Nga Gëzim Zilja/
Vajtëm dhjetë ditë që u mbytëm dhe uji e balta, e pluhuri ka pllakosur qytetin. Nuk ka njerëz të gjallë ky qytet, të vdekur janë të gjithë?
Nëna ime është në moshën 83 vjeçare dhe gëzon shëndet relativisht të mirë. Pjesën më të madhe të kohës e kalon duke parë në televizor sidomos lajmet. Nuk e ka dashur asnjëherë rregjimin e kaluar për shumë arsye, duke përfshirë edhe vuajtjet e familjes dhe të burrit të vet nga politika. Po dje ajo më befasoi.
-Mos u mërzit,- më tha. -Po disa gjëra këta të sor(t)mit nuk i kanë hiç mirë. Nuk them se Enver Hoxha ishte i mirë, po ja ca gjëra nuk ishin keq atëherë.
-Pa hë?- i thashë duke e përkëdhelur butësisht. – Cilat janë ato gjëra që ishin të mira.
– Po ti mos u mërzit a të keqen nëna. Po unë do t’i them se ashtu i mendoj.
Dhe ime më, qetë e qetë, pa inat, pa mllef, shtruar por me një brengë të madhe në shpirt filloi të rradhiste një e nga një ashtu si i vinin në mendje, të mirat që kishte ai rregjimi i mëparshëm:
-A të kujtohet ‘’Bar Lulishtja’’ atje te ‘’Sheshi i Flamurit’’, ku kishte muzikë dhe kërcente çdo darkë gjithë njerëzia dhe nuk i trazonte kush? Nuk ka më të tilla. Tani futen nëpër ca vrima nëpër pabe e pube, hotele e motele pinë hashash e drogë e therren me njeri-tjetrin.
-Mbushur me lulishte ishte Vlora, plot me limona e portokalle, kishte stola edhe për pleqtë. Rrugët i fshinin përditë, nuk kishte pocaqira si tani. Unë të keqen nëna nuk dal dot as te dera sot, se rrugët janë gjithë baltë e pellgaçe, i ke parë vetë ti.Nuk kishte ushqime fallco atëhere, se të fusnin në burg, tani një zot e di se çfarë hamë.
Por po të të hiqnin nga puna shkoje e ankoheshe te sindikata dhe nuk të linin pa sqaruar. Tre vjet ju bënë sat motre që e kanë hequr nga puna këta qenbirqensh, mbeti gjyqeve dhe hajde ta gjejë të drejtën. Tani na ka zënë rrugën një fshatar nga Lumi i Vlorës se ka bërë shtëpi e duhet t’i bijem rreth e qark për të shkuar në shtëpinë tonë. Kujt t’i ankohemi?
-Ç’u bë gjithë ai kombinat i konservave që prodhonte për ne e për jashtë shtetit? Pse e prishën dhe e vodhën? Me punën në kombinat unë dhe shoqet e mia rritëm nga një tufë fëmijë.
-Po kjo hataja e re që i ka gjetur njerëzit tani? Këta komshijtë tanë që nuk kanë lekë për bukë i futën në burg për ujin e dritat? Po qysh do i paguajnë lekët kur i fusin në burg? Se po nuk punuan…?
– Enveri një herë në kaq kohë dilte në televizor, këta ngelën natë e ditë duke dalë. Po punën kush ua bën këtyre se këta rrinë gjithë ditën duke llapur e sharë njeri-tjetrin. Është mbushur me policë por njerëzit nuk po gjejnë derman. I ke parë vet ti si vriten në mes të ditës sidomos këtu në Vlorë. Një polic, Zylfon, kishim ne në lagje dhe nga ‘’shtatë’’ u shkonte juve të gjithëve. Dhe një peligaç (shume i shkurtër, një pëllëmbë) ishte, po juve s’guxonit ama… Sa dilte ai në lagje, në shtëpi e mbanit frymën. Vija nga turni i dytë unë, nga puna në shtëpi po nuk të trazonte njeri. Tani gjetëm belanë edhe në mes të ditës se të marrin çantën e të heqin vëthët nga veshët. Mos o zot, kemi a s’kemi kohë e takat, po duhet të çojmë e t’i marrim kalamajtë nga shkolla me prindër. Nuk mbaj mend unë të shkonit në shkollë ju me prindër. Vetë shkonit e vet vinit madje edhe kur shkollën e kishit te ‘’Fabrika e Orizit’’.
– Vajtëm dhjetë ditë që u mbytëm dhe balta, uji e pluhuri ka pllakosur qytetin. Nuk ka njerëz të gjallë ky qytet, të vdekur janë të gjithë? Gjynah mor bir gjynah…
-E ku i kanë pasuritë Enver Hoxha me shokët e tij, se nuk po shoh gjë? Po këta të sor(t)mit që deri dje nuk kishin brekë në bythë, nuk kanë lënë gjë pa vjedhur për sojin e sorollopin e tyre, e janë bërë me vila,me toka, me nga katër e pesë shtëpi, me pyje e male. Po pasuri e popullit është ajo se nuk kanë ku vjedhin tjetër. Edhe detin po e vjedhin, e kanë bërë me gardhe a të keqen nëna se po e sheh vet me sytë e tu. Ne edhe atë copë tokë në ‘’Çole’’ të babait tim dhe atë në ‘’Kume’’ të babait tuaj nuk po e marrim dot se ua kanë zaptuar çamët e gorishjotët. Vajtët dhjetë vjet me gjyqe e dale pa, ku jemi.
– Më dëgjon ti mua apo po sheh në televizor se nuk të vjen mirë,- mu drejtua pastaj duke e ngritur pakëz zërin. –Po ja që mendja më shkon dhe ca gjëra si këto që të thashë nuk më pëlqejnë. Kam edhe një dhe e do mbyll se e shikoj që të mërzita,- më tha ajo plakë e mrekullueshme që ka punuar gjithë jetën dhe ka rritur jo vetëm neve por edhe një pjesë të fëmijëve tanë dhe kurrë nuk është ankuar dhe nuk ka bërë of e uf. Ngriti dorën, më drejtoi gishtin dhe më pa me ata sytë e saj të lodhur por gjithë dritë:
-Po ç’janë gjithë këta skafistë, hajdutë e bakabonë që kini futur në parlament… Po ju i njihni shumë mirë se me ta jini rritur dhe e dini sesi i kanë bërë paratë. Turp është, turp i madh… – Në majë të gjuhës e kisha përgjigjen t’i thoshja se ata nuk i kam vënë unë moj mama, se ashtu e kështu, por zoti më dha aq mendje sa të kafshoja gjuhën e të mos përgjigjesha menjëherë. Dikur i thashë: -Ke të drejtë mama, ke të drejtë, ne i vumë, unë me shokët e mi i kemi vënë-. Dhe ajo grua tetëdhjetëvjeçare aq e mirë, e dashur dhe e duruar mu përgjigj:
-Ah! Ju e keni bërë atë mut, ti me shokët e tu!? Atëherë i rrini sipër, se mirë e keni-. As mora mundimin ta sqaroja më.
– Çoje televizorin tani te ‘’Bidaiu’’ se më duket vajti ora dhe thuaji asaj çupës të na i lexojë se nuk shohim tani se jemi pleq-. Kështu u mbyll paqësisht biseda për demokracinë me time më, ndërkaq që në TV filloi filmi indian.