Ndue Ukaj – Dielli

Kadare në Prishtinë dhe gjenerali dështak i Halil Matoshit

April 16, 2017 by dgreca

Ndue Ukaj, Shkrimtar/

Ismail Kadare nuk ka nevojë të mbrohet, sepse ai ka ndërtuar një perandori të madhe lexuesish, të shtrirë kudo në botë dhe ata janë mbrojtja ma e mirë përballë sulmeve tendencioze dhe mediokre, që i bëhen atij dhe veprës së tij. Prandaj, nuk dua ta mbroj Kadarenë, por e kam të vështirë të heshti përballë tendencës, për ta përdhosur një akt kulturore që ndodhi në Prishtinë, dhe po ashtu, nuk mund të heshti përballë synimit qyqar, për ta sajuar një gjeneral izolues në veprën e Kadaresë. Pa kurrfarë baze, por me qëndrime të forta dhe gjuhë linçuese, të tipit marksist, ku autori akuzohet si racist e etnocentrik.

Një sulm i tillë ndaj Kadaresë, mund të pritej në Beograd e Stamboll, por jo në Prishtinë, dhe si i tillë, nuk i përket mendësisë së Prishtinës, ku Kadare është autor shumë i dashur. Mbi bazë të leximeve të parakonceptuara të Halil Matoshit, letërsia është arena e përshtatshme, për të persekutuar secilin shkrimtar. Po, secilin.

Por, fiksioni, arti dhe të vërtetat e letërsisë, lexohen dhe interpretohen shumë më ndryshe. Dihet mirëfilli se Kadare është autori më universal që ka prodhuar raca shqiptare, dhe këtë fakt e pranojnë njohësit e veprës së tij: shqiptarë dhe të huaj. Po ashtu, dihet që Kadare i dha njohje universale letërsisë shqipe. Pikërisht për këtë arsye, ai nuk ka nevojë të mbrohet, sepse atë e mbron aureola e shkrimtari të madhe, një fortifikatë e sofistikuar, të cilën e ka ndërtuar me talentin e jashtëzakonshëm, nën thundrën e një regjimi të tmerrshëm, që artin e shihte si armik të madh.

Shkrimtarin Kadare dhe veprën e tij e mbrojnë çmimet dhe vlerësimet e panumërta, që merr kudo në botë, ku shija për artin dhe të bukurën, është përtej caqeve egoiste, shpirtngushtësisë dhe mendësisë rurale. Po, Kadarenë e mbrojnë librat dhe tekstet shumë të vlefshme e të shumta, që shkruhen përditë për veprën e tij anë e kënd botës. Në fund të fundit, kjo është lavdia e shkrimtarit, për të cilën aspiron secili që merret me letërsi. Të rrallë janë ata shkrimtarë që këtë lavdi e fitojnë për së gjalli. Kadare, pati një fat të tillë.

Halil Matoshi, kur shkruan për “Gjeneralin e ushtrisë së vdekur”, shkruan për një libër që e ka në kokën e tij, dhe jo për romanin fantastik të Kadaresë, me të cilin ai ka fituar famë botërore. Sepse, “Gjenerali…” i Kadaresë, është një rrëfim fantastik dhe shpotitës për luftën dhe tmerret që shkakton ajo, dhe askund nuk ka nuanca raciste. Përkundrazi, “Gjenerali” i Kadaresë është një fiksion letrar magjeps dhe i jashtëzakonshëm, për absurditetin e luftës, dhe tragjeditë që shkakton ajo, e të cilat, ai di t’i shndërrojë në vlera kulminante universale.

Më tej, gjenerali i Matoshit, mund të lexohet si një opinion apo pandehmë kundër autorit, dhe jo një mendim për veprën në fjalë. E më së paku një vlerësim letrar. Është një trill i turbullt. Është një sajesë fjalësh pa kurrfarë baze, me të cilën ai tenton të hedh baltë mbi personalitetin e autorit. E gjithë kjo, mund të lidhet me faktin se, Kadare është dishepulli më besnik i ideve europane të shqiptarëve, ndërkaq vepra e tij, jehona ma pozitive e vlerave oksidentale të shqiptarëve; vlera këto që tundojnë dhe hutojnë jo pak shqiptarë.

Në kritikën letrare, shpeshherë thuhet se një lexues i keq, që lexon me paramendime dhe qëllime tendencioze, mund ta shkretojë secilën vepër. Madje edhe kryeveprat e njerëzimit, “Komedinë Hyjnore”, “Hamletin”, “Fasutin”, “Procesin”, etj. Dhe, nëse doni të dini, shembuj të tillë kemi edhe përbrenda mendimit letrar shqiptar. Në kritikën letrare, ekziston një mendim i pranuar gjithandej, se lexuesit skematikë, të dobët, lexuesit ideologjikë, mund ta mjegullojnë çdo vepër, por fati i mirë është që këto mendime dhe interpretime stihike, kanë stinën e tyre të përkohshme, ndërkaq vepra e mirë letrare, shkruhet për përjetësi, ashtu siç është shkruar për përjetësi “Gjenerali i ushtrisë së vdekur “, që autorin e bëri gjeneral të letërsisë shqipe dhe asaj botërore.

Javën e kaluar, Kadare u vlerësua në Prishtinë, mirëpo ky akt kulturor, u bë pretekst që disa figura të hutuara, që ndërrojnë mendime sa herë ndërrojnë stinët, të fillojnë me avazin e njëjtë: sulme dhe përbaltje mbi Kadarenë. Këto vërsulje, nuk janë të reja. Ato dalin sipërfaqe, sa herë i rritet shkëlqimi estetik i veprës së tij. Dhe si të tilla, nuk ka sesi të shpjegohen ndryshe, përpos agjenda kundër tij, të injektuara me helm e mllef, që më së paku mund të jetë letrar.

Pa dyshim, është mendim infantil që nga Prishtina, t’i kërkohet autorit disidentizmi, kur kritika botërore qëmoti pohon se Kadare është autori që e sfidoi socrealizmin, shkruan, John Carey, kritik i shquar i Britanisë së Madhe. Pra, ata që kërkojnë një gjë të tillë, duhet të pyeten: pse heshtën në kohën kur në Prishtinë nuk guxohej të përmendej Fishta, Haxhiademi, Konica, Kuteli, Camaj, Pipa, dhe shumë autorë të tjerë? Po, këta jetonin në një sistem goxha liberal dhe heshtën, sepse u solidarizuan me sivëllezërit e tyre ideologjikë nga Shqipëria.

Pa dyshim, nga perspektiva e sotme, mund të themi, ma mirë bëri Kadare që shkroi ashtu siç shkroi kundër Fishtës, sesa shqiptarët e Kosovës që e heshtën. Apo të tillë, që edhe sot, Fishtën e konsiderojnë fashist. Dihet, Shqipëria komuniste, nëpërmjet deduksioneve socrealiste, për njeriun e ri, tentoi ta shkatërronte trashëgiminë letrare të figurave që konsideroheshin hale në sytë e regjimit. Pastaj, ajo e instrumentalizoi artin, në funksion të ideologjisë utopike, për krijimin e njeriut të ri socialist, të moralshëm e pa mëkate, ku partia kujdesej për moralin publik, dhe ku individi, detyrohej t’i nënshtrohej kodit të përcaktuar ideologjik.

Mirëpo, në Kosovë, mësime dhe shtrëngime të ngjashme nuk pati. E meqë nuk pati metoda të tilla, shkrimtarët nuk burgoseshin pse shkruan vepra letrare. Atëherë pse u heshtën shumë shkrimtarë shqiptarë? Koha është që të bien maskat dhe të flitet hapur për këtë temë. Në këtë aspekt, është neveritëse tendenca që çon krye herë pas herë në Kosovë, kur shkruhet dhe flitet rreth figurës së Ismail Kadaresë dhe veprës së tij. Ka shumë autorë nga Kosova, që e stigmatizojnë dhe akuzojnë rëndë atë, për gjoja flirte me komunizmin dhe socrealizmin, ndërkohë që të njëjtit, heshtnin ndaj shumë sivëllezërve të tyre shqiptarë, që shpalleshin armiq, heshteshin, përbuzeshin dhe anatemoheshin në Prishtinë. Dhe nga ky mëkat, pak kush mund të amnistohet.

Në zagushinë mbytëse, në të cilën është katandisë shoqëria jonë, ku lajmet e mira janë të rralla, ardhja e një shkrimtari me përmasa planetare, siç është Ismail Kadare, është festë dhe bekim. Kështu ngjet kudo në botën normale, dhe kështu ishte edhe në Prishtinë, ku Kadare, si autoritet i padiskutueshëm letrar, u mirëprit nga lexues të shumtë, që prisnin me orë të tëra, për ta takuar, për t’u fotografuar me të dhe për ta marrë një libër me nënshkrim të tijin. Ndaj, trillet dhe insinuatat me prapavijë, nuk i bëjnë kurrfarë dëmi autorit, sepse, ai qëmoti është në ato lartësi, ku pështyma nuk mbërrin. Po, sepse ai qëmoti është certifikuar nga lexuesi i kultivuar, kudo në botë. Është klishe të thuhet që ai është shkrimtar i dashur dhe titani i letërsisë, dhe në hierarkinë e vlerave të përbotshme, është ngritë në saje të artit të tij dhe jo të ideologjisë a politikës. Por, është e udhës ta përsërisim, për t’iu hapë sytë atyre që janë të verbuar nga urrejtja kundër tij. Unë isha i nderuar që pata fatin dhe mundësinë të isha pjesë e një ekipi që e vlerësoi atë. Dhe jam i bindur se të dish ta vlerësosh atë, domethënë ta dish vlerësosh vetveten, gjuhën dhe kulturën tënde. Kadare nuk ka nevojë për ne, ne për të po. Edhe një gjë: sulmet ndaj personalitetit të Kadaresë, kanë stinën e tyre të përhershme. Janë të pështira dhe neveritëse. Sa herë që ai përmendet, dhe për fat të mirë ai përmendet shpesh, një kontingjent shkruesish, të paktë, por të zhurmshëm, gërvallën kuturu kundër tij dhe veprës së tij.

E kam thënë dhe po e përsëris: ata që tentojnë ta përbaltin veprën e tij, bëjnë lojën e trumcakut, që përpiqet ta pështyjë diellin. Sepse “Ismail Kadare është luani i letërsisë shqipe, me një reputacion ndërkombëtar”, shkruan Rita Tornborg, shkrimtare dhe kritike suedeze. Përballë një luani, zhurmuesit, s’kanë ç’të bëjnë tjetër, përveçse të kukurisin.

Për Kadarenë dhe veprën e tij letrare është shkruar dhe do të shkruhet shumë. Ai është krahasuar me shkrimtarët ma të mëdhenj të njerëzimit, me ata që janë të papërsëritshëm. Pa dyshim, ai meriton vlerësime të pafundme, sepse na ka dhanë një vepër gjeniale. Më pëlqen shpeshherë t’i veçoj dy vlerësime, atë të At Zef Pllumit dhe Ibrahim Rugovës, sepse burojnë nga ne, dhe janë vlerësime të dy personaliteteve me peshë. I pari solidarizohet me Kadarenë, sepse ai është sot me i madhi luftëtar në mbrojtje të kulturës, identitetit dhe integrimit europian të shqiptarëve, ndërsa Rugova shkruan se Kadare përgjigjet për çështje më të rëndësishme e të ndërlikuara, pa komplekse inferioriteti dhe pa imponim autoriteti. Është në rrjedhën e kohës, i çliruar nga kompleksi i metropoleve, sepse ekziston nëpër metropole. Por, vargu i vlerësimeve të tilla është i pafund. Në Prishtinë, Tiranë, Tetovë, Paris, Romë, Berlin, Londër, Madrid, Stokholm, Uashington, Jerusalem. Kudo ku vlerësohet e bukura pohohet: Disident apo jo, Kadare është njeri prej më të mirëve.” Gjeniu i letërsisë shqipe, është përfaqësuesi ma i denjë i kulturës dhe letërsisë shqipe në botë. Nëpërmjet tij, bota na ka kuptuar më mirë, na ka vlerësuar më drejt dhe na ka çmuar më shumë. Prandaj, por për çdo ditë, kemi arsye të themi: Kadare është bekim për kulturën shqiptare.

Image result for kadare ne prishtine

Europa e ka postulat kulturën

May 11, 2013 by dgreca

Nga Ndue Ukaj/
Europa, para se të jetë projekt politik a ekonomik, është projekt kulturor, rrënjët e së cilit janë thellësisht shpirtërore. Mbi këtë postulat, u fillua ideja e unifikimit politik e ekonomik të Europës, mu në mesin e shekullit të kaluar, kur ajo kalonte ferrin ma të madh, pas Luftës së Dytë Botërore. Ndërmjet gërmadhave të luftës, triumfoi ideali i qytetërimit dhe ndërgjegjes. Nga këto premisa, u sintetizuan energjitë europiane dhe e bën Europën atdhe të vlerave të përbashkëta për gjithë kombet që jetojnë nën ata çati, por edhe për tjerët që aspirojnë të hyjnë në të. Sot na tingëllon profetike thënia e mençur e shkrimtarit të madh gjerman J. W. Goethes: “Çfarë e bashkon Europën është kultura, ndërsa çfarë e ndajnë janë idetë politike”. Këtë tezë, e bën platformë të punës ideatorët e Europës së bashkuar të shekullit XX. Kështu Robert Schuman, ish ministri francez dhe njëri nga ideatorët kryesor të kësaj bashkësie politike, në librin “Në emër të Europës”, ndër të tjera do të shkruan:“Europa para se të jetë Aleancë ushtarake apo entitet ekonomik, duhet të jetë bashkësi kulturore në kuptimin më të lartë të kësaj fjale”. Nga kjo kuptojmë se kultura ishte postulat i pashkruar, por motivi themelor që nxiti idenë e bashkimit të Europës. Edhe sot, kultura është themeli mbi të cilin qëndron shtëpia e përbashkët europiane dhe njëherësh përbën elementin ma të fuqishëm që ndihmon ruajtjen e kohezionit brenda kontinentit.
Në planin politik e historik, Europa, s’është histori i ideve homogjene politike, por e diversiteteve të thella, që nëpër kohë kanë ditur të prodhojnë tensione dhe luftëra. Ndërsa pika konvergjente e gjithë e këtyre dallesave, që njëherësh u bë postulat i kontinentit të vjetër, pa mëdyshje është kultura e përbashkët që ndajnë kombet e ndryshme të Europës. E kjo është arritur nëpërmjet harmonizimit të disa tipareve qenësore, nëpër të cilat kanë kaluar popujt europiane. Studiues të ndryshëm, vejnë në pah disa komponentë që e farkëtuan identitetin evropian dhe që u bën shtytëse për Europën kulturore. E kuptuar kështu, Europa është bashkim i mendimit filozofik dhe letërsia antike greko-romake, krishterimit dhe së drejtës romake. Këto shtylla, ndër vite u harmonizuan dhe kanë krijuar mendësinë europiane me një ndërgjegje lirie dhe arsye. Ky identitet natyrisht nëpër kohë u plotësua, ndërsa kulmin e arriti me mendimin filozofik e letrar, që përjetoi një zhvillim të hovshëm gjatë iluminizmit, impakti kulturor i të cilës lëvizje është i jashtëzakonshëm brenda qytetërimit perëndimor.
Me 9 maj është dita e Bashkimit Europian, e vendet shqiptare vazhdojnë rragatjet drejt Brukselit, pa ndonjë vetëdije të qartë. Gjatë këtyre viteve, shpeshherë na ka ra të dëgjojmë dhe lexojmë deklarata shterpe të lidershipit shqiptarë për Europën. Madje as reflektimet e medias s’janë ma substanciale. Ndodh ndonjëherë të dëgjojmë edhe akuza absurde në adresë të Europës. Ndërkohë që politika shqiptare këto dy dekada, është dëshmua e paaftë të ec krahas kombeve të qytetëruara të kontinentit, shqiptarët janë lodhur duke dëgjua parulla të bukura për afrimin e kombit tonë me Familjen Europiane. Njëmend, për shqiptarët, Europa sot s’është e largët si dikur, mirëpo kjo s’është aspak meritë e forcave politike shqiptare, as në Shqipëri as në Kosovë. Përkundrazi, me veprimet e tyre amorfe politike, me një mendjeshkurtësi dhe politikë meskine, këto elita politike kanë penguar vetëdijshëm ose jo rrugën europiane të shqiptarëve. Politikanët shqiptarë e kuptojnë se ne Europë s’shkohet me politika korruptive, me nepotizëm dhe krim, me media të kontrolluara dhe demokraci të brishtë. Këto elita janë në dijeni se në Europë duhet rendi dhe ligji, prandaj ata s’mund të amnistohen nga kjo zvarritje që i kanë bërë rrugës europiane të shqiptarëve.
Në prizmin e gjithë kësaj, me të drejt për shqiptarët shtrohet pyetja: elitat politike shqiptare a e kuptojnë çfarë është në thelb Europa? A është ajo një kazan ku ne shkojmë me marrinat tona, apo një sistem i farkëtum i vlerave të mirënjohura, që janë bërë ndërgjegjja e këtij qytetërimi?
Pikërisht për këto arsye sot pyesim, si shpjegohet mosgatishmëria e klasës politike shqiptare, për ta ndjek me përgjegjësi dhe angazhim serioz rrugën e integrimeve europiane? Alibitë dhe kritikat që shkojnë në adresë të perëndimit, a mos janë shfaqje e qëllimshme e gatishmërisë për të ikur nga Europa, duke mos i kryer detyrat që i ka parashtruar kjo organizatë për çdo shtet tjetër para nesh. Si shpjegohet kjo ikje, pikërisht në kohën kur Europa ka hap gjitha portat për ne? Këto pyetje e dilema, shfaqen sa herë shohim sesi vetëdijshëm kjo klasë politike mjegullon rrugën e integrimeve, me qeverisjen e keqe, me korrupsion e demokraci selektive, me sisteme elektorale të përçudnuara.
Përgjumja, heshtja, reagimet e vagullta atëherë kur kanoset seriozisht interesi i përgjithshëm, si dhe mungesa e një ideje të shëndoshë (një ideje që do të qartësonte mbi çfarë parime mendojmë ta ndërtojmë vendin tonë), janë elemente që gjithashtu na kanë krijuar hendek mes nesh e Perëndimit.
Në parim, duket se projekti i shqiptarëve është integrimi europian. Ky projekt, parimisht është përqafuar nga gjitha shtresat e shoqërisë, duke qenë ndoshta e vetmja pikë ku shqiptarët shfaqen të bashkuar. Kjo është ajo që shihet dhe perceptohet në sipërfaqe. Mirëpo, në esencë, ka shumë vrojtues të jetës sonë që thonë se proceset e integrimeve janë të keqkuptuara me dashje, sepse në këtë formë si po ec kombi ynë, integrimi s’është afër. Madje, ka të tillë që shkojnë më larg sa pas retorikës së bukur qeveritare për integrime, thonë të fshehët një aspiratë tjetër, që është kundëreuropiane. Ndonëse në legjislaturë dhe principe qeverisëse demokratike, ne jemi shtrënguar të harmonizojmë ligjet konform kërkesave të BE-së, në praktikë veprimet e Shqipërisë dhe Kosovës, janë pak të përafërta me atë që është Europa. Kjo ka shtruar dilemën tjetër, në mos këto janë tentativa të qëllimshme për ta sabotuar heshtur procesin e integrimeve.
Fjalimet e politikanëve tanë, janë të mbushura me parulla proeuropiane. Ky diskurs është bërë klishe, ndonëse vërehet lehtë se mes diskursit proeuropian të politikës sonë dhe veprimeve të tyre joevropiane, është një humnerë.
Për çdo përvjetorë me rëndësi, te ne rritet doza e nacionalizmit shqiptar dhe kështu mësymja pas Europës shfaq tërë karikaturën e ideve europane që defilojnë ndër ne. Kjo situatë, me parulla e flamuj që valojnë kudo, të kujton tregimin e Ernest Kolqit, “Tregtarë flamujësh”.
Në anën tjetër, ka disa mendje të mykura, që duan t’i mësojnë shqiptarët me identitete labile, me identitete të fragmentuara. Këto teza janë të marra e qyqare, që shqiptarët s’duhet t’iu vënë veshin, sepse identiteti europian i shqiptarëve ndërlidhet drejtpërdrejtë me ekzistencën e kombit shqiptar. Flamurtari i identitetit europian të shqiptarëve, Ismail Kadare, para disa vitesh shkroi një tekst të shkëlqyeshëm, “Identiteti europian i shqiptarëve”. Pas botimit të këtij eseu, debatet ndër shqiptar u ashpërsuan dhe antitezat e identitetit europian të shqiptarëve, dolën në sheh se s’ishin asgjë tjetër veçse teza që promovonin shumësi indentitesh brenda trungut kombëtar. Me një fjalë, mohonin identitetin unik të shqiptarëve. Nga mendjet më të ndritura të kombit, teza e identiteteve të lëvizshme, e identiteve të fragmentuar dhe identitetit të formësuar mbi simpati fetare, u gjykua si tezë qyqare.
Mes një atmosfere të zymtë kombëtare, me një politike që është e zhytur e tëra në padije, korrupsion e klientizëm politik, shqiptarët s’duhet të humbin shansin e tyre që të marshojnë vetëdijshëm drejt perëndimit. Kombi shqiptar, ka nostalgji për perëndimin, mirëpo s’e ka të qartësuar brenda vetvetes çfarë është në fakt kjo organizatë. Këndej pari, as Shqipëria e as Kosova, nuk zbatojnë në praktikë modelet europiane për shtetin, demokracinë dhe qeverisjen.
Për gjatë gjithë vitit, ne e shohim të njëjtën klasë politike që ka gojën plot Europë, të mos bëj asgjë thelbësore për të ecur drejt Europës. Shqipëria e Kosova, sipas shumë sondazheve mbesin dy vendet me të korruptuara në Europë. Në dy vendet tona s’mbahen zgjedhje demokratike. Politikës i mungon aftësia minimale për të realizua kompromise të shëndosha për të ardhmen e vendit. Në dy vendet s’ka liri të shtypit. Në dy vendet, madje për asgjë s’ mund të merren vesh pozita e opozita pa ndërhyrjen e perëndimit. Çfarë domethënë kjo po ta përkthejmë me nevojën e ngutshme që ka kombi ynë të jetë pjesë e perëndimit?
Një dijetar i viteve të 30-ta Tajar Zavalani në eseun“Ç’pamë në Evropë. Ç’gjejmë në Shqipëri”, ndër të tjera do të shkruan “Atje u munduam, si cilido pas takatit dhe zotësisë, të shkundim pluhrin e mrapështisë ku qemë rritur, të çkëputemi nga idhetë e ndryshkura, paragjykimet e cekta dhe mentaliteti primitiv; u përpoqëm të riedukojmë vehten dhe të armatosemi me dituri dhe vullnet për punë”.
Shqiptarët kanë shumë detyra për të bërë, që nesër të mos festojmë nga periferitë ditën e Europës.

Një histori pa të vërteta

April 10, 2013 by dgreca

Shkruan: Ndue Ukaj/

Ajo çka i propozojnë opinionit publik ata që e kritikojnë peticionin, është një histori pa të vërteta, një histori që iu shkon për shtati teorive të Ahmet Davutogllu-it, që shqiptarët i konsideron si mbetje osmane në Ballkan.

Shqiptarët s’kanë sesi të trajtohen si mbetje osmane, sepse s’janë të tillë. Ata kanë kulturën e identitetin e tyre dhe s’mund t’i mohojnë faktet e panumërta historike për hir të marrëdhënieve të reja me shtetin turk. Shqiptarët u privuan për pesë shekuj nga liria, nën dhunën osmane dhe kështu u detyruan që identitetin e vet kombëtar e shtetëror ta formësonin në konfrontim të përhershëm me pushtimin osman.

Ndërsa kontingjenti i atyre që morën përsipër ta atakojnë peticionin kundër ndryshimit të historisë nën mbikëqyrjen e autoritete turke dhe nën trysninë turke, nga ç’ pamë gjer me tani, ka vetëm një mision: ata duan t’i mësojnë shqiptarët me një histori pa të vërteta.

Debati rreth peticionit, është një dëshmi e mirë me pa qartë një të vërtetë të dhimbshme: kujtesa jonë është një kuti e mbuluar nga një shtresë e trashë pluhuri, të cilin pluhur po u përpoq dikush ta heq, çohen peshë gjakrat e atyre që kanë gjetur prehje brenda asaj kutie të myktë.

Kjo histori pa të vërteta, është burim i mirë për kozmopolitët, që të tredhur nga idetë kombëtare, siç do të thoshte shkrimtari Erich Maria Remarque, s’i përkasin më asnjë kombi. Këta kozmopolitë, natyrisht duhet ta sulmojnë historinë kombëtare, sepse kështu legjitimojnë vetën e tyre.

Nga llomi i këtij pluhuri, s’ka sesi të mos dalë ndonjë mendje që krekoset dhe merr përsipër të mbajë ligjërata se çfarë është kombi e çfarë s’është ai, si mund të tjetërsohet kujtesa dhe si lëvizin identitet sa herë ndërrohen perandoritë.

Këto teza për identitete të lëvizshme, në thelbin e tyre s’kanë asnjë bazë shkencore dhe s’gjejnë pandehmë krahasime me asnjë komb në rruzullin tokësor. E këto toeriçka ndër ne i shpikin vetëm ata që duan mbi koncepte tërësisht imagjinare e iluzore, të krijojnë një komb të ri, një komb pa kulturë, pa rrënjë e pa trashëgimi të përbashkët.

Gjitha koncepcionet tjera që përpiqen të nxjerrën nga peticioni, janë sajime imagjinare, të atyre që duan të shkruajnë një histori pa të vërteta, të atyre që flasin për identitete të lëvizshme, të atyre që duan t’i ndërrojnë identitet sa herë ndërrojnë stinët e motit, të atyre që me kauzifakte, flasin për një bashkëjetesë mes shqiptarëve dhe perandorisë osmane, të atyre që për shkak të simpative të ndryshme, mohojnë të vërtetën dhe kështu pjesën dërmuese të kulturës dhe identitetin shqiptar.

Ku zë fill kjo histori pa të vërteta?

Natyrisht, kjo histori pa të vërteta, pikësëpari duhet ta amnistojë pushtimin osman ndër shqiptarë, fillimisht duke e zbutur atë, në formën siç kemi dëgjuar, ku vrasjet zëvendësohen me burgosje, e shpërngulja e arbëreshëve thuhet të mos jetë bërë për asnjë arsye tjetër, veç fetare. Së dyti, kjo histori vihet në funksion të fragmentarizmit të kombit shqiptar, duke u hy në punë kjo teori disa ideve të marra për një komb të ri, që është derivat i kombit shqiptar, nën substratin e të cilit shtresat e ardhura mendohen të jenë bazë.

Kjo histori pa të vërteta, hap shtigje që shpejt të rishkruhet edhe letërsia shqipe, meqë ajo nga fillimet e saj e gjer me sot, me një gjuhë artistike e atakon kudo pushtimin osman. E s’duhet të harrojmë se letërsia shqipe është paradigma më e fuqishme që ndihmoj në mbijetesën kombëtare.

Një histori pa të vërteta, natyrshëm pushtimin osman e krahason me atë të NATO-së dhe kështu hap shtigje tjera që në një të ardhme të afërt, gjithë ata që kapën pushkët kundër asaj perandorie, të shpallen tradhtarë.

Një histori pa të vërteta, natyrshëm eliminon heronjtë e saj, duke e shpallur pikësëpari Gjergj Kastriotin, kaçak e cub, për ta zëvendësua atë në një etapë tjetër, me shpëtimtarin Sulltan Murati-n. Në sfondin e gjithë kësaj, i shohim edhe debatet e shumta që bëhen rreth figurës së tij dhe tezave që importohen nga jashtë për ta çmitizuar atë, thjesht për ta bërë kaçak.

Një histori pa të vërteta, është ajo histori që bëhet pjesë e inxhinieringut politik për ta zhvatë edhe më tej këtë komb të rraskapitur dhe për t’ia prishë busullën e orientimit, në kohën kur sendërtimi i aspiratës europiane është në rrugë e sipër.

Kush e shkruan këtë histori pa të vërteta. Këtë e shkruajnë ata që flasin për identitete të lëvizshëm dhe harrojnë se jemi të njëjtit të cilët tok të bashkuar, para pak kohe çirreshim para dyerve të Europes, duam të hyjmë brenda.

E kjo kujtesa e shkurtë kombëtare, është fatkeqësia jone ma e madhe, e cila na ka çuar nga gabimet në gabim, nga pësimet në pësime, duke mbetur gjithmonë në dyert e dikujt, me parulla që na ngrihen në duar.

Ç’mund të jetë kjo tjetër, veç një marrëzi që komentin ma të adekuatë e ka te vet parullat që i ndërrojmë, sa herë na duket se janë hapur dyer të reja para nesh. Në fakt, para nesh ka qenë vetëm një derë.

Gjumi letargjik i injorancës, ka marrosur disa grupe shqiptarësh, që ma parë pranojnë te identifikohen me pushtuesit barbar osman, sesa me historinë e tyre, me heronjtë e tyre, me gjuhën e tyre, me simbolet e tyre dhe kulturën e tyre.

Ky peticion bëri mirë, sepse shprishi gjumin letargjik të atyre që të mbuluar nga pluhuri i historisë, dolën para opinionit publik pa lëvozhgën që e kanë mbajt gjatë rreth vetës.

Një histori pa të vërteta apo një histori me disa të vërteta të përçudnueme që ju përshtaten individëve e grupeve të vogla, s’është histori e kombit tonë. Këtë gjë e kërkojnë ata që krekosen kundër peticionit dhe kanë marrë flamuj jo shqiptarë, e me ta shtiren se mbrojnë shqiptarinë.

Një histori pa të vërteta, i ngjan një lisi pa rrënjë. Atë mund ta mbajnë supe të trasha, derisa nuk fryn një erë, që plandos për tokë lisin dhe supet e trasha të atyre që e mbajnë.

Ra peticioni e u pamë.

Ata që shikojnë historinë me sytë e dovletit, e bëjnë sevdanë turke nga Tabir Saraji (Pallati i ëndrrave, Ismail Kadare), po e shpalosin fytyrën e tyre para pasqyrës ku për një kohë të gjatë kanë refuzua të këqyreshin.

Kombi është akt besimi

February 11, 2013 by dgreca

Nga Ndue Ukaj/

Çfarë do të thotë të jesh pjesëtar i një kombi? E në këtë aspekt, çfarë do të thotë të jesh shqiptar? Një shpjegim domethënës, për pyetjet e më sipërme, gjithmonë sfiduese për personin, por edhe për bashkësinë njerëzore, e jep shkrimtari erudit, Jorge Luis Borgesi, te tregimi Ulrika në formën e një dialogu konciz.

Ajo më pyeti e menduar: Ç’do të thotë të jesh kolumbian?

-Nuk e di, -iu përgjigj. –Është një akt besimi.

Kombi është një akt besimi. Asgjë ma shumë e as më pak. Pjesëtarët e një kombi, bashkohen rreth idealeve të kombit, duke krijuar kulturën e përbashkët dhe kështu duke e shndërruar kombin në një akt besimi, rreth së cilit rrinë të bashkuar të gjithë pjesëtarët e tij. Vetëm duke besuar te e kaluare e tij, (që është traditë e përbashkët), pastaj te ambiciet e tij, e sidomos te gjuha dhe kultura, pjesëtarët e një shoqërie e ndjejnë kombin si një akt besimi dhe krijojnë kohezion e harmoni të brendshme. Pikërisht për këto arsye, shumë njohës të çështjeve shoqërore, mbrojnë idenë se kombet janë ma shumë unitet gjuhësore dhe kulturore, sesa unitet racore.

Nga kjo që thamë, del se kombin e ushqejnë marrëdhëniet e brendshme strukturore, që janë të fuqizuara sidomos nga kultura dhe gjuha, si shtyllat fundamentale mbi të cilat ngrihet dhe mbahet kombi. Këto elemente fundamentale, krijojnë heronjtë e një kombi, figurat eminente dhe etërit e tij, tek të cilat besojnë pjesëtarët e kombit, sidomos në çaste të vështira. Në këtë mënyrë, krijohet ndjenja e besimit dhe kështu kombi bëhet një akt besimi që vetvetiu i shuan dallimet e mundshme brenda vetes.

Për shqiptarët, kombi a është akt besimi? Çfarë do të thotë të jesh shqiptar, sot, në këto realitet të reja gjeopolitike që janë krijuar sidomos në dy dekadat e fundit? A kanë shqiptarët përgjigje unike për këto pyetje esenciale?

Po ta kërkonim një përgjigje në këtë pyetje, ajo do të varionte dhe do të varej nga kategorizimet që ekzistojnë brenda kombit. Kohezioni i brendshëm, te ne është prekur pikërisht në kohën kur shqiptarët jetojnë më të lirë se kurrë më parë. Në këtë kontekst, përgjigjen sigurisht s’e jep të njëjtë ai që e ndjen veten brenda identitetit europian të shqiptarëve, në raport me atë që s’e ndjen. Për më tepër, kjo përgjigje vjen e komplikohet, nëse merren për bazë figurat kryesore kombëtare, etërit e kombit, rreth të cilëve kohëve të fundit janë shfaqur jo pak dallime. Këto dallesa, shpeshherë ngrehin pikëpyetje sfiduese para shqiptarëve. E një nga ato sigurisht është edhe pyetja, nëse është kombi ynë, një akt besimi, rreth të cilit ne ushqejmë ndjenjat e përbashkëta të përkatësisë apo kombi është një arenë ku ne vringëllojmë shpatat e ndarjeve?

Këto pyetje të shumta, natyrisht kërkojnë analiza dhe interpretime të shumta e nga dije të ndryshme. Një gjë është më se e sigurt. Në këto pyetje, shqiptarët s’kanë qëndrime unike dhe kjo duhet ta shqetësoj çdo kënd që merret me çështje të kombit. Kjo sidomos duhet t’i shqetësoj elitat (nëse kanë mbet të tilla) dhe edukatorët e këtij kombi. Këto dilema, vazhdojnë ta rëndojnë jetën tonë kombëtare, sidomos viteve të fundit, prej kur brenda nesh kanë filluar të rihapen debate për identitetin kombëtar shqiptar dhe dilemat nëse ai është unik apo i fragmentuar. Ndërkaq, këto debate, kanë marrë kahe më dëshpëruese, sidomos pas shfaqjes së një fryme çoroditëse neootomane në jetën tonë kombëtar. Kjo frymë, e cila së pari është stimuluar nga qarqe turke, me kohë zuri vend te disa pseudo intelektualë shqiptarë, të përkrahur po ashtu nga disa pseudo historianë dhe në këtë mënyrë është ngritur mjerisht deri në nivelet e larta qeveritare.

Debatet për identitetin kombëtar dhe përkatësinë civilizuese të shqiptarëve, kanë rishfaqur prirje dhe orientime të ndryshme brenda jetës sonë kombëtare. Pikërisht këto debate, kanë stimuluar një klub të strehesave, siç i quan Ismail Kadare, ta çmitizojnë figurën e heroit kombëtar, Gjergj Kastriotin e Nënë Terezës. E sulmet s’mbarojnë këtu, por vazhdojnë me teoritë për kombin kosovar e gjepura tjera, se gjoja perandoria osmane s’na paska qenë pushtuese, por administruese.

Rihapja e këtyre temave, edhe njëherë e ka parashtruar nevojën e qartësimit të raporteve tona me vetveten. Pikërisht për këtë, shkrimtari ynë më i afirmuar dhe një nga mendjet më të mbrehta, Ismail Kadare ka shkruar një libër testamentar,“Mosmarrëveshja-Shqipëria përballë vetvetes”, ku me një analizë të shkëlqyeshme e ve shqiptarin para përgjegjësisë kombëtare, që të qartësojë veten dhe ndërgjegjen e tij në raport me të shkuarën dhe kështu të hap shtigje për të ardhmen.

Derisa të krijojmë një kohezion të brendshëm dhe një harmoni kombëtare, që pyetjeve dhe dilemave idetintare t’iu japim zgjedhje përfundimtare, ne s’do të qetësojmë ndërgjegjen e trazuar kombëtare. Këtë sigurisht s’mund ta bëjmë pa e respektuar traditën e përbashkët, kulturën e përbashkët me shenjat e tiparet dalluese identitare. Kjo është mënyra e domosdoshme për t’i kultivuar ndjenjat e përkatësisë unike kombëtare. Vetëm në këtë mënyrë, krijojmë ndjenjën e përkatësisë së përbashkët për kombin tonë dhe flakim dallimet që janë rrit dukshëm viteve të fundit, por që janë artificiale.

Historia s’duhet lejuar të bëhet barrierë për të ndërtuar të sotmen tonë kombëtare. Atë duhet ta marrim si një pikënisje për rrugëtimet e ardhshme.

Andaj, është në ndërgjegjen e klasës intelektuale, t’ju jap përgjigje të qartë këtyre dilemave që për nga rëndësia, tejkalojnë gjitha debatet e pakuptimta që bëhen ndër ne për politikën dhe degradimet që ka pësuar ajo, për paaftësinë e klasës sonë politike me çua vendin përpara, ngase këto degradime e çoroditje, vijnë nga fakti se kombi ende s’është bërë akt besimi për gjithë shqiptarët.

Realitet e reja që janë krijuar nder shqiptar, çuditërisht s’na kanë unifikuar në pyetjet e lartështruara. Përkundrazi, sot më shumë se kurrë sulmohet heroi ynë kombëtar, Gjergj Kastrioti, humanistja dhe nderi i shqiptarëve në botë, Nënë Tereza, e kështu me radhë. Pikërisht këtu ka filluar çarja e rrezikshme brenda nesh.

Do te ishte skajshmërisht e trishtueshme dhe fatalisht katastrofale, psh. të mendohet, se kombi kosovar është zgjidhja ma e mire për të tashmen e shqiptareve qe jetojnë në këtë pjesë të gjeografisë politike shqiptare. Kjo nëse s’është punë miopie politike e kulturore, është veprim qëllimkeq që shqiptarëve ju vë edhe një digë të rënd në rrugën e konsolidimit dhe avancimit.

Nga këto përsiatje, e shohim sa e domosdoshme është nevoja për një ripërtëritje shpirtërore, duke ju kthyer etërve të kombit, atyre që na formësuan dhe jetësuan idenë kombëtare. Krizat e shpërfaqura identitare, janë një sinjifikativ i qartë se ndër ne duhet një rilindje, që t’ju japim përgjigje përfundimtare këtyre dilemave të makthshme. Vetëm kësisoj mund t’i tejkalojmë barrierat e rënda të së sotmes, që shpeshherë ju detyrohen të kaluarës sonë dhe pastaj të hapim shtigje të reja, për t’u integruar brenda familjes perëndimore, me dinjitet dhe respekt.

Ma shumë se për këndellje politike, kemi nevojë për këndellje shpirtërore, që përgjumja jonë përballë këtyre dilemave të na zgjojë dhe ta shohim realitetin në sy.

Empiria na ka dëshmuar faktin se popujt që s’marrin mësim nga e kaluara e tyre, janë të destinuara të ripërsërisin gabimet e njëjta.

Faik Konica, eruditi i pashembullt dhe kritiku më i madh shqiptar, që fishkëllente pa kompromis plagët dhe cenet e karakterit shqiptar, thoshte se “…është nevoja t’i japin shpirt kombit shqiptar. Ky është problemi me i madh i Shqipërisë”. Pas kaq dekadash, qyshkur Konica pikasi me pedanteri prej eruditi këtë nevojë, që shkonte në drejtim të bërjes së shqiptarëve, pas bamjes se Shqipërisë, ne e shohim sesa aktuale është kërkesa e tij sot. Shqiptarëve ju duhet një ide e qartë për të ardhmen, një ideal i shëndoshë, për te triumfuar kundruall kësaj gjendje dhe mendësie jondërtuese. Për ta zhdukur te keqen, duhet krijojmë idealin e te mirës e këtë ideal duhet ta ndjejnë gjitha shtresat e kombit. E, që të ndodh kjo, duhet një shkollë e re kombëtare, që do të motivohej nga qëllime sublime dhe ideale të larta kombëtare. Kjo shkollë në viteve të indipedencës ka ekzistuar dhe dha fryte të dobishme. Tash duhet ta rifunksionalizojmë. Etërit e kombit, duhet t’i bëjmë pararojë për të sotmen dhe udhërrëfim për të ardhmen, ndërkaq filozofinë e pastër oksidentale, që e promovuan pa ekuivokë gjithë mendimtarët shqiptarë, në kohën kur u bë Shqipëria, duhet ta rikthejmë dhe ta vejmë në punë, në funksion të interesit të përgjithshëm kombëtar. Asnjë rruge tjetër, s’është e sigurt, veçse e shton agoninë tone te gjatë.

Përcaktimi kulturor dhe civilizues i shqiptareve vjen natyrshëm nga shtrati kulturor dhe gjuhësor perëndimor, ku bën pjesë edhe kultura jonë që nga fillesat e saj e gjer me sot. Devijimet neper kohë kanë qenë të shtrënguara here nga pushtuesit e here nga ideologjitë shtrembëruese, por shqiptaret asnjëherë s’janë shkëput kulturalisht nga perëndimi, prandaj gjitha ato ide që vijnë si barriera për të sotmen dhe përpiqen ta fragmentojnë të kaluarën, shqiptarët e ndershëm e kanë për detyrë t’i braktisin dhe t’i hedhin në koshin e mbeturinave kundërmuese. Në këtë mënyrë, kombi bëhet një akt besimi rreth së cilës rrimë gjithë të bashkuar.

DITE TE HUMBURA

January 21, 2013 by dgreca

Nga Ndue Ukaj/

Çfarë domethënie të rëndësishme kanë ditët e humbura për një komb, shoqëri apo person, na difton bukur një tregim brilant i shkrimtarit italian, Dino Buxat-it. Ky shkrimtar, që shquhet për një letërsi magjike, në tregimin me titull Ditë të humbura, me pak rreshta, por me një rrëfim të ngjeshur, të shkruar me spirtuozitet e mjeshtëri, nëpërmjet një alegorie të mbrehtë e therëse, trajton ditët e humbura të një pronari të një vile luksoze. Ky pronar, ndërsa kthehej në shtëpi, vë re një burrë me një arkë në shpinë që del nga dera e murit të shtëpisë së tij dhe të njëjtën e ngarkon në një kamion. I habitur, e ndjek me makinë deri te një luginë, ku ndalet kamioni. Aty fillon një debat i ankthshëm mes burrit me arka dhe pronarit. Ky i fundit, pasi i shpjegon burrit arsyen pse e ndoqi, i intereson të dijë më shumë se çka kishte në arka. Burri, qeshet dhe i thotë pronarit se të tilla ka shumë në kamion. Burri i panjohur, e vazhdon punën e tij dhe e hedh arkën në përrua, ku ka shumë arka tjera. Kureshtar tej mase, pronari e pyet:

Çfarë ka brenda?

Burri e shikoi buzagaz: Në kamion kam plot të tjera që duhen hedhur. Ju nuk e dini ç’janë këto? Janë ditët tuaja të humbura.

Pronari i shikoi, ishte një sasi e madhe, ku kishte ditë të tij të humbura, kur ai duhej t’i plotësonte me diçka, kur ai duhej të ishte afër dikujt që kishte nevojë për të. Ai fillon t’i hap dhe vëren momentet të dhimbshme kur ai duhej të bënte ndonjë gjest të mirë, të ishte pranë të dashurve të tij. Ishin ato ditë të shumta që ai i kishte bjerrë kot. Këto ishin ditë të humbura. E në fund të tregimit, pronari i drejtohet burrit:

Zotëri, më jep leje të marrë të paktën këto tri ditë.

Bëhej fjalë për tri ditë të rëndësishme.

Pronari i thotë burrit të panjohur, që i kishte arkat, se, ai ka të holla dhe e paguan sa të donë.

Bartësi i arkave, bën një lëvizje për të treguar diçka që nuk mbërrihej dot dhe për të thënë se tani s’mund të bënte gjë, ngase ishte shumë vonë.

Shqiptarët po humbin ditë, muaj e vite, pa ndonjë arsye të kuptueshme e të justifikueshme, duke u surrogat pas budallaqeve të një kaste politike që është treguar e paaftë me çua këtë komb drejt lumturisë dhe me rreshtua krahas kombeve të qytetëruara. Ambiciet për një jetë më të lumtur dhe më të dinjitetshme, tashmë janë preh e kësaj politikë pa vizion. Ka një kohë të gjatë qyshkur jeta kombëtare vazhdon të vuaj nga një anomali politike e brendshme, ku edhe për gjërat ma banale, lypset ndërhyrja ndërkombëtare, për t’i qetësuar gjakrat e tendosura të politikës sonë. Kjo gjendje, ka pllakos një komb të tërë në një situatë të pashpresë dhe në dëshpërim të thellë.

Në planin historik, kemi humbur shumë dhe atë në mënyrë të pakompensueshme, duke u vonuar gjithmonë në procese tejet të rëndësishme për kombin. Faturën e kësaj, e paguajmë shtrenjtë edhe sot, ngase përmasat e këtyre humbjeve vazhdojnë të na hakmerren. Këtu mundemi me e përmend sidomos raportin tonë me të kaluarën. Ne ende s’ kemi arrit me vu drejtësinë historike mbi të kaluarën tonë. E pikërisht kjo, e ka rënduar ndërgjegjen tonë, edhe ashtu të plasaritur kombëtare. Po kjo ka penguar formimin e një shpirti të përbashkët e të unjësuar kombëtar. Dhe pikërisht kjo ishte dhe vazhdon të jetë njëra nga pengesat kryesore pse sot e kemi kaq vështirë të ecim të bashkuar drejt të ardhmes së përbashkët.

Historia shqiptare vritet qëllimisht dhe atë çdo ditë, sepse politikanët shqiptarë kudo mendojnë se prej tyre dhe me ta duhet të filloj çdo gjë. Kjo ka bërë që shqiptarët tash e një kohë të gjatë, edhe pse në liri, të vendnumërojmë. Në këtë amulli politikë, askund s’shihen shkëndija të ideve të fisme dhe e alternativave të shëndosha. Ndërkaq edhe ato pak debate që bëhen, të lënë përshtypjen se janë sajime që shpeshherë kontrollohen nga një politikë që zotërohet fund e krye nga padija.

Ndonëse një kohë të gjatë janë identifikuar sëmundjet e politikës shqiptare (nga shkrimtarë, publicistë, historianë), akoma s’mund të bëhet fjalë për ndonjë alternativë shpresëdhënëse ndër shqiptarë. Nga ky faj, pak kush mundet të amnistohet. Partitë politike, duke u shndërrua në oaza që prodhojnë të këqija, (kështu mendon opinioni dominues publik), ato s’kanë arrit asnjëherë të hyjnë në ndonjë proces të brendshëm demokratik. Pastaj, duke qenë në këso gjendje, nga to janë larguar gjithmonë njerëzit me identitet e dinjitet dhe kanë mbet militantë e palo politikan, që përtej liderit dhe karriges së tyre, s’shohin gjë. Kjo përshtypje për partitë politike, mund të jetë tepër e ekzagjeruar, por mbizotëron kudo hapësirave shqiptare. Është stërtheksuar fakti se kombit po i mungon një ide e shëndoshë, një ide shtytëse, një platformë unfikuese, e cila do të qartësonte pikësëpari, mbi çfarë principesh dhe parimesh mendohet të ndërtohet e ardhmja e kombit tonë.

Në mungesë të një ideje frymëzuese, shoqëria shqiptare e plagosur, vazhdon të vrojtoj teksa një kastë politikanësh tallet me fatin e një kombi.

Nëse e shtrojmë çështjen e kohës së humbur në kontekstin historik, atëherë e dimë fare mirë se në historinë tonë kombëtare, flitet për zgjimin e vonuar kombëtar, pas periudhës së gjatë e të errët të pushtimit osman. Si rezultat i këtij zgjimi të vonuar, pra ditëve të humbura, shqiptarët ishin të fundit që krijuan shtetin e tyre në Ballkan. Të plandosur në një letargji primitive, me disa sentimente të çoroditura pro pushtuesit, për shqiptarët shërimi i plagëve të rënda të së kaluarës, u bë i vështirë.

Nëse e marrim për bazë porosinë që del nga tregimi i lartpërmendur, shqiptarët s’duhet të lejojnë assesi të humbin ditë dhe t’i hedhin në përrua. Një ditë bëhet tepër vonë dhe ato ditë s’mund të kthehen, veçse për to do ta paguhet tepër shtrenjtë.

Shqiptarët po e humbim kohën kot, duke mos e plotësuar me punë të mira, më vepra të mira, me ide të fisme, me projekte të mira, në mënyrë që nesër pasardhësit të gjejnë një komb të plotësuar, të konsoliduar dhe të shëndoshë, në gjitha pikëpamjet. Entuziastët e paktë, që zakonisht janë pjese e oborreve politike, me ngazëllim thonë s’po humbim asgjë, ndërkaq vrojtuesit objektiv të jetës sonë kombëtare, ankthshëm thonë se po humbim kohë, madje shumë. Pikërisht për këtë, ka kohë qyshkur një pjesë e mirë e inteligjencies thërret për rizgjim kombëtar, duke dhënë alarmin se kambanat po bien për ne.

Duke i vështruar proceset politike nëpër hapësirat shqiptare, njeriu s’ka sesi të mos ndjej ankthshëm frikën e kohës së humbur. Kur shohim gjitha kombet europiane si jetojnë në paqe, të qeta e të lumtura, lulëzojnë ndër arte dhe sport, kanë mirëqenie dhe respekt ndërkombëtar, s’ka sesi mos të shqetësohemi për moslumturinë tonë, për gjendjen tonë të mjerë sociale, për imazhin e rënduar kombëtar dhe perspektivën e zymtë kombëtare.

Ne kemi një politikë që vazhdon paturpësisht avazin e vetëkënaqësisë dhe mburrjes. Ne kemi në skenë një politikë që s’e njeh autokritikën dhe përgjegjësinë për atë që bënë, por edhe për atë së s’e bën. Kësisoj çfarë është politika shqiptare e shkëputur nga jeta reale, ajo flirton me lirinë e këtij kombi, me historinë e këtij kombi, me të tashmen e këtij kombi dhe natyrshëm me të ardhmen e këtij kombi.

E njëjta gjë mund të thuhet edhe për historinë. Shqiptarët edhe pse tani një kohë të gjatë jetojnë në liri, siç e thamë më lart, ende s’kanë arrit të flasin për drejtësinë historike. Në mungesë të kësaj drejtësi, shqiptarët tashmë kanë humbur busullën e orientimit. Kjo ka shpërfaq edhe një krizë identiteti, sidomos të theksuar te disa qarqe neoosmane, që përpiqen ta ndërrojnë rrotën e historisë dhe ta përmbysin historinë reale shqiptare, në favor të një historie të sajuar nga politikanë halabakë dhe pseudohistorian.

Shqiptarët, s’kanë kohë më të humbin. Ata duhet të zgjohen dhe të luftojnë për çdo ditë të tyre, që të fitojnë kohën e humbur. Ata duhet me vendosmëri t’ju thonë jo degradimeve të brendshme. Një komb i lumtur, në paqe dhe harmoni të brendshme, mund të ndërtohet vetëm atëherë kur sendërtohen raporte të shëndosha brendapërbrenda tij. E dihet mirëfilli se asnjë komb s’e ka ndërtua të ardhmen e tij mbi rrënjë të kalbura dhe me ide utopike.