Z.MITHAT GASHI I SHKRUAN EDITORIT TE DIELLIT: NUK ISHA UNE KRYESUES I PUNIMEVE TE KUVENDIT TE VITIT 2014…

December 29, 2019 by dgreca

Pershendetje Z. Greca, /

Pashe artikullin e Z. A. Grishaj ne “Dielli Online”. Per hire te vertetes, kerkoj qe ju te bajni nji verifikim te fakteve ne lidhje me Kuvendin e vitit 2014. Po ju dergoj nji e-mail qe i kam pase nise Dr. Buçajt me 23 qershor 2014 qe ka te baje me kete teme.

Z. Grishaj nuk mban mend se kush e drejtoi Kuvendin ne vitin 2014, dhe tregon vete qe refuzoi te marre pjese ne shoshitjen e mendimeve per caktimin e objektivave vjetor te Vatres. Ju mund ta nxjerrni ne gazete pjesen e poshtme krahas artikullit te Z. Grishaj.

Me kete rast, ju lutem pranoni urimet ma te mira per vitin e ri 2020. Shendet dhe mbaresi per ju dhe familjen tuej.

Mithati

***

PJESA E SHKRIMIT TE Z. GRISHAJ : “Ne pregatitëm terrenin për Dritanin, kur, papritmas pak kohë para Kuvendit na doli dhe kandidatura e Mithat Gashit, një burrë i qëndrueshëm, që jetonte midis dy botëve. Këtë përshypje ma konsolidoi në Kuvendin që u bë NY , ku ai si kryesues i punimeve u dha të gjithëve nga një laps e letër, duke i testuar burrat si të ishin në fillore. Unë dhe Dalip Greca nuk e morëm letrën, kur të gjithë e kishin marrë seriozisht “shakanë” e tij… Ai e vërejti këtë… dhe m’u afrua me buzë në gaz: “Alfons, ti nuk po shkruan asgjë?!” Unë iu përgjigja se kisha vite që kisha harruar Shkollën Fillore. Ai buzëqeshi me çiltërsi.”’

***

Ballafaqim Faktesh mbi Kuvendin e Vitit 2014 -“për hir të Vërtetës”

1. Z. Grishaj thote qe Mithat Gashi ka drejtuar punimet e Kuvendit ne 2014. Jo e vertete. Z. Gashi ka drejtuar nje pjese nga ora 15:00 – 16:00, nji workshop me qellim qe te merrnin pjese te gjithe delegatet ne caktimin e objektivave te Vatres per 2014-2015.

2. Z. Grishaj deklaron qe Dalip Greca dhe ai (Grishaj) nuk moren pjese ne kete Workshop ku delegatet punonin ne menyre kolektive per te caktue objektivat vjetor te Vatres. (Nuk me kujtohet a u angazhuet ju ne kete pjese te Kuvendit). Z. Grishaj nuk mori pjese; bisedonte me antarin e ri Z. Mishto në nje qoshe afer mikrofonit.

Më poshte eshte nje permbledhje e mendimeve te delegateve per objektivat e Vatres per vitin 2014-2015 qe Z. Gashi i ka permbledhur ne letren qe ai i dergoi Dr. Gjon Buçajt me 23 qershor 2014. Bashkangjitur jane edhe dokumentat origjinale te skanuara nga puna e delegateve.

Besoj qe lexusesit e “Dielli Online” do te ken interes per te ballafaquar faktet.

****

Emaili qe z. Gashi i pat derguar Kryetarit Bucaj, te Henen, qershor 2014, ora 2:34

Subjekti i Emailit: Mbledhja sonte…

I dashun Dr. Bucaj:

Ngjitun me ket e mail, po te dergoj objektivat e grupeve gjate “workshop-it” qi u ba ne Kuvend. Disa prej prezantueseve nuk i kane ndjeke udhezimet; nuk e kane vu emnin e vet dhe nuk i kane shkrue objektivat ne pjesen e dyte; i kane vu ne pjesen e pare, dhe disa prej objektivave nuk jane te kthjellta.

Ma poshte, kam nxjerre mendimet qe jane shpreh prej 6 grupeve. Nqs nji objektiv asht perserite, nuk e kam radhite dy here. Disa i kam permbledhe me pak fjale. Shihi origjinalet, dhe po munde, redukto keto qe kam shkrue une. Te japin opinion per mendimin e pergjithshem te delegateve.

Mithati

MENDIME PER CAKTIMIN E OBJEKTIVAVE TE VATRES PER 2014-2015

1. Te mbahen “workshops” neper gjithe deget Vatres cdo gjashte muej qe te riedukohet Komuniteti per Vatren dhe historine e saj.

2. Organizimi i deges # 29 ne New York mbrenda nji viti

3. Te shtohet numri i antareve (randesi t’u jepen studenteve) dhe te ngarkohen nenkryetaret me kete detyre.

4. Te organizohen programe kulturore si seminare, etj.

5. Te shtohet numri i nxanseve ne shkollen shqipe ne Orlando rreth 30-40 mbrenda vitit.

6. Te shtohet numri i grave ne degen e Vatres ne Orlando –te jene 10 antare gra.

7. Te perfundohet dhe aprovohet Kanunorja me 15 nandor 2014.

8. Te krijohen shkolla shqipe ne cdo dege mbrenda vitit 2015

9. Te kerkohet nga qeveria shqiptare per ngritjen e nji muzeu te krimeve te komunizmit

10. Mobilimi i zyres se Vatres mbrenda 3 muejve.

11. Rritja e degeve me antare –deri me 2000 antare per nji vit.

12. Mbrenda nji viti, botimi i punimeve te seminarit me rastin e 100-vjetorit te Vatres.

13. Mbrenda nji viti, botimi i albumit historik te Vatres.

14. Krijimi i nji bibloteke te pasun ne Seline e Vatres.

15. 3 (tre) takime me drejtues te intitucioneve amerikane per internacionalizimin e cashtje shqiptare.

Sqarim i Editorit:

Punimet e Kuvendit të Qershorit 2014 i ka drejtuar një ekip i përbërë prej: Z. Nevruz Nazarko, kryetar, Nazo Veliu dhe Bashkim Musabelliu,ishin ndihmësit e tij. Z. Gashi ka drejtuar workshop-in për të ardhmen e Vatrës. Editori gjatë kësaj seance është marrë me punën e tij, duke bërë fotografi dhe kronikën e gazetës rreth Kuvendit.

Në Fotografinë shoqëruse paraqitet z. Mithat Gashi duke drejtuar punimet e Kuvendit të Vatrës të vitit 2015 organizuar në Jacksonville.

Letra e DioGuardit drejtuar Kryetarit të Bashkisë së Tepelenës fyen viktimat e komunizmit

August 21, 2018 by dgreca

Nga Mithat Gashi*/

Kam vlerësimin më të lartë për punën që ish-kongresmeni Joe Diguardi ka kryer në mbrojtje të Kosovës. Si anëtar i Kongresit dhe kryetar i Ligës Civile Shqiptaro-Amerikane, zoti DioGuardi ka folur fort dhe qartë në mbështetje të shqiptarëve etnikë të Kosovës, dhe paralajmëroi komunitetin ndërkombëtar shumë më herët para se të shpërbëhej Jugosllavia, se duhej ndaluar agresioni serb, i kryesuar nga Sllobodan Millosheviçi.

Dje lexova një letër që z.DioGuardi i ka shkruar së fundmi Kryetarit të bashkisë Tepelenë, një qytet në jug të Shqipërisë, ku regjimi komunist kishte ngritur një kamp përqendrimi pas L2B. Letra, që mban datën 12 korrik 2018, u publikua në gazetën “Dita”.

Në lidhje me këtë, unë theksoj se nuk pajtohem fare me deklarimet e zotit DioGuardi drejtuar kryebashkiakut të Tepelenës Tërmet Peçi, ku e nxit të mos mbështesë ngritjen e një kompleksi memorial (muzeu) në nderim të viktimave të komunizmit.

Pas Luftës së Dytë Botërore, me mijëra gra dhe fëmijë, pjesëtarë të familjeve me emër në Shqipëri, u mblodhën me metoda të dhunshme ushtarake dhe u mbyllën forcërisht në kampe përqendrimi që kutërbonin era vdekje dhe vuajtje çnjerëzore. Në këto kampe të rrethuara me tela me gjemba, të mbijetuarit kanë dëshmuar psh., se vetëm në një natë vdiqën 34 fëmijë për shkak të kushteve që kishin. Krimi i vetëm që gjoja kishin kryer këta të dënuar, ishte “të qenit” fëmijë të prindërve apo gjyshërve, të cilët kishin shprehur pikëpamje të ndryshme politike (nga ato të komunistëve). Këto viktima u çuan për të vuajtur në këtë kamp (Tepelenë) njësoj si në shumë kampe të tjera në Shqipëri; dhe vuajtjet e tyre vazhduan për gati 5 dekada, deri në rënien e komunizmit.

Nga familjarët e mi në kampin e Tepelenës, ishin nëna ime, Sanija; tezet e mia Feride, Fatime dhe Shpresa; gjyshja Gjylije dhe daja, Ahmet Kolgjini. Përveç tyre ishin edhe gruaja e xhaxhait tim Qemal Gashi, Lirija (vajza e Muharrem Bajraktarit), që, së bashku me vëllain, Gencin, dhe nënën e saj, u transferuan nga Berati në kampin e Tepelenës. E ëma e Lirijes vdiq në kampin e Tepelenës. Lirija nuk i gjeti kurrë eshtrat e nënës së vet.

Në 1944, Brigada e Pestë e ushtrisë komuniste (partizane), e komanduar nga Shefqet Peçi, marshoi mbi Lumë, një krahinë në verilindje të Shqipërisë, duke ekzekutuar njerëz dhe duke shkaktuar terror. Ata dogjën shtëpinë gjyshit tim dhe gjithashtu i konfiskuan pasurinë. Në 1945, forca të ushtrisë dhe të policisë rrethuan familjen e gjyshit tim dhe i dëbuan në një kamp përqendrimi në Berat. Gjyshi im, Haziz Gashi, kishte kundërshtuar fuqishëm ideologjinë komuniste. Për qëndrimet e tija antikomuniste, ai ishte dënuar me vdekje në mungesë, sapo komunistët morën pushtetin dhe vunë nën sundim gjithë Shqipërinë. Ndër pjesëtarët e familjes time të mbyllur në kampin e Beratit, mund të përmend tim atë, Haxhi Gashin (11 vjeç); xhaxhallarët, Ramiz (10) dhe Gani (23, së bashku me gruan dhe djalin foshnje); hallat Dalije (4), Remzije (1); gjyshen Zarije Gashi, dhe kushërinjtë e pare te babait tim, Shaqir Gashi, Gafurr Spahija dhe Kadishe Spahija. Dy nga kushërinjtë e vegjël, Lutfi (djali i xhaxhait Gani) dhe Kadishe (vajza e Prof. Miftar Spahija) vdiqën brenda kampit të Beratit.

Memoriale dhe muzeume të Holokaustit janë ndërtuar anembanë botës, deri në Argjentinë e Uruguaj. Janë me qindra memoriale dhe muzeume të tilla në Shtetet e Bashkuara. Qëllimi i tyre është të nderojnë viktimat dhe të edukojnë publikun mbi mizoritë e kryera ndaj njerëzimit.

Të gjithë kampet e internimit dhe burgjet politike në Shqipëri duhet të kthehen në muzeume. Memoriale që nderojnë viktimat e komunizmit duhet të ngrihen në çdo qytet; ndërsa ata që kanë kryer krime, ekzekutorët masha të verbra të Enver Hoxhës, duhet të dalin para drejtësisë.

Fatkeqësisht, nuk jemi në gjendje ta fshijmë të shkuarën, por jemi moralisht të detyruar t’u japim drejtësi viktimave nëpërmjet njohjes së vuajtjeve të tyre. Kjo pjesë e tmerrshme e historisë shqiptare duhet të dalë në dritë (duke u përfshirë në kurrikulat shkollore) në mënyrë që brezat e rinj dhe brezat e ardhshëm të mund të thonë “NE NUK DO TË HARROJME KURRE”.
*Mithat Gashi u arratis nga Shqipëria në 1986. Eshtë anëtar bordi i Qendrës për Holokaustin, Genocidin dhe Edukimit Ndërfetar në “Manhattan College”, SHBA.

DioGuardi’s letter to the Mayor of Tepelena is offensive to the Victims of Communism

August 19, 2018 by dgreca

By Mithat Gashi/*

I have the highest regard for former Congressman Joe Dioguardi’s work in defense of Kosova. As a member of Congress and as head of the Albanian American Civic League, Mr. DioGuardi spoke loud and clear in support of the ethnic Albanians of Kosova, and warned the international community long before the breakup of Yugoslavia that the Serbian aggression, headed by Slobodan Milosevic, must be stopped.

Yesterday, I read a letter that Mr. DioGuardi recently wrote to the Mayor of Tepelena, a town in the southern part of Albania, where the communist regime established a concentration camp after WWII. The letter dated July 12, 2018 was published in “Gazeta Dita” I strongly disagree with Mr. DioGuardi’s statement to Mayor Peçi of Tepelena, urging him to not support the establishment of a memorial complex in honor of the victims of communism.

After WWII, thousands of women and children from influential Albanian families were rounded up in military fashion and forced into concentration camps that reeked of human suffering and death. In these barbed wire camps, survivors have reported that in one night 34 infants suffered and died due to inhumane conditions. The only crime that the detainees committed was that they were the children, the fathers, and the grandfathers of people who expressed different political views. These victims were sent to this camp, just like many other camps in Albania, to suffer and their suffering continued for nearly five decades, until the fall of communism.

Among my family members in the Tepelena Camp, I count my mother, Sanije, my aunts Feride, Fatime, and Shpresa, my grandmother, Gjulije, and my uncle, Ahmet Kolgjini. In addition, my uncle Qemal Gashi’s wife, Lirije (daughter of Muharrem Bajraktari) with her brother and mother were transferred from Berat to the Tepelena Camp. Lirije’s mother died in the Tepelena Concentration Camp. Lirije never found the remains of her mother.

In 1944, the Fifth Brigade of the communist army, headed by General Shefqet Peçi, marched into Luma, a district in northern Albania, executing people and causing terror. They burned my grandfather’s home and confiscated his property. In 1945, armed military and police forces rounded my grandfather’s family and deported them to a concentration camp in Berat. My grandfather, Haziz Gashi, had vigorously opposed the communist ideology. For his anti communist stand, he was sentenced to death in absentia as soon as the communist authorities took over the Albania. Among my family members detained in Berat, I count my father, Haxhi Gashi (11); my uncles, Ramiz (10) and Gani (23, with wife and infant son); my aunts Dalije (4), Remzije (1); my grandmother Zarije Gashi, and my cousins Gafurr Spahija and Kadishe Spahija. Two of my infant cousins, Lutfi (son of uncle Gani and Kadishe, infant daughter of Prof. Miftar Spahija died in the Berat Camp).

Holocaust museums and memorials have been established all over the world from Argentina to Uruguay. There are hundreds of such memorials and museums in the United States. Their purpose is to honor the victims and to educate the public of the atrocities committed against humanity.

All internment camps and political prisons in Albania should be turned into museums. Memorials to honor the victims of communism should be erected in every city and those who have committed crimes, Hoxha’s willing executioners, should be brought to justice.

Unfortunately, we cannot erase the past but we are morally obligated to provide justice to the victims through recognition of their suffering. This horrific part of Albanian history should be exposed (and integrated into school curricula) so that Albania’s youth and future generations can also say, WE WILL NEVER FORGET.

*-Mithat Gashi escaped from Albania in 1986. He is a board member of the Holocaust, Genocide, Interfaith Education Center at Manhattan College.

VATRA’S EDUCATIONAL FOUNDATION-CRITERIA TO APPLY

November 28, 2017 by dgreca

VATRA’S EDUCATIONAL FOUNDATION/

Vatra’s Educational Foundation is currently accepting scholarship applications for the 2018-2019 academic year. Vatra has been providing financial support in the form of scholarships to hundreds of Albanian American students for over fifty years. This year, Vatra will be awarding several scholarships in the amount of $500-$1,000 to deserving students.

CRITERIA TO APPLY:

The applicant must be enrolled as a full-time student at a college/university during the 2018-2019 academic year.
The applicant must be of Albanian descent. Priority will be given to members of Vatra and their children/grandchildren.
Previous Vatra scholarship recipients are eligible to reapply for a total of two academic years. No more than two scholarship awards will be granted to the same applicant.

NECESSARY DOCUMENTS

Enclose documents in one envelope in this order:

Scholarship Application Form.

An official (sealed) transcript from your school (copies will not be accepted).
Two letters of recommendation by individuals who have known you for at least one year. One of the recommendations must be written by either a professor, high school teacher, or guidance counselor. The letters must be sealed and signed.
A résumé (no more than one page long) with a section on extracurricular activities. (8 ½ x 11).
A personal statement on the topic of what you hope to accomplish in your field of study, not to exceed one page (8 ½ x 11, single-spaced).

EVALUATION CRITERIA

Academic records
Extracurricular activities
Recommendation letters
Personal statement

Late applications will not be considered.

DEADLINE AND SUBMISSION

All required documents must be received in one package by Friday, June 8, 2018. Recipients of awards will be notified via email by Friday, July 6, 2018. Forward all documentation in one envelope to:

Vatra’s Educational Foundation

Mithat Gashi, Chair

2437 Southern Blvd.

Bronx, New York 10458

VATRA’S EDUCATIONAL FOUNDATION

SCHOLARSHIP APPLICATION FORM

(Please Type or Print)

First Name:			Last Name:
Mailing Address:
Permanent Address:
Telephone No:		Fax No:
E-mail Address:
Date of Birth:	Birth Place:
Are you or anyone in your family a member of Vatra? Who?
How did you hear about us?

Scholastic Record

Current College/University:						City, State:
Prior College/University:						City, State:
Undergraduate Degree from:						City, State:
High School:						City, State:
Major Field of Study:
Present Academic Standing. Circle (Freshman, Sophomore, Junior, Senior, Other):
GPA: _________ Anticipated Completion Date of the Current Study Program:________

Virtyti i guximit intelektual të Arshi Pipës

July 20, 2017 by dgreca

Ne Foto:Fehime Pipa, Arshi Pipa, Mithat Gashi.Washington D.C. Qershor 1996./

Nga Mithat Gashi*/Në librin e tyne “Intellectual Virtues,” Roberts dhe Wood (2007), ndër të tjera, rreshtojnë disa virtyte cerebrale të inteligjencës njerëzore. Ndër këto janë: 1) dashunia për ta ndjekë dijen; 2) guximi intelektual; 3) qëndrueshmënia ndaj bindjeve kur ke fakte dhe arsye edhe kur ato nuk janë popullore; 4) përultësia – mos me shkarravitë a me shkrue për me ra në sy, por se ke diçka thelbësore që don më e thanë; 5) autonomia – kur nuk pranon çdo lloj ideje pa e sitë mbarë e mirë. I rendita këto virtyte, sepse ma kanë sjellë ndër mend karakterin e profesor Arshi Pipës. Arshi Pipa e ka dashtë dhe ndjekë dijen. Ai kurrë nuk ka qenë i lëkundshëm në karakter dhe në mendime. Si rrallë kush, u ka qendrue besnik bindjeve të veta. Si intelektual i përgjegjshëm, Pipa kurrë nuk ka shkrue për me u dukë, por ka dashtë me e publikue atë çka ai thellësisht, ka mendue se asht thelbësore për t’u thanë. Profesor Pipa ka qenë mendimtar i pavarun, në kuptimin e plotë të kësaj fjale; nuk ka pranue çdo lloj ideje pa e futë në sitën e vet të arsyes dhe llogjikës.

Në temën e sotme, unë do të përqendrohem tek virtyti i guximit intelektual të Profesor Arshi Pipës, dhe për të ilustrue guximin e tij intelektual, do të jap vetëm pak shembuj tue i bâ nji vështrim veprave të tij në: poezi, kritikë letrare, gjuhësi, analiza politike, si në publicistikë dhe veprimtari.

Roberts dhe Wood (2007) theksojnë se forma ma e dukshme e guximit intelektual asht rezistenca në mbajtjen e pikëpamjeve jopopullore. Për të mbërri në konkluzionin e pikëpamjeve jopopullore, duhet të merren në konsideratë të gjitha faktet dhe anët e argumentit.

Kur Arshiu ishte i ri, ideologjitë marksiste kishin penetrue në rininë shqiptare, sidomos në Korçë dhe Shkodër. Pushtimin e Shqipnisë nga Italia komunistët e shfrytëzuen më rritë radhët e tyne. Siç pohon edhe vetë Pipa, elementë të ndryshëm u munduen me e futë në radhët e komunistëve, por aj, tue përdorë synin kritik dhe intuitën, dijti të dallojë të keqen prej të mirës. E pa qysh herët që komunizmi nuk asht sistem i mirë për njerëzimin. Dhe për kët arsye nuk e pranoi atë idelogji.

Tash po jap disa ilustrime të shkurta të guximit intelektual të Pipës në fushat që përmenda ma parë:

Poezia e Pipës

Në “Libri i Burgut”, jo vetëm që në kohën ma të vështirë Pipa merr guximin me i bâ kritikën e duhun sistemit komunist, por ai i len historisë së letërsisë shqipe nji testament mbi krimet e komunizmit. Në parathanien e këtij libri, shkrue në vitin 1958, ai tregon se zgjodhi vargun, jo sepse vargu asht sintetik dhe zen vend ma pak, por donte të paraqiste jehonën e shpirtit tue kapë momentet e realitetit, ose siç shkruen ai vetë: “me ruejtë çasin, çasin vështrimplotë, herë mbas here, në mënyrë qi ndija e kohës, e asaj kohe, të mbetej e gjallë.”

Nji prej përshkrimeve të këtij realiteti asht “Kanali” që tregon vuejtjen e të burgosunve në Kampin e Vloçishtit.

Poeti shkruen:

Kanali

Nga Korça bumbullon. Currila shiu

rrjedhin prej mushamas mbi krena e shroje.

Pështillen, struken gjindja ndër mbuloje:

nji lamsh ku qelben recka e mish njeriu.

Kur rojeve u tekej me u zbavitun

Merrshin ndokên nga puna, zakonisht

Fetarë a njerëz shkolle, dhe me bisht

Lopate u hyjshin sa t’ishin mërzitun.

Mandej nji doç i hypshin mbi kërbisht

Qi e ngitte posi kalin tu’ e shetitun

Përgjatë kanalit, “hyja!” tue i britun…

E ja diftojshin puntoris me gisht:

“Sabotator i poshtër! klysh i Carit!

Sabotoni po deshët ju të tjerët!…”

Zgërdhiheshin, ngërdhesheshin. At’herë

dy-tre zuzarë ma t’lig, shokët e t’parit,

shtymjen i jepshin n’gjol qi nga skarpati,

dhe t’qitmen kryet me hunj i rrijshin gati.

Në “Kështjelli” ku përshkruen jetën e burgut në Gjirokastër, Pipa shkruen:

“Kush e mendonte se prej ktij kështjelli/do ta soditsha rishtas pamjen tande”.

“kur me prindin erdha/te shpija e etnëve.

E shumta u dogjën. Nuk i dogj i hueji, /Gregu, Italjani, por banori i tyne/Gjatë luftës qytetare…

26 vjet mbas shembjes së Murit të Berlinit, propaganda komuniste ende e glorifikon “Luftën Nacional Çlirimtare”. Pipa e ka shkrue në poezi qysh në vitin 1950, kur ishte në burg, se ajo ishte luftë qytetare, pra luftë civile.

Nëpër burgje, të burgosunve u banin edukim politik. Mbi këte, Pipa shkruen,

“Na thonë se sot na miq i kemi Grekët, /se jemi lidhun kundër komunizmit/me ta për nji qellim!…

Dhe në pjesën tjetër të strofës, ban pyetjen:

“Shqiptarë, a i njifni? /Harruet Hormovën? Kristo Negovanin, /shërbëtorin e Zotit e t’atdheut/therun me thika? Egzodin çam harruet?

Në pjesën përmbyllëse të kësaj strofe, Pipa deklaron:

Jo, nuk e due lirín qi m’falë anmiku!/Ma parë kalbem e vdes ndër kto bodrume/se me shpërblye kamatën e lirimit/me turpin e nji heshtjeje tradhtare!

Mund të gjejmë plot vargje të tjera ku shprehet guximi intelektual i Pipës në poezi.

Kritikë letrare

Arshi Pipa asht themeluesi i kritikës letrare shqiptare. Qysh në moshë të re, e pa se ndër letrat shqipe ekzistonte edhe boshllëku i kritikës letrare. Për këtë arsye, ai argumentoi se nuk duhet të çuditemi që nuk kemi kritikë shqipe, sepse “mungon materiali për t’u kritikue.” Në vitin 1944 nxori në botim revistën “Kritika” të cilën e drejtoi vetë. Në numrin e parë të kësaj reviste, në faqen 27, Pipa shënon se revista ka për qellim me botue në pjesën e parë prodhime origjinale dhe përkthime dhe në pjesën e dytë, kritikë lerare. Mbi kritikën letrare, Pipa shkruen: “N’art e ndër letra, në shkencë e në filosofi, e deri në fé, kritika asht baza e çdo ndërtimi të sigurtë. Kritika asht shêji i mendjes së pjekun. Derisa mendja nuk kthehet me rishikue atë çka ka bâ, tue e vlerësue, ajo asht ende fëminore. Ajo mund të prodhojë vepra madhështore, kur intuita e përpjek me burimin e jetës. (nxjerrë nga: https://gazetadielli.com/shpirti-kritik/#sthash.hDRa0IJ5.dpuf). Pasionin e tij për kritikën letrare, Pipa e vazhdoi ma vonë në Amerikë me botimin e Trilogia Albanica (1978), Montale dhe Dante (1968), me shkrimet që botoi në revistën “Albanica” të cilën e drejtoi vetë, etj.

Gjuhësi

Në librin Politika e Gjuhës në Shqipninë Socialiste (1989), spikasin njohunitë e Pipës në lamën e gjuhësisë, të metodologjisë hulumtuese, dhe të analizave teknike në linguistikë. Pipa muer guximin me i bâ nji autopsi procesit të standardizimit të gjuhës shqipe.

Në studimin e tij gjuhësor, Pipa vê në dukje mungesat dhe të metat methodologjike të tri veprave: 1) Drejtshkrimi i gjuhës shqipe (1973), 2) Fjalori drejtshkrimor i gjuhës shqipe (1976), dhe 3) Fjalori i gjuhës së sotme shqipe (1980).

Me analiza statistikore, Pipa mbërrin në konkluzion se gjuha e ashtuquejtun e njësuar në Shqipni, asht nji toskënishte e standardizueme. Pipa thekson se asht përdorë modeli Stalinist në standardizmin e gjuhës, por ma e keqja asht se tinëzisht janë marrë forma të gegnishtes me plotësue boshllëqet e toskënishtes.

Simbas Pipës, metodat e Kostallarit në përpilimin e Fjalorit janë ndikue nga Marri, nji gjuhëtar i Bashkimin Sovjetik, ku simbas teorisë së tij, gjuha ka natyrë klasore. Kjo asht lehtësisht e vërtetueshme tashma edhe me shkrime të ndryshme në Shqipni si buletinet shkencore të kohës apo edhe në shkrime të tjera prej gardianëve gjuhësorë, tue e trumpetue si arritje të madhe të shkencës shqiptare në Shqipninë socialiste.

Pipa e pyet me ironi, Kostallarin, i cili shkruen se gjuha e njësuar asht edhe “gjuhë e spastruar”.

“E spastrueme nga çfarë?”

“Nga plehnat letrare. Nji shembull asht Fishta. Poeti-prift që jetoi në nji periudhe që përfshihet mbrenda caqevet historike të leksikut të gjuhës së sotme shqipe. Megjithatê, leksiku i tij nuk gjen vend te Fjalori.” Dhe jep vetëm disa fjalë që ka përdorë Fishta, të cilat nuk janë përfshi në fjalorin e Kostallarit: “kryqali, shkinë, mec, shmrijak, grrec, letrac, dheske, leçitë.” Asnjena nga këto fjalë nuk gjindet te fjalori i Kostallarit. “E pra këto fjalë janë të popullit”, thotë Pipa. “Fishta nuk i ka krijue” (Koha e Jonë, f. 83).

“Tue shlye gjuhën e Fishtës, Pipa thekson se Kostallari ndëshkon popullin përveç se poetin” metodë të cilën e quen, “shembull tipik i ‘ideoshkencës’ kostallariane” (Koha e Jonë, f. 84)

Pasunimi i Fjalorit bahet për dobi të toskënishtes dhe me tjetërsimin (toskëzimin) e gegnishtes. Kriteri asht leverdia, dhe fenomeni ka emnin shfrytëzim. E pra “ideologjia proletare, marksiste-leniniste” e Tiranës lufton kapitalizmin për mort. Por kur asht puna me shitë “gjuhën e njësuar”, idelogjia “proletare” kopjon kallëpin kapitalist” (Koha e Jonë, f. 84)

Arsyen e gropës së vorrit që i asht bâ gegnishtes, Pipa udhëzon që ta kërkojmë te Politbyroja, dhe tue u bazue në nji statistikë të Peter Priftit mbi përbamjen e Politbyrosë nga 1948-1976, Pipa nxjerr se 84.8% kanë qenë toskë dhe 15.2% gegë. Përpjestimin që nxjerr nga pikëpamja e redaktorëve të Fjalorit të Gjuhës së Sotme Shqipe asht 4 toskë dhe 1 gegë. Pra, Pipa konkludon se hegjemonia e klasës sunduese pasqyrohet në lamën e gjuhësisë.

Argumentit zyrtar që “gjuha e njësuar” bashkon popullin dhe forcon vetëdijen kombëtare, Pipa i përgjigjet me këto fjale, “E vërteta asht se gegë e toskë, kur ka qenë fjala për Shqipni dhe për gjuhë shqipe, kan qenë nji trup, së paku prej Lidhjes së Prizrenit e këndej, kur vetëdija kombëtare mori hov dhe filloi të kristalizohet. Të qenët toskë e gegë nuk e ka pengue bashkimin kombëtar ndër kohë, kur vetëdija kombëtare ishte shum ma pak e zhvillueme se sot” (Koha e Jone, f. 87)

Me këto pak ilustrime, e vërehet guximi intelektual i Arshi Pipës në gjuhësi.

Analiza politike

Guximi intelektual i Arshi Pipës duket kthjelltas edhe në analizat politike që ai ka bâ. Shkroi dhe botoi disa analiza politike, të cilat i ka përmbledhë në librin “Albanian Stalinism” qysh prej vitit 1958-1989. Nëpër këto shkrime Arshi Pipa, ndër të tjera, përqendrohet në dy tema kryesore; në shkeljet themelore që u bahen shqiptarëve të Kosovës, dhe shtjellimin e dominimit të politikës shqiptare në Shqipni nga idelogjia staliniste. Mendimet e tij në lidhje me këto tema janë të shum të qarta dhe të kthjellta.

Në fund të librit “Stalinizmi Shqiptar”, Pipa boton edhe këto vargje:

“Krushçevi ju foli hakun:

Atij vërën, ju kapakun!

Stalinuc i Shqipërisë,

Paç haram qumësht e sisë!

Paç mallkimin e një nëme:

Pizeveng, doç i satëme”.

Dhe në revistën Telos, në vitin 1989, botoi artikullin me titull “Glasnost in Albania” ku analizon situatën në Shqipni.

Si redaktor i gazetës “Dielli” botoi disa analiza të tjera politike. Artikulli që po përmend sod asht “Turqit e Rij të Shqipnisë së re” (“Dielli” vol. 83, nr. 10, maj-qershor 1992), ku autori, ban nji paralelizëm ndërmjet xhonturqve dhe ish-komunistëve në Shqipninë e mbas shembjes së Murit të Berlinit. Në kët artikull janë bâ shum parashikime dhe vlerësime. Për popullin e Kosovës, Pipa shkruen, “Tue fillue me Lidhjen e Prizrenit (1878-81), historia shqiptare dëshmon se kosovarët kanë qenë lokomotiva e nacionalizmit shqiptar.” Për votimet e 23 marsit 1992, Pipa i ban kritikën Partisë Demokratike dhe ndër të tjera thekson “18 parti dhe shoqata morën pjesë në zgjedhjet e dyta. Por mbasi shumica e tyne u regjistruen me vonesë (PD-ja nuk bani nji çap me shpejtue pranimin e tyne) ato nuk mundën me fitue katër-përqindshin e votavet të duhuna për me u përfaqsue në Parlamentin e ri.”

Po në kët artikull, Për Sali Berishen, ndër të tjera, shkruen, “Asht e vërtetë se Berisha nuk asht nji tjetër Hoxhë. Por le e rritë në Shqipninë staliniste, ai ka thithë frymën e stalinizmit bashkë me sisën e s’amës. Inteligjent, trim, karizmatik, nuk mund t’i mohoet Berishës merita e krijimit të nji partie opozitare dhe të primjes së saj deri në fitore. Koha do ta tregojë a asht ai njeriu që i duhet Shqipnisë për me e nxjerrë nga humnera ku e plandosi stalinizmi.”Nga këto pak ilustrime, shohim që Pipa e kishte guximin intelektual me e thanë e me e shkrue ate çka mendonte në lidhje me zhvillimet politike në Shqipni e Kosovë.

Publicistikë dhe Veprimtari

Arshi Pipa ka mbajtë shum ligjerata ku i asht drejtue audiencës amerikane dhe shqiptare. Në ligjëratat e tij, nuk ngurroi me i bâ kritikën e duhun temës që trajtonte. Dha edhe nji seri intervistash në Zanin e Amerikës, dhe nji veprimtari për të cilën nuk asht folë fare, asht ideja dhe aktivizimi i tij me krijue nji parti politike shqiptare në New York në pranverë të vitit 1990. Ndër të pranishmit kanë qenë edhe disa antarë të Vatrës dhe të partive politike shqiptare në New York. Unë nuk kam qenë prezent, por vallai im, Luani, ka marrë pjesë në këtë mbledhje. Asht hedhë ideja edhe në vota, por, si duket, për arsye se nji pjesë e madhe e përfaqësuesve ishin antarë të partive politike si Bloku Indipendent, Legaliteti dhe Balli, nuk asht votue me shumicë që të formohet nji parti e re si front antikomunist. Prej kësaj, mund të konkludojmë se Pipa, në aktivitetet e tij, jo vetëmse kishte kurajo dhe guxim, por ishte edhe largpamës. Intuita e tij e ndiente se ishte çashtje kohe për Shqipninë me fillue procesi multipartiak dhe donte me qenë gati me u kthye në Shqipni me nji formacion politik.

Gjithashtu Arshi Pipa ka marrë pjesë në demonstrata kundra regjimit komunist të Shqipnisë që janë mbajtë në New York. Nuk e shihte të arsyeshme me kërkue të drejtat e shqiptarëve të Kosovës me flamurin shqiptar që kishte yllin komunist, pra stemën diktatoriale; prandaj, merrte pjesë në protestat që organizoheshin në New York dhe Washington nga grupet nacionaliste shqiptare. Në nji prej këtyne protestave në vitin 1990, kam bâ pjesë edhe unë para Shtëpisë së Bardhë në Washington, ku e kam takue Arshi Pipen për herë të dytë.

Në fund të vitit 1990, Federata Panshqiptare e Amerikës ‘Vatra’, ishte në rrezik me u marrë në dorë nga disa elementë të mërgatës që ishin të ndikuem nga regjimi komunist i Tiranës. Kryesia e Vatrës dërgoi Dr. Gjon Buçajn dhe Z. Hajdar Tonuzi që t’i banin ftesë Arshi Pipës që të bahej kryetar i Vatrës. Pipa e pranoi dhe shërbeu si kryetar i Vatrës dhe editor i “Diellit” për nji kohë të shkurtë, deri në vitin 1992.

Kur mbërrini në aeroportin e Tiranës, Arshi Pipa nuk ngurroi me shprehë mendimet e tij të kthjellta e pa kompromis. Ai, thellesisht i shqetësuem prej krimeve te periudhes komuniste, tha se ata që kanë bâ këtë hukubet duhet të mbajnë përgjegjësi dhe të dënohen, dhe deklaroi se të gjith anëtarët e byrosë politike, sekretarët e rretheve, dhe kryetarët e degëve, duhet të arrestohen dhe të japin llogari për krimet që janë bâ në Shqipni. E di që edhe në Shqipninë e sotme, këto fjalë tingëllojnë të ashpra, por kjo ka të bâjë me rregullimin e marrëdhanieve reale të nji shoqnie, së pari në aspektin e përballjes morale me damet e shkaktueme prej asaj makinerie brutale. Në vendet e botës së zhvillueme shoqnia ballafaqohet me të vërtetat, edhe kur ato janë të hidhuna dhe u jep zgjidhje me kurajo. Athue a do të ishin vû ma së miri bazat e shëndosha të demokracisë shqiptare po të ishte ndjekë udhëzimi i Pipës? Pra, krimineli të ishte ballafaque me drejtësinë.

Për hir të vërtetës, edhe pse ende të pakët, disa intelektualë, ndihen të shqetësuem për “harresën” e veprave të inteligjencës antikomuniste jashtë Shqipnisë, ku doemos përfshihet profesor gjiganti i letrave shqipe, profesor Pipa. Ndër ta, Agron Tufa, Drejtori Ekzekutiv i Institutit të Studimeve të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit, ka vu në dukje se vepra e Prof. Pipës asht mënjanue nga studiuesit e klasës komuniste. Ai shprehet se: “…mendoj se ka nji faktor të natyrës politike dhe egoistike, që nuk asht i interesuar për njohjen dhe botimin e veprës së Pipës por i interesuar që Pipa të mbetet jasht kanalit të receptimit… establishment krejt i turpshëm që i ka drejtuar të gjitha punët në Shqipërinë socialiste dhe atë komuniste në vazhdim.”

Marr shkas prej kësaj deklarate, të nji studjuesi si Tufa, për të rikujtue edhe nji herë titullin e këtij shkrimi. Asht virtyti i guximit intelektual të Profesor Arshi Pipës, që e ka vendosë atê në anën e të vërtetave njerëzore, historike, shkencore, politike e letraro-artistike që, për fatin e keq të inteligjencës së spërkatun me ideologjinë komuniste, Pipa “asht kafshata që s’kapërdihet”.

Edhe pse dëshira ime asht të flas mâ e mâ për këte personalitet unik të kulturës, në respekt të hapsinës për të tjerët, detyrohem me e mbyllë tue ju falenderue përzemërsisht për pjesmarrjen dhe vëmendjen tuej.

* (Fjalim i mbajtun nga autori në New York me 27 korrik me rastin e 95-vjetorit të lindjes së Arshi Pipës organizue nga Federata Panshqiptare e Amerikës, Vatra.)

Bibliografi

Pipa, A. (2004) Libri i Burgut. Tiranë: Eurorilindja.

Pipa, A. (1990). Albanian Stalinism: Ideo-Political Aspects. New York: Distributed by Columbia University Press

Pipa, A. (1989). The Politics of Language in Socialist Albania. New York: Columbia University Press

Pipa, A. “Shpirti Kritik”. Nxjerre nga: https://gazetadielli.com/shpirti-kritik/#sthash.hDRa0IJ5.dpuf

Pipa, A. “Mbi te ashtuquejtun ‘gjuhe e njesuar’” (Koha e Jone: numër i posaçëm me rastin e 25 vjetorit të revistës, 1986, f. 79-93)

Pipa, A. “Turqit e rij te Shqipnise se re”. (“Dielli”, maj-qershor 1992, vol. 83, nr. 10)

Roberts, R. C., & Wood, W. J. (2007). Intellectual Virtues: An Essay in Regulative Epistemology. Oxford: Clarendon Press.

Dokumentar televiziv – Nudret Kalakulla mbi arshi Pipen, intervista nga Agron Tufa.