“Ndryshimet dhe plotësimet e planeve hapësinore dhe urbanistike bëhen sipas mënyrës dhe procedurës së përcaktuar për miratimin e tyre fillestar”/
Nga: arch. Ylber Vokshi – Ylli/
Ndërtimit të kishës ortodokse në vitin 1995 në Prishtinë,i paraprinë disa veprime të pa kontrolluara të pushtetit të atëhershëm komunal,ai nuk i respektoi së paku rregullat morale e pastaj ato elementare të urbanistikës, që ishin shumë mirë të precizuara në ligjet e kohës për urbanizëm në Kosovë. Kisha ortodokse Serbe, pas viteve 1992-93, duke i shfrytëzuar rrethanat e krijuara pas suprimimit të autonomisë së Kosovës, në mënyrë të kundërligjshme e arbitrare, në vitin 1995 kishte filluar të ndërton këtë tempull fetar,në pronën e Universitetit të Prishtinës, duke uzurpuar një sipërfaqe toke të destinuara për objektin dhe oborrin e saj. Në një far mënyre ata mundet të ishin si “model” i ndërtimeve të shumta pa leje që ndodhën në Kosovën e pas luftës.
Ishte tmerruese situata e krijuar në atë kohë, me fillimin e ndërtimit të kishës ortodokse mu në qendrën e kryeqytetit të Kosovës, në kundërshtim me Planin Detal Urbanistik të Qendrës Universitare në Prishtinë ku ishin përcaktuar kufijtë e planit,të aprovuar, miratuar shumë vite më parë, e të formësuar ligjërisht me një vendim të marrë më 12 Dhjetor 1975 në Kuvendin Komunal të Prishtinës.
Një veprim i tillë arbitrar ma së paku duhej ti konvenonte popullatës ortodokse në Prishtinë e ma gjerë,por ja që ndodhi nga pushteti i dhunshëm i asaj kohe. Ishin të verbërua me retorikë të dëmshme nacionaliste,së pari tragjike për popullin e vet e pastaj edhe për të tjerët,si e vërtetoi realiteti i ri i krijuar pasi ndërtimi i saj ishte ndërprerë gjatë luftës në vitin 1999. Është kjo një histori me pasoja të rënda në vitet nëntëdhjeta të shekullit të kaluar, me pasojat e të cilës ende po duhet të merremi edhe sot në shekullin e ri.
Pas luftës me rregullore të veçantë nr 1999/24 UNMIK-u kishte suprimuar të gjitha ligjet apo rregulloret,i kishte shpallur të pazbatueshme në Kosovë,pasi që ishin nxjerrë pas 23 marsit të vitit 1989 e të cilat kanë pasur karakter diskriminues. Pa dyshim se edhe vendimi për ndryshimin e zgjidhjes urbanistike ishte njeni prej tyre. Ai nuk iu ka përmbajtur të gjitha dispozitave ligjore të kohës pasi aty shumë mirë theksohet se citoi: “Ndryshimet dhe plotësimet e planeve hapësinore dhe urbanistike bëhen sipas mënyrës dhe procedurës së përcaktuar për miratimin e tyre fillestar”. Punë e cila sigurt nuk është bërë,mu ky fakt teknikisht dhe ligjërisht mundet dhe duhet të shërbejë si bazë ligjore për të kontestuar veprimin e pushtetit të asaj kohe,që kishte filluar kundërligjshëm të ndërhyjë-uzurpoi pronën e huaj, dhe të filloi ndërtimin e kishës ortodokse serbe “Shën Nikolla” në vitin 1995,në brendi të oborrit të Universitetit të Prishtinës.
Këto vite ka pasur dhe ka shumë sugjerime se si të veprohet me këtë objekt i cili ka mbetur i pa përfunduar,nuk e ka vendin në atë ambient,tmerrësisht pengon në funksionimin normal të kampusit të Universitetit,ashtu si është projektuar dhe miratuar ai kompleks në vitet 80 të shekullit të kaluar. Muze holokausti,muze i tmerreve të luftës,ri-kujtesa e memories,shkohet në ekstrem që ai objekt të përfshihet në listën e trashëgimisë kulturore. Ka kritere precize se si një objekt mundet të përfshihet në listën e trashëgimisë të cilat ky objekt nuk i plotëson, pasi nuk ka qenë funksional kurrë dhe ka filluar të ndërtohet në rrethana të çuditshme,ka uzurpuar pronën,nuk ka respektuar asnjë kriter urbanistik. Ka edhe shumë propozime tjera që në një far mënyre e legalizojnë ekzistencën e objektit, që kurrsesi nuk korrespondon me rrethin për shkak të formës specifike që ka si objekt i kultit.
Në aspektin urbanistik aspak nuk mundet mu u inkorporua në hapësirën në të cilën janë të definuara përmbajtjet e tjetra universitare, të pyeten edhe ekspertët e huaj urban. Ky objekt i kultit duhet ta ketë hapësirën e veçantë ku do të vinin në shprehje të gjitha ato atribute për të cilat është i destinuar. Përzierja e funksioneve me katapulltimin e tij të dhunshëm në një hapësirë – ambient tërësisht tjetër, vetëm do të dëmtonte në skajshmëri funksionin fetar që e ka të destinuar.
Le të ndërtohet ky tempull fetar ortodoks ne një lokacion adekuat, mirë të studiuar nga aspekti urban. E kamë theksuar shumë herë se në shekullin e ri, ku të arriturat teknologjike janë marramendëse,lokacioni i objekteve fetare qendrore në një qytet nuk duhet domosdo të jenë në pjesën qendrore të qytetit. Të lirohet hapësira e kampusit të Universitetit të Kosovë,pasi ashtu ishte definuar nga dora e profesionistëve pa paragjykime fetare dikur. Në fund të fundit ajo është pronë e tyre e destinuar shumë vite ma parë,askush nuk ka të drejtë që në një shoqëri demokratike të lejoi gjëra të tilla, që ndërlidhën edhe me uzurpimin e tokës urbane.
E drejta e predikimit fetar e komunitetit ortodoks të Kosovës është legjitime,atë domosdo duhet respektuar,atë e garantojnë të gjitha konventat ndërkombëtare,të cilat jemi të detyruar ti respektojmë. Shpenzimet materiale për ç’vendosje të objektit do të ishin minore në krahasim me efektet që do të kishte, me të cilën do të duhej të ishin të pajtuar të gjithë,si pronarët legjitim të tokës së Universitetit të Kosovë ashtu edhe përfaqësuesit legjitim të kishës ortodokse,duke mos iu mohuar kultivimin e ritualeve fetare ortodokse të garantuara me ligjet pozitive të shtetit të Kosovës.
Për të mundësuar realizimin e një ndërmarrje të tillë duhet ti paraprijë formimi i një grupi ekspertësh të përbashkët shqiptaro – serb,nga Prishtina dhe Beogradi, i përbërë nga profesionistët e vërtetë,pa paragjykime fetare apo partiake,njohës të mirë të urbanistikës të cilët propozimet e komunës së Prishtinës (Drejtorisë për Planifikim Strategjik dhe Zhvillim të Qëndrueshëm),duhen shqyrtuar,analizuar,studiuar,në mënyrë që të përcaktohen për një zgjidhje të qëndrueshme dhe të përhershme urbanistike për kishin ortodokse në Priishtinë.
Befason neglizhenca ekstreme e institucioneve vendore dhe ndërkombëtare se si e kanë trajtuar objektin në shtatëmbëdhjetë (17) vitet e pas luftës, duke krijuar konfuzion dhe nervozë si në komunitetin shqiptarë ashtu edhe në atë serb. Nëse do ë aktivizohej forca e argumenteve si dhe diturit e avancuara të urbanistikës,ky problem i krijuar në mënyrë artificiale nga ana e kishës ortodokse në Prishtinë,që moti do të zgjidhej pasi ka mundësi teknike për një veprim të tillë,ku të dy palët si shqiptarët edhe serbët do të ishin ndarë të kënaqur.
Po jetojmë në botën e globalizuar ku liria dhe garancia fetare është një nga parakushtet themelore i të drejtave të njeriut,të cilat deshëm apo nuk deshëm jemi të obliguar ti respektojmë. Dikujt kjo situatë latente si duket po i konvenon,kush janë ata ?, me mjete dhe metoda demokratike duhet me i demaskuar sa ma parë.
Prishtinë
15.02.2016 ylberv@gmail.com
Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK)