Ne Foto:Fehime Pipa, Arshi Pipa, Mithat Gashi, Washington D.C. Qershor 1996./
Nga Mithat Gashi/
Në librin e tyne “Intellectual Virtues,” Roberts dhe Wood (2007), ndër të tjera, rreshtojnë disa virtyte cerebrale të inteligjencës njerëzore.Ndër këto janë:
1) dashunia për ta ndjekë dijen;
2) guximi intelektual;
3) qëndrueshmënia ndaj bindjeve kur ke fakte dhe arsye edhe kur ato nuk janë popullore;
4) përultësia – mos me shkarravitë a me shkrue për me ra në sy, por se ke diçka thelbësore që don më e thanë;
5) autonomia – kur nuk pranon çdo lloj ideje pa e sitë mbarë e mirë. I rendita këto virtyte, sepse ma kanë sjellë ndër mend karakterin e profesor Arshi Pipës. Arshi Pipa e ka dashtë dhe ndjekë dijen. Ai kurrë nuk ka qenë i lëkundshëm në karakter dhe në mendime. Si rrallë kush, u ka qendrue besnik bindjeve të veta. Si intelektual i përgjegjshëm, Pipa kurrë nuk ka shkrue për me u dukë, por ka dashtë me e publikue atë çka ai thellësisht, ka mendue se asht thelbësore për t’u thanë. Profesor Pipa ka qenë mendimtar i pavarun, në kuptimin e plotë të kësaj fjale; nuk ka pranue çdo lloj ideje pa e futë në sitën e vet të arsyes dhe llogjikës.
Në temën e sotme, unë do të përqendrohem tek virtyti i guximit intelektual të Profesor Arshi Pipës, dhe për të ilustrue guximin e tij intelektual, do të jap vetëm pak shembuj tue i bâ nji vështrim veprave të tij në: poezi, kritikë letrare, gjuhësi, analiza politike, si në publicistikë dhe veprimtari.
Roberts dhe Wood (2007) theksojnë se forma ma e dukshme e guximit intelektual asht rezistenca në mbajtjen e pikëpamjeve jopopullore. Për të mbërri në konkluzionin e pikëpamjeve jopopullore, duhet të merren në konsideratë të gjitha faktet dhe anët e argumentit.
Kur Arshiu ishte i ri, ideologjitë marksiste kishin penetrue në rininë shqiptare, sidomos në Korçë dhe Shkodër. Pushtimin e Shqipnisë nga Italia komunistët e shfrytëzuen më rritë radhët e tyne. Siç pohon edhe vetë Pipa, elementë të ndryshëm u munduen me e futë në radhët e komunistëve, por aj, tue përdorë synin kritik dhe intuitën, dijti të dallojë të keqen prej të mirës. E pa qysh herët që komunizmi nuk asht sistem i mirë për njerëzimin. Dhe për kët arsye nuk e pranoi atë idelogji.
Tash po jap disa ilustrime të shkurta të guximit intelektual të Pipës në fushat që përmenda ma parë:
Poezia e Pipës
Në “Libri i Burgut”, jo vetëm që në kohën ma të vështirë Pipa merr guximin me i bâ kritikën e duhun sistemit komunist, por ai i len historisë së letërsisë shqipe nji testament mbi krimet e komunizmit. Në parathanien e këtij libri, shkrue në vitin 1958, ai tregon se zgjodhi vargun, jo sepse vargu asht sintetik dhe zen vend ma pak, por donte të paraqiste jehonën e shpirtit tue kapë momentet e realitetit, ose siç shkruen ai vetë: “me ruejtë çasin, çasin vështrimplotë, herë mbas here, në mënyrë qi ndija e kohës, e asaj kohe, të mbetej e gjallë.”
Nji prej përshkrimeve të këtij realiteti asht “Kanali” që tregon vuejtjen e të burgosunve në Kampin e Vloçishtit.
Poeti shkruen:
Kanali
Nga Korça bumbullon. Currila shiu
rrjedhin prej mushamas mbi krena e shroje.
Pështillen, struken gjindja ndër mbuloje:
nji lamsh ku qelben recka e mish njeriu.
Kur rojeve u tekej me u zbavitun
Merrshin ndokên nga puna, zakonisht
Fetarë a njerëz shkolle, dhe me bisht
Lopate u hyjshin sa t’ishin mërzitun.
Mandej nji doç i hypshin mbi kërbisht
Qi e ngitte posi kalin tu’ e shetitun
Përgjatë kanalit, “hyja!” tue i britun…
E ja diftojshin puntoris me gisht:
“Sabotator i poshtër! klysh i Carit!
Sabotoni po deshët ju të tjerët!…”
Zgërdhiheshin, ngërdhesheshin. At’herë
dy-tre zuzarë ma t’lig, shokët e t’parit,
shtymjen i jepshin n’gjol qi nga skarpati,
dhe t’qitmen kryet me hunj i rrijshin gati.
Në “Kështjelli” ku përshkruen jetën e burgut në Gjirokastër, Pipa shkruen:
“Kush e mendonte se prej ktij kështjelli/do ta soditsha rishtas pamjen tande”.
“kur me prindin erdha/te shpija e etnëve.
E shumta u dogjën. Nuk i dogj i hueji, /Greku, Italjani, por banori i tyne/Gjatë luftës qytetare…
26 vjet mbas shembjes së Murit të Berlinit, propaganda komuniste ende e glorifikon “Luftën Nacional Çlirimtare”. Pipa e ka shkrue në poezi qysh në vitin 1950, kur ishte në burg, se ajo ishte luftë qytetare, pra luftë civile.
Nëpër burgje, të burgosunve u banin edukim politik. Mbi këte, Pipa shkruen,
“Na thonë se sot na miq i kemi Grekët, /se jemi lidhun kundër komunizmit/me ta për nji qellim!…
Dhe në pjesën tjetër të strofës, ban pyetjen:
“Shqiptarë, a i njifni? /Harruet Hormovën? Kristo Negovanin, /shërbëtorin e Zotit e t’atdheut/therun me thika? Egzodin çam harruet?
Në pjesën përmbyllëse të kësaj strofe, Pipa deklaron:
Jo, nuk e due lirín qi m’falë anmiku!/Ma parë kalbem e vdes ndër kto bodrume/se me shpërblye kamatën e lirimit/me turpin e nji heshtjeje tradhtare!
Mund të gjejmë plot vargje të tjera ku shprehet guximi intelektual i Pipës në poezi.
Kritikë letrare
Arshi Pipa asht themeluesi i kritikës letrare shqiptare. Qysh në moshë të re, e pa se ndër letrat shqipe ekzistonte edhe boshllëku i kritikës letrare. Për këtë arsye, ai argumentoi se nuk duhet të çuditemi që nuk kemi kritikë shqipe, sepse “mungon materiali për t’u kritikue.” Në vitin 1944 nxori në botim revistën “Kritika” të cilën e drejtoi vetë. Në numrin e parë të kësaj reviste, në faqen 27, Pipa shënon se revista ka për qellim me botue në pjesën e parë prodhime origjinale dhe përkthime dhe në pjesën e dytë, kritikë lerare. Mbi kritikën letrare, Pipa shkruen: “N’art e ndër letra, në shkencë e në filosofi, e deri në fé, kritika asht baza e çdo ndërtimi të sigurtë. Kritika asht shêji i mendjes së pjekun. Derisa mendja nuk kthehet me rishikue atë çka ka bâ, tue e vlerësue, ajo asht ende fëminore. Ajo mund të prodhojë vepra madhështore, kur intuita e përpjek me burimin e jetës. (nxjerrë nga: https://gazetadielli.com/shpirti-kritik/#sthash.hDRa0IJ5.dpuf). Pasionin e tij për kritikën letrare, Pipa e vazhdoi ma vonë në Amerikë me botimin e Trilogia Albanica (1978), Montale dhe Dante (1968), me shkrimet që botoi në revistën “Albanica” të cilën e drejtoi vetë, etj.
Gjuhësi
Në librin Politika e Gjuhës në Shqipninë Socialiste (1989), spikasin njohunitë e Pipës në lamën e gjuhësisë, të metodologjisë hulumtuese, dhe të analizave teknike në linguistikë. Pipa muer guximin me i bâ nji autopsi procesit të standardizimit të gjuhës shqipe.
Në studimin e tij gjuhësor, Pipa vê në dukje mungesat dhe të metat methodologjike të tri veprave: 1) Drejtshkrimi i gjuhës shqipe (1973), 2) Fjalori drejtshkrimor i gjuhës shqipe (1976), dhe 3) Fjalori i gjuhës së sotme shqipe (1980).(Te plote lexoje ne Diellin e Printuar, Korrik 2015)
VATRA NDEROI KUJTIMIN E PROF. ARSHI PIPES NE 95 VJETORIN E LINDJES ME NJË KONFERENCË SHKENCORE
Të Hënën me 27 Korrik, në ditëlindjen e Prof. Arshi Pipës, Vatra organizoi një Konferencë Shkencore, ku u mbajtën kumtesa mbi jetën dhe veprimtarinë e Prof. Arshi Pipës në fushën e studimeve, të letërsisë, të përkthimeve, të publicistikës, të filozifisë, të kritikës letrare etj.
Në krye të sallës, një portret i Prof. Pipës, një karrige-ku ishin vendosë libra të tij dhe një buqetë lulesh, në urim të Ditëlindjes.Përmes ekranit shfaqej Prof. Arshi Pipa gjatë vizitës së tij në Shqipëri, takimi me njerëzit e dashur, motrat, shokët e fëminisë dhe të shkollës, si dhe zëshëm jepeshin kujtimet e tij të rinisë shkollore, studimet në Shkodër dhe Firence, pastaj arrestimi, burgu, arratisja, veprimtaria në SHBA.
Seminarin e ka hapë Kryetari i Vatrës, Dr. Gjon Buçaj, i cili pasi u uroi mirëseardhjen pjesmarrësve dhe ligjërusëve, tha:”… Mirëse vini në perkujtimin e prof. Arshi Pipës, në ditën e 95 vjetorit të lindjes, që “Vatra” ka organizue për t’a nderue me mirënjohje jo vetëm për kontributin që ai i ka dhanë kulturës shqiptare, por edhe për shërbimin që i ka ba kësaj organizate kombëtare, si përkrahës dhe, për nji periudhë të shkurtër njivjeçare, edhe si kryetar dhe editor i gazetës “Dielli”.
Nga ligjëratat e autorëve kompetentë, të cilët e kanë njoftë profesor Pipën edhe përsonalisht, do të njiheni me shumë aspekte të këtij personaliteti poliedrik të kulturës sonë: poet, shkrimtar eseist, polemist, kritik, filozof, pedagog, botues, studiues i palodhun dhe konseguent në qëndrimet e tij.
Komunizmin e ka pasqyrue dhe e ka quejtë ashtu siç asht, pansllavizëm në shërbim të nji iedologjije të huej kundër interesave të njerëzimit përgjithësisht dhe të kombit shqiptar në mënyrë të veçantë.
Kjo konferencë shkencore do të jetë nji kontribut i vlefshëm për njohjen e Arshi Pipës nga opinioni shqiptar dhe besoj se do të jetë nxitës për studime të ma tejshme të veprës së tij të larmishme.
Dëshiroj të shprehi mirënjohjen zotit Dalip Greca që, bashkë me ligjëruesat, ka koordinue organizimin e këtij përkujtimi dhe kam kënaqsinë t’ia kaloj mikrofonin që t’a moderojë këtë konferencë shkencore.”
Editori i Diellit, Dalip Greca, u shpreh se :-E kemi konceptuar këtë veprimtari shkencore si një festë të Ditëlindjes të Prof. Pipës,- është kjo arsyeja përse e kemi venë këtë karrige në ballë të sallës, ku janë librat e shkruar prej tij dhe një buqetë me lule.Lulet, natyrisht janë aty në vend të urimit.Aty do të ishte Prof. PIPA.
Gjithësesi, tha Editori, për ta nderuar Kujtimin e Prof. Pipës, do t’ju kërkoja që të ngriheni në këmbë dhe të mbajmë një minut Heshtje!
….I përjetshëm Kujtim i Tij!
Më pas editori bëri një koment të shkurtër: Në këtë veprimtari modeste, e para e organizuar nga Federata Pan-Shqiptare e Amerikës”VATRA”, që Prof. Arshi PIPA pati nderin ta drejtojë për një kohë të shkurtër, një vit, si dhe drejtoi e editoi Gazetën”Dielli”, studiuesit që kanë marrë përsipër kumtesat, do të sjellin madhështinë e figurës shumëdimensionale të Arshi Pipës, njëri prej princave të letrave shqipe,filozofit, poetit, studiuesit brilant, pedagogut të shkëlqyer,gjuhëtarit, kritikut, studuesit dhe mbledhësit të folklorit, qëndrestarit të paepur të burgjeve komuniste, denocuesit të ferrit komunist përmes Librit të Burgut, politikanit jo konformist etj.
E kanë vlerësuar Prof. Pipën personalitete të shumtë Kombëtar dhe ndërkombëtar.E kanë krahasuar me Nolin dhe Konicën si intelektual, ndërkohë që si antikomunist është krahasuar me Solzhenicinin në Rusi, Gjilasin në ish Jugosllavi, dhe…Prof. Arshi Pipa, i treti, si simbol i antikomunizmit shqiptar.
Por le t’ua lëmë radhën folësve dhe ekranit për të hedhur dritë mbi figurën e madhërishme të Arshi Pipës, tha Editori Greca.
Nga ekrani është shfaqë Prof. Pipa, i cili përmes kujtimeve tregon kohëlindjen(saktëson se ka lindur me 27 Korrik 1920 dhe jo me 23 shkurt- siç shënohej në listat e gjendjes civile Shkodër) tregon për vendlindjen, shkollimin, …flasin shokët e tij të klasës dhe lodrave, flasin motrat e përmalluara, që lotojnë përmes kujtimeve….dhe veprimtaria bëhet emocionuese.
Më pas gazetari Frank Shkreli, Ish Drejtor i Divizonit të Euroazisë në Zërin e Amerikës, sjell kumtesën e tij, ku hedh dritë mbi personalitetin e Arshi Pipës, të cilin e njohu nga afër.
Duke kombinuar kujtimet e Prof Pipës më kumtuesit, studiuesi Mithat Gashi solli kumtesën për kontributet e Prof Arshi Pipës në Letërsi, Kritikë Letrare, politikë, duke e vënë theksin tek guximi qytetar i intelektualit Arshi pipa. Z. Gashi solli dhe kujtime personale nga takimet me Prof. Pipën.
Elegjinë e Arshi Pipës për shokun e Burgut, bashkëthemeluesin e Vatrës, deputetin, Kristo Kirka,i shuar në Burgun e Burrelit, e përcolli sekretarja e Vatrës, Nazo Veliu.
Kumtesën e studiuesit Anton Çefa,” ARSHI PIPA, INTELEKTUALI, POETI, ATDHETARI IDEALIST, DEMOKRATI ANTIKOMUNIST NE 95 VJETORIN E LINDJES ” e përcolli Editori i Diellit, ndërsa studimin e gazetarit Astrit Lulushi”Montale, Dante dhe Arshi Pipa”, e përcolli gazetari Frank Shkreli.
Me shumë interes u ndoq studiuesi Idriz Lamaj me kumtin e tij rreth ç’burgosjes të “Librit të Burgut”. Tashmë prej kohësh dihet se libri doli nga qelitë e Burrelit në letra cigaresh, të palosura në përmasa të vogla, të fshehura në rrobat që ai ua jepte motrave për t’i larë. Transkriptin e atyre letrave, pati fatin që ta bëjë studiuesi dhe gazetari Idriz Lamaj, ish fqinj i Arshi Pipës.Përpaar se Lamaj të tregonte se si arriti që të bënte transkriptin e letrave, editori u tregoi pjesmarrësve një fotografi-Kartolinë, ku Prof Pipa, i shkruante Idriz Lamajt se ajo fotografi, ishte marrë përpara ish Burgut të Durrësit, ku ai vuajti 4 vite…Ajo shtëpi, atë kohë që Prof. Pipa shkoi dhe e vizitoi, e më pas u fotografua para saj , ishte kthyer në shtëpi banimi për romët, të cilët kur e panë profesorin, u frikën pasi menduan se ai ishte pronari…
Z. Lamaj demonstroi transkripet e letrave origjinalin e “Librit të burgut”. Me interes ishte dhe dëgjimi i një fragmenti bisedash zanore të Shkrimtarit Martin Camaj dhe prof. Arshi Pipës, që Lamaj i kishte sjellë enkas për këtë veprimtari….
Nga ekrani, aktori Juli Nënshati përcolli vargjet”Shemo Hajduti”një ndër perlat e Prof Arshi Pipa, e shkruar në toskërisht, por që më vonë hoqi dorë nga toskërishtja si protestë ndaj standartizimit të gjuhës shqipe dhe Kongresit të Drejtshkrimit.
Veprimtaria është mbyllë me pjesë nga dokumentari Kushtuar Prof. Arshi Pipës, i cili endet nëpër Shkodër, sodit Liqenin, Rozafën, dhe mjediset e Shkodrës Loce.
Për këtë Konferencë kishte dërguar studimin e tij nga Australia Fritz Radovani” DOSJA 1167: JA KUSH ISHTE PROF. ARSHI PIPA…”. Kjo kumtesë botohet në këtë numër të Diellit në print.
Në mbyllje të veprimtarisë, moderatori Greca tha:Shpresoj që me këtë veprimtari Vatra shleu një pjesë të vogël të borxhit ndaj udhëheqësit të saj dhe Editorit të Diellit, Prof. Arshi Pipa. Shpresoj, shtoi ai, që në një të ardhme jo të largët , Vatra, t’i propozojë Presidentit të Republikës, që Prof. Arshi Pipës t’i akordohet titulli plotësisht i merituar”Nderi i Kombit”.
VATRA’S EDUCATIONAL FOUNDATION
VATRA’S EDUCATIONAL FOUNDATION/
Vatra’s Educational Foundation is currently accepting scholarship applications for the academic year 2015-2016. Vatra has been providing financial support in the form of scholarships to hundreds of Albanian American students during the last five decades. This year, Vatra will be awarding several scholarships in the amount of $900-$1,000 to deserving students.
CRITERIA TO APPLY:
1. Applicants must be enrolled as a full time student at a college/university during academic year 2015-2016.
2. Applicants must be of Albanian descent. Priority will be given to members of Vatra and their children/grandchildren.
NECESSARY DOCUMENTS
Enclose documents in one envelope in this order:
1. Scholarship Application From. Click here for the application form.
2. An official (sealed) transcript from your school (copies will not be accepted).
3. Two letters of recommendation by individuals who have known you at least one year. One of the recommendations must be written by a high school teacher/guidance counselor or a professor. The letters must be sealed and signed.
4. A resume (no more than one page long) with a section on extracurricular activities.
5. A personal statement on the topic of what you hope to accomplish in your field of study, not to exceed one page (8 ½ x 11, single-spaced).
EVALUATION CRITERIA
1. Academic records
2. Extracurricular activities
3. Recommendation letters
4. Personal statement
Late applications will not be considered.
DEADLINE AND SUBMISSION
All required documents must be received in one package by Friday, June 12, 2015. Recipients of awards will be notified by Thursday, June 30, 2015. Forward all documentation in one envelope to:
Vatra’s Educational Foundation
Mithat Gashi, Chair
2437 Southern Blvd.,
Bronx, New York 10458
VATRA’S EDUCATIONAL FOUNDATION
SCHOLARSHIP APPLICATION FORM
(Please Type or Print)
First Name:…………………………………… Last Name: ……………………………………………………………………..
Mailing Address:……………………………………………………………………………………………………………………………………
Permanent Address:………………………………………………………………………………………………………………………………….
Telephone No: …………………… Fax No: ………………………………………………………………………………………………..
E-mail Address: ……………………………………………
Date of Birth: ………………………….. Birth Place: …………………………………………………………
Are you or anyone in your family a member of Vatra? Who? ……………………………………………………………………………………………..
How did you hear about us? ………………………………………………………………………………………………………………………….
Scholastic Record
Current College/University:……………………………………… City, State……………………………………………………….
Prior College/University: ……………………… City, State …………………………………………………………………………………
Undergraduate degree from:…………………………. City, State
High School:……………….. City, State …………………………………………………………………………………………
Major Field of Study:
Present Academic Standing: Freshman, Sophomore, Junior, Senior, Other: ……………………………………….
GPA_________ ……………………………………………………………………………….
Anticipated Completion Date of the Current Study Program:________………………………………………….
……..
DEKLARATË E FEDERATËS VATRA PËR ZHVILLIMET NË KOSOVË
Federata Pan-Shqiptare e Amerikes “Vatra” shpreh shqetësime të thella mbi gjendjen politike dhe ekonomike që është krijuar në Kosovë. Deklarata e Aleksandar Jablanovic, Ministrit të Kosovës për Kthim dhe Komunitete, ku i quan nënat shqiptare “egërsira” është ofenduese dhe destabilizuese për Kosovën.
Vatra i sheh kërkesat për shkarkimin e ministrit serb të Qeverisë së Kosovës që ofendoi shqiptarët dhe fatin e kompleksit të minierave të Trepçës si frymëzim i protestave në Prishtinë me 24 dhe 27 janar.
Federata Vatra vëren se populli është i pakënaqur edhe për shumë arsye të tjera. Papunesia e cila shkakton varfëri në popull, është në rritje e sipër. Simbas Agjencisë së Statistikave të Kosovës, 55.9% e të rinjëve të moshave 15-24 vjeç janë të papunësuar. Rinia nuk sheh angazhime serioze nga pushtetarët për përmirësimin e standartit të jetesës. Si rrjedhojë, është shtuar migrimi masiv i rinisë së Kosovës, që fatkeqësisht na kujton fillimin e viteve të 90-ta kur sërbët ushtruan formën e ngadaltë të pastrimit etnik në Kosovë.
Korrupsioni është një faktor tjetër që pengon zhvillimin ekonomik dhe stabilizimin e Kosovës. Simbas indeksit të perceptimit të korrupsionit, në dhjetor të 2014, Transparancy International e ka renditë Kosovën në vendin e 110, duke e barazuar me disa vende nga më të korruptuarat në Afrikë. Pra, përpjekjet kundra korrupsionit nuk kanë treguar asnjë progres. Investorët e huaj nuk rrezikojnë investimet e tyre në një vend me përmasa të mëdha të korrupsionit.
Në lidhje me kompleksin e minierave të Trepçes, Vatra e mbështetë deklaratën e ambasadorit të Britanisë së Madhe, Ian Cliff, i cili në nji ligjeratë në Universtitetin AAB ka theksur, “Trepça është në territorin e Kosovës, dhe ajo që është në territorin e saj është aset i Kosovës. Kjo nuk duhet të jetë temë e dialogut me Serbinë, por duhet të zgjidhet brenda Kosovës.”
Sipas Ambasadorit Cliff, Trepça nuk duhet te jetë në duart e agjencisë së privatizimit, dhe shqiptarët duhet të “lidhin pjesën veriore dhe jugore të saj, dhe të tërheqin ndonjë partner strategjik nga Evropa apo diku tjetër”.
Vatra shpreh dyshime se armiqtë shekullorë të shqiptarëve mundohen me çdo mundesi të infiltrojnë elemente ektremiste në Kosovë që të shkaktojnë destabilizim dhe armiqesi ndërmjet shqiptarëve. Nuk duhet të harrojmë faktin se sërbët dhe grekët u munduan të krijonin opinionin në botë se forcat e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës ishin forca islamike terroriste. Vatra këkon që institucionet shqiptare te kenë kujdes nga ndikimet e fqinjeve dhe grupeve mafioze për ta ndielle një pjesë të rinisë kosovare për ta bërë mish për makinerinë e luftës tek ISIS. Duhet te jemi vigjilentë ndaj elementeve te huaj, c’ka shkon ndesh me harmoninë tone ndërfetare.
Vatra e konsideron të drejtën për të protestuar në menyrë paqesore, si të drejtë demokratike, dhe mbeshtetë deklaratën e Quint-it, të ambasadorëve të Francës, Gjermanisë, Italisë, Britanisë së Madhe, dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikes, ku thuhet se e drejta për të demonstruar është vendimtare për një demokraci funksionale, por dhuna dhe vandalizmi ndaj pronës publike dhe private nuk është e pranueshme. Vatra mbështet opinionin e ambasadorës amerikane në Prishtinë, Tracey Ann Jacobson, dhënë Zërit të Amerikës, ku u bën thirrje subjekteve politike shqiptare për zgjidhjen e çështjeve me anë të dialogut.
Vatra e ka mirëpritë lajmin e fundit të kryeministrit të Kosovës, Isa Mustafa, ku paralajmëron largimin e ministrit Jablanovic dhe i bën thirrje Qeverisë së Kosovës që sa ma shpjet të paraqes në parlament projekt-ligjin për Trepçen si pasuri e patundeshme e Kosovës dhe vetëm Kosovës.
Operation Valuable Fiend: The CIA’s First Paramilitary Strike Against the Iron Curtain
Book Review/
Reviewed by Mithat Gashi/
After I escaped from Albania in the eighties, I had the opportunity to meet a number of Albanian personalities in the diaspora who had worked in different capacities with the Americans and the British during the late forties and early fifties to remove the communist regime in Albania. I also read Nicolas Bethel’s Great Betrayal published in 1984, and among others, I read Covert Action in the Cold War: US Policy, Intelligence, and CIA Opera¬tions by James Callanan (New York: I.B. Tauris & Co. Ltd, 2010), 268 pp., which devotes a chapter to “Albania OPC Intervention in Albania: An Experiment in Offensive Covert Action.” I also remember reading that Frank Wisner, the first director of covert CIA operations, referred to the Albanian case as, “a clinical experiment to see whether larger rollback operations would be feasible elsewhere.” A few months ago, Dalip Greca, the editor of Dielli, gave me Operation Valuable Fiend: The CIA’s First Paramilitary Strike Against the Iron Curtain by Albert Lulushi with a request to write a review.
Lulushi has given us a comprehensive interpretation of the CIA declassified documents on the failed covert activities by the Americans and the British to remove the communist government in Albania between 1949-1954. Lulushi’s interpretation of thousands of pages of documents and his review of hundreds of other primary and secondary sources increases our understanding of the events and adds to the body of knowledge on covert operations.
The context of the book about the need for “a broader spectrum of [American] covert actions” against the Soviet threat is provided in the first chapter (p. 7). According to Lulushi, the National Security Council (NSC) directive of June 18, 1948 sets the ground for such operations. NSC supported, “covert activities related to: propaganda; economic warfare; preventive direct action, including sabotage, anti-sabotage, demolition and evacuation measures; subversion against hostile states, including assistance to underground resistance movements, guerrillas and refugee liberation groups, and support of indigenous anti-Communist elements in threatened countries of the world” (p. 7).
The timing of the NSC directive perfectly matched with the efforts of King Zog, exiled in Egypt, to gain support from the Americans to topple the communist regime in Albania. King Zog was persistent in developing lines of communication with the United States.
Lulushi does not directly say it, but if the British, who had established Operation Valuable, had nothing to do in convincing the Americans to support a covert operation in Albania, Zog could be viewed as the ideologue that triggered the creation of Operation Fiend. King Zog presented convincing arguments that overthrowing the communist regime in Albania was in the interest of the west and in particular, the United States. The Americans agreed. But as it turned out, the United States did not have a well-designed strategy in establishing a Cold-War foreign policy. It took too much time to mobilize Albanian leaders in exile, to recruit and train volunteers, and then to send missions to Albania. The Soviets with expertise on counterintelligence helped the Albanian regime maintain control of the country.
The shifting relations between the Yugoslavs, Albanians, and Soviet communist leaders provided an opportunity for intervention. In January of 1948, Stalin urged the Yugoslavs to “swallow Albania” (p. 34). However, within six months, the Tito-Stalin split resulted in favor of the Hoxha regime. In June of that same year, Stalin expelled Yugoslavia from the Cominform. Five months later, December 23, 1948, King Zog expressed to the Americans that the timing was exceptional for a covert operation in Albania (p. 41).
In 1947, the Americans did not accept Zog’s proposal. Two years later, the Americans were ready, but not logistically prepared to help launch a swift operation. It took too long to develop and launch what would later be called the three-phase plan. The first phase was to create an Albanian Committee that wanted to remove the Hoxha regime. The Committee would take the responsibility for all activities against the communist regime in Albania.
Lulushi dedicates a full chapter on National Committee for Free Albania. It took many negotiations between the Albanian leaders in exile and the Americans to reach an agreement. Balli Kombëtar, Legaliteti, and Bloku Kombëtar Independent, the three major political parties in exile, wanted to liberate Albania from the communists. However, the leaders of Balli Kombëtar remained an obstacle; they did not want King Zog to reclaim the Albanian throne if the communist regime was removed, and they considered members of the Bloku Kombëtar “traitors”. Zog reassured both the Americans and the Albanian leaders in exile that after the overthrow of the Hoxha regime, a referendum would decide the form of government in Albania.
The second phase included propaganda activities and the training of Albanians to get them ready to enter in different parts of Albania. The third phase was the infiltration through “various means, including airdrops, beach landings, and overland border crossings” (p. 50).
However, time was running out. Lulushi points out that by July of 1949, the Soviets moved about three thousand advisers from Yugoslavia into Albania after the Tito-Stalin split. The Soviets practically ran every sector of the Albanian government. The Soviets had the expertise for counter-intelligence.
Making sense of all the de-classified documents, the author follows the progression of all events and sequences the facts in a story line. The book provides a detailed description of the creation of the National Committee for Free Albania (NCFA) and how the Committee functioned; it describes how, where and who trained the Albanian recruits; it provides itineraries and maps of the infiltration teams and their outcome; it dedicates two chapters on Kim Philby, and enough biographical information about the major parties involved in the operation; it shows the evolution of Project Fiend, the infiltration of Sigurimi agents in NCFA, and the involvement of the Yugoslav, Greek, and Italian intelligence services.
Contrary to Nicolas Bethel, Lulushi believes that Kim Philby was not the reason that Operation Valuable/Fiend failed. According to Lulushi, Philby was aware of the objectives and the strategy, but did not have the specific knowledge of the infiltration plans because the details of the operations were not shared between CIA and SIS.
However, referring to Kim Philby, Yuri Modin, the KGB controller for the “Cambridge Five” states, “He gave us vital information about the number of men involved, the day and the time of the landing, the weapons they were bringing and the precise programme of action… The Soviets duly passed on Philby’s information to Albanians who set up ambushes” (See Modin, Yuri. 1994. My Five Cambridge Friends, p. 123).
Lulushi argues that the majority of the “agents” infiltrated to Albania were captured after Philby was relocated to London, where ultimately he was forced to resign.
At the same time, in a new biography, journalist Ben Macintyre provides the following quote from Philby: “The agents we sent into Albania were armed men intent on murder, sabotage and assassination … They knew the risks they were running. I was serving the interests of the Soviet Union and those interests required that these men were defeated. To the extent that I helped defeat them, even if it caused their deaths, I have no regrets” (see Macintyre, Ben. 2014. A Spy Among Friends: Kim Philby and the Great Betrayal. London: Bloomsbury. Publishing. ISBN 978-1408851722.)
Macintyre believes that “James Angleton gave Philby over drinks the precise coordinates for every drop zone of the CIA in Albania.” A similar claim appears on Tim Weiner’s Legacy of Ashes: The History of the CIA, 2007, Doubleday. Weiner write, “Angleton gave Philby the precise coordinates for the drop zone for every agent the CIA parachuted into Albania” (p. 46).
Lulushi is in agreement with James McCargar who worked with Philby on Operation Valuable. McCargar argues that Philby would have not been able to provide the details of the operation in a timely fashion to lead to the immediate capture.
Throughout the book, the author discusses how the operation evolved over time. For example, how the OPC priorities shifted after [a] Greece was no longer a threat to be taken over by the communists, [b] Tito broke relations with Stalin; [3] the Soviet agents moved into Albania, etc. A more in-depth analysis of whether the operation was “a clinical experiment to see whether larger rollback operations would be feasible elsewhere,” would have added more to the book.
The book’s historical background on Albania between 1912 and 1949 could be improved. For example, the author points out that Zog’s agents assassinated Avni Rustemi to avenge his uncle’s death, Esat Pashë Toptani. There is speculation, but no hard evidence to conclude that Zog ordered the assassination of Rustemi. At the same time, the book does not mention that Zog was shot two times by Beqir Valteri as he was entering the parliament in February of 1924 and as a result Zog resigned his position as prime minister. Lulushi writes that Noli became the prime minister of a democratic liberal government. We may conclude that philosophically Noli believed in some form of liberal democracy, but he did not come to power through free, fair, and competitive elections. In another section, Lulushi writes that when the Italians invaded Albania, King Zog “took the gold reserves of the Albanian National Bank, estimated at three million gold coins, and the crown jewels, which were part of the national treasurer….” The communist authorities in Albania have also accused Zog of stealing the gold from Albania’s national treasury. Did King Zog steal from the national treasury? The author quotes a BGFIEND document as a source, which makes the claim questionable.
Lulushi refers to the Albanians who collaborated with the British and the Americans to topple the Hoxha regime as secret agents. However, the Albanians saw themselves as volunteers who collaborated with the Americans, the British, or the Italians for a common goal: to remove the communist regime in Albania.
The book is worth reading. Students of covert operations may find the descriptive details to be lengthy, but the facts are narrated well, and the last chapter on the lessons and the legacy of Project Fiend puts the information in a greater context. The book is organized into 18 chapters, a prologue, an epilogue, and an introduction. References are provided as endnotes, organized by chapter. The bibliography contains two parts. The CIA BGFIEND documents are listed on pages 297-308 both by volume and alphabetically. Pages 308-317 provide a list of books, articles, online sources showing the date that the sources were accessed, and interviews that the author references. There are 16 pages of photos with captions. A list of maps, acronyms, cryptonyms, and pseudonyms, and a note on the pronunciation of Albanian names is also provided.
Readers interested in the primary source documents now have an opportunity to access some of the BGFIEND documents online at http://www.foia.cia.gov/
The implications for future research would be to examine Sigurimi archives in Albania and the archives of Albania’s neighbors, particularly Greece, Serbia, and Italy (including the Vatican). An examination of all the documents would provide a much better picture for the reader on operation efforts to remove the communist regime in Albania.
*. Operation Valuable Fiend: The CIA’s First Paramilitary Strike Against the Iron Curtain By Albert Lulushi. Arcade Publishing, 2014, 326 pp., endnotes, bibliography, maps, illustrations, pictures, index. $24.95.
Publikoi,Dielli, 28 Nentor 2014