi jam fare i penguar të Djelën, se s’e dinja se kishit mbledhje dhe se do t’më ftojit dhe kështu u lidha gjetkë për pasnesër.
Ato që më thoni për bashkimin janë të pëlqyera dhe pa dyshim duhet të bëhet në gjetshim një formulë të drejtë që ta mbarojmë pa prishur punët që kemi trajtuar gjer tani me shumë mundime.Kemi komitetin tonë këtu(Flamurin e Krujës) dhe nuk shohim ndonjë arsye që ta prishim.Është e udhës të prishen punëra pa rregull e pa program, por jo punëra të ndërtuara me kujdes.Besoj këto t’i peshoni dhe të më jepni të drejtë.”
Mbetem Juaji me besë,
FAIK KONITZA d.v

Letra duket se la një shije mosbesimi tek të pranishmit. Vetë Kristo Floqi shkruan se kjo letër ishte një justifikim për të mos ardhur, pasi njoftimi për mbledhjen bashkuse botohej në çdo numër të Diellit dhe Faikut i dërgohej gazeta. Mirëpo tashmë që ai nuk ishte më editor i Diellit, kur e pyesnin për gazetën, thoshte jo pa shpoti se nuk e lexonte më Diellin nga frika se mos harronte shqipen!
Sipas interpretimit që i bën letrës, Kristo Floqi, dyshon se Konica e dërgoi letërn dhe s’shkoi vetë në takim nga që nuk ishte ai inisatori dhe s’e nuk donte të sakrifikonte Komitetin e tij “Flamuri i Krujës”, që sipas Floqit kishte vetëm 10-12 anëtarë. Floqi e shkruan të zezë mbi të bardhë”Konica nuk donte që ta merrja unë bajrakun e bashkimit. Si ky, ashtu dhe Noli, qitnin gjithënjë pengime.Këto i kishin kuptuar shqiptarët e Amerikës dhe unë veçanërisht ua diktonja herë pas here me anë të Diellit, organit tonë.”
Në fakt Fan Noli, i ktheu përgjigje Kristo Floqit, se ai dhe miku i tij Konica, nuk ishin kundër bashkimit, përkundrazi, kishin punuar gjatë për bashkimin, por ata kërkonin një punë të pëlqyer dhe serioze, jo qesharake.(Dielli 18 janar 1912).
Nga ana e tij, ish editori i Diellit, Refat Xh Gurazezi, në ciklin e artikujve rreth historisë së Vatrës, të përmbledhur në librin “Historia e Federatës “Vatra”, e kundërshton Floqin, për të cilin shkruan:”Editori i fundit (sa Dielli ishte gazetë e shoq Besa-Besën), e gjeti të shtruar tryezën e bisedimit, idenë dhe planin për bashkimin e gjithë shoqërive shqiptare të Amerikës rreth një shoqërie të madhe kombëtare.”

FLOQI, KRYETAR I MBLEDHJES HISTORIKE

Në kujtimet e veta, Kristo Floqi pohon se për të respektuar Imzot Nolin, e propozoi atë për kryetar të mbledhjes, por Noli e refuzoi me argumentin se i takonte Floqit ai post sepse qe ai që inisiatori dhe organizatori. Propozimi i Nolit u hodh në votë dhe Kristo Floqi u zgjodh kryetar, ndërsa Llambi Kreshpani, sekretar.
Pas fjalimeve, Marko Adams propozoi Komisionin historik për themelimin e Vatrës, ku renditi katër emra: Fan Noli, Kristo Floqi, Faik Konica dhe Paskal Aleks. Sipas propozuesit ky komision do të merrte përsipër organizimin e një Federate të madhe Panshqiptare në marrëveshje me të gjitha shoqëritë. Propozimi u gjet i pëlqyer.
Barra i mbeti Komisionit, i cili në mbledhjen e parë zgjodhi Fan S Nolin si sekretar. U njoftua çdo shoqatë që të dërgonte në qendër emrin e delegatit të vet.
Floqi kujton se rekordi i parë që shpalli komisioni ishte: Të katër të nënshkruarit, të zgjedhur prej Asamblesë si Komision për të gjetur udhën e bashkimit të të gjitha shoqërive Shqiptare të SHBA, u mblodhën dhe vendosën: 1-Të pyeten të gjitha shoqëritë e kolonitë e tjera, ku nuk egzistojnë shoqëri, nëse u pëlqen një bashkim i përgjithshëm.
2- Si e dëshirojnë bashkimin, në formë qendrore, apo si një federatë?
3-Me çfarë soj qëllimit e dëshirojnë, me qëllim politik, letrar, apo me qëllim propagandë popullore?
4-Në rast se u pëlqen ky bashkim, kur mund të kenë zgjedhë delegatët e tyre për të ardhur në Boston e për të themeluar bashkimin.
Njëkohësisht u njoftuan se Komisioni i të katërve, zgjodhi për sekretar rev. At Fan Nolin me adresë P.O Box 2445, Boston, Mass, me të cilin do të mbahej korerspondenca. Mbledhja e afërme do të bëhej me 3 mars 1912.
Poshtë njoftimit ishin vendosur katër emrat, që kanë hyrë tashmë në histori: F. Konitza, Kr. Floqi, At Fan Noli, P. Aleks.
Më pas, ai kujton se ishin zgjedhur edhe delegatët, përfaqësues fuqiplotë: Për Shoqërinë Besa-Besën Llambi Çikozi, për Shoqërinë Mirëbërse At Naum Çerja, për Shoqërinë Kombëtare të Worcesterit Kostika Treska, i cili u zëvendësua prej Kosta Vasilit, për Shqoqërinë Përlindja dhe Malli i Mëmëdheut të Jamestown Kostaq Kota, për Shoqërinë Dallëndyshja të New Yokut dhe Arësimi Kristo Kirka dhe për Komitetin Flamuri i Krujës Kolë Tromara.
Në mbledhjen e 24 marsit 1912, Floqi kujton se u mor vendimi që të hartohej Kanunorja.
Pas gjithë këtyre veprimeve duhej një emër për të pagëzuar Federatën. Floqi kujton:” Gjithësecili prej nesh organizatorë e delegatë, propozoi nga një emër, kush Plugu, kush Parmenda, një tjetër Kastrioti, një tjetër Skënderbeu, dikush Përlindja, por asnjë prej tyre nuk gjeti pëlqimin e të gjithëve. Më pas Fan Noli, hodhi mes pjesmarrësve emrin”Vatra”. U pamë sy më sy më njëri-tjetrin; jo se emri ishte i keq, por sikur nuk na goditi mirë në vesh, por Fan Noli me elokuencën e tij na dha disa sqarime e shpjegime të tjera sinjifikative e kështu na bindi të gjithëve dhe e pranuam me brohori e duartrokitje.”
Konica në artikull të botuar në Diellin e 31 marsit 1922, e kundërshton këtë paraqitje të Floqit, kur shkruan:” Për emrin, formën federale, kanunoren, rregulloren, dhe shpirtin e parë të VATRËS, jam responsibël unë. Por e drejta është që Vatra, të cilën un’ e lashë çilimi shtatë muajësh, u rrit, u madhua, u bë një forcë nga Fan Noli dhe Vatranët e Amerikës, më 1915-1919, dhe në atë zhvillim unë s’kam patur asnjë pjesë.”
Më pas u hartu edhe Kanunorja, e cila u nënshkrua nga të gjithë.

28 PRILL, DITA HISTORIKE

Floqi kujton se 28 prilli 1912 ishte një ditë historike. Ai shkruan:” Dita e 28 prillit 1912 ka qenë dita e fundit e bisedimeve për VATRËN dhe kjo ditë mund të quhet “dita historike e krijimit të Vatrës” e cila kaq shumë i shërbeu Atdheut në kohërat e rrezikshme që pasuan më vonë, shërbime me të vërtetë patriotike që nuk mund të harrohen kurrë.”
Kjo ditë është e fiksuar në Rekordin XI, që përmban zgjedhjen e Pleqësisë së Vatrës. U zgjodhën si pleq; Fan Noli, Llambi Çikozi, dhe Kristo Kirka. Si organizatorë për formimin e degëve u zgjodhën Faik Konitza, dhe Kristo Floqi, si kontrollorë Paskal Aleksi, Elia Tromara dhe Kosta Vasili. Puan më e vështirë u takoi dy organizatorëve të cilët duhej të shkonin koloni më koloni dhe të formonin degët e Vatrës.
Floqi, duket se nuk ka qenë i kënaqur nga përzgjedhja që bëri Faik Konica, i cili sipas tij, zgjodhi ato koloni ose shoqëri, ku prania numerike e shqiptarëve ishte e madhe, ndërsa fshatrat ia la atij, Kristo Floqit. Ndoshta me subjektivizëm, ai ankohet edhe për rolin ndërmjetës të Nolit, i cili favorizoi Konicën. Floqi kujton se Konica zgjodhi krijimin e degëve në ” Lynn, Worcester, Manchester, Southbridge dhe të Central Falls. Fan Noli, si mik i Konicës, ofroi ndihëmn e vet, dhe mori përsipër që të organizonte degët në Boston, Natichk dhe të Cochituatetit. Kristo Floqit i mbetën degët; Milford So, Framingham, Marlboro, Hudson, Taunton, New Bedford, Bideford Me, Saco Me, Lewiston, Sanford, Augusta, NH, Concoder N. H, Franklin, Penacook dhe disa të tjera më të vogla. Refat Gurazezi edhe në këtë pikë e kundërshton Floqin.

LARGIMI
Komisioni i përkohshëm i Vatrës e bëri mbledhjen e parë pas themelimit më 2 korrik 1912 në Simonds Hall dhe aty u mor vendimi që të organizohej Kuvendi i Parë të dielën e 14 korrikut 1912. Mbledhja vendosi që të mernin pjesë në Kuvend edhe anëtarë të cilët do të përcaktoheshin nga sekretarët e degëve, por ata do të ishin vetëm dëgjues. Po kjo mbledhje i caktoi për detyrë Faik Konicës që të përgatiste vulën e Federatës, Llambi Çikozi, kishte marrë përsipër që të porosiste kopsat me monogramet F. S. V, dhe Kristo Kirka kishte marrë përsipër botimin e Kanunores në gjuhën shqipe.
Kuvendi i parë u bë brenda ditës, edhe pse filloi në orën 1.00 të pasditës. Aty u zgjodhën; Faik Konitza sekretar i përgjithshëm dhe Editor i Diellit, Llambi Çikozi arkëtar i përgjithshëm, Kristo Kirka Menager i Diellit, Kristo Floqi, Paskal Aleksi, Vangjel Gjika dhe Josif Pani kontrollorë. Pa kaluar muaji nisën mosmarrveshjet mes zyrtarëve të Vatrës. Për të kthyer normalitetin, u hoqën tre kontrollorët, Kristo Floqi, Paskal Aleksi dhe Vasil Gjika. Më 11 gusht në vend të tyre u zgjodhën, Fan Noli, Andrea Kristo dhe Koli Caknaqi. Kristo Floqi u zemrua dhe shkoi në New York, ku nisi botimine gazetës “Zëri i Popullit”.

FLOQI SHKRIMTAR, JURIST, POLITIKAN

Pas kthimit në Atdhe Kristo Floqi iu kushtua avokaturës, letërsisë dhe politikës. Më 1919 ai drejtonte të përmujshmen”Agimi” në Shkodër, ku kishte hapur dhe zyrën e vet avokatore. Më 19 shtator 1920, për pak muaj ai është Ministër i Arsimit në Kabinetin e Iliaz Vrionit. Në legjislaturën e parë, 21 prill 1921 ishte deputet në Parlament. Ushtroi edhe detyrën e gjyqtarit të Diktimit.
Floqi u shqua edhe në fushën e krijimtarisë letrare dhe publicistike. Poezitë e tij ishin plot tharm dhe i këndonin atdheut, dëshmorëve, natyrës së bukur, evokonin trimërinë dhe traditat shqiptare. Madje në vitet 1920-30 poezitë e tij ishin në pjesë të teksteve të Këndimit. Vëllimi i tij “Shkëndija ose Antologji shkollore” përmblidhte 105 vjersha, elegji, fabula. Elegjitë kushtuar Naim e Sami Frashërit, Themistokli Gërmenjit, Gani Butkës, Spiro Bellkamenit, Papa Kristo Negovanit, Ceno Sharrës, Meleq Frashërit, Mustafa Qullit, Çerçiz Topullit, Babë Dudë Karbunarës, Kolonelit hollandez Tomson, etj, ishin ndër më të pëlqyerat dhe recitoheshin nëpër festa a përkujtime.
Floqi ishte ndër dramaturgët e zëshëm të kohës së vet dhe radhitet në historinë e lëvrimit të dramës shqiptare krahas Sami Frashërit, Mihal Gramenos, Nolit, Foqon Postolit etj. Drama më e pëlqyer e Floqit ishte “Fe e Kombësi”, që u shfaq nga shumë trupa teatrore në vitet ’30. Atij i përkasin edhe dramat “Pirro i Neoptolemit”, “Karl Topia”,”Skënderbeu n’Itali”, “Qypërllinjtë” etj. Ai ishte edhe një komedian jo pak i suksesshëm.
Kristo Floqi është dalluar edhe në fushën e studimeve. Ai ka botuar një sërë tekstesh me karakter politik dhe juridik, historik e etnografik. Përmendim:” E drejta themelore”, “Elementë të Ekonomisë politike”, “Një predikim mbi patriotizmë dhe nacionalizmë”,”Kosovë-Serbi e Vjetër”-Studim etnografik, ku ai kundërshton mr fakte se Kosova nuk është Serbi e Vjetër.

DËNIMI DHE HARRESA

Kristo Floqi pat një fund tragjik. Pasi u burgos nga vitet 1945-1950, ai vdiq në mjerim, i braktisur në vitin 1951.Asgjëkundi nuk u fol për vdekjen e tij, madje as në gazetën që kishte drejtuar vetë. Po përse u dënua Floqi? I vetmi faj i tij ishte akuza se ksihte shkruar vargjet e Hymnit të MBretërisë Shqiptare! Për këtë arsye emri i tij u fut në rreth të zi dhe u damkos si “Armik i Popullit”! Ka ardhur koha që historia jonë kombëtare të shkruhet sipas fakteve dhe jo opinioneve.(Dielli-Arkiv)

Literatura e përdorur;
1- Revista “Leka” 1937-Dr. Kristo Floqi:”Kujtime Historike-Formimi i Federatës Panshqiptare të Amerikës”Vatra”
2- Robert Elsie: “Historia e letërsisë Shqiptare”, 1977
3-Refat Xhe Gurazezi”Historia e Federatës”Vatra”
4- Gazeta Republika, 14 korrik 2009- Fiqri Shahinllari”Kristo Floqi, politikan I shquar, shkrimtar e Jurist me emër”
5- Prof. Dr. Stilian Adhami”I anatemuari Kristo Floqi”.
6- Hasan Hasani “Leksikon I Shkrimtarëve Shqiptarë” 1501-1990
7- Prof. Ismet Elezi” Shkenca juridike shqiptare në procesin e zhvillimit të saj
8- Gazeta Dielli, 24 tetor 2011
9- Gazeta Dielli 18 Janar 1912
10-Dielli, 31 mars 1922
11- “Shejzat” nëntor 1969

KRISTO FLOQI:DITA E C’PALLJ ES SË INDIPENDENCËS NË VLONË

by

Nga Gëzim Llojdia*/

Kristo Floqi (1876–1951). Bashkëthemelues i Vatrës dhe editor i Diellit me një veprimtari  ku përfshihen 4  fushat kryesore si:politike,juridike,letrare dhe publicistike  mbetet e admirueshme. Duke “shëtitur” në publicistikën e   këtij erudite shkrimet për ditën e c’palljes së pavarësisë  kombëtare mbeten përkorë më të ndritçme nga pena e tij. Mendimtarët e viteve 20-30 kanë pasqyruar në shtypin  e  kohës disa nga ngjarjet që sollën ditën e pavarësisë tonë kombëtare. Me një gjuhë që ishte e pranishme në shtypin e kohës por që sot lexohet me vështirësi autori sjell çastet e një dite historike.

-I deshpruem krejt prej c’villimeve të mbame të luftës ballkanike shkruan K.Floqi te artikulli”C’pallja e indepencës s’onë në Vlonë, popull i Vlonës kishte ramun në , nji agoni të madhe. Tue mos dijte kahë  me ja mbajtë, e tue prite prej së neltit zgjidhjea e fatit të tij të mjerë. Trimat e të  zotë t e punës i kishte marrë ushtarë Tuqij a edhe tash ishin tue luftue ndër shkambijt e thatë  të  Bezhanit afër Janinës. K.Floqi duke përshkruar ngjarjet që sollën ditën historike thotë se : Ushtrija turke në Vlonë e egër e hashpër prej humbjevet  të përditshme të pushtetit otoman, si nga ana e Bullgarve ashtu edhe te Serbve e të  Grekve i urrejte për gjithë ditën Vlonjaket e nuk i shifte me sy të mirë. Duke pasqyruar urrejtjen e vlonjateve dhe shqiptarë K.Floqi thotë: Me tjetër anë Vlonaket si edhe Shqyptaret e tjerë e shifnin sheshas se anmiqte ishin kah shtriheshin dite e për ditë në tokën arbnore e gjithë rreziku po shkrepte bash mbi shpinën e tyne!

Vlona kishte mbet e mjerë e shkretë kishte mbete e përzishme e përvajshme edhe vetëm nji klub shqyptaresh me do anëtarë të  pakët e të  pa-rrjegullishem tregonte nji gjallni të venitun si nji shkëndi të mbrame, të nji kandili të fikun!

Pas këtij përshkrimi të situatës në qytetin historik K.Floqi shtjellon ardhjen telegrafit të I.Qemalit:Nji dit, nga mate mnershmet qi po shprovonin fatin gjamemath të Shqypnis, vjen nji tejshkrim në klubin e përmendun gjithë ata shqyptarë të  ngrate qi u ndodhe rrotull tryezës se bisedimeve muernë  frymë e cilnë  sytë, u gëzuan fort edhe gezimi i tyne u perftyrue me nji here mbi ballin e tyne të  vranët e të  zbetë; ish telegrafi i Ismail Qemalit qi i drejtohej klubit prej Viene!

‘”Rijni të qetë, keni shpresë edhe gzohi se po shpetojmë!

Shqypnija njihet me vedi e vetëqeverimtare!!”

Kto theshte  telegrafi, i cili judukte  atyne te ngratve Shqyptare si nji shkendi e qjelltë, nji reze dielli në midis t’ersinë s, nji za hyjnor e ngushllimtar!

K.Floqi  vijon përshkrimin e tij mbi rëndësinë  e këtij lajmi që solli telegrafi nga Ëiena

Lajmi fluturor mori dhenë me te shpejte e mbrenda me dhete minuta e dijten gjithë Vlona, burra e gra e pleq e plaka. Gezimi qi përfshin popullin s’ ka si tregohet me-pende; ë e gjithe dëfrejnë, të gjithë zbaviten; kanget patriotike, brohorit e hymnet buçasin gjithë kahe, tingllimet e jonet e tyne gumxhitin rreth e qark e ushtojn  ullishtat e cajiret e Vlones, bregu i detit e Pasha-Limani deri në Sazan e Karaburun!

“Rnoftë Shqypnija e lirë, rnofte flamuri!” etj., etj.,

kso doret klithme ishin përshëndetjet e popullit me shoqi-shoqin, dugajet u mbyllne shpijat e qytetit cilën dyert an e kant e pritshin miq  të njoftun e të huej, të mdhaj e të vogjel edhe me nji fjale populli festonte nji te kremte qi s’ish as bajram, as pashkë, por m’e madhe e ma e shpejte edhe se bajrami, edhe se pashka!

K.Floqi  tregon  udhëtimin e I.Qemalit në Vienë si dhe takim e këtij të fundit me Kontin Bertcholt ministër i punëve të jashtme të Austro-Hungarisë prej këtij kishte siguruar fjalën e sigurisë ndërkohë që ishte siguruar edhe fjala e ministrit të jashtëm italian markezin San Giuliano.  K.Floqi sjell një fakt që rrallë është përmendur nga historianët kur flet për figurën e plakut të Vlorës.Vetëm  kohët e fundit  është folur në shtyp për dualizmin brenda Vlorajve për të marrë mbështetjen nga vendet që kërkonin pavarësinë e vendit tonë nga otomanizmi shekullor.

Ministrat e jashtëm të dy vendeve të mësipërme kishin bërë një zgjedhje duke i ngarkuar misionin e madh Ismail Qemalit për të deklaruar independencën shqiptare .

Kshtu  -shkruan K.Floqi,plaku i Shqypnis, mbasi lajmoj ma pare bashke qytetasit e tij

vlonjakë për ket shndrrim politik e len Vienen edhe hidhet piksparit në Bukuresht për me u marre vesht atje me kolonin e madhe shqyptare të atij qyteti e të gjithë Rumanisë.

Në station të  Bukureshtit, shqyptaret të lajmuern brodhë me të  shpejtë e i bane nj ipritje tepër të madhe e enthusiastike Ismajl beut, i cili me nënqeshje e fjale të  bukra kombëtare i përshëndoshi e i përhiroi shqyptaret.

Fill e q’atje i grish të  gjithë shqyptaret e qyteteve tjera të  Rumanisë telegrafisht edhe ban nji mbledhje të  madhe ku shpjegon gjithë rrjedhjen e punës, i siguron për t’ardhnien e Shqypnis e ju lutet me zgjedhe delegate perfaqesues e me i ardhe mprapa për me zdrypë  ne Shqypni e me ngrehë  aty flamurin kombtar, tue dekllarue të  damit e Shqypnis prej Turqij e independcien e plote të saj!

Si u muer vesht atbot  niset prej Bukureshtit për Shqypni me gjithë delegate  e zgjedhun,  e kshtu  mbas nji udhetimi të gjatë e të vështirë mrijn në Durrës.

Këtu fillon Ismail Qemal beu me ngrehë flamurin e shejtë kombtar, tue i dhanë qytetit nji randsi të  posaçme, edhe sa do qi u prit mirë prej banoret  por se kur ju cfaqi mendimet e veta për mbi cashtjen e deklarimit t’Independences gjet shumë kundërshtime, se populli tue pasë mbrenda autoritetet e ushtrinë otomane nuk mundej të merrte persiprit    të tillë responsabilitet.

I hidhnueshem prej ktyne ndalimeve të papritur  merret vesht me Vlonen, e cila e siguron se ka me e ngreh flamurin :shqyptar, pa peshue rreziqe e shka  tjetër të  jetë.

Kshtu udhëheqësi popullit   te Shqypnis ikën me gjithë shokët prej Durrsi e niset për në Vlonë. Tue lane në  Durrës si zëvendësin e tij Hamid beg Toptanin.

Shumë e vështirë ka qene ky udhtim për ket dergate lirese.

Gjithë Myzeqjeja ishte bamun nji kenet’ e madhe, cok por si nji liqen, prej shijnave të pa prajë, qi ma e lehte kishte me qenë me u shkue me lundre se sa me kual, qi dojshin me e shkue kjo tube atdhetaresh.

Ju deshtne shumë dit dërgatës për me mujte me rreziqe të pashoqte me kalue gjithë ato ujna e ato balta. Vetë Ismajl Qemali me gjithë pleqnin e tij shpesh here u futë deri në brez në  baltë! Me nji mi të  vshtira e pocaqi kane mujte me ja mrrijte Vlonës, ku u pritne me enthusiazem të  math, deri në  mest të  natës, se  populli  ne mest t’ atij alameti shiut qi  thuej se kishën shperthye ret’ e Qielles, kishte dalte me i prite pa marrë  para sysh pengimet e motit e rrezikun kah ana e Qeveris turke qi po sundonte edhe në  Vlonë .

Si erdhnë  në  Vlonë  rang tu shtëpija e madhe e Xhemil begut, nji nga ma ëe mdhajat e ma të  gjanat ndë r ndërtesat e Vlonë s. Atë nate z. Hasan Sharra, nji atdhetar Vlonak i ka nderue me nji goste gjithë dergatën, si edhe disa nolable të  tjerë prej Vlonë  e prej vendeve të  tjerë të” Shqypnis, qi kishin ardhe në  Vloneë.

Në mest të enthusiasmit të popullit kurestar Ismajl Qemali cfaqë gjithë marërveshtjen të  bamun ndërmjet të  tij e të  Qeverisë  përkrahëse Austrisë e Italisë, si edhe planin e tij për të ngrehunit e flamurit e të  formuemit të  nji qeverije së  përkohshme me kryeqytet Vlonën.

Plani u pranue edhe cashtjet e pasueme u rrahne e u biseduene për disa ditë deri sa muerne fund.Nga ana tjetër grishne delegate prej të  katër aneve të  Shqypnis, të  cilët edhe erdhne me knaqsi te madhe në  Vlonë . Midis të  ktyne delegateve shkëlqente edhe i padekuni delegat i Kosovës kreshnike Isa Buletini, fatos i pa-harruem e mnera i anmiqve të Shqypnis.

Dita e 28 Nandorit kishte zbardhë.

Vlona, me gjithë qi shiu s’e lejte me marrë fryme u cue qysh herët edhe përgatitej për me festue festën ma të madhe të kombit.

Gjithë kahe brohori, valle e kangë .

I math e i vogël priste me pa-durim me pamun flamurin krenar arbnor të  skanderbegut të valojë  mbi pullazet e qytetit të  Lekajvet.

Flamure gjith fare maset pregatitshin për me hijeshue pullazet, ballkonet e penxheret e Vlones.  Ktu duhet përmendun edhe nji zoj e e ndershme e e pa-pritueshme atdhetare prej asaj pakicës grash qi mundet të  paraqite kombi Shqyptar, zoja MarijaPozio, prej Korcet, banore aso herët në  Vlonë.

Kjo zojë  e pa lodhun përgatiti me duert e veta e me mjeshtri të hartueshme flamurin e parë qi kushtohej për me i cpallë popullit Shqyptar indendences së Shqyptare.

Bashkë  me ket flamur ju përgatiti edhe disa flamurë të  tjerë të  kushtuem për zyrat e ndryshme shqyptare të  Vlonës, si edhe shume shumë flamurë të  tjerë vogël për me hijeshue krahnoret e vorfen të Shqyptarve, me nji fjale shtëpi e ksaj zoje ishte perbamun cok nji fabrike flamuresh.

Populli kishte rrethue qysh nadje konakun e Xhemil beut ku qëndonte degata edhe pa-hanger e pa pime as pak priste me padurim të  shifte flamurin e shejte.

Sa vjen po shtohet, po zmadhohet, shtyjet e po brihet. Agonija kalon ç’do mase kur shkon edhe mesdita  edhe flamuri s ‘po duket edhe. Grumbulli qendron i pa-tundun,  i duron  të gjitha, minuta i duket ditë  e orët muej, po prapë  se prapë s’luen  vendi as qi shperndahet!

Thret, brohorin, bërtet, con zanin deri kub’ e Qielles, por flamuri prapë  së  prape s’duket, edhe shiu po bijen rrkaje!

Desh Zoti e aty ora me 11.30 të  akshamit alla turka del Ismajl Qemal  beu te ballkoni, i rrethuem me nji mizri njerzish.

O! s ‘rrëfehet gzimi i popullit; i harron te gjitha të  këqijat e motit e të  hunit, mban ai e rin si statut se i cili e as kollet, as flet.

Të  gjithë i kanë  vërvitë  syt të ftyra e Ismajl Qemal beut, të  cilin tash e kqyrin si nji mesia, si shpëtimtar të kombit. Pushim i math mbretnon an’ e kant të gjithë .

Befas Ismajl Qemali cil gojën e flet, tue përshëndet popullin nji fjalim të  zjarrte e të  shkurtë  po patriotik e të nalte, i cili  dilte prej thelbit  të  zembres.

Për nji here shpërthen nji gzim i pa tregueshem,lot  curk e rrkaje derdhen prej syvet të  atij populli, i cili gati qante e lej , nji za, sikur se doli prej nji gojë e bumbulloj:

‘ ‘Rrnofte flamuri! Rrnoftë Shqypnija! Rrnofte Ismajl Qemali!” shunglloi gjith dhen!

Flamuri ngulet madhshtor mbi nji cep te ballkonit; gjithë ashtu tjerë “ngulen mbi ndërtesat e Prefekturës, të Beledijes, ë e Gjykatores, të doganës e njeti.

Flamurë të  tjerë stolisin ballkonet e penxheret të qytetit  i cili pernjihrjesh mori ftyren të  kuq e të zezë.

Folë disa oratorë të tjerë  m’andej populli u shpëmda në për rrugat, tue këndue marshin “Flamurit pranë  të bashkuer” hymnin tjetër “Sa të  rronje gjithësia” ,etj etje kangë kombtare!

Ushtrija turke e Vlonës kto po i shef, p po s’ka se cban para nji të tillë vullneti të popullit. Te e mbramja bashkohet edhe ajo me popullin, tue bërtite “jashasun Amautllek”!!!

 

Të  nesërmen formohej edhe i pari kabinet shqyptar ksi sojit:

 

Ismajl Qemali. Kryetar i Kshillit e ministër i punve te jashtme.

Dom Nikoll Kacorri. Nënkryetari Kshillit.

Myfid bej Libohova. Ministër i punve të brendshme.

Luigj Gurakuqi. Ministër i Arsmit.

PjeterPoga. Ministër i Drejtsisë e fevet.

Mehmet Pashe Derhalla. Ministër i luftës.

LefNosi. Minister i postave e i telegrafëve.

Pandeli Cali Ministër i tregtisë e i bulqsis.

Abdi bej Toptani. Ministër i Financavet.

Midhat bej Frashri. Ministër i punve të përbotshme.

Gjithë ashtu u formue edhe nji senat prej 18 vetash.

 

Analiza e kësaj dite dhe ditëve të mëvonshme të pavarësisë është parë me realitete nga K.Floqi i cili shpjegon rrethanat ,vështirësitë dhe gjithë dramacitetin që shoqëroi qeverinë e Vlorës.

 

-Por flota e Greqisë ,shkruan K.Floqi- kishte zane Sazanin, tue deklarue bllokimine bregut te Shqypnis. Ushtrija Greke kishte zaptue gati të gjithë Epirin tue ardhe deri ne Logard këtej Himarës.

Qeverija Shqyptare me gjithë qi u ngrehë s’ishte edhe njoftun zyrtarisht prej fuqinave të mdhaja e ndodhej dita me ditën ne nji positë  të  ngushtë  e të  trishtueshme. Kah ana tjetër Xhavid Pasha me 60,000 e ca ushtri të  ckatrreme gjindej  në Fier gati ë e msyje mbi Vlonën e të  rrxoje Qeverinë e përkohshme.

Danamet greke i avriten sqelës se Vlonës  e bombardojnë e vetëm diplomatija e atij plaku mundi ta ndalin Xhavid Pashën e të largojë  flotën greke, tue çilë edhe ablloken me anë  të  dukut  Montpensier  kshtu pshtoj  Vlonën e siguroj Kabinetin.

Lumnisht mbas pakë ditau  njojt zyrtarisht qeverija e përkohshme prej fuqive të  mdha edhe Konferenca e Londrës si edhe protokolli i Firences i dhanë funt cashtjes, tue i caktue edhe kufijtë  të  Shtetit të  ri Shqyptar.

Kshtu pra me pak fjalë, a proklamue independenca e jonë  në  Vlonë  prej Ismail Qemal beut, i cili do të  mbetet i paharuem në  historinë e Shqypnis së  re si. edhe dita e 28 Nanduer 1912 ajo ma e nalta e ma e shejta dite përkombin shqyptar  i cili mbas 5 shekujsh, shifte të shkëlqejnë edhe nji herë  flamurin krenar i kuq e zi të  Skanderbeut! Qoft’ i bekuem flamur’ i jonë e dita e shejtë Kombtare!!

 

*Msc.Anetar i Akademise Evropiane te Arteve

KRISTO FLOQI- GAZETARI, POLITIKANI, SHKRIMTARI, JURISTI

by

Me rastin e pervjetorit te lindjes te ish editorit te gazetes Dielli, bashkethemelues i Federates Panshqiptare te Amerikes VATRA, Kristo Floqi/

NGA FIQIRI SHAHINLLARI/

 Si sot, 131 vjet me pare, lindi Kristo Floqi. Ai është nje prej figurave kryesore elitare te fshatit, një nga politikanët, shkrimtarët dhe juristët më në zë të Shqipërisë pas shpalljes së Pavarësisë, në vitet 20 e 30-të, sidomos në kohën e Zogut. Elitat i japin emër vendlindjes, ashtu si edhe vëndlindja u jep nga vetja diçka banorëvë të saj. Floqi i ka dhënë Kristo Floqit mbiemrin dhe Kristua, po ashtu i ka dhënë njohje më të gjërë fshatit. Në regjimin komunist figura e tij ishte pothuajse e harruar, bile, akoma më keq, e degraduar. Në kërkim të fakteve për jetën dhe punën e tij, pyeta edhe ndonjë historian e ndonjë ish udhëheqës të shtetit të diktaturës, por si përgjigje mora ngritjen e supeve dhe përveshjen e buzëve. Me përjashtim të faktit që e kishin dëgjuar emrin e tij, se ai kish qënë avokat në kohën e Zogut dhe i kish shërbyer atij, ata nuk shkonin ose nuk donin të shkonin më tutje. Kur pyeta një historian që studionte në Bibliotekën Kombëtare se ç’lidhje kishte Kristo Floqi me Thanas Floqin ai m’u përgjigj: “Duhet të jenë fis…!” Ky pohim i venitur nuk më bindi.Duke gërmuar në skedarin alfabetik të botimeve shqiptare gjej diku autorët e disa veprave. Në një skedë lexova: Floqi, K. V. Aty pranë,te krijimet e Thanas Floqit gjej: Floqi, Th. V. Të jetë rrastësi gërma “V” që përfaqëson atësinë?-mendova për një çast por ky fakt më ndezi akoma kureshtjen për të gërmuar më shumë në jetën e këtyre dy personaliteteve të spikatur të fshtit tonë.

Pluhuri i kohës kish mbuluar edhe saktësinë e ditlindjes së Kristo Floqit. Kjo vihet re edhe në botimet e më vonëshme, pas vitit 1990 kur shumë problemeve e ngjarjeve të harruara demokracia po u ndizte dritën jeshile në zbulimin e të vërtetave të jetës. Kështu Robert Elsie, autor i librit “Historia e Letërsisë Shqiptare,” botuar në Tiranë më 1977 tek flet me nota pozitive për krijimtarinë letrare të K. Floqit pohon që ai ka lindur në Korçë më 1873…dhe vdiq aty nga viti 1951, pas shtatë vjetësh burgimi. Studiuesi tjetër, Hasan Hasani, në librin e tij: “Leksikon i Shkrimtarëve Shqiptarë-1501-1990” botuar në Prishtinë, pasi vlerëson Kristo Floqin, “cakton” datën e lindjes më 1876 dhe atë të vdekjes më 1949! Këtyre të dhënave kontradiktore e të mjegulluara deri tani u jep përgjigje me një saktësi matematikore vetë Kristo Floqi në autobiografinë e tij që gjendet me shkrim dore në 835 fletë, në Arkivin Qëndror të Shtetit. Ai shkruan: “Kam lindur në Korçë në lagjen “Kantho”(K-ja mund të lexohet edhe si M.-F. SH), më 24/5/1872. Im atë,Vasili, …kish lindur në fshatin “historik,” Floq, 3 orë larg Korçës…

Katragjyshi quhej Thoma ose Toma…” Sa për datën e vdekjes së Kristos dimë që ai pas Luftës së Dytë Botërore u arrestua nga regjimi diktatorial, ashtu si edhe mjaft intelektualë të tjerë që nuk kishin ikur nga vëndi dhe vdiq pas shtatë vjetësh burgimi.Kristoja futet thellë në pemën gjenealogjike të familjes. Ai tregon më tej se nga që Thomai, katragjyshi i vet, ishte nishanlli me armë dhe gjahtar i zoti, perandoria turke e mobilizoi në shërbimin ushtarak në Bitola (Manastir). Oficerët turq e thërrisnin Toma ose Tomço, ndaj dhe fisi më vonë u quajt Tomço ose Tomçollari. Kureshtjen time për ekzistencën e gërmës “V,”që tregon atësinë në skedat që kisha parë: Floqi, K. V. dhe Floqi,Th. V., Kristua e shuan ëmbël, në një mënyrë të tillë që lexuesi ndjen kënaqësi tek lexon në autobiografinë e tij me shkrim dore. Shikoni se me çfarë dashurie shkruan ai për lindjen e një njeriu,vëllait të vet: “…Me t’im ëmë, im atë pati katër djem: Dhimitrin,të parin, i dyti isha unë, i treti Nikollaqi, i katërti Thanasi dhe një çupë Katerina…” Të tjerët kishin vdekur, vetëm Kristua me Thanasin ishin gjallë (F. Sh). Dhe Kristua vazhdon: “…Gjersa u lind Thanasi, unë quhesha djalë i vetëm. Mëma ime kish 10-11 vjet që kish pushuar së pjelli dhe as njeri s’mund të mendonte se do të lindëte tjetër fëmijë. Po mrekullia u bë pas 12 vjet. Dhe kështu, një natë dimri, më 14 Janar 1884, ditën e shtunë, ora 20 e natës, në mes të një të ftohte të madhe e një thëllimi leu im vëlla,Thanasi, i cili mori këtë emër sepse u lind afër kremtes së Shën Thanasit që bie në 18 të Janarit. Thanasi është 12 vjet më i vogël se mua…Edhe sot punon si avokat në Elbasan”Kristo Floqi ishte intelektual poliedrik: politikan, jurist,shkrimtar, përkthyes, botues, hartues tekstesh pedagogjikë e juridikë. Në Arkivin Qëndror të Shtetit gjen materiale për të duke filluar nga viti 1913 deri në vitin 1944. Në rreth 4218 fletë të shkruara njihesh me biografinë e tij e të familjes, me veprimtari zyrtare e shoqërore, krijime letrare, material familjar,letërkëmbime etj. Llojet e dokumantave janë letra, drama,vjersha, fjalorë, studime, dëshmi, çertifikata, përkthime. Gjuha e përdorur është shqipja, italishtja, anglishtja, greqishtja.

Mësimet e para K. Floqi i mori në vendlindje, të mesmet dhe ato universitare në Athinë. U diplomua në drejtësi, profesion që e ushtroi deri në vitin 1899 në Greqi ku edhe i ati, Vasili, merrej me aktivitet tregëtar. Nga ky vit e deri më 1905, ushtroi profesionin në Korçë, në qytetin më të pasur të Shqipërisë së asaj kohe. Me sa duket, për të mësuar turqishten, kaloi një kohë në Stamboll. U aktivizua atje në lëvizjen Kombëtare. I ndjekur nga pushteti turk, emigroi në Sh. B. A. Në Boston Floqi u bë botues i të përjavëshmes “Dielli.” Ishte bashkëthemelues, tok me Faik Konicën dhe Fan Nolin, i Federates Panshqiptare te Amerikes  “Vatra.” Në dimrin e viteve 1912-1913 botoi në Nju Jork të përjavëshmen jetëshkurtër “Zëri i Popullit” Pas shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë u kthye në Atdhe, pranë Ismail Qemalit për të shkruar, të parën në gjuhën shqipe, proçedurën gjyqësore. Kur Vlora u pushtua, Kristua u shpërngul në Shkodër ku ngriti një zyrë juridike që ushtroi veprimtari gjatë Luftës së Parë Botërore. Në maj 1919 nisi botimin e së përmuajshmes “Agimi,” organ i shoqërisë “Vllaznia.” Më 1920 u bë kryetar i gjykatës së Apelit në Shkodër. Më 19 nëntor 1920, kur kryeministër ishte Iliaz Vrioni, Kristo Floqi emërohet ministër i Arsimit duke zëvëndësuar Sotir Pecin në qeverinë e S.Delvinës. Pas disa muajve ai jep dorëheqjen (duke u zëvëndësuar po nga Sotir Peci) dhe kalon anëtar në Këshillin e Shtetit duke shërbyer për një kohë të gjatë në disa qeveri të asaj kohe. Më 17 maj 1925 Kristo Floqi zgjidhet deputet i prefekturës së Korçës.

Dokumentat arkivore tregojnë se K. Floqi ushtroi detyra të ndryshme në avokaturë dhe gjykata shtetërore si në Vlorë,Shkodër, Durrës, Korçë, Tiranë. Ka shkruar tekste juridike,politike e pedagogjike. Ka bërë gjithashtu edhe përkthime nga Sofokliu, Euripidi, Molieri. Ka përkthyer “Konte Ugolini” -Kënga e 38 e Komedisë Hyjnore të Dante Aligerit. Ka hartuar fjalorin

Shqip-Shqip dhe Shqip-Greqisht. Të bie në sy edhe studimi mbi Shën Naumin, shkruar më 1942 dhe që gjendet i daktilografuar.

Po s’ka dyshim se K. Floqi u shqua më shumë në fushën e letrave.Ai ishte njëri nga krijuesit më produktivë të kohës së vet, ndoshta dramaturgu më popullor shqiptar në gjysmën e parë të shekullit të njëzetë. Popullaritetin ia solli jo aq niveli letrar i veprave të tij se sa kënaqësia e thellë që pjesët e tij i jepnin shikuesve e lexuesve. Më 23 shkurt 1935, ditën e shtunë, “Gazeta e Korçës”shkruan: “Shkrimtari dhe poeti i mirënjohur Z. Kristo Floqi, pas një pushimi të pazakonshëm për pendën e tij të palodhur, i fali literaturës shqipe një vepër të re të bukur, të shkruar në vjershë rreth epopesë së gjashtë dëshmorëve të fushës së Korçës. Kristo Floqi, si njeri i pendës, njihet prej të gjithëve, është shkrimtari më popullor i Shqipërisë dhe prandaj veprat e tij, të pritura aq mirë prej këndonjësve, pothuaj s’kanë nevojë për asnjë rekomandim.

Shënojmë vetëm se “Epopeja e Korçës” ose “Dëshmorët e Rilindjes”është një nga veprat më reprezentativë të shkrimtarit të njohur”Studiuesit letrarë e vendosin Floqin në radhën e shkrimtarëve pjellorë me katër tragjedi me tema historike e kombëtare, me shtatëmbëdhjetë komedi dhe skeçe, me disa vëllime poetike.

Bien në sy dramat: “Fe e Kombësi” -1909, “Karllo Topija” -1916, tragjedia “Pirro Neoptolemi,” -1923 e pjesa me katër akte “Triumfi i Lirisë” -1938. Ndër komeditë më të njohura studiuesit përmëndin “Qerthulli Politik” -1922, “Dhëndërr me Përdhuni”-1912, “Vllazni e Interesë” dhe “E Bija e Bankierit”Kristo Floqi i ka dhënë shumë edhe publicistikës shqiptare.Ai botoi shkrime në gazetën e qeverisë së përkohëshme të Vlorës,“Përlindja e Shqipënisë” (1913). Bashkëpunoi dhe më pas drejtoi revistën “Arbëria.” Shkroi edhe me pseduonimet “Erythrolitos,”“Gjikë Palla,” “Atlanticue” etj. Ai është një nga nismëtarët e parë të shtypit të periudhës së legalitetit me gazetën “Indipendenca shqiptare,”numëri i parë i së cilës qarkulloi më 17 Janar 1925. Gjithashtu Kristua radhitet ndër publicistët e rëndësishëm edhe në kohët e mëvonëshme.Ai shkroi në numërin e parë të gazetës “Bashkimi i Kombit” që doli më 28 Nëntor 1943 dhe vijoi deri më 1944.

Gjatë shqyrtimit të dokumentave, të tërheq vëmendjen një fakt befasues në kontrast me linjën e ngjarjeve historike. Tok me “Autobiografinë” e K. Floqit gjen edhe një çertifikatë mbi dhënien e dekoratës “Urdhëri i Shqipes së Zezë” lëshuar Kristo Floqit nga Vilhelm Vidi, princ i Shqipërisë. Data 19 gusht 1921! A nuk të shokon ky fakt kur e lexon, në daç edhe kur e dëgjon për hërë të parë?! Si ka mundësi-thua-që princ Vidi të vazhdojë të japë dekorata edhe pas shtatë vjetësh të largimit të tij “de fakto” nga Shqipëria? Mirëpo kur i shikon çështjet e problemet pas rënies së shkumës së habisë apo të zemërimit konstaton se në këtë botë jallane ligjet janë ligje. Ato ndjekin proçedura ligjore logjike, jo pasionet qofshin këto edhe të bazuara mbi arsyetimin dhe faktet konkrete. Parë në kontekstin historik e ligjor, princ Vidi, i caktuar nga ndërkombëtarët si princ i Shqiptarëve,nuk ishte larguar “de jure” nga vendi ynë. Le të analizojmë shtruar faktet dhe situatat politiko-historike të dhjetëvjeçarit të dytë të shekullit të njëzetë. Nga viti 1913 deri më 1921 kur u dha dekorata në fjalë, vëndi ynë ka kapërxyer plot ngjarje të vështira. Pas largimit të Ismail Qemalit dhe Princ Vidit shteti shqiptar ishte i vdekur. Më 23 mars 1913 Konferenca e Ambasadorëve në Londër vendosi për Shqiperinë këta kufij politikë që kemi sot. Mirëpo për shkak të rrethanave të krijuara, në fund të vitit 1913 Shqipëria kish tre qeveri:

Qeverinë provizore të Vlorës, Qeverinë e Shqipërisë së mesme dhe qeverinë “Internacionale” të Shkodrës. Po këtë vit Ismail Qemali u detyrua të largohej nga Shqipëria. Princ Vidi erdhi në Shqipëri më 7 prill 1914 dhe u largua po atë vit më 3 shtator. Shqipëria ishte bërë arenë luftrash për coptimin e saj. Mënjanë ishin grekët, në anën tjetër italianët, më tutje austrohungarezët e sërbomalazezët. Edhe francezët nuk mbetën pa nderhyrë. Në këtë gjëndje amullie ishte Shqipëria edhe gjatë luftës së parë botërore 1915-1918. Më 26 prill 1915 Traktati i Fshehtë i Londrës e copëtonte më tej Shqipërinë.Sipas tij, Vlora i jepej Italisë, Korça e Gjirokastra Greqisë, Shkodra e Kosova Serbisë e Malit të Zi. Me rrethet e mbetura formohej një principatë myslimane. Populli e nuhati këtë “spate” pas kurrizit dhe protestoi në forma të ndryshme. Më 1916-1918 për shëmbull u formua Krahina Autonome e Korçës.

Kështu, deri më 1921 Shqipëria nuk njihej nga kancelaritë perëndimore. Vetëm më 9 nëntor 1921, në Konferencën e Ambasadorëve në Paris, fuqitë e mëdha e njohën zyrtarisht guvernën e Shqipërisë. Ja pse-mendoj unë-princ Vidi ishte De Jure deri atëhere princ i Shqipërisë, paçka se De Facto ishte larguar nga vëndi ynë. Pra ai kishte të drejtë ligjore të jepte dekorata e medalje.

Mungesa e shtetit ligjor të çon në një gjëndje mish mashi. Nga viti 1912 deri më 1928 në Shqipëri nuk ka patur ndonjë institucion me karakteristikat dallonjëse të këshillit të shtetit. Kjo nuk gjendet në qeverinë provizore të Vlorës por as në qeverinë e Princ Vidit më 1914. Edhe Kongresi i Lushnjës nuk pati dispozita ligjore për funksionimin e Këshillit të Shtetit. Për herë të parë u ngrit Instituti i Këshillit të Shtetit me 1 dhjetor 1928 ku kryetar ishte Mirash Ivanaj dhe anëtarë: Ajet Libohova, Kristo Floqi, Dr. Demir Villa, Rasim Kalakulla, Teki Selenica, Benedikt Blinishti e ndihmës Faik Bregu.

Në materialin familjar Kristo Floqi shkruan edhe për Pirro Floqin, të birin e tij. Unë lexova nga poeti Pirro (ndonjëherë shkruante me emrin Pjetër) disa vjersha e vëllime të vogla poetike si vjershën “Bajram Curri” -1941, botuar në kohën kur vetë Pirroja ishte nëpunës në këshillin e shtetit, vëllimin me titull “Vjersha”shkruar kur ishte gjimnazist, “Kosova e Lirë” -1941 etj. Ka edhe vjersha të daktilografuara, disa me përmbajtje fetare. Jorgji Paloli që ka qënë sekretar i K. Floqit në vitët 1933-39 i ka treguar djalit të tij të madh, Paskalit, se edhe Pirrua, i biri i Kristos, pati talent në fushën e letërsisë dhe kjo dukej në shumë vjersha të botuara. Ai karakterizohej si filantrop, humanist. Gjatë rrugës për në shtëpi,atje ku sot është vila “Golden” në Tiranë, ose kur shkonte në zyrë ai ndihmonte të varfërit duke u dhënë pare, madje ndonjërit i porosiste kostum në rrobaqepësi. Më vonë, pati probleme shëndetësore të cilat e degraduan deri në fund të jetës.

Sipas të thënave, K. Kotta, ish kryeministër dhe ministër i brëndëshëm në kohën e Zogut, ka qënë vjehrri i Kristos. Aktiviteti i K. Floqit është i gjërë, i larmishëm. Ai është interesuar edhe për problemet e turizmit dhe të historisë së gjuhës shqipe. Gazeta e Korçës njoftonte më 20 gusht 1933 se “Z. Avokat Kristo Floqi mbajti një konferencë mbi rëndësinë klimaterike të Dardhës dhe mbi vjetërsinë e shkrimit të gjuhës shqipe” Po ai nuk ka qënë vetëm në Dardhë. Rreth vitit 1926, siç kanë treguar të moçmit, ai kish shkuar në Floq e kish mbledhur nga një floqar për çdo fis. Pas takimit ai hëngri drekë të shtëpia e Ashim Zyfkë Dikollit. Çfarë diskutoi ai me floqarët? Deri tani nuk kemi gjë të faktuar. Rrëfimet nga Qamili  i Hajredinit, Osmanit, (gjyshit tim), Jorgji Palolit, Ashim e Kalem Dikollit, Nevruz Hamitit, Hysen Beqirit, Shefket Dikollit, Haki Elezit, Mino Hasankollit, Ramadan Bekollit (gjyshi im nga nëna),Xheladinit (babait tim), Fuat Likës, Zenel Qamilit e me të tjerë floqarë të moshuar që kam mundur të bisedoj, kanë qënë shumë të vlefshme lidhur me historitë e veçanta që ata më kanë treguar. Mirëpo unë i dëgjoja si paraqende, për kuriozitet. Disa i mbaj mënd, disa jo. Ku ta dija unë atëherë se do të vinte një ditë që do të përpiqesha për të shkruar diçka për historikun e fshatit tim? Po ta dija do të kisha pyetur, si unë si Zyfka se çfarë u tha floqarëve më 1926-tën Kristo Floqi kur kish ardhur në fshat? Tani që jam në moshën reale 65 vjeçare, e kuptoj se sa humbasim ne me vdekjen e njerëzve që dinë dhe bëjnë në një farë mënyre historinë e fshatit, të atyre që kanë parë botë me sy, sepse ata dita-ditës bëhen më të vlefshëm me kujtime e mendime në këtë botë që po bëhet, për fat të keq, e njëtrajtëshme.

 

 

 

 

Kristo Floqi, i harruari bashkëthemelues i “Vatrës” dhe editor i “Diellit”

by

Nga Dalip Greca*/
Dr. Kristo Floqi është jo vetëm ndër themeltarët e Vatrës, por dhe inisiatori dhe drejtuesi i mbledhjes së parë për bashkimin e shoqërive shqiptare të Amerikës. Vërtetë se ishin Faik Konica dhe Fan Noli, ata që hodhën farën e bashkimit, por thirrjen për takimin e parë bashkues me 11 dhjetor 1911 e kishte bërë ai. Si editor i Diellit, Floqi i parapriu procesit të krijimit të Federatës, duke treguar dobitë e bashkimit e duke fshikulluar përçarësit. Edhe thirrja për takimin bashkues u hartua dhe u nënshkrua nga ai. Çuditërisht ai është përmendur pak ose aspak në faqet e Diellit, pasi e pat lënë Amerikën, dhe ishte i ndaluar rreptësisht të përmendej në literaturën komuniste të Shqipërisë. Nuk u shkrua fare për fatin e tij në burgjet e komunizmit, ashtu si dhe për fatin e shumë të tjerëve, mbi të cilët ra pa mëshirë gijotina e diktaturës, edhe pse kishin qenë shpirti i Vatrës dhe kishin luftuar aq shumë për Kombin. Paradoksi qëndron se me rastin e vdekjes së tij në Shqipëri, Dielli që ai editoi, nuk shkroi asnjë rresht!Të jetë kjo mungesë informimi apo një harresë siç kishte ndodhë me ish editorin e Diellit, Bahri Omari të pushkatuar, me komandantin e vullnetarëve shqiptarë të Amerikës, Aqif Përmeti, pushkatuar, me ish themeluesin tjetër të Vatrës, Kristo Kirkën, me Kolë Tromarën e të tjerë vatranë që dhanë shpirtin për çështjen Kombëtare?!
Kush ishte Kristo Floqi?/Pati lindur më 1976 në Korçë (është shkruar se ai ka lindur në fshatin Floq, por kjo nuk i përgjigjet së vërtetës sepse vetë ai në shënimet autobiografike pohon se ka lindur në Korçë.) I ati, Vasili, kishte lindur në Floq.Informacion japin për Floqin edhe studiuesit Robert Elsie dhe Hasan Hasani, ndërsa gazetari Fiqri Shahinllari në librin e tij’Lis në Shkëmb” sjell të dhëna interesante rreth Floqit, pasi ka shfletuar arkivin. Ndërsa Prof. Dr. Stilian Adhami, krahas studimit të kësaj figure sjell të dhëna e dëshmi të rralla. Kristo Floqi ishte i biri i Vasil Floqit, i cili pati katër djem dhe një vajzë; Dhimitrin, Kriston, Nikollaqin, Thanasin dhe Katerinën. Mbetën gjallë vetëm Kristo me Thanasin. Të dy studiuan për drejtësi.Mësimet e para Kristo Floqi i mori në Korçë, ndëkohë që studimet e mesme dhe të larta i kreu në Greqi. Diplomoi për drejtësi në Athinë, po aty e ushtroi profesionin e avokatit deri në vitin 1900. Më pas shkon në Korçë, ku hap zyrë avokature, më pas kaloi në Vlorë.Zotëronte disa gjuhë të huaja dhe shquhej që në rini për prirje letrare dhe publicistike.Veprimtaria politike, juridike, letrare dhe publicistike e Kristo Floqit përfshinë Shqipërinë dhe SHBA-në. Në kohën e para Luftës shkëlqeu, pas lufte kaloi një kalvar vuajtjesh e harrimi, ndërsa pasvdekja ishte injorim për këtë figurë kombëtare, mbuluar me pluhur harrese e terr.
Nga Vlora në SHBA/Është shkruar se Kristo Floqi erdhi në SHBA nga Turqia, ku kishte shkuar për të përvetësuar Turqishten, është shkruar edhe një variant tjetër, se ai kishte mbërritur në SHBA për arsye ekonomike dhe nevoja të Lëvizjes Kombëtare siç kishin shkuar Petro Nini Luarasi,Sotir Peci, Fan Noli, Faik Konica, Mihal Grameno, Kristo Dako e të tjerë. Asnjëra, as tjetra nuk qëndrojnë. Variantin e vërtetë e tregon vetë ai, në “Kujtime Historike- Formimi i Federatës Panshqiptare”Vatra”- botuar në nëntor 1937 në revistën “LEKA”. Kristo Floqi në vitin 1909 ishte avokat në Vlorë. Është koha kur ai e ka afirmuar veten në radhën e nacionalistëve që kërkojnë një Shqipëri më vete.Ishte ky shkaku i një përleshje mes një grupi nacionalistësh shqiptarë, ku kryesor ishte kristo Floqi dhe një grupi turkoshakësh, që bënin pjesë në Shoqërinë nacionaliste Turke me emrin “Itihat Ve Tereki”, që propagandonte një Turqi të re. Dy grupimet u përleshën paq, dhe autoritetet e pushtetit lokal “ua suallën shpirtin majë fytit”, siç kujton Kristo Floqi në shënimet historike të botuara më 1937 në Revistën “Leka”. Në këto rrethana grupimi i nacionalistëve shqiptarë menduan se kishte mbrritë rasti t’u tregonin vendin turkoshakëve dhe si hap të parë ndërmorën sulmin mbi zyrën e Post-Telegrafës së Vlorës. Aso kohe, Ismail Qemali ndodhej në Selanik. Grupi i nacionalistëve hyri në kontakt me Ismail Bej Qemalin dhe me të gjithë ata që ishin për inisiativën Kombëtare, brenda dhe jashtë Shqipërisë, dhe u prezantuan situatën ku ndodhej Vlora dhe veprimet e tyre.Duke qenë zotër të postë-telegrafës, nisën shifërkëmbimin, duke përcjellë situatën e acaruar dhe ç’mund të bënin në atë situatë.I ndalën të gjitha telegrafet që zyrtarët lokal përpiqeshin të nisnin drejt eprorëve. Autoritet ushatarake u zemruan së tepërmi dhe rrethuan Postën, duke kërkuar dorëzimin e Postës, por nacionalistët shqiptarë kundërshtuan dhe nuk ua dorëzuan as shifrën.Situata u përkeqësua dhe forcat ushtarake u shtuan. Në këto rrethana rebelusit shqiptarë e lanë Postën dhe një pjesë kapërcyen detin dhe u hodhën matanë Adriatikut, ndërsa një pjesë tjetër u ngjitën maleve. Kristo shkoi në Cakran të Fierit nën kujdesin e Bektash Cakranit. Mirëpo edhe aty ishte vështitrë të qëndronin gjatë pa rënë në sy. Vendosën që ta linin Shqipërinë dhe të kalonin në Brindizi e që aty morën anijen drejt SHBA-ve.
Nga Bostoni në Salte-Lake City/Pas disa ditësh Kristo Floqi arrinë në Boston. Nuk bëhej fjalë për të ushtruar zanatin e avokatit sapo vuri këmbë në Amerikë. Vendosën që të hapnin një restorant në Boston duke shfrytëzuar klientelën shqiptare, që përbëhej kryesisht prej punëtorëve të fabrikave të Natick në Mass. Kur dukej se gjithçka po shkonte mirë, restoranti dha shenja falimentimi. Pas katër muajësh u detyruan që ta linin atë punë. Ç’të bënin? Nuk e dimë se ç’punë tjetër mund të ketë bërë Kristo me shokët me të cilët pat marrë rrugën përkëndej Atlantikut, por ai vetë shkruan në kujtimet e veta se”nevoja na shtërngojë të çajmë barakzi Shteteve të Bashkaura të Amerikës e të zemë vend në qytetin e bukur të Salt-Lake City të shtetit të Utah, pranë Kalifornisë”. Në Salt-Lake, Kristo kishte kunatin e tij, Kristo Poçi, i cili merrej me tregëti dhe punët i shkonin mirë. Aty punoi deri më 20 shtator 1911, pasi i erdhi një Ftesë nga Shoqëria Besa-Besën për të marrë detyrën e editorit të gazetës”Dielli”, post i cili ishte vakant pasi e kishte lëshuar Eftim Natse, para të cilit në atë post kishte qenë Konica.
Editor i Diellit/Shoqëria Besa-Besën,po kërkonte një editor të ri për gazetën e saj “Dielli”. Me propozimin e Kolë Rodhes dhe të Llambi Çikozit, ky post iu propozua pikërisht Kristo Floqit, i cili në atë kohë i kishte rregulluar problemet financiare dhe fitimet po i shkonin mbarë. Edhe pse pagesa që iu propozua nuk ishte kushedi çfarë, 50 dollarë në muaj, ai e pranoi detyrën për hir të çështjes kombëtare dhe bashkimit të kolonive shqiptare në SHBA.Përmes gazetës Floqi u bënte thirrje shqiptarëve që të bëheshin bashkë sepse kështu do t’i shërbenin më mirë kombit dhe do të ndikonin në krijimin e shtetit shqiptar. Mbresat e asaj dite, kur Kristo Floqi mori detyrën, na e përshkruan me nota mallëngjenjëse gazeta Dielli e Vjeshtës 1911 :”Të dielën që shkoi, më 17 të Vjeshtës, u mbajt meshë në Kishën e Shën Gjergjit në Boston prej të Përnd. At Naum Çere dhe At Damianit.Ishin mjaft shqiptarë prej Bostonit dhe fshatrave përreth. At Naumi meshoi fort bukur me me zën’ e tij të plotë e të begatshëm.Si tha Unigjillë, At Damiani mbajti një fjalë të shkurtër, por të bukur, duke përkthyer Ungjillë e duke prurë fjalën mbi çështjen Kombëtare. Pas priftit, nënkryetari i Shoqërisë Besa-Besën z. Vangjo Mille u ngrit dhe me një fjalë të mirë rekomandoi drejtorin e ri, z. Kristaq Floqin, i cili u prit gëzimërisht me një përpjekje duarësh të paprerë nga ana e dëgjonjësve. Pasandaj, z. Kristo Floqi u ngrit, duke marrë në duar kurorën e shoqërisë Besa-Besën si dhe dy kurorët e tjera të shoqërisë Arsimi dhe të Shqiptarëve të Cochituate-it, kaq të bukura të tria, mbajti një fjalë të gjatë, më tepër se një orë, ku çmoi vleftën e trimave djelmoshë, të cilët njëri pas tjetrit, ranë dëshmorë për nderin dhe famën e Atdheut. Fjala e drejtorit qe kaq e bukur, e lartër dhe pëllore në ndjenjë e në fantazi, sa e mallëngjevi të tërë popullin dhe ngjethi zemrat gjersa qanë me lot. Pas z. Kristo Floqi, u ngrit i njohuri atdhetar z. Kristo Kirka, i cili foli me një nxehtësirë të madhe për therorët e Përlindjes, duke përvëluar zemrat e djegura. Një përpjekje duarsh e fortë vërtetonte gëzimin që ndjenin dëgjonjësit. Më së fundi, me fjalë fort të hijshme e të pëlqyera, rekomandoi drejtorin tonë në popull, duke thënë se nga burra si Kristaq Floqi duhet të presë shumë kombi.Shqiptarët e Amerikës duhet t’i ndihin pa kursim në udhën e re në të cilën dëshiron të sjellë Shqiptarët dhe Kombin. Kësisoj mesha u krye duke lënë një përkujtim të pa harruar”.
Detyrën e editorit ai nuk e bënte vetëm duke qëndruar në zyrë, por shkonte atje ku ishin shqiptarët,konak më konak; katund më katund e qytezë më qytezë. Ai mbante konferenca dhe inkurajonte shqiptarët për patriotizëm. Qëllimi i konferencave ishte bashkimi i të gjitha kolonive shqiptare, me qëllim që shqiptarët e Amerikës të kishin një zë të bashkuar për Kombin e tyre.Në atë kohë në Amerikë egzistonin disa shoqëri shqiptare si: Më e madhja ishte Shoqëria Besa-Besën, më pas vinte Arsimi e Korçarëve, Dallëndyshe e New York-ut, Shoqëria Kombëtare e Worcesterit, Shoqëria Malli i Mëmëdheut dhe Përlindja e Jamestownit, Shoqëria Lidhja, Shoqëria Gjergj Kastrioti Skënderbeu, Shoqëria Hylli Afërdita, Shoqëria Bashkimi, Shoqëria Mirëbërëse, Shoqëria Përparimi dhe Komiteti i z. Faik Konitza”Flamuri i Krujës”. Në konferencat që zhvillonte nëpër kolonitë shqiptare, Kristo Floqi shtronte idenë e një programi të përbashkët të shoqërive të bashkuara dhe dhënien fund të grindjeve dhe lokalizmave krahinore. Ai argumentonte se vetëm të bashkuar, do të arrinin që të forconin frymën kombëtare në SHBA. Floqi, arriti që për tre muaj t’i binte kryq e tërthor kolonive shqiptare dhe realizonte më shumë se 100 konferenca. Kur e pa se fara e bashkimit ishte hedhur, dhe se disa nga shoqëritë ishin të bindura se ishte koha për bashkim, dërgoi thirrjen për një takim të përbashkët.
Takimi historik i 11 dhjetorit në Boston, mungesa e Konicës/Në mirëkuptim me shoqëritë u la që takimi i parë të bëhej me 11 dhjetor 1911 në Boston. Atë ditë me qindra shqiptarë mbërritën në Boston dhe është pikërisht kjo ditë që çeli një epokë të re për Lëvizjen Kombëtare shqiptare në SHBA. Në kujtimet e tij, Kristo Floqi shkruan se “ Dita historike 11 Dhjetorit 1911 shënoi një periudhë të re për shqiptarët e Amerikës. Atë ditë arritën në Boston me qindra shqiptarë, si delegatë të shoqërive, por edhe individë. Salla e gjerë e hollit Rathbonne u mbush plot, sa shumë veta u shtrënguan të qëndrojnë më këmbë dhe qindra të tjerë mbetën jashtë”. Në mbledhje mori pjesë edhe Peshkop Noli. Ra në sy mungesa e “dekanit” të çështjes Kombëtare, Faik Konicës, i cili ishte padyshim figura më elitare e asaj kohe dhe një prej promotorëve të Lëvizjes Kombëtare. Artikujt e tij në Dielli i kishin bërë për vete shqiptarët e Amerikës, ndaj përfaqësuesit e shoqërive të ndryshme që kishin ardhë në atë takim historik, po habiteshin që mungonte aty shtylla e bashkimit. Kureshtjen e delegatëve e shoi Kristo Floqi, i cili u tregoi atyre letrën që kishte marrë nga Faik Konica dhe ua lexoi fjalë për fjalë.
Çfarë shkruante Konica në atë letër? E sjellim të plotë:
I dashur z. Floqi
E mora letërn tuaj sot pasdreke dhe ju kthej përhirime për fjalët miqësije dhe nderimi që më thoni. Për fat të zi jam fare i penguar të Djelën, se s’e dinja se kishit mbledhje dhe se do t’më ftojit dhe kështu u lidha gjetkë për pasnesër. Ato që më thoni për bashkimin janë të pëlqyera dhe pa dyshim duhet të bëhet në gjetshim një formulë të drejtë që ta mbarojmë pa prishur punët që kemi trajtuar gjer tani me shumë mundime. Kemi komitetin tonë këtu(Flamurin e Krujës) dhe nuk shohim ndonjë arsye që ta prishim. Është e udhës të prishen punëra pa rregull e pa program, por jo punëra të ndërtuara me kujdes. Besoj këto t’i peshoni dhe të më jepni të drejtë”.
Mbetem Juaji me besë,
FAIK KONITZA d.v
Letra duket se la një shije mosbesimi tek të pranishmit. Vetë Kristo Floqi shkruan se kjo letër ishte një justifikim për të mos ardhur, pasi njoftimi për mbledhjen bashkuse botohej në çdo numër të Diellit dhe Faikut i dërgohej gazeta. Mirëpo tashmë që ai nuk ishte më editor i Diellit, kur e pyesnin për gazetën, thoshte jo pa shpoti se nuk e lexonte më Diellin nga frika se mos harronte shqipen! Sipas interpretimit që i bën letrës, Kristo Floqi, dyshon se Konica e dërgoi letrën dhe s’shkoi vetë në takim ngaqë nuk ishte ai iniciatori dhe s’e nuk donte të sakrifikonte Komitetin e tij “Flamuri i Krujës”, që sipas Floqit kishte vetëm 10-12 anëtarë. Floqi e shkruan të zezë mbi të bardhë”Konica nuk donte që ta merrja unë bajrakun e bashkimit. Si ky, ashtu dhe Noli, qitnin gjithënjë pengime. Këto i kishin kuptuar shqiptarët e Amerikës dhe unë veçanërisht ua diktonja herë pas here me anë të Diellit, organit tonë”.
Në fakt Fan Noli, i ktheu përgjigje Kristo Floqit, se ai dhe miku i tij Konica, nuk ishin kundër bashkimit, përkundrazi, kishin punuar gjatë për bashkimin, por ata kërkonin një punë të pëlqyer dhe serioze, jo qesharake (Dielli 18 janar 1912). Nga ana e tij, ish editori i Diellit, Refat Xh Gurazezi, në ciklin e artikujve rreth historisë së Vatrës, të përmbledhur në librin “Historia e Federatës “Vatra”, e kundërshton Floqin, për të cilin shkruan: “Editori i fundit (sa Dielli ishte gazetë e shoq Besa-Besën), e gjeti të shtruar tryezën e bisedimit, idenë dhe planin për bashkimin e gjithë shoqërive shqiptare të Amerikës rreth një shoqërie të madhe kombëtare”.
Floqi, kryetar i mbledhjes historike/Në kujtimet e veta, Kristo Floqi pohon se për të respektuar Imzot Nolin, e propozoi atë për kryetar të mbledhjes, por Noli e refuzoi me argumentin se i takonte Floqit ai post sepse qe ai që inisiatori dhe organizatori. Propozimi i Nolit u hodh në votë dhe Kristo Floqi u zgjodh kryetar, ndërsa Llambi Kreshpani, sekretar. Pas fjalimeve, Marko Adams propozoi Komisionin historik për themelimin e Vatrës, ku renditi katër emra: Fan Noli, Kristo Floqi, Faik Konica dhe Paskal Aleks. Sipas propozuesit ky komision do të merrte përsipër organizimin e një Federate të madhe Panshqiptare në marrëveshje me të gjitha shoqëritë. Propozimi u gjet i pëlqyer.
Barra i mbeti Komisionit, i cili në mbledhjen e parë zgjodhi Fan S Nolin si sekretar. U njoftua çdo shoqatë që të dërgonte në qendër emrin e delegatit të vet. Floqi kujton se rekordi i parë që shpalli komisioni ishte: Të katër të nënshkruarit, të zgjedhur prej Asamblesë si Komision për të gjetur udhën e bashkimit të të gjitha shoqërive Shqiptare të SHBA, u mblodhën dhe vendosën: 1-Të pyeten të gjitha shoqëritë e kolonitë e tjera, ku nuk egzistojnë shoqëri, nëse u pëlqen një bashkim i përgjithshëm. 2- Si e dëshirojnë bashkimin, në formë qendrore, apo si një federatë? 3-Me çfarë soj qëllimit e dëshirojnë, me qëllim politik, letrar, apo me qëllim propagandë popullore? 4-Në rast se u pëlqen ky bashkim, kur mund të kenë zgjedhë delegatët e tyre për të ardhur në Boston e për të themeluar bashkimin.
Njëkohësisht u njoftuan se Komisioni i të katërve, zgjodhi për sekretar rev. At Fan Nolin me adresë P.O Box 2445, Boston, Mass, me të cilin do të mbahej korerspondenca. Mbledhja e afërme do të bëhej me 3 mars 1912. Poshtë njoftimit ishin vendosur katër emrat, që kanë hyrë tashmë në histori: F. Konitza, Kr. Floqi, At Fan Noli, P. Aleks.
Më pas, ai kujton se ishin zgjedhur edhe delegatët, përfaqësues fuqiplotë: Për Shoqërinë Besa-Besën Llambi Çikozi, për Shoqërinë Mirëbërse At Naum Çerja, për Shoqërinë Kombëtare të Worcesterit Kostika Treska, i cili u zëvendësua prej Kosta Vasilit, për Shqoqërinë Përlindja dhe Malli i Mëmëdheut të Jamestown Kostaq Kota, për Shoqërinë Dallëndyshja të New Yokut dhe Arësimi Kristo Kirka dhe për Komitetin Flamuri i Krujës Kolë Tromara.
Në mbledhjen e 24 marsit 1912, Floqi kujton se u mor vendimi që të hartohej Kanunorja.
Pas gjithë këtyre veprimeve duhej një emër për të pagëzuar Federatën. Floqi kujton: “Gjithësecili prej nesh organizatorë e delegatë, propozoi nga një emër, kush Plugu, kush Parmenda, një tjetër Kastrioti, një tjetër Skënderbeu, dikush Përlindja, por asnjë prej tyre nuk gjeti pëlqimin e të gjithëve. Më pas Fan Noli, hodhi mes pjesmarrësve emrin”Vatra”. U pamë sy më sy më njëri-tjetrin; jo se emri ishte i keq, por sikur nuk na goditi mirë në vesh, por Fan Noli me elokuencën e tij na dha disa sqarime e shpjegime të tjera sinjifikative e kështu na bindi të gjithëve dhe e pranuam me brohori e duartrokitje”. Konica në artikull të botuar në Diellin e 31 marsit 1922, e kundërshton këtë paraqitje të Floqit, kur shkruan:” Për emrin, formën federale, kanunoren, rregulloren, dhe shpirtin e parë të VATRËS, jam responsibël unë. Por e drejta është që Vatra, të cilën un’ e lashë çilimi shtatë muajësh, u rrit, u madhua, u bë një forcë nga Fan Noli dhe Vatranët e Amerikës, më 1915-1919, dhe në atë zhvillim unë s’kam patur asnjë pjesë”.
Më pas u hartu edhe Kanunorja, e cila u nënshkrua nga të gjithë.
28 prill, dita historike/Floqi kujton se 28 prilli 1912 ishte një ditë historike. Ai shkruan:” Dita e 28 prillit 1912 ka qenë dita e fundit e bisedimeve për VATRËN dhe kjo ditë mund të quhet “dita historike e krijimit të Vatrës” e cila kaq shumë i shërbeu Atdheut në kohërat e rrezikshme që pasuan më vonë, shërbime me të vërtetë patriotike që nuk mund të harrohen kurrë”. Kjo ditë është e fiksuar në Rekordin XI, që përmban zgjedhjen e Pleqësisë së Vatrës. U zgjodhën si pleq; Fan Noli, Llambi Çikozi, dhe Kristo Kirka. Si organizatorë për formimin e degëve u zgjodhën Faik Konitza, dhe Kristo Floqi, si kontrollorë Paskal Aleksi, Elia Tromara dhe Kosta Vasili. Puan më e vështirë u takoi dy organizatorëve të cilët duhej të shkonin koloni më koloni dhe të formonin degët e Vatrës. Floqi, duket se nuk ka qenë i kënaqur nga përzgjedhja që bëri Faik Konica, i cili sipas tij, zgjodhi ato koloni ose shoqëri, ku prania numerike e shqiptarëve ishte e madhe, ndërsa fshatrat ia la atij, Kristo Floqit. Ndoshta me subjektivizëm, ai ankohet edhe për rolin ndërmjetës të Nolit, i cili favorizoi Konicën. Floqi kujton se Konica zgjodhi krijimin e degëve në ” Lynn, Worcester, Manchester, Southbridge dhe të Central Falls. Fan Noli, si mik i Konicës, ofroi ndihëmn e vet, dhe mori përsipër që të organizonte degët në Boston, Natichk dhe të Cochituatetit. Kristo Floqit i mbetën degët; Milford So, Framingham, Marlboro, Hudson, Taunton, New Bedford, Bideford Me, Saco Me, Lewiston, Sanford, Augusta, NH, Concoder N. H, Franklin, Penacook dhe disa të tjera më të vogla. Refat Gurazezi edhe në këtë pikë e kundërshton Floqin.
Largimi/Komisioni i përkohshëm i Vatrës e bëri mbledhjen e parë pas themelimit më 2 korrik 1912 në Simonds Hall dhe aty u mor vendimi që të organizohej Kuvendi i Parë të dielën e 14 korrikut 1912. Mbledhja vendosi që të mernin pjesë në Kuvend edhe anëtarë të cilët do të përcaktoheshin nga sekretarët e degëve, por ata do të ishin vetëm dëgjues. Po kjo mbledhje i caktoi për detyrë Faik Konicës që të përgatiste vulën e Federatës, Llambi Çikozi, kishte marrë përsipër që të porosiste kopsat me monogramet F. S. V, dhe Kristo Kirka kishte marrë përsipër botimin e Kanunores në gjuhën shqipe. Kuvendi i parë u bë brenda ditës, edhe pse filloi në orën 1.00 të pasditës. Aty u zgjodhën; Faik Konitza sekretar i përgjithshëm dhe Editor i Diellit, Llambi Çikozi arkëtar i përgjithshëm, Kristo Kirka Menager i Diellit, Kristo Floqi, Paskal Aleksi, Vangjel Gjika dhe Josif Pani kontrollorë. Pa kaluar muaji nisën mosmarrveshjet mes zyrtarëve të Vatrës. Për të kthyer normalitetin, u hoqën tre kontrollorët, Kristo Floqi, Paskal Aleksi dhe Vasil Gjika. Më 11 gusht në vend të tyre u zgjodhën, Fan Noli, Andrea Kristo dhe Koli Caknaqi. Kristo Floqi u zemrua dhe shkoi në New York, ku nisi botimin e gazetës “Zëri i Popullit”.
Floqi shkrimtar, jurist, politikan/Pas kthimit në Atdhe Kristo Floqi iu kushtua avokaturës, letërsisë dhe politikës. Më 1919 ai drejtonte të përmujshmen”Agimi” në Shkodër, ku kishte hapur dhe zyrën e vet avokatore. Më 19 shtator 1920, për pak muaj ai është Ministër i Arsimit në Kabinetin e Iliaz Vrionit. Në legjislaturën e parë, 21 prill 1921 ishte deputet në Parlament. Ushtroi edhe detyrën e gjyqtarit të Diktimit. Floqi u shqua edhe në fushën e krijimtarisë letrare dhe publicistike. Poezitë e tij ishin plot tharm dhe i këndonin atdheut, dëshmorëve, natyrës së bukur, evokonin trimërinë dhe traditat shqiptare. Madje në vitet 1920-30 poezitë e tij ishin në pjesë të teksteve të Këndimit. Vëllimi i tij “Shkëndija ose Antologji shkollore” përmblidhte 105 vjersha, elegji, fabula. Elegjitë kushtuar Naim e Sami Frashërit, Themistokli Gërmenjit, Gani Butkës, Spiro Bellkamenit, Papa Kristo Negovanit, Ceno Sharrës, Meleq Frashërit, Mustafa Qullit, Çerçiz Topullit, Babë Dudë Karbunarës, Kolonelit hollandez Tomson, etj, ishin ndër më të pëlqyerat dhe recitoheshin nëpër festa a përkujtime. Floqi ishte ndër dramaturgët e zëshëm të kohës së vet dhe radhitet në historinë e lëvrimit të dramës shqiptare krahas Sami Frashërit, Mihal Gramenos, Nolit, Foqon Postolit etj. Drama më e pëlqyer e Floqit ishte “Fe e Kombësi”, që u shfaq nga shumë trupa teatrore në vitet ’30. Atij i përkasin edhe dramat “Pirro i Neoptolemit”, “Karl Topia”,”Skënderbeu n’Itali”, “Qypërllinjtë” etj. Ai ishte edhe një komedian jo pak i suksesshëm. Kristo Floqi është dalluar edhe në fushën e studimeve. Ai ka botuar një sërë tekstesh me karakter politik dhe juridik, historik e etnografik. Përmendim:” E drejta themelore”, “Elementë të Ekonomisë politike”, “Një predikim mbi patriotizmë dhe nacionalizmë”,”Kosovë-Serbi e Vjetër”-Studim etnografik, ku ai kundërshton mr fakte se Kosova nuk është Serbi e Vjetër.
Dënimi dhe harresa/Kristo Floqi pat një fund tragjik. Pasi u burgos nga vitet 1945-1950, ai vdiq në mjerim, i braktisur në vitin 1951.Asgjëkundi nuk u fol për vdekjen e tij, madje as në gazetën që kishte drejtuar vetë. Po përse u dënua Floqi? I vetmi faj i tij ishte akuza se kishte shkruar vargjet e Hymnit të Mbretërisë Shqiptare! Si per rastesi edhe muziken e kishte kompozuar nej vatran, Thoma Nassi. Për këtë arsye emri i tij u fut në rreth të zi dhe u damkos si “Armik i Popullit”! Ka ardhur koha që historia jonë kombëtare të shkruhet sipas fakteve dhe jo opinioneve.*(Dielli-arkiv)