Naun Kule – Dielli

“Lëndina” që i fali Atdheut Naun Kule…

March 1, 2016 by dgreca

Jehonë e një promivim libri/

Nga Përparim Hysi /

Ditën e shtunë, më 27 shkurt, në një nga sallat e Muzeut Kombëtar, u bë promovoim i librit “Shënjtëri të vjedhura” të shkrimtarit Naun Kule. Isha një nga pjesëmarësit dhe, në substancë, në këtë shkrim ka diçka dhe nga fjala ime. Para se të nis ligjëratën time, nuk është pa rëndësi që t’ju bëj të njohur dhe “Panelin drejtues” të promovimit. Në vizionin tim, është mendimi se si është auditori, ashtu është dhe autori. Dhe që autori, Naun Kule, ka bërë vend në FONDIN E LETRAVE SHQIP, veç auditorit plot, veç tjerash e bënë këtë promovim me peshë të veçantë dhe disa njerëz me një intregitet të sërës së lartë, jo vetëm në letërsi, por dhe në fusha të tjera ku kanë dhënë një kontribut me vlerë,siç ishin zotërinjtë, Profesor-doktor,Pandeli Çina,Profesor-doktor Sabit Broka, “Isa Boletini” i Letërsisë Shqiptare,Pandeli Koçi(aliaz Sazan Goliku), Arben Kondi që përfaqësonte shqoqatën “Çamëria”, avokat Idajet Beqiri i shoqatës “Mallakastra” dhe të më falë ndonjë që fare rastësisht nuk e kam përmendur. Por tek përmend këta, nuk mund të rri pa lakuar një “myzeqar” pak të veçantë: Zotërinë e nderuar, Ismet Bala. Ky, Ismet Bala, sado verior, mend e ka humbur “kostumin e veriorit” dhe ka vënë mbi kokë atë takien e bardhë të myzeqarit. Ismet Bala, ky myzeqari nga Veriu, është gati “nuni” i librit “Shënjtëri të vjedhura”. Ky e ka lexuar që në dorëshkrim dhe sikur i ka prerë kërthizën librit. Vërtet që promovimi bëhej nga “Shoqata Myzeqeja”, por pjesëmarrja qe paksa mikste dhe kjo lloj pjesëmarrjeje, natyrisht, i dha promovimit më tepër vlera.

* * *

Nëse shihni titullin e esesë sime, është pak sinjifikativ. Ku libri që promovohet dhe ku lëndina? Tek e lexoj librin e Naun Kules “SHënjtëri të vjedhura”, më kujtohet nobelisti kilian, Pablo Neruda,qëkur Kili qe në rrezik, lëshoi kushtirmin:” Secili duhet të falë diçka për atdheun,… deri fshatari lëndinën e tij”. Natyrshëm, lind pyetja:” Ku t’i gjej lëndinat, Naun Kule, nga Libofsha e Fierit? Metafora ime është shumë domethënëse: “Lendina” që po i fal Atdheut shkrimtari, Naun Kule, është libri “Shënjtëri të vjedhura”. Dhe për t’u bërë më transpaent me ata që më dëgjuan në auditor dhe ca më shumë me ata që mund të lexojnë këtë ese timen, ja në vija të “trasha”, se çfarë “lëndine me vlerë” i ka falur Atdheut në një moment kaq krucial,Naun Kule. Çajupi në një poezi të tij, shkruan mes tjerash:” Margaritari nuk gjendet buzë detit a në shpellë/ kërkoje detit thellë!/. Dhe Naun Kule u bë “palombar” u zhyt detit thellë dhe zbuloi një reliktë me vlerë. E bëri si Diogjeni, mbyllur në atë fuçinë mitike dhe,mihu dhe rëmihu faqe e faqe të tëra me dokumente dhe zbuloi se”Shën Kozmai” që ka qenë veshur me zhgunin e një shenjti, nuk ka qenë shenjt, por një misionar grek që veç predikonte dhe shenjtëronte gjuhën greke(gjasme- gjuhë e Zotit), kurse shqipja e mallkuar. Ky zbulim nga Naun Kule nuk erdhi si një ateist dhe aq. Jo. Naun Kule as që gjykon njeri nga bindjet fetare. Naun Kule nuk është priftëresha që zë e mollois për ato që ndodhin në pazar,pa qenë fare në pazar. Përkundrazi, është prifti që vjen nga pazari dhe tregon të vërtetën. Dhe këtë të vërtetë e dëshmon me aq e aq referenca që këtu nuk është vendi që t’i citoj. Duke thënë një të vërtetë, që, tanimë, bëhet fare e prekshme, në një farë mënyre është ai Kolombi që theu vezën mitike. Nëse Kozma Etolit i prenë kokën në Mujalli të Fierit dhe trupin ia hodhën në lumë, kjo ndodhi jo se ai qe shenjt, por se e kish tepruar “zullumin”. Vërtet që trupi i tij u gjet nga dikush dhe u”shënjtërua” duke ngritur dhe një kishë me emrin e tij, në Kolkondas të Fierit, por, pikërisht, këtu, në këtë “shënjtërim” të qëllimtë, konsiston dhe shkrimi me aq vlera i Naun Kules. Lexon librin dhe bindesh: ka tri shekuj mistifikim. Kozma Etoli kish ardhur në Shqipëri si misionar i Kishës Greke dhe çdo “rrobë shënjti” mbi të, është veç tentativë me prapavijë të lexueshme. Meqë jemi në sinore besimi, është vendi të them, që në kohortën e shënjëtve, ka një Shën Thoma që thotë: “Që të të besoj, dua që plagën ta zë me dorë”. Naun Kule këtë ka bërë: ka dhënë para të gjithëve “plagën”. Zëreni atë me dorë dhe kini për ta besuar.Por si mund të realizohet kjo? Majfton që të lexoni librin. Edhe diçka tjetër: Naun Kules iu propozua që të sponsorizohej nga Kisha Greke, për “Shën Kozmanë”. Nëse e bën këtë,- i thanë,- ne do të mbajmë mbi kokë!”. Ofertë e majme, sigurisht. Por ky libofsharak që edhe të atin, të ndjerin Kristo, e kishte psallt në kishë, nuk pranoi ta “mbanin mbi kokë”, por mbështetur me dy këmbët në tokë, ia hoqi zhgunin mitik një shenjti të rremë, duke bërë, me të vërtetë, një vepër heroike dhe atdhetare njëherësh.
* * *

Por libri i Naun Kules nuk mbaron këtu. Ai i çjerrë mushkëritë duke bërtitur për një padrejtësi të madhe në dëm të gjithë të integritetit të Kishës AUTOQEFALE SHQIPTARE. Duke iu drejtuar Fort lumturisë së tij,Janullatos, dhe duke i thënë troç se Zoti flet dhe shqip, i thotë me pak fjalë:- Zotëri i nderuar, duhet ta lirosh atë vend për një peshkop shqiptar se Kisha Autoqefale është vetëm shqiptare. Naun Kule nuk është se vuan nga ndonjë obsesion i veçantë ndaj Fort Lumturisë së tij, Janulalatos. Jo. Përkundrazi. Ai nuk mohon kontributin e tij në restaurimin e kishave ortodokse në Shqipëri dhe, veç kësaj, edhe punën për përgatijen e personelti që shërben në këto kisha, por kjo nuk do të thotë që për 25-vjet, një i huaj, të jetë në drejtimin e kishës. Por, për të mos u bërë i mërzitshëm në ligjëratën time të gjatë, nuk rri dot pa theksuar dhe një fakt: duke shkruar këtë libër Nauni është bërë dhe objekt i kundërsulmeve nga “puthadorë” që e atakojnë vetëm e vetëm se thotë të drejtën. Kur e shkroi librin, ai i dinte pasojat. Se nuk është aq e lehtë të thosh të vërtetën.
* * *

Të gjithë ata që morën fjalën në atë promovim qenë në unison me atë ç’ka fola dhe, për mos u hyrë në hak ndonjërit që nuk i përmenda emrin, ja tek them: diksutimet e PETRO SKËNDER LUARASIT, Bajram Karbollit apo Dilaver Goxhajt qenë nga më entuziastet.

Dhe në fund: ku është Ministria e Kulturës që nuk di ku janë vlerat. Në vend të promovojë një libër me kaq vlera, vete dhe reklamon antivlera të tipit ” Vrima” që jo vetëm ua shpuri shqiptarëve buzën vesh më vesh, si një parodi qesharake, për t’u bërë prehë e aluzioneve po aq qesharke: jo për kopertinë apo për dizenjo. Si në atë këngën e dikurshme “… jo për shkaqe e sebepe/ turpin e mbajçi për vete”. Ç’them dhe unë? Turpin? Po turpin e kanë ngrënë me bukë, me kohë. Jo vetëm ministria për librin, por dhe qeveritë që, në këto 25 vjet, akoma nuk duan të dinë që Kishës Autoqefale i kanë hequr skalpin. Dhe prapë me ravijëzohet Çajupi:” … Përmbi të gjithë një efendinë/ qeveris vendin nën Anglinë/. Kështu shkruan tek vjersha”Misiri”. Dhe analogjia është e lexueshme. Naun Kule është myzeqar. Në Myzeqe ka lindur dhe këndohet kënga ” Po s’të deshi vjerra/ të do lala vet/.” Këto vargje qëndrojnë duke i thënë se janë më të shumtë ata që të duan, se sa ata që të luftojnë. Sigurisht, unë jam një nga ata.

Një libër si leksion për pushtetarët

October 14, 2015 by dgreca

“Shenjtëri të vjedhura” të Naun Kules/
(esse)/

Nga Përparim Hysi/

Kisha shumë arsye për ta lexuar librin e fundit”Shenjtëri të vjedhura” të shkrimtarit Naun Kule. Së pari, jemi nga një “nahije” dhe, së dyti, prej kohësh, dhe kemi qenë kolegë. Naun Kule veç punës si mësues i gjuhë-letërsisë, ka debutuar në fushën e letërsisë, këtu e gati 50-vjet të shkuara. Natyrisht, gama e botimeve të tij, gjatë kohës, jo vetëm është rritur, por dhe është zbukuruar. Tek po nis të shkruaj për të, nuk di pse më vinë ndërmend ca vargje që thuhen për kokrrën e grurit( më thërret geni im i bujkut, den babaden): ” Kokrrë e grurit, piciruke/ ku je fshehur dhe s’po duke/… dhe, për mos mërzitur lexuesin, vargjet vazhdojnë “… ca prej ujit/ ca prej dritës/ unë u rrita/ ditë pas ditësh/. Gjithmonë, bëj analogji dhe, tek flas për grurin, kështu ka ndodhur dhe me Naun Kulen.
Ka filluar të botojë që nga viti 1979 dhe, deri tani, ai ka botuar 11 libra ku veç librave artistikë, ka shkruar biografi të letrarizuara, monografi dhe, të tilla me vlera të pakontestueshme historike, si”Shenjtëri të vjedhura”, të cilat kërkojnë të hulumtosh arshivave dhe dokumenteve që nuk është as lehtë për t’i gjetur dhe, ca më shumë, të ngulësh “bririn” mbi to. Në këtë libër, më tepër se kurdoherë, Naun Kule më afron Demostenin e lashtë ( ai , i mbyllur në atë vozën mitike). qëkur e pyetën, pse qe mbyllur kështu, tha: ” Kam harxhuar më shumë vajë se verë”. As më shumë dhe as më pak, kështu ka ndodhur me Naun Kulen.
* * *
Duke shkruar librin “Shenjtëri të vjedhura”, Naun Kule sikur e ka vënë “kryqin” mbi shpinë. Si intelektual me mizur patrioti, ai është bërë misionar i së vërtetës. Dhe mos kujtoni se, me të vërtetë,është aq e lehtë të thuash dhe të luftosh për të vërtetën. A mos u çuditni: nuk është se po hiperbolizoj, kur shkruaj kështu. Kemi 25-vjet demokraci dhe shtetarët ( të djathtë e të majtë) kanë vënë syze të zeza dhe veshët i kanë zënë me dyllë dhe nuk duan t’ia dinë që, për njezet e pesë vjet me radhë, ia kanë hequr “autoqefalinë” Kishës Ortodokse Shqiptare. Në krye të KIshës Shqiptare qëndron e sot e kësaj dite, MISIONARI GREK, JANULLATOS! Pra, Kishës Ortodokse Shqiptare i kanë hequr skalpin. Dhe jemi para një fakti shumë kokëfortë: ndërsa Zogu gati mbi njëqind vjet më parë , niste me avion të posaçëm At Visarion Xhuvanin në Rumani vetëm e vetëm për pavarësinë e Kishës Sqhiptare, shtetarët e sotëm, bëjnë sikur nuk e vënë re, që kreu i”importuar” nga Greqia nuk psallt shqip.Shkoi me mend aty nga vitet ’30-të, të shekullit të kaluar kur Çajupi shkruan tek vjersha “Misiri” :”… dhe, mbi të gjitha, një efendinë/qeveris vendin nën Anglinë/. A thua t’i dinë këto vargje shtetarët tanë në lidhje me “autoqefalinë” e Kishës Shqiptare? Dhe bërtet Naun Kule:” Hirësi, ZOTIT, i flitet dhe shqip”. E fillova me Janullatosin se ndaj të njëjtin mendim me Naun Kulen dhe me shumë shqiptarë të tjerë!
* * *
Pa modesti të rreme, e heq veten si pak poet. Mbaj mend që në një nga poezitë e mia kam thënë: ” Një vend nuk e prishin njerëzit e ligj/ Se njerëzit e ligj në çdo vend, numërohen me gishta/ Një vend, më shumë se çdo tjetër/ e prish heshtja e njerëzve të mirë. Tek i sjell, në vija të trasha, këto vargje, them se Naun Kule jo vetëm nuk hesht, po e bën zërin kambanë që të shkallmojë “veshët me dyllë” të atyre që kanë më shumë”merita”, sa me shurdhin që bëjnë dhe aq me miopinë proverbiale. Karizma e Naun Kules sa vjen e bëhet më e bukur, kur me fakte e dokumente historike, i heq “zhgunin mitik”, një të ashtuquajturi “shenjt” siç është “Shën Kozmai”. Ky,”Shën Kozmai”, misionar grek i dërguar në vendin tonë në kohën e Ali Pashë Tepelenës, ish aq”shenjt”,sa mallkonte gjuhën shqipe dhe, si i dërguar me mision të posaçëm, e quante të “shenjtë” veç gjuhën greke.
As dua që të merrem me historizma, por dua të theksoj,se,sado që Kozma Etolit iu pre koka, për të u ngrit një manastir në Kolkondas të zonës së Libofshës në Fier dhe u”shenjtërua” duke i veshur një zhgun mitik. Aq u pompua ky”shenjt”,sa “fama” e tij gojarisht u amplifikua deri në legjendë dhe, çudia më banale, qëndron se ai “Shen Kozmai” u personalizua si shenjt deri në popullsinë myslimane, me një përshtatje ndajshtimore, si “Çoban babai!!!!”. Natyrisht, me një padituri ekstreme të asaj kohe, ishte lehtë të “martirizohej” dhe të “shenjtërohej” çdo misionar, por, realiteti që vret, është se dhe, pas dyqind vjetësh,”litari” mbi varr të këtij “pseudoshenjti” qëndron ende. Për të treguar,se i ashtuquajtur “shenjte” e ka varrin “në tokën e tij”, sipas Karlo Papuliasit, ka një domethënie me prapavijë të qartë. Naun Kule nuk është as kundër fesë kristiane,as cilësdo feje tjetër. Rritur në një familje që kishën e kishte si shtëpi të dytë ( i ati kaqenë psallt), ai me guximin proverbial për t’ia zhveshur zhgunin mitik, këtij misionari grek me emrin Kozma Etoli, më kujton një murg rus, Sergei Trufanovin që i zhveshi zhgunin mitik, sharaltanit Rasputin. Sergei Trufanov, pse iu kundërvu, sharlatinn Rasputin, u quajt “murgu i marrë”. Dhëntë zoti,- them dhe shkruaj,- mos quajnë të “marrë” dhe Naun Kulen që si intelektual dhe patriot, ngre zërin dhe thotë një të vërtetë që bën mu.
* * *
Në qëndrova dhe shkrova për Naun Kulen dhe librin e tij “Shenjtëri të vjedhura”, nuk kam si mos shtoj për lexuesin dhe këto: “… shko, gërmo nëpër arshiva dhe, po shkrove mirë për “Shën Kozmanë”, ne do të mbajmë mbi kokë”. Ky është propozimi i sponsorëve grekë. Por Naun Kule në vend të zgjidhte që të qëndronte”mbi kokë”, preferoj të jetë i varfër, por i ndershëm dhe mbi tokë. Nga ky qëndrim, nuk ke se si mos mbresohesh, me të vërtetë, në këtë kohë të mbushur me “patriotë dallkaukë” që bashkë me shtetarët janë kthyer në pragmatistë të kulluar.
S’kam si mos them për Naun Kulen, ato fjalë që ka thënë Presidenti i parë i Amerikës, GEORGE UASHInGTONI
:” Unë më mirë vdes,se sa të shtrëmbëroj të vërtetën”. Dhe Naun Kule veç ka thënë të vërtetën. Vallë, mos ka bërë pak?
Tiranë, 14 tetor 2015

Një debat për gjuhën në kishën Orthodokse

July 9, 2013 by dgreca

Nga Bardhyl SELIMI/

Miku im, z. Naun Kule, ish koleg dhe drejtor, shkrimtar dhe veprimtar shoqëror,më tregoi për një debat që kishte zhvilluar kohët e fundit lidhur me (mos)përdorimin e shqipes në kishën ortodokse.

– U ndodha – tha ai- një ditë në një meshë me rastin e Pashkëve 2013, që e drejtonte hirësia e tij, Janullatusi. Por u shtanga nga që tërë kohën ai fliste greqisht! Kjo më kujtoi një ndodhi të dëgjuar të vitit 1929 kur fshatarët e Ndërnënasit të Fierit ishin ankuar të nënprefekti Tofik Buletini që prifti i tyre u predikonte greqisht. Nga ana e tij, Boletini kishte njoftuar Mitropoletinë e Beratit dhe prifti qe thirrur dhe paralajmëruar për të mos e përsëritur më veprimin e tij, dmth të predikonte vetëm shqip, ashtu sikurse e ka edhe statuti i Kishës Autoqefale Shqiptare.

Naun Kule shkroi, me këtë rast, një artikull me titullin “Hirësi Janullatos, Zoti flet edhe shqip…!”Midis të tjerash, ai përmënd aty dhe e krahason modelin e Hirësisë së tij me Kozma Etolin (1714-1779), një antishqiptar i përkushtuar i Megaliidesë greke që këshillonte: “Mos iu lutni Zotit shqip. Shqipja është gjuhë e mallkuar, është gjuha e të paudhit…Më premtoni se në familje do të flisni jo shqip, por greqisht, dhe unë do t’ju falë gjithë mëkatet tuaja..”

Shkrimi i z. Kule vjen në një kohë kur në Greqi po nxiten edhe më, megjithë krizën e thellë ekonomike atje, lëvizjet dhe partitë shoviniste që kërkojnë, në kohërat moderne, të vënë në jetë idetë e çmendura të Vorioepirit Padyshim, kritika e z. Kule, njeri i arsimuar dhe i pjekur politikisht, ngjalli pakënaqësi të menjëhershme në selinë e shenjtë ortodokse, e cila porositi me ngut një zëdhënës të saj për të reaguar. Doli një farë Piro Prifti, ish mjek, që botoi në gazetën “SOT” më 24 maj 2013 artikullin “Një përgjigje për Kryetarin e Shoqatës ‘Myzeqeja’, ateistin Naun Kule”.

Duke e justifikuar shefin e vet epror, Janullatusin, që gjoja ka folur greqisht dhe ka përdorur përkthyes pasi shumë terma dhe shprehje fetare kanë vështirësi për t’u dhënë në shqip. Pastaj, sikur ta njihte dhemb e dhemballë Naun Kulen, i rreshton atij të gjithë veprimtarinë e mëparshme publicistike, politike dhe edukative duke u përpjekur ta nxijë sa më shumë dhe duke e poshtëruar. Edhe z. Prifti del në mbrojtje të Shën Kozmait duke thënë se ai u dha një mesazh shqiptarëve: të mos e braktisin fenë e të parëve.

Në fakt një pjesë e shqiptarëve vërtet nuk e kanë bërë këtë. Edhe vetë z. Naun është ortodoks pa çka se jo praktikant, sikurse shumica e popullit tonë. Por ai është së pari shqiptar dhe di të dallojë se kush i shërben idesë kombëtare dhe kush vepron në dëm të saj.

Në reagimin e vet për shkrimin e Priftit, z. Kule tërheq vëmëndjen se shqi shqiptarët kanë kërkuar kishën shqipe dhe trashëgimia e tyre në këtë lëmë është fituar me gjak nga dëshmorë të tillë si Luarasët e Negovanët, Saqellarët e Nolët. Ne vetëm kërkojmë të zbatohet ligji dhe Kushtetuta dhe nuk jemi përçarës, racistë, ateistë të regjur, komunistë, etj sikurse përpiqet të na denigrojë një “mëkatar” si z. Prifti i pushuar si mjek për parregullsitë e tija.

Z. Kule ka shkruar një monografi për Manastirin e Ardenicës (1999) dhe të Kolkondas (Libofshë) ku ka evidentuar veprimtarinë atdhetarë të priftërinjëve ortodoksë shqiptarë të kohës.

Z. Kule e pyet zotin Prifti: a e mendoni ju se çdo të ndodhte në Greqi sikur një peshkop i huaj të meshonte jo në greqisht, qoftë edhe në rusisht e sërbisht, dhe ruajna Zot në shqip!?

Unë- thotë me krenari ai- jam puro ortodoks por jo grek! Babai im Kristo, po t a dinte se apostulli i tij, Krishti, folka vetëm greqisht, edhe pse bënte pësalësin në Babai im Kristo, po ta dinte se apostulli i tij, Krishti, folka vetëm greqisht, edhe pse bënte pësalësin në kishën e fshatit, s’do të kishte bërë kurrë kryq..!