• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

1969- Kremtimet e Gjashtëdhjetëvjetorit të “Diellit” në New York

February 15, 2019 by dgreca

1 Martin Camaj ok1.JPG

Nga Martin Camaj/

Prej 28 deri më 30 nandor u zhvilluen në New York kremtimet kushtue gjashtëdhetëvjetorit të fletores ma të vjetër shqiptare “Dielli”. Nuk qe vetëm nji kongres madhështor në dukjen e jashtme ndër sallat e gjana të farfurishme të “Americana Hotel” në qendrën e atij qyteti të stërmadh, por dhe nji takim mallëngjyes i mijra shqiptarësh të ardhun nga katër anët e Amerikës, të Kanadahit e të Europës. Dhe dihet se nji takim i tillë, në kushtet tona kështu të shpërndamë siç jemi jo vetëm në hapësi por edhe në mendime e besojma të ndryshme, nuk ishte e lehtë… Amerika u ba me kohë vendi i lirisë edhe për të gjitha komunitetet fetare, prandej këto institucione losin edhe sot e kësaj dite nji rol të madh në të gjitha shtresat e shoqnisë që përbahet prej kombesh e racash së ndryshme. Në përshtatëmeni me kushtet e vendit dhe komunitetet fetare shqiptare zhvillojnë ne Amerikë veprimtari të shumëllojshme shoqnore, doktrinare e kulturore kombëtare…..

Me 29 paradreke u zhvillue nji ceremoni madhështore në katedralen e New York-ut “Saint Patrick”.

Celebruen hirësitë arbreshe Mons.Perniciaro, Abati Minishi me priftnit arbreshë nji meshë solemne në ritin lindor. Mesha me kangët e bukura të ritit të vjetër lindor u tha në gjuhën shqipe, kori bani të shungullonte në shqipe hapësinë e këtij tempulli historik, mbushë plot e përplot me shqiptarë e arbreshë të Amerikës. Asistoshin Kardinali i New York-ut Eminenca Cooke, Peshkopi Stefan Lasko, i cili tha Besojmën e Ati Ynë në gjuhën shqipe. Don Zef Oroshi, përfaqësues i klerit katolik shqiptar në Shtetet e Bashkueme, mbajti lutjen e rastit. Ky i paraqiti Kardinalit Cooke të pranishmit tue cilësue këtë mbledhje fetare si ngjarje me randësi, njikohësisht si gjeti dhe fjalë lavdi për popullin shqiptar e historinë e tij. 
Mbas sjelljes fetare në “Saint Patrick” u vu për udhë parada mija vetësh, stolisë me kostumet e grave arbreshe si me kostume burrash e grash të viseve të ndryshme të Shqipnisë. Prijshin flamuj dhe pankarda. Parada kaloi nëpër rrugën e rrahun natë e ditë me mija njerzish në qëndrën e New York-utm quejtun Promenade Rockefeller Center….. 
Në sezonin e parë që filloi me 28 nandor në ora 9 të mëngjesit ma së pari foli Dr. Hamdi Oruçi, Chairman nacional i festimeve të Vatrës i cili u dha mirëse-ardhjen të pranishmëve tue theksue karakterin kulturor të Vatrës në të kaluemen dhe qëllimet kulturore shoqnore pa dallime njerëzish kulture që merren me çështje shqiptare, qofshin këta shqiptarë apo të huej…. 
Puna filloi me kumtesën e profesor Zef Sqiroit: “Kuptimi i fjalës Arbër dhe përgjegja e tij në vetëdijen e popullit shqiptar”. Prof. Sqiro ndoq përdorimin e fjalës greke Alvanon, Alvanitis, Alvani, Alvana nëpër kronikat bizantine dhe vjen në përfundim se këto variante si forma shqipe Arbër-i kanë vështrimin “gjithë fisi shqiptar” si dhe “vendi apo atëdheu i shqiptarevet”. Ai tha mandej se shqiptari dhe sot kudo që shkon ngul vatrën e tij, mun aty krijon e vijon dhe të qenunit “Arbër”- shqiptar. Sqiro shtoi: “Është një Shqipëri mistike, një Shqipëri spirituale me plotësimin e të gjithë vlerave morale që çdo shqiptar trashëgon nga autoriteti atëror dhe jau pason pasardhësvet me besnikëri”… 
Profesor Andrew Torielli, romanist dhe mik i kulturës shqiptare, nji ndër udhëheqës të Loyla University të Chicago-s, foli mbi rrugën e hymjes së kulturës botnore në Amerikë dhe asimilimin dhe shndërrimin e kulturave nacionale në Shtetet e Bashkueme. Ai u ndal në interpretimin e fjalës së përmendun se “Amerika nuk asht nji përzimje elementash, porse nji filozofi”… Kumtesa e prof.Zef Valentinit u lexue nga Dr.Parrino, adsistent i albanologjisë në Universitetin e Palermës, që kishte si titull “Vlera ekumenike e diasporës shqiptare”… 
Në sesjonin e parë të dytës ditë foli i pari zoti Stephen Peters: Karakteristikat, kontributet dhe përgjegjësitë e shqiptarëvet të Amerikës” Profesor Nelo Drizari, nji ndër botues të Diellit foli mbi vjetërsinë e Popullit shqiptar, shikue në dritën e gjuhës… Prof. Dr. Louis Solano, titullar i kathedrës së romanistikës në Harvard University të Boston-it, paraqiti disa mendime mbi gjuhën shqipe dhe kulturën shqiptare në Amerikë… 
Temën “Përfytyrimi i Skanderbeut dhe autenticiteti i tij” e zhvilloi At Vinçenc Malaj. Malaj, i cili në salën e kongresit, si i ngarkuem nga Instituti i Studimeve Shqiptare t’Universitetit të Romës paraqiti kolekcionin e vizatimeve dhe të pikturave të herojt kombëtar, shprehi mendimin se, piktura e përmendun që paraqet Skënderbegun në mënyrë ma të ngjashme me të, gjindet në Venedik. Me 29 mbasdreke u zhvillue sesioni i tretë që zgjati deri në mbramje. Porfesor Ernest Koliqi paraqiti kumtesën me titull “Fan S. Noli”. Ai shqyrtoi fytyrën e këtij shkrimtari e njeriu të madh sidomos në ballafaqim me ngjarjet që përcaktuen deri dikund dhe vehtjen e Nolit si mendimtar e njeri veprimi…

Zoti Dhimitër Beratti u tregoi të pranishmëve imtësi të çmueshme rreth ngjarjes së ngritjes së flamurit në Vlonë para 57 vjeç ku edhe ai vetë ishte aktor i kësaj vepre të madhe. Në të katërtin sesion dhe të fundit që filloi që ora 9 të mëngjesit të datës 30 nëndor foli i pari Kemal Vokopola mbi “Vërejtje të përgjithshme të 60-vjetorit të Diellit”.

Dr. Ragip Frashëri foli mbi “kombin dhe ekonominë shqiptare, tue fillue nga nëjsitë ekonomike të pashallëkut të bushatlive në veri të Shqipnisë. Papas Ignazio Parrino u paraqit me temën “Vlerat Kulturale nacionale ndër kolonitë arbreshe të Siqilisë”… Në këtë sesion u këndue dhe referati i profesor Arshi Pipës i Universitetit të Minneapolis, i cili kishte nji karakter kritik ndaj vatrës dhe kryesisë së saj. Ai disa mendime të veta i ka paraqitë në kohët e fundit botnisht në shkrime që qarkullojnë dorë më dorë. Me keqardhje thom (e kjo asht forma ma e butë e shprehjes sime) se këto mendime dhe sidomos mënyra e hovshme në të cilën ato shfaqen nuk janë aspak konstruktive. Zoti Refat Gurrazezi, ish-editor i diellit, foli mbi “Faik Konicën” të cilin ky e ka njoftë për së afërmi si bashkëpunëtor i ngushtë i tij. Parashtrimi mbi historjatin e gjuhësisë e kulturës pranë arbreshëvet të Siqilisë i profesor Nino Guzzetta, çfaqë në gjuhën anglisht, qe një mbyllje e bukur që vuni në pah veprën e Kamardës, të Gaetani Petrottës, të Marco La Pianës e të tjerëve. 
Në mbarim u banë këto propozime: prof. Zef Sqiroj sugjeroi botimin e nji fjalori të shqiptarëve të mëdha, mbi jetën e veprën e tyne gjatë shekujve për naltësimin e kombit e të kulturës së tij. Me propozimin e ribotimit të veprave të Konicës u shprehën Refat gurrazezi, i nënshkruemi (Camaj, shën.redak.) dhe prof Sqiroj. Seminari u mbyll nga presidenti i kremtimeve Dr. H. Oruçit që gjatë të tanë kohës tregoi vullnet të pashoq që ky manifestim kulturor të kunorohet me nji mirëdalje të posaçme. E pasunoi mbarë kremtimin edhe ekspozita e përbashkët e piktorëvet shqiptarë Ibrahim Kodra dhe Lin Delija po në sallat e “Americana Hotel”. (Marrë me shkurtime nga Shejzat, 12-13, 1969)

 

 

Filed Under: Ekonomi Tagged With: 60 Vjetori i diellit, Martin Camaj

VITI I KASTRIOTIT DHE MARTIN CAMAJ

March 13, 2018 by dgreca

VITI  2018 I  KASTRIOTIT …/Fritz Gjergj

12 MARS 1992…/

Asht le në fshatin Temal të Veriut të Shkodres. Prindët e dergojnë në Gjimnazin e Jezuitëve të Shkodres, ku merr mësimet e para. Në vitin 1944 shkëputet nga Shqipnia dhe per pak vite asht mësues.  Në vitin 1949 i jepet mundësia me ndjekë studimet në Beograd, ku perfundon shkelqyeshem universitetin per gjuhen sllave dhe romane.

I hapet njëfarë “drite” që per arsye të studimeve fillestare në Shkoder, i shuhet edhe ajo.

Detyrohet me u largue nga Beogradi në vitin 1956, dhe shkon në Romë Itali, ku vazhdon studimet dhe konsiderohet Akademik.

Në vitin 1969 triumfon në zemren e Martinit dashunia per Gjuhen Shqipe të Nanës…

Perfundon studimet per Albanologji në Universitetin e Mynihut në Gjermani.

Ishte Profesor aty, kur me 12 Mars 1992 mbylli sytë vezullues të Tij si shkectar i vertetë, tue na lanë një perlë shumë të çmueshme artistike nder Veprat e Tij…

Në Letersinë Shqipe, Martin Camajt, vendin ia ka caktue Prof. Arshi Pipa…

1 Martin camaj-2

MARTIN  CAMAJ (1925  – 1992 )/

HIJA  E GJERGJ  KASTRIOTIT/

Shum vjet mbas vdekjes barijt e panë

Gjergjin mbi majet e Dibrës  në kalë

tue shkue për Krû.

Andej lumit i ecte hija shpatit

tue i prekun majet e lisave kryet;

“Gjergj, ndalu njiherë, pashë Zotin! –

I britte nji plak tue ngâ mbas tij kambzdathë.

-Turqit m’a vranë djalin dhe vajzën…

vajzen m’a shnderuen te votra.

Ndalu, ndalu, Skanderbeg e kthe dalë!

Shatorret anmiku në mbrame i dij ku i ngul

e shtiqet e ngushta n’udhtim ku i këput.

Un due me vdekë, o zot, i ngimë me gjakun e tyne,

përndryshej toka s’ka me më lanun mbrendë

me djalë, as qiella me thithun nji ajr me vajzë.

Nxire pallën, bre burrë!”.

Skanderbegu pa sjellun kryet ulej majes teposhtë,

parzmorja e hekurt e armët pa krisë.

-O plak fatkeq, pse e mundon ashtu hijen?

-Britne barít për së largut.

Lene Gjergjin me shkue për Krû!”.

Atbotë Skanderbegu u zhduk mbas malit,

por andej lumit hija i eci mbi lisa me qinda vjet

për rrugë tue shkue në Krû.

Shenim: Në këte Pervjetor, ky material u pergatitë nga Fritz Radovani.

Melbourne, Mars 2018

Filed Under: LETERSI Tagged With: Fritz radovani, Martin Camaj, Skenderbeu

DRANJA “ FRYMA E NGUJUEME NË ASHT”

March 15, 2017 by dgreca

DRANJA “ FRYMA E NGUJUEME NË ASHT” /

200px-Pirro_Loli

ESE nga  Pirrro Loli/

“ Dranja madrigale “ e Martin Camajt është një det kuptimesh e nënkuptimesh i paeksploruar.I pazoti për të notuar tej e përtej e sidomos për t’u zhytur thellësive, isha i detyruar të qëndroja afër bregut. Ndonjë dallgë që më merrte në krahë, më tërhiqte gjithnjë e më tutje, më përplaste befas e më thoshte se  deti bëhej det atje më tutje e brenda ka bukui të frikshme.

dranja-martin-camaj DETI I SIMBOLEVE

=   Breshkë me emrin “DRANJA”, e lashtë që kur ka lindur bota, gjallesë e vogël rritur e zvarritur shkurreve, drithërueshëm nëpër rrugëza të pjerrta e shtigje pa cak. Në këtë pamje, kurrsesi, nuk ta mbush syrin për të qënë komb, atdhe, a popull. Por poeti vepron me shenja. Simboli është më e dashura shenjë e Martinit. E me të shënon hapësira dhe kohë, njerëz e ngjarje, histori dhe ide e, të gjitha së bashku, zëra të pafund, që duan të dëgjohen, polifoni kambanash të frikshme e magjepsëse si Circet e Homerit. Pa dyshim simboli qendror që lidh të tëra pjesët është kocka, rrashti i saj. Kjo është mburoja mbrojtëse, gatuar me bronc e me gjak, që mbulon trupin nga të gjitha anët. Mishi i breshkës nuk duket. Vetëm një frëngji e vogël ku hyn e del vetëm koka, me dy sy të vegjël që vëzhgojnë rreziqet. Gungë gjigande, bunker i blinduar në mish. Dhe jo vetëm mburojë, por dhe moral. Dranja i di rregullat e etikës, përshtatjen, nuhatjen, atë që duhet të prekë e atë nga ku i vjen rreziku. Ky simbol bazal, njëkohësisht është dhe dallim ekzistencal nga qeniet e tjera jo vertebrore, nga ato pa kockë, pa shtyllë, pa qëndrim e pa besë. Shkallëzimi i simbolit të rrashtës arrin majat e qenies dhe lartësisë. Dranja u përket hapësirave kozmike për nga origjinaliteti e qëndresa.  Rrashti i saj “ i përngjet rruzullimit me njolla dhenash..”. Syri i mikroskopit mbi këtë rrasht, fokusohet nëpër oaze gjelbëroshe e në xham ngrihen objekte të çuditshme, hije metaforash e simbolesh e gjithnjë një dritë e përhershme hëne, relieve piktoreske, shira e akuj e njerëz të stepur nëpër shtigje bore. Mbi ashtin kockor, së jashtmi, një radar gjithëpërfshirës, që vëzhgon çdo gjë që ka të bëjë me Dranjën, ajrin ,malin dhe detin, rrezikun dhe pabesitë. Rrashti i Dranjës simbolizon dhe kulturën, atë kulturë që ka dhënë e ka marrë me të gjithë të tjerët, por dhe krejtësisht origjinale, të vetmen “kështjellë” të papushtueshme mijëravjeçare, që nga mënyra e prodhimit deri te monumentet, këngët e vallet, eposin dhe mitet, krejt krijimtarinë popullore, gjuhën mbi të gjitha, elementin më të qenësishëm të ekzistencës së saj. E, pse jo, aktualisht, edhe tatëpjetën e kulturës.

Në deje ka muzikë, egërsi e herë herë, gjallesa që ke përpara, bëhet me dhëmbë ujku. Shëmtim e bukuri, ku simbolet lëvizin, shtyhen e derdhen dallgë dallgë. Ajo është simbol i bukurisë që në fillesa. (Kur shkon breshka në tempullin e Afërditës, tempullari gjeti dhe e krahasoi me një figurë të njëjtë dhe tha :”ajo nuk është erdhacake, por dhease”(autoktone. P.L) (f.21) Por Martin Camaj , në asnjë vend nuk mbahet nëpër majat e krenarisë të heroizmit e të virtutit. Ajo më tej volli. S’mund të kërkonte bukurinë e Afërditës. “Dikujt bukuria e lypun tepër i del prej hundësh.(f.21)E gjithë historia e Dranjës është histori e rrukullimës. Ajo ka qenë dikur, dikur por, ah!…

Por ky frymor vazhdon të jetë i papërsosur. E ndoshta pozat e këngëtarëve, që nga rapsodët e lashtë deri te poetët e sotshëm, zveniten si jo realiste, po ta shohësh në sy historinë. Dranja është gjallesë dhe figurë gjeometrike shumëplanëshe, kaliedoskop, simbol sferik që përbrenda e ka historinë dhe dramën kate kate. Këmba e poetit të vërtetë ngec në baltra e shket në rrugë të pjerrëta. Atje ku ajo ka mundur të jetë, të ekzistojë, duke humbur shumë, shumë, ndoshta vertebra bazale të skeletit të saj.

Dhe megjithatë, ka gjithmonë një syth drite Dranja, që s’i vjen nga dielli, por i buron së brendshmi. Kjo është e mjaftueshme për t’u orientuar edhe atëherë kur është terr.

Shumëkuptushmëria e simboleve në këto proza kaq konçize, duket si një hallakatje e përllogaritur në jerm. Saktësisht e pafundme si kuptimi i botës, si fati mijëvjeçar i fisit mbërthyer në mankthe ekzistence. Njëkohësisht kryelartë, intuitiv e i dehur për aventura në kërkim të vetvetes. Dhe vetëdije. Për Martinin, shkëputja fizike nga ajo “ dhëmb si ndamja e mishit prej ashti”(f.29) Kujtojmë se e gjithë jeta krijuese e poetit kaloi në Gjermani. Kjo ndarje e gjatë sa jeta e një njeriu, dhimbshëm del aty këtu e lexuesi zhytet në një pyll metaforash…Janë të lodhur njerëzit e fisit dhe stoikë që refuzojnë të thyhen. Si pemët e larta, mbetur trungje që tashmë s’ka ç’u bën as furtuna që hedh gurë nga qielli. Me ta e për ta, poeti mbeti përherë poet i mallit dhe i ndarjes pa kthim. E bukura në proemat e tij është pas fjalës e pas vargut, në nëntekst, në imazh. Zëri i poetit s’ka klithma e deklarata. Ai, si Borgesi e di natyrën e poetëve të këqij; rreptësisht kundër frymës luftarake, shkëlqimit të rremë e humorit bajat. Breshka e tij është një gjetje, një pikë ku vëzhgohen të gjitha hapësirat, është një Aleph borgesian.. Ajo pikë është qafa e botës, gjetje simbolike që i ka dhënë dorë ta përsosë poemën. (Të gjitha pjesët bashkë kanë një shtyllë vertebrale e, bukur fort, mund ta quajmë poemë, poemë me 90 pjesë. Dranja u botua më 1981 fillimisht në Romë e prozat e tij të kujtojnë poetët e mëdhenj të tipit të Rembosë ; proza të shkurtra që, pavarësisht se jo vargje të rregulla madrigale, në përmbajtje e mesazhe, poezi liriko-meditative, që nëpër të gjitha pjesët ka nga një rrëfenjzë për bëmat e breshkës, kundërvënie ndaj trajtave tradicionale të letërsisë shqipe e kështu, pioniere nismëtare e letërsisë moderne.)

Është një poemë e një mendjeje fisnike, me të vërteta të dhimbshme. I ka të gjitha burimet e dritës dhe terrin e vjen e ngrihet figurë komplekse, mbushur dritëhije e që, duhet ta zbërthesh si teoremë. Në të, ndoshta mu në zemër, thellësive të errta të AND-së së genit etnik, nuk mungon ajo rrezja e dritës e malli i pafund që projekton kohësh e, njëkohësisht, busull orientuese nëpër labirinthe, hap pas hapi , ku Dranja bën jetën e saj krejtësisht si breshkë (simbolike). Ajo është dhe mbeturinë përbindëshi, midis sisorit dhe shpendit.” Me shqisa të përgjysmuara midis të pamit dhe të ndiemit..(f.37)..lind pa dhëmbë, thotë autori -e deri në fund nuk do dhëmbë shtazori.., nga frika e rrufesë s’duron pranë asgjë prej hekuri.. Ndaj mbetet e patjetërsueshme , ndaj ajo nuk futet në rrugë me shkëmb dhe gjithnjë e ruan një shteg për dalje. Pavarësisht se me gjak të ftohtë, ka një besim absolut në vetvete se kurrë nuk do humbasë raca e saj. Pikërisht ky besim kockor e ka bërë të përshtatshme e stoike. Ekzistenca e saj, fatalisht, është përcaktuar si

            QENIJE E RRUGËVË TË PJERRTA…

Rrezikuar të ecë në teh të thikës. Ajo, lëviz ditë e natë, jo vetëm në “dhenat e veta”. Ajo zbulon dhe popullata të tjera breshkash, të mëdha e të frikshme e “ kthen kah kishte ardhë ..te toka e saj, e thatë si buka”(f.50)

Është e pashpresë e udha e breshkës dihet e, më tej vetvetja, dheu i saj “atje ku dhe hëna është pjellore, atje ku dhe drita e yjeve mjafton të mihësh e të mbjellësh”

Ajo(ai), është qerosi i Ballkanit, vëllai i vogël që paraqet vetëm të vërtetat për vete e për të tjerët, pa gënjeshtra e mburrje e prandaj, poshtëruar si qeros. Sepse i vogël.  E të tjerët, sidomos fqinjët, u bëhet se në shpinë, në asht të saj shohin lashtësinë e kockës së bukur por vraga dredhash si gjarpër. E dashakeqsit, të vërtetat nga goja e tij, u duken si helm hidhërimi në gjak. Të gjithë e poshtërojnë Qerosin, por të gjithë e kanë pasur e ia kanë nevojën. Ky qeros, i rrezikshëm e “i papërfillshëm”, i jep emrin kuptimplotë përrallës dhe historisë së këtij gadishulli, mbushur me intriga dhe pabesi ndaj vëllait të vogël. E ky gadishull pa përralla e mite, pa poezi e drama do të ishte i paqenë.

Samari i saj hyn e del  si kodrinë nëpër mjegulla. Po ku të shkojë ? Dimër në veri e mur në jug. Verdikti i historisë : “dështim me lanë kryet dikund, fitore me mbetë veç gjallë si frymorët e tjerë të përvujtun e zvarranikë”(f.23) E kanë shkelur e shtyrë drejt humnerës “ndër eshtna armiqsh”..dhe “lypi fletë të njoma hithash”, Zgjodhi hidhërimin si i ati e i gjyshi. Rrëpira ekzistenciale e ka mësuar se po ra këmbëpërpjetë ajo mbetet ashtu e gjallesat e vogla, morrat e kandrat e hanë. Në gollet e historisë ajo shumë herë është dukur e zhdukur por, jo , ajo befas ngrihet prej dheut, e një qenie toke s’e shkel dot dimri. Heq e vuan, por e di fatin, kjo është jeta breshkane.., ngec shkretëtirës nëpër shkurre e pluhur, plagosur e djegur “ sa me iu pas ngjitë rrashta në lëkurë”(f.50). Qenia e saj rrukullimave, ka filluar me gjak e i është dashur dhe të murohet. “ që të qëndrojë shtëpia e Culit, vranë një breshkan”(f.51)…Dhe të shfaqet Martini te  ky breshkan fatkeq, ballëçarë e gjakosur, flijuar krejt rastësisht ose nga tradita e murimit. Dhe bëhet gjak themelesh në kulturën shqiptare, fitil kandili, me atë flakëzën e përjetshme që ushqehet që nga lashtësia “me voj ullini”, dëshmi kjo e poetëve të mëdhenj që e pranojnë flijimin.

Dikujt tjetër, poetëve epiko-folklorikë, nuk do t’u pëlqente kjo pamje. Por thamë, Martini është larg pozave e deklaratave heroike, megjithëse edhe simboli e përmban superlativën, poeti nuk do të dalë as te pasojat katastrofike të qëndresës dhe luftave shekullore. Nuk i pëlqen ndeshja me përbindsha e qytetërime, që në jetën e Dranjës, kanë lënë gjurmë shkretëtire mbi dhe e nën dhe. Ama, kujton se më parë ka pasur më tepër zë. Zoti i lashtë kish ndrequr me rrashtin e breshkës(sonë) të parën vegël muzikore, të cilën ia fali Apolit e ky” me muzikën prej ashtit të saj i zbuti të tana shtazët e egra… e përmalli dhe breshkën …sa me nxjerrë një pikë loti, por kjo nuk u bë lotore dheu”(f.68) Ajo s’e mban mend mashkullin – thotë autori –por çon kryet e shikon diellin e në mend, mjegullueshëm, i shfaqen bij e bija. Vazhdimësia, përbën betejën përfundimtare të qenies.

Martini krijon një ekzistencë tjetër që ka të bëjë me lindjen, atë të artit. Ja kështu mungesa bëhet ndjeshmëri poetike, e ndërton pallatin me njëqind kate, poemën kuptimplotë, atdheun poetik, ëndrrën ose atdheun e munguar.

  DY ENË KOMUNIKUESE QË NUK FUNKSIONOJNË

Si diçka jashtë ligjeve të natyrës. Atdheu dhe ai. Dy brenda vedit që nuk duan të njihen. Në rastin e talenteve të mëdha dhe ekuacion me dy të panjohura. (Dhe një faj në mes. Jo moskuptim. Divorc ose më mirë braktisje). Dy skaje që s’mund të ndriçohen pa njeri tjetrin. Se dhe atdheu s’ka kuptim pa frymën e poetit, se dhe skaji tjetër do ishte frymor i pafrymë.  Ka një marrëveshje tepër të veçantë midis Martin Camajt dhe atdheut.”Marrëveshja rrodhi sepse unë nuk ia preva kurrë rrugën Dranjës”(f.75), ndërkohë as Dranja s’u muarr me të. Ka një kthim shpine nga të dy dhe, do vinte një kohë, që do gjykoheshin distancat e braktisja do rëndonte si baltë e rëndë mbi atdheun. Por poeti e ka atë me vete si pikë diellore në sy. Në ashtin e mëmëdheut ai sheh si në pasqyrën e botës gra e vasha, nuse, malësorë, zogj e flutura. Të gjitha mbi Drin. Atje është qafa e botës, si çdo vendlindje për çdo poet. Dhe përmbi, një hënë ku mbillen të lashtat, malin dhe detin, dëborën dhe delet…dhe shira të kithtë..Pulsi i poetit rrjedh në damarët e saj, por vetëm në gjumë. Gjithçka nderim dhe vuajtje, por jo harresë. Gati gati një zemër e përbashkët në dy trupa. Si dy enë komunikuese që çuditërisht, në këtë rast, nuk rrjedhin te njëra tjetra.. Dhe kënga e humbjes, për më të dashurin që mungon.., për Dranjën.

***

Është e patjetërsueshe Dranja për poetin. Ajo, e vo-gë-la, mbart mbi shpinë të gjitha vulat e kontinentit. S’ka rëndësi perimetri i pafund i sferës, por pika e qendrës, cilësia jo masa, zemra jo trupi. Për poetin që i ngre ultësirat në Himalajë, ajo është dhe histori dhe dhimbje, por sidomos FRYMË, frymë e ngujueme në asht, e sidomos dëshpërim e mall poetik…Portrete me pamje të zbeta në pasqyra të grricura. Pasqyrë e njeritjetrit larguar. Si të gjitha mendjet e ndritura të Rilindjes, gjak i shprishur shpërndarë gjithandej, por nga i njëjti burim zemre. Për Martinin vetëm në ide, jo në ndiesi, imazh, jo prekje. Andej  prej së largu në një shtëpi të vetmuar, ai ka një turbullim të tmerrshëm poetik tek shikon nga dritarja zogjtë që fluturojë ” zogj sa të zit e thoit”(f.76)..atij dhe breshkat e tjera (shtetet a fiset) i duken pa asht e pëlcet përbrenda  kur mendon vragat e ashtës së tij e zërin e idhët, klithmën e “zojës së vjetër tue rrah shkurret me njanën furkë” Dhe shtanget dhe pikëllohet “qysh se e humba sysh..”e shpreson se do ta shohë njëherë… Iku djalosh Martini dhe u thinj në pritje. Por,oh! Koha e pritjes e shpresës, dhe e mallëngjimeve, sosi… Atdheu kurrë nuk “shkoi”tek ai. Rrugët qenë thyer. Kish të bënte me një atdhe që s’kish nevojë për frymën e bijve të vet. Kjo është më tepër drama e atij që mohon më të mirën e vetvetes.…

***

Shpesh ashti i Dranjës barazohet me ashtin e njeriut ”pa kapuç shqiptari”, pa trajta malësorësh ngelur nëpër shtigje bore. Ia ka ënda ta paraqesë shqiptarin, jo vetëm shqiptar, por njeri, njeri   universal. E këtë e realizon vetëm arti i madh, arti , që pavarësisht ku lind, e kapërcen burimin e shkon në detin e të gjithëve.

Të shqetëson qëndrimi i poetit ndaj atdheut, që kaq shumë heshti për më ballëndriturin bir të tij. Ai që jetoi në mes të Gjermanisë moderne me të gjitha të mirat për rreth, ai profesori i universitetit ku ligjëronte shqip, ai me aq shumë miq, studentë , poetë, akademikë, edhe mund të heshtte, edhe mund të urrente, por jo, thotë e gjithë vepra e tij. Ai e dinte se poeti pa atdhe është i parrënjë, i palumtur. (Mbi kulmin e shtëpisë së tij një krah shpendi  i zi si nata. Ky krah e ndoqi kudo që shkeli nëpër Evropë. Fatalisht i zi.) Këtu qëndron humnera shpirtërore e krijuesit, sepse vetëm atdheu të jep emër. Le të jesh i njohur në kontinent, le të barazohesh me poezinë më të mirë të kohës, vulat e vlerave, t’i jep vetëm atdheu. Dhe Martini kish aq shumë nevojë të verifikohej, aq shumë nevojë për dorën e nënës që e kish braktisur pa të drejtë. Dhe një zë intelekti nga të vetët, kurrë nuk e ndjeu në vesh. Dhe vdiq pa e marrë vulën. Dhe kur i bëhej se dëgjonte një jehonë zëri nga ashta, asgjë e re, nga atdheu “mbi Drin”.. E flaku zogun e borës kryepingul në xham e la atje dy pika gjaku”(f.96), dy pika gjaku si dëshmi, se heroizmi ka dhe trajtë tjetër.., braktisjen, harresën, ose moskuptimin ..

***

Dranja tashmë është kujtim, ama, kryezonjë e librave të tij. Dhe “dëshiroj të mbesë përherë aty “(f.78). I ftohtë atdheu i Martinit, rrashtëgur. Mermer me statuja të vdekura, pa vena gjaku përmes. Por poeti ia fal heshtjen, fyerjen, mosnjohjen, mohimin, kokëpremjen, vetëm, ..(shihni sa pak kërkojnë poetët) të mbetet e vetmja hajmali “me mbetë gjithmonë para syve të mi si hana me fytyrë tjetër, gjithnjë e re dhe e vjetër në andrra e rrëmime..”(po atje) Shira të kithtë dhe borë dhe një brymë e përhershme vesh xhamet e mjegulluara të dritares.. Fort mirë e di se një gjëmë i ka ndodhë Dranjës. “rrashtës i shihen tash(jemi në vitet 70`)vetëm njolla të gjelbra e rava e  deje gjaku..” Tash raportet e tij me të janë vetëm raporte dijesh e përvojash, histori dhe traditë dhe zhgënjim i plotë pa kthim.

***

I virgjër. Si bredh. Që lartësohet në vetmi. Dallandyshja s’ka rrugë tjetër veçse të zbardhet. Në distancën që sa vjen e zmadhohet midis tij dhe atdheut, ka një mëri në mes. Një kthim shpine. Mur më mur. Dëshira për kthim tretet. Si plangprishës, jo se jo. Dhe ai bëhet vazhdimisht atje. I dëgjon tek zbrezin orteqet. “Është barrë e vrame në bark të nanës” e kafen e pi të hidhur. Dhe cermoninë e mortit e ngrë atje, atje ku vatra e shuar ndez qirinjtë, ku nxijnë rrasat e tumtarit, ku hesht i ftohtë rrethi i hirit, ku shqyen fytyrën ujku i habitur, ku një pishë e heshtur nusëron në hone, ku loti e djeg syrin faqeve të nënës mespërmes,…

E guri u bë mall, e malli u bë qyqe, e qyqja u bë motër… E lugjeve të bardha qan me kujë : O vë-lla, ku je, në ç’gur a degë dielli je tretur, o Gjon, o Gjon ,o vë-lla…!

Por,dhimbja për të nuk dhëmb më..

“Tash qëndrojnë pezull shkëndijat… bërthamat e dritës ose mardigalet e mia, varg.”

***

Kthimi i Martin Camajt tash së voni në altar, të kujton një dhomë muzeu, me çelsa në bravën e harresës. Është një akt kortezie pa e bërë të vetin. Formaliteti i ndereve dhe dekoratave për të, për Nënë Terezën, Faik Konicën, Ernest Koliqin, Mithat Frashërin, Isuf, Luzajn, Gjergj Fishtën, Arshi Pipën,  etj etj., sikur të kujton një ftesë për të heshtur. Komuniteti shqiptar nuk është i gatshëm t’i bëjë frymë e veprim, funksion e pika referimi e, rrjedhimisht, jo lëndë të ndërgjegjes kombëtare.

Dhe atje në altar, ka një heshtje të pëzishme, një kontraditë të mbyllur që nuk pranon të sqarohet. Dhe një kodoshllëk. Atje ku pranërrinë nderet e kombit, akoma çirren zërat panegjirikë për nënën Shqipëri, me gjak e lule mbuluar, dithirambe mbërthyer me gozhdë të ndryshkura, vaj pushkësh e male që s’dinë përse mendohen, bunkerw e vrasje dhe skelete të zgjatura metalikë si me qenë një pyll armature.. Martini hesht. Si statujë që s’duhet të zgjohet nga mermeri. Por, dhe kështu, ai godet fisnikërisht si poet. Bleta është kthyer në flutur të murrme, anonime e popullore nga “ata që shkruajnë ndër ne” ..që vjelin në ty fjalë e trajta e rima “ figura të vjetërueme e deri shëmbëllesa ku fshihet palca e dhunës”(f.88) Ndryshimet e frymës poetike me folklorin –sqaron poeti-duken si motër e vëlla, por ndryshojnë esencialisht si gjumi e vdekja, që s’shihen për së gjalli në jetë, vetëm ti si libër e unë si rrashtë”

***

Martin Camaj është poeti më modern që lidh natyrshëm poezinë e re shqipe me De Radën, Mjedën, Migjenin,  – syth i ri përtëritws i traditës më të mirë, sup më sup me poezinë evropiane.

E, paçka se jo fizikisht pranë, Shqipëria është e gjithhershme, kryezonja e dremitur e ëndrrave të tij, paçka se herë herë e humbet besimin ndaj ashtës”si i ati që  shihte shpatullën e berrit dhe nuk i beson më profetizmit primitiv, ai gërmoi vazhdimisht në rrasht, në lëkurën e pergamenëve të lashtë e, atje, thellësive e honeve, gjeti fytyrën e saj, tempullarë si të Afërditës.

 

Filed Under: ESSE Tagged With: DRANJA “ FRYMA, E NGUJUEME NË ASHT”, Martin Camaj, Pirrro Loli

MARTIN CAMAJ: MALËSORI BUJAR DHE EVROPIANI ERUDIT

March 15, 2017 by dgreca

*Të tjerët për Martin Camajn, në kujtim të 25-vjetorit të vdekjes/

* Megjithë “mospërfilljet ndaj tij dhe megjith portën e mbyllur për të, në këtë 25-vjetor të vdekjes, Martin Camaj gjithnjë bën thirrje:“Avitu njeri! Afrohuni shqiptarë!/

1 Frank shkreli (2)

Nga Frank Shkreli/Në një shkrim me titull: Martin Camaj përherë me ne”, të shkruar më 2010, Ardian Klosi do ta cilësonte Profesorin me origjinë nga Dukagjini, si të “Përzemërt, me një mirësi të kultivuar, kur bashkohej malësori bujar me europianin erudit”.  Ismail Kadare e ka quajtur Martin Camajn, “Shkrimtari i Lartësive”, ndërsa ka shkruar se “Ndjesia e parë që provon lexuesi kur hyn në botën letrare të Martin Camajt është ajo e lartësisë”.  Ismail Kadare shkruan edhe për “vetminë e shkrimtarit”, duke nënvijuar se “Martin Camaj ka qenë, pa dyshim, shkrimtari më i vetmuar shqiptar i gjysmës së dytë të shekullit të njëzetë.  Duke i strehuar ngjarjet dhe personazhet e veta në një lartësi, që iu siguronte pavarësinë, ka kujtuar ndoshta se do ta mbronte artin e tij prej ndikimit të katrahurës shqiptare, asaj së cilës kujtonte se i kishte lënë lamtumirën”.

200px-Martin_Camaj

Ne Foto:Profesor Martin Camaj/

Në këtë frymë të katrahurave shqiptare, Ernest Koliqi shkruante se Martin Camaj ishte “Pjestar i një djelmënije të vrugosun në shpirt nga nji stuhi ngjarjesh tepër shqetsuese, të nji djelmënije që u randue me vuajtje të pameritueshme ç’se filloi me marrë mend” dhe si i tillë, “Njofti mërgimin, burgimet, fushat përqendruese, punën e përdhunëshme…”  Ernest Koliqi, bashkpuntor i ngusht dhe mentor i Camajt, ka shkruar se Martin Camaj, “Trimnisht ka përdorur penën si të parët e tij taganin dhe pushkën”, duke thënë se, “Fisnikija e lashtë e malësorve, kalorsija e natyrshme që u pajisë shpirtin, pikon papritmas edhe në vepër të këtij pinjolli të tyne, e i cili e di harresën në të cilën bota e huej dhe vendase i la malet tona.”  Si pinjoll i atyre maleve, shkruan Koliqi në parathënjen e veprës së Camajt, “Djella”, Martin Camaj e kishte gjithmonë, “Parasyshë mospërfilljen e paevarëshme që shumica e qytetarëve ka dëftue për këta fatosa të lindun, e të cilët si kala e gjallë mbrojtën kombin nga sulmet e sllavëve”.   Megjithkëtë,  Koliqi shkruan se në veprat e tij, Camaj  “Lëshon nji kushtrim jo ma luftarak, por paqsuer, plot shpirtbardhsi dhe flakë dashunije vëllaznore”, duke cituar poetin:

“Avitu, njeri!

Nga palci i urrjejtjes dëshiroj me dalë

Si bima prej fare në pranverë”.

Edhe Ismail Kadare ka shkruar duke aluduar për këtë mospërfillje të shumicës së qytetarëve ndaj shkrimtarit dhe poetit Camaj, për të cilën ka shkruar Ernest Koliqi, duke theksuar se,”Përpara këtyre portave u gjend një ditë Martin Camaj.   Nuk ishte i nxjerrë jashtë mureve, si Fishta, Konica, Koliqi, por kjo nuk e bënte më pak të ndërlikuar problemin e tij.  Kishte qenë thjesht nënshtetas i atij vendi që quhej Shqipëri, por asnjëherë brenda kullës letrare.  Ka gjasë që për një kohë të gjatë, në nënvetëdijen e tij shestohej e paarritshmja: të bënte pjesë një ditë në atë fis apo në atë urdhër trillan.  Brenda kullës, përveç hijeve të mëdha, ishin shkrimtarë të gjallë, të ngjashëm me ta, por të padashur, si Lasgush Poradeci ose Mitrush Kuteli.  Siç ishin të pakuptueshëm për epokën brenda së cilës u gjendën, ashtu do të ishin më pas, kur epoka të ndërrohej.”

Megjithse gjatë regjimit komunist, “porta ishte e mbyllur” për shkrimtarë e poetë si Martin Camaj, Kadare shkruan se Camaj  “Nuk i lejoi vetes asnjëherë që, duke përfituar prej lirisë që i jepte mërgimi të shkruante kundër sivëllezërve të tij në Shqipëri. Ishte e vërtetë se në kohën që ai kujtohej e bëhej merak për ta, ata nuk u kujtuan kurrë për të, por kjo nuk e shtyu asnjëherë t’u mbante mëri për shpërfilljen apo harresën e tyre të gjatë.  Ishte i ndjeshëm për gjendjen e tyre, për optimizmin e rremë e për ankthin e fshehur me kujdes midis festës po aq të rreme”, ka thënë Ismail Kadare duke përfunduar se, “Në ngrehinën e përkorë të letrave shqipe, atje ku është duke zënë vendin e vet Martin Camaj, ashtu si në çdo panteon, hyhet vetëm prej një porte, asaj të madhes.  E ajo portë, siç e tregon emri, nuk njeh veçse arsyet e mëdha”, ka vlerësuar Ismail Kadare veprën dhe personin e Martin Camajt.

Në vitin 2010, Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Bamir Topi, ka dekoruar shkrimtarin dhe albanologun Martin Camaj me urdhërin “Nderi i Kombit” duke u shprehur se,”Kur kam firmosur Urdhërin “Nderi i Kombit” për Martin Camajn, kam patur parasysh përkushtimin e tij sipëror ndaj gjuhës sonë, artin e madh, dashurinë e vuajtur e poetike ndaj Shqipërisë së tij”, ka theksuar Presidenti Topi gjatë ceremonisë së organizuar me atë rast.  Gjatë fjalës së tij Presidenti Topi u shpreh gjithashtu se në jetën e Camajt, pamundësia e kthimit është tragjike, por fatlume për letrat shqipe. “Në asnjë vepër tjetër të letërsisë shqipe, nuk gjejmë kaq shumë atdhe, kaq shumë fëmijëri, kaq shumë vendlindje”, ka thënë ish-presidenti Topi.

Ardian Klosi, i cili ka shkruar se kishte njohur Martin Camajn për dy vjet pas shembjes së komunizmit, ka thënë se Martin Camaj kishte luajtur një rol të jashtzakonshëm në jetën e tij dhe se ai kishte qenë gjithashtu edhe njëri ndër kontribuesit kryesor në Lidhjen e Shkrimtarëve e Intelektualëve të pavarur, themeluar në qershor të vitit 1991.  Ardian Klosi ka shënuar se, “Pak ditë para se të vdiste i dërgoi me telefon lidhjes sonë këtë mesazh që u bë më pas i famshëm për fjalinë e tij të fundit: “Të dashun miq e vllazën shqiptarë, intelektualë, artistë dhe mbarë popull shqiptar, përshëndetjet e mija ju janë drejtue të gjithëve.  Gëzohem pa masë se keni vendosë të vlerësoni veprën time: ky vlerësim na afron.  Bâtë burrninë të më shtini në rreshtin tuej.  Ndonse të ndamë për një gjysmë shekulli, unë jam i jueji e ju jeni të mijt. Martin Camaj.”

 Megjith “mospërfilljet ndaj tij dhe megjith portën e mbyllur për të, në këtë 25-vjetor të vdekjes, Martin Camaj gjithnjë bën thirrje:“Avitu njeri! Afrohuni shqiptarë!

Filed Under: Opinion Tagged With: EVROPIANI ERUDIT, Frank shkreli, MALËSORI BUJAR DHE, Martin Camaj

LARG ATYNE QË FLASIN SI UNË

March 12, 2017 by dgreca

Nga Fritz RADOVANI:  U BANE  25  VJET…/

200px-Martin_Camaj

MARTIN  CAMAJ  (21 KORRIK 1925 – 12 MARS 1992)/

  LARG ATYNE QË FLASIN SI UNË/

Fishkllim ere ndër shelqe të ngrime/

me ujna prrojesh/

veshtoj, te zanafillja, truemje/

se si i falen dreqit shpirt e korp,/

bé të forta/

mbi gúr qiell e dhé./

Jam larg atyne që flasin si unë/

sa hana që bie prej rrezje në rreze

e pi qumësht n’ vedra lanun jashtë

për me vu mazë.

Hutini i shkambit n’ agim

dhe guri n’ ujë përpijnë tingullin

e kuvendit të keq: n’ agim

njeriu bekon diellin si unë!

Shenim nga F. RADOVANI: Asht marrë nga Libri  M. CAMAJ “Poezi”, 1991, fq. 90. Münchem.

Melbourne, 12 Mars 2017.

****

SHKURT-JETA-VEPRA

Martini lindi në Dushman të Dukagjinit më 13 korrik1927 në vendin e quajtur Telumë. I biri i Kolë Camës, njëherësh bari e bujk. Tereza, e ama ishte nga Prekali, lindi i treti ndër shtatë fëmijë. Datëlindja 1925 duket të jetë një gabim shtypi[2]. Vendlindja e tij është “… në një vis të egër, ‘ku s’ka shkelë kurrë kamba e kalit’, kaq i thyeshëm ashtë ky vend”, sipas vetë Martinit. Në vendlindje kaloi dhjetë vitet e para të jetës së tij. Nis të fitojë në mënyrë autodidakte njohuritë e para në shkrim e lexim shqip dhe matematikë. Kjo gjë do t’i binte në sy ish-pagëzuesit P. David Pepës OFM, duke e nxitur të ndërmjetësojë pranë instancave eprore në Shkodër që të ndërmerrnin përpjekje për arsimimin dhe përgatitjen – pse jo – për meshtari.

Në vitin 1935 vendoset përfundimisht në Shkodër dhe fillon të marrë arsim të rregullt pranë kolegjit jezuit “Xaverianum”, ku do kalonte edhe tuberkulozin. Rektor i kolegjit atbotë qe P. Giuseppe Valentini SJ, prej të cilit mësojmë se arsimin fillor 5 vjeçar e kishte përfunduar në 4 vjet. Pesë vitet në vijim ai ndoqi rregullisht gjimnazin, gjë që i dha të drejtën për të vijuar studimet në liceun klasik të kolegjit. I ati vdes pak vite pasi Martini i vogël u fut në Kolegjë. Studimet detyrohet t’i ndërpresë në vitin e tretë, më 1946 – mbas mbylljes së instituteve fetare të Shkodrës.

Themeloi në Prekal shkollën ku veproi si mësues i vetëm deri më 1948. Camaj merrte pjesë në rezistencën kundër partizanëve komunistë me çetën e kap. Gjon Destanishtësdhe në gushtqe i detyruar me jetue në ilegalitet deri sa ia arriti me ikë në Jugosllavi bashkë me Át Daniel Gjeçajn OFM dhe grupin e përbërë prej 36 vetësh. Kështu nuk pati më rast të kontaktojë me familjen, një vëlla i tij bëri 30 vjet burg. Kryen për tre muaj një kurs intensiv për mësuesinë në Pejë (1 korrik – 30 shtator 1949), mandej punon një vit (1949-’50) mësues në Tuz në shkollën “Mahmut Lekiq”

Viti 1950 e gjen Martinin në Beograd ku u regjistrua në universitetin e kryeqytetit jugosllav. Diplomohet pas pesë vitesh më 2[0] korrik 1955 duke dhënë provime diplome në degën e filologjisë romane me fusha kryesore gjuhë dhe letërsi italiane[1]. Në qershor 1951 martohet në fillim ne bashki, mandej ne kishën ortodokse e më pas atë katolike me mësuesen Nina Bogdanoviç. Pas mbylljes së studimeve në Beograd, Camaj përgatitet për formimin pasuniversitar në albanologji pranë fakultetit filozofik të Univ. të Sarajevës, i udhëhequr nga albanologu prof. Henrik Bariç – kryetar i Institutit Albanologjik në Sarajevë Në bashkëpunim me të dhe me mentorin e dytë prof. Rikard Kuzhmiç vendos të promovojë në filologji duke përzgjedhur si temë doktorate “Gjuha e Gjon Buzukut”. Kërkesa përkatëse e mentorëve të tij miratohet prej këshillit shkencor të atij fakultet në mbledhjen që u mbajt më 16 shkurt 1956.

Po atë vit, duke parë shëndetin në rënje të profesorit dhe gjendjen e rënduar në Republikën Federale, vajti në Itali (të paktën qysh më 20 shtator të ’56s) ku e shoqja nga sëmundja detyrohet të heqë një veshkë. I ndihmuar nga Ernest Koliqi dhe profesorëve të vjetër të kolegjit jezuit P. Luigi Rosa dhe P. Zef Valentini, atë kohë drejtues i Institutit të Studimeve Shqiptare, si dhe Katedrën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe pranë Universitetit të Romës, pasi i njihen studimet e kryera ne Universitetin e Beogradit, regjistrohet në vitin e tretë studimor në Fakultetin e Letërsisë dhe të Filozofisë të atij universiteti. Këtu studion letërsi latine, italiane, filologji romane e sllave si dhe gjuhë e let. shqipe, ndërkohë pati rastin të ndjekë leksione nga Giuseppe Ungaretti dhe të njohë prej së afërmi poezinë e tij. Nën mentoratin e Koliqit më 15 mars 1960 mbron me vlerësime maksimale pranë Universitetit te Romës, tezën e doktoraturës mbi “Mesharin” e Gjon Buzukut, e cila u botua po atë vit si botim i revistes “Shêjzat” (që e redaktonte tash tre vite dhe do ta bënte deri më 1971 nën titullin: Il Mesale di Gjon Buzuku. Contributi linguistici allo studio della genesi. Gjatë periudhës së studimeve Camaj iu perkushtua veçanërisht kërkimeve shkencore në terren ne fshatrat e ngulimeve arbereshe. Qysh më 1959 Koliqi i mundësoi të punojë si lektor pranë Universitetit në Romë, gjë që zgjati deri nga fundi i 1960. Kërkimet akademike të Camajt u përqendruan në gjuhen shqipe dhe dialektet, në veçanti në gjuhën e arbëreshëve të Italisë jugore. Në Romë ndjek rrethet letrare të këtij qyteti, ku njihet edhe me autorët emigrantë nga vende të ndryshme lindore, rusë, rumunë dhe sidomos me poetë baltikë. Ishin të gjithë anëtarë të një PEN-klubi me qendër në Londër.

Në dhjetorin e 1960s vendoset në Mynih të Gjermanisë me një bursë dhjetëmujore të akorduar prej fondacionit gjerman DAAD (= Shërbimi Gjerman për Shkëmbimin Akademik) për të cilën hyn dorëzanë me rekomandimin e vet etnologu dhe folkloristi Alois Schmaus, që drejtonte atëkohë Seminarin e Sllavistikës pranë Univ. Ludwig-Maximilian. Camaj përzgjedh si vend studimi Seminarin e Gjuhësisë me synimin që të përvetësojë metodat e studimit gjuhësor historiko-krahasues.

Për përfundimin me sukses të kësaj ndërmarrjeje Camaj mbështetet për disa vjet me radhë nga fondacioni i DFG-së (Shoqata e Kërkimit Shkencor Gjerman), i cili i akordon një bursë kërkimore për të mbrojtur gradën e habilitacionit. Këtë gradë e fiton më dt. 21 janar 1965 me venia legendi në albanologji duke fituar në të njëjtën kohë edhe të drejtën me qenë Privatdozent – përvojë që e kishte ushtruar si lektor vullnetar për realizimin e programit universitar duke dhënë kurse hyrëse të gjuhës shqipes qysh prej semestrit të dimrit në vitin akademik 1961/’62. E shoqja, Nina, e cila jepte gjuhë ruse në “Bocconi” të Milanos si asistente në v.akademik 1961/’62 shkon pranë Martinit më 1962 ku ajo do të punojë për pak vite pranë “München American Elementary School” si mësuese dhe bibliotekare. Në vitin 1964 Nina hyn në Urdhnin e Tretë Françeskan duke marrë emrin Motër Elizabeta. Ndarja përfundimtare me Martinin ndodh në vitin 1968, dhe mbas kësaj date Nina kthehet në Milano ku do të jetojë deri në nandor të vitit 1987[3].

Prej 1965 deri në 1971 qenë vitet vendimtare për konsolidimin e vatrës albanologjike duke e vështruar si fushë komplekse të kërkimit shkencor. Më 1969 martohet me Erikën, me të cilën nuk do kishte fëmijë. Më dt. 16 korrik 1971 merr emërimin si profesor joordinar në albanologji, ndërsa më 14 shtator 1978 emërohet ordinar me marrëdhënie punësimi të përhershëm, më 30 shtator 1990 lirohet nga detyra si profesor i emerituar. Jetoi në Lenggries, vend që i kujtonte trojet ku kishte lindë. Vdes më 12 mars të vitit 1992 në Mynih.

 

VEPRA

Është përfshirë thuajse në të gjitha antologjitë dhe veprat ku flitet për shkrimtarët shqiptarë.

Kërkimet akademike të Camajt u përqëndruan në gjuhën shqipe dhe dialektet, në veçanti të atyre në Italinë jugore. Veprimtaria e tij letrare në harkun 45 vjeçar ka disa shkallë zhvillimi. Ai e nisi me poezinë, zhandër mbas të cilit i mbeti besnik gjithë jetën, kurse gjatë viteve të fundit u përqendrua shumë tek proza. Vëllimi i tij i parë me varg klasik “Nji fyell ndër male”, Prishtinë 1953 (Një fyell ndër male), dhe “Kânga e vërrinit”, Prishtinë 1954 (Kënga e lëndinave), u frymëzuan nga banorët e zonave ku lindi, malësorët e veriut, mbas të cilëve qëndroj shumë i afërt shpirtërisht edhe mbas shumë e shumë viteve në mërgim dhe pamundësia për t’u kthyer. Këto u ndoqën nga “Djella”, Romë 1958, një novelë me disa vargje mbi dashurinë e një mësuesi me një vajzë të re. Përmbledhja e poezive “Legjenda”, Romë 1964 dhe “Lirika mes dy moteve”, Munich 1967, kishte disa poezi nga “Kânga e vërrinit”, që u ribotuan në “Poezi” 1953-1967, Munich 1981. Vargu i pjekur i Camajt reflekton ndikimin e lëvizjes hermetike të poetit italian Giuseppe Ungaretti. Karakteret metaforike dhe simbolike të gjuhës së tij rriten me kohën, siç ndodh edhe me rangun e temave poetike të tij. Një përzgjedhje e poezive të tij e përkthyer në Anglisht nga Leonard Fox në vëllimet “Selected Poetry”, New York 1990 (Poezi të zgjedhura), dhe “Palimpsest”, Munich & New York 1991.

 

Filed Under: Sofra Poetike Tagged With: LARG ATYNE, Martin Camaj, QË FLASIN SI UNË

  • « Previous Page
  • 1
  • 2
  • 3
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • U FESTUA NË NEW YORK 114 VJETORI I KRYENGRITJES SË MALËSISË DHE 30 VJETORI I SHOQATËS MALËSIA E MADHE
  • PËRPJEKJET E SHQIPTARËVE NË MAQEDONI PËR ARSIM KOMBËTAR NË FUND TË SHEKULLIT XIX DHE NË FILLIM TË SHEKULLIT XX
  • Faik Konica, një nga figurat më të ndritura të mendimit shqiptar
  • Aristidh Kola dhe kulti i heroit
  • Këshilli rinor i QKSHA-Struga dhe kontributi në “Folenë e Shqiponjës”
  • MAGJIA E ARTIT LASGUSHIAN
  • Nga pafajësia në pafajësi…
  • Thimi Mitko, veprimtaria patriotike, jeta dhe kontributi atdhetar
  • “Ceremonia e 76 vjetorit të NATO-s dhe sfidat e gjeneratës tjetër”
  • Nga filmi “Adolescence” në realitet: Kush është fajtori kur shoqëria krijon vrasës: fëmijët që vrasin, apo ne si shoqëri që i kemi formësuar dhe shtyrë drejt kësaj pikë?
  • LETRA  E PROFESOR  YMER BERISHËS DERGUAR GJENERALIT  ANGLEZ  HADGSONIT MË 22 TETOR  1945
  • “7 MINUTA”…
  • “E kuqja Shqiptare” në New York
  • Diaspora shqiptaro amerikane nderoi ikonën e artit, humanistin Fadil Berisha
  • NJERËZ TË TRAZUAR…

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities...
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT