pellumb Kulla – Dielli

FESTIVALI 61, QË LAMË PAS

December 24, 2022 by s p

Pellumb Kulla/

Është kënaqsi të vëresh se kjo ngjarje e përvitshme kulturore vazhdon të mbetet e mirëpritur e ndjekur dhe për ca kohë pas saj mbetet temë e rëndësishme, me komente dhe debate të ndezura.

Dhe nuk mund të rrish pa u futur në to, sikurse po bëj dhe unë.

Njerëz si unë kanë avantazhin t’i kenë ndjekur festivalet që nga i pari fare, dhe kanë përvijuar të shohin dhe historitë dramatike të disave prej tyre, si, fv i Njëmbëdhjeti, që zuri kryet e vendit, u përfol në tryeza të rënda dhe në jehona plenumesh e paskësaj pati ndëshkime famëkeqe artistësh të shquar, këngëtarë, kompozitorë, poetë, aktorë e tjerë.

Ka rrjedhur shumë ujë që atëherë.Sot, ndryshimet më të dukshme së pari t’i sheh syri: rekuizita teknike, dekoret, kostumet daç ato që vishen e daç ato që tregojnë lakuriqësira të pjesëshme. Të befasojnë efektet e ndriçimit, numri i dirigjentëve, të huaj dhe të vendit, italianët e ftuar në ndihmë të përgatitësve vendas e plot detaje të tjerë që nuk po i numëroj e që më duhet sinqerisht t’i përshëndes.

Por ky komenti im ka të bëjë më shumë me produktin e festivalit, që janë këngët, ndër të cilat unë gjeta fare pak kënaqësi për shijet e mia.

Nuk do të rri pa shfaqur përshtypjen time të mirë për drejtuesen artistike, e cila i administroi mirë që të katra netët. Ajo zotëronte me natyrshmëri rendin, kish një gjuhë të zhdërvjelltë dhe të kulturuar. Mund të kishte përfshirë ndoshta një apo dy asistentë sa për t’u shlodhur dhe për ta pëlqyer edhe më shumë kur të udhëhiqte e stacionimet kryesorë të katër netëve.

Festivali vuante nga diletantizi i tepëruar në lëndën e krijimtarisë. Thuajse të gjithë këngëtarët ishin edhe autorë të këngëve që do të këndonin, kishin sjellë jo vetëm motivin muzikor por edhe tekstet që për fat të keq, në përqindjen më të madhe, nuk u artikuluan kthjellët e nuk u dëgjuan qartë. Pra vuajtjet dashurore, dhe mesazhet poetikë mund t’i lexoje më së shumti në fytyrat (me sy të mbyllura) të artistëve dhe jo në ligjërimet. Shëmbulli më tipik ishte kënga fituese, nga e cila erdhën a s’erdhën dot në veshët tanë dy tri fjalë të shkëputura që nuk ndihmonin përcjelljen e ndjenjave.

Këngën si gjini arti, unë e kam parë më së shumti si sinonim të gëzimit, haresë, lumturisë. Këndoj! Dhe rrallë herë edhe të pikëllimit, pezmit apo revoltës. Kam përshtypjen se dominanca tani ka kaluar në të kundërt. Këndojnë të dashuruarit e tradhëtuar, të ndarët, të braktisurit, të vuajturit. Kësisoj nuk ka kuptim as verbi “këndoj”

Në festivalin e Gjashtëdhjetenjëtë, do të ishte plotësisht e përligjur edhe sikur këngët të anunçoheshin kësisoj:

“Këngën “Ja, të gjeta moj thëllëzë” del para jush që ta vajtojë, Arben… ”

Apo: “Titulli këngës është: Lule më lule! Këtë këngë të bukur, vjen ta vuajë për ju…”

Apo “Para jush del dhe mbyll sytë për ta kënduar këngëtarja jonë…”

Apo “Këngën që sapo përmendëm do ta sokëllijë për ju…”

“Në duetin që pason, vijnë të klithin symbyllur sëbashku…”

Kërkoj ndjesë për përshtypjet e mia të pakëndëshme, me të cilat i mbyll këto vërejtje e, natyrisht, duke menduar se do të pranohen nga ju, se sinqerisht ato bëhen nga një dashamirës i zjarrtë i këngës shqipe…

Në ditën e përkujtimit të viktimave… (Vijimi dhe fundi)

August 24, 2022 by s p

Pëllumb Kulla

HAZNEDARI, PORTRET ME VETËM NJËRËN NGA BOJRAT (3)

Shkrimtari amerikan Xhek London ka një roman, me titull “Ujku i Deteve”, ku ka vënë në qendër një personazh që mban vërtet emrin e ujkut. Është kapiten i një vapori dhe quhet Ullf Larsen.

Ky njeri është i mbrujtur me një filosofi materialiste të egër. Ai thotë se njeriu nuk i zgjon asnjë ndjenjë frenuese dhe nuk ia hollon delikatesën. Asnjë paragjykim nuk e bën atë të ndjeshëm përpara qënies njerëzore. Ai mund të rrahë, të torturojë, apo ta vrasë njeriun njësoj sikurse vret një lepur, ther një dele dhe një pulë, apo i çan barkun një peshku.

“Ju nuk më thoni asgjë dhe nuk më qortoni kur i bëj këto gjëra,” thotë ai. “Sapo vras një njeri, ju menjëherë ulurini. Sa të padrejtë! Të gjithë si vlera jemi të barabartë në faunën natyrore dhe i forti është mbi të gjithë!”

Thonë, se sa kohë ishte i pa angazhuar me lëvizjen komuniste, Nevzat Haznedari lexonte shumë. Nuk kam të dhëna nëse zotëronte ndonjë gjuhë të huaj dhe nëse e ka lexuar këtë libër të fryrë me teoritë niçeane të Mbinjeriut dhe që ende nuk është i përkthyer në gjuhën tonë, por libra të tillë me mësime të llojit, që përhapnin kulturën e torturës pa skrupull, duket që ka lexuar mjaft.

Pastaj I ka lënë këto lexime dhe na shkroi e na la librin e tij.

Gjeneralit Nevzat Haznedari, për vite dhe vite me radhë drejtor i Degës së Hetuesisë pranë Ministrisë së Punëve të Brendshme, i jepet autorësia e manualit të llojeve të torturës që ushtroheshin në qendër dhe në rrethe për të arritur pranimet e fajeve të sajuara nga Sigurimi i Shtetit, mbi të cilat ishin bazuar kapjet dhe arrestimet e njerëzve.

Në Muzeun Historik Kombëtar në Tiranë, në pavionin e gjenocidit komunist, në një tabelë numërohen afro njëzet lloje torturash fizike, që përdoreshin në burgjet e diktaturës enveriane. Ishin kryesisht të importuara nga praktikat hetimore hitleriane dhe staliniane. Zbatimi në Shqipëri solli një pasurim të shumëllojshmërisë së tyre. Tabela në pavionin e gjenocidit rreshton:

• Jeleku i torturës.

• Dëmtimi i organeve gjenitale.

• Kamxhiku dhe druri.

• Lënia pa bukë, pa ujë, pa gjumë dhe mbajtja në këmbë për ditë të tëra.

• Përdorimi i korrentit elektrik, deri në humbjen e ndjenjave.

• Varje në qafë të zinxhirëve me peshë të rëndë.

• Varje prej krahësh, lidhur mbrapa, në lartësi që këmbët prekin tokë me maja gishtash.

• Mbushja e gojës me kripë.

• Dërgimi gjoja për pushkatim, zbrazje armësh dhe hipja në trekëmbësh për varje.

• Futje me kokë poshtë në një fuçi me ujë.

• Djegje e mishrave me cigare, ose me hekur të skuqur.

• Hedhja e alkoholit në duar, apo në flokë dhe ndezja e tij.• Thyerje kockash dhe shkulje e mishit me darë.

• Dhënie gjelle të kripur dhe më pas lënia pa ujë.

• Futja në ujë të ftohtë e të dënuarit dhe lënia lagur e tij, në dimër.

• Pakësim gradual i ushqimit, për të shkaktuar vdekjen pas një kohe të caktuar.

• Përdorimi i lëndëve kimike për ngacmim, apo dëmtim të sistemit nervor.

• Lidhja me pranga duar e këmbë, për një kohë të pacaktuar.

• Përdorimi i zgjojeve të bletëve ndaj të burgosurve të zhveshur.

Të burgosur që kanë kaluar nëpër ferrin e Haznedarit, ankohen se në tabelë janë harruar dhe plot lloje të tjera torturash, disa nga të cilat janë më të tmerrshme se ato të publikuarat. Të tilla ata quajnë: lidhjet në shtylla betoni në vende të ekspozuara në diell deri në vdekje; përdhunimi i femrave të familjes në sytë e të ndaluarit; ndërsimi i qenve të kufirit dhe kafshimet që u bënin ata, atyre që ishin zënë duke u arratisur; fryrja e zorrëve me pompë nëpërmjet anusit; torturat dentale me thyerje dhe heqje dhëmbësh e dhëmballash pa mpirje; shtrëngimi për të ecur zbathur përmbi prushin e ndezur dhe plot e plot të tjera tortura, hartuar me fantazinë e një njeriu të egërsuar me llojin e vet.

Shumëkush mund të mendojë, se këto vepra të shëmtuara çnjerëzore i bënin shërbëtorët xhelatë në bodrume të errëta, larg syve të shefave që i kishin urdhëruar. Jo! Stalini këto i kish shfaqjet më të preferuara dhe i shikonte ose të filmuara, ose atypëraty, duke u ulur në një kolltuk përtej xhamesh nga ai nuk dukej. Kurse Haznedari, Hekuran Isaj dhe Feçor Shehu e shumë të tjerë, nuk e kishin problem dukeshin, apo nuk dukeshin: ata uleshin qetësisht pa ia bërë syri tërrr, në një anë të dhomës së torturave, pinin duhan dhe kënaqeshin në një shfaqje shumëngjyrëshe, me gjak, fekale, me klithma dhe ulurima.

Para syve të tyre përpeliteshin nën duart e zellshme të torturuesve të etur për karriera në këtë fushë, akademikë, fshatarë, ushtarakë, komandantë të njësive partizane dhe deri anëtarë të Byrosë Politike.

Vetvetiu të shkon mendja se Haznedarët si Stalini e kënaqnin urinë e tyre spektatoriale vetëm me të soditur. Aspak! Dy sigurimsa të devotshëm, rënë vite më vonë në grackën e zakonshme të shokëve të vet, tregojnë përpara hetuesit, veç e veç, por ama në një renditje të hollësishme dhe me një ngjashmëri tregimesh që të rrënqethin, se si e qysh kishte qenë fundi dhe vdekja e stërmundimshme e Komandantit të Flotës Ushatarako-Detare të Republikës, Teme Sejkos, në një shtëpi të veçuar të Maminasit.

Emrat e dëshmitarëve nga radhët e Sigurimit enverian janë Qemal Xhaferri dhe Islam Gjondeda. Ata treguan:

Katër vetë, ndarë dy e nga dy, mbanin dy anët e një litari prej kërpi lakun e të cilit e kishin kaluar rreth qafës të Teme Sejkos dhe e tërhiqnin nga të dy anët njëkohësisht për ta mbytur admiralin, këtë shokun e tyre, të maleve partizane!… Fatziu admiral fryhej në fytyrë sytë i dilnin avash avash nga orbitat dhe kështu vazhdoi deri sa ai dha shpirt i mbytur. Po këta që e mbytën, ashtu si qenë së bashku e shoqëruan trupin pa jetë të admiralit dhe e varrosën në një skaj të Linzës në kodrat e Tiranës, në një gropë që Xhaferri dhe Gjondeda, që të dy, thonë që nuk e dinin se kush e pat hapur. Dhe të katër mbytësit ndenjën të pranishëm deri sa i mbyturi me litar u mbulua me dhè.

Me siguri duhet të ketë lindur kureshtja se cilët ishin vallë këta njerëz në të dy anët e litarit prej kërpi.

Të njohur janë. Më i panjohuri prej tyre mbante gradën e gjeneralit.Këta quheshin Nevzat Haznedari, Mihallaq Ziçishti dhe Rexhep Kolli. Dëshmitarët flasin për praninë e Kadri Azbiut, por nuk thonë nëse e tërhoqi apo jo, litarin, Azbiu.

Pas këtyre dëshmive është vështirë të kuptohen, çfarë prisnin dhe përse qahen Kullat e Zëmblakut?! (Fund)

PELLUMB KULLA: I SHTRENJTI PIRO- NE MBULOJMË ME DHÈ VETËM SHTATIN TËND*

June 6, 2021 by dgreca

I shtrenjti Piro!.. Jemi mbledhur këtu rreth teje, krah shoqes tënde të jetës, Pavlinës së mirë dhe fëmijëve tuaj të mrekullueshëm, për të të përcjellë drejt banesës tënde të fundit. E dimë fort mirë se me mendje, ty sot po të përcjell e gjithë bota shqiptare. Është ajo gjithësi, e përhapur sot mbi tërë sipërfaqen e globit. U bënë dy ditë që po ndahet me ty duke të qenë mirënjohëse dhe shpreh vlerësimet më të larta, për ato që i dhe, për ato që i le dhe të siguron se do të mbetesh i paharruar, në jetë të jetëve.

Ne, shokët dhe miqtë e tu, të ardhur nga të katër anët e kontinentit amerikan, ku na solli rrota e fatit, jemi këtu të të themi se qëkurse i mbylle ata sytë e tu të dashur, bota shqiptare e ndjeu thellë ikjen tënde. Mjetet e komunikimit shtypi dhe media të kushtuan dritë të ngrohtë mbi artin e lartë realist, me të cilin trajtove veprat skenike të dramaturgjisë kombëtare, që edhe kur vuanin nga politizimi i tepruar, i bëre të dashura, bile edhe të paharrueshme, siç mbeten karakteret, Cuca, Jonuz Bruga, Gjenerali, Bektasahi me dy fytyra, Koz Dynjaja, dhe të tjerë… Falë talentit dhe meritës tënde, por edhe fatit që të pat puthur në ballë, ti, o vullkan krijues, u gjende në shoqërinë e artistëve legjendarë si Kadriu, Naimi, Violeta, Pitarka, Stavri Shkurti, kolegët martirë, Spahivogli dhe Luarasi, të gjithë këta që po të presin në qiellin e përjetshëm.

Po aty, në qiellin e përjetësisë, ti do të gjesh mirënjohjen e gjenijve të letërsisë skenike, të Shekspirit, Brehtit, Milerit. Veprat e tyre, duke kapërcyer shumë pengesa, ti ua solle si ushqim shpirtëror artdashësve të uritur. Do të mbetet i paharruar roli yt i shkëlqyer i Edi Karbones që mbahet nga “realizimet aktoriale më të mira të teatrit shqiptar në kullotat e dramaturgjisë botërore” e plot arritje të tjera në fushën e aktrimit.

Duke qenë udhëheqës e frymëzues, regjisori shkrihet e fshihet pas shkëlqimit të aktorëve që ai drejton dhe ata “padrejtësisht” marrin konkretësinë imazhin, pushtojnë vëmendjen e mijëra e mijëra spektatorëve, shumica e të cilëve nuk e dijnë, bile nuk e ndjejnë, nevojën ta dijnë pjesën e meritës së gjithanëshme të atij që i udhëhoqi, u dha frymë dhe i shtyu në lavdi. Por të tjerë dhe sidomos bashkëpunëtorët e tu, e dijnë se sa pjesë në famën dhe madhështinë e tyre, pat një regjisor si ty, Piro. Për aktorët, skenografët, kompozitorët e Korçës, Tiranës, Elbasanit, Prishtinës e Shkupit, Piro Mani ishte një rastësi fatlume që ata u magnetizuan nga talenti yt.

Personalisht do ta ruaj si një nga periudhat më të çmuara jashtëskenike, këtë amerikanen, teksa për bisedat tona, telefonoja Koloradon. E pastaj kur u bëmë fqinj në Nju Jork. shkëmbenim çdo javë edhe heraherës, çdo ditë mendimet mbi teatrin dhe jetën që patëm atje, në atdhe.

Ne binim dakord se historia e vendit tonë do të mund të lexohej edhe nëpërmjet historisë së teatrit. Aty shfaqet qartë se si shtrëngimet dhe lëshimet në repertor, përkonin me dritëhijet në trurin e diktatorit të sëmurë nga paranoia. Historia dramatike e dramave të ndaluara e atyre që fituan kurora dhe u shkurorëzuan, e spektakleve që u bënë shkak përleshjesh të kryekrerëve, drama që dhanë shkas për internime, transferime dhe burgime autorësh, regjisorësh e piktorësh; e dramave pa vlerë që përfituan e dolën në dritë nga këto lloj përleshjesh… Teatri mund ta tregojë fare mirë, në gjuhën e vet, historinë e Shqipërisë në gjysmën e dytë të shekullit XX.

Ti kishe mendimin e urtë se edhe në dramën më të dobët regjisori i mirë gjen pa tjetër një qoshkë të bukur frymëzuese, një karakter interesant. Gjen, me siguri, një gozhdë ku lidhet kënaqësia estetike, frymëzimi. Pastaj artisti e zhvesh frutin e ëmbël nga lëvozhga ideologjike dhe arrin ta shijojë. A nuk e frymëzon regjisorin, thoshe ti, një vajzë që u mëson grave shkrim e këndim?! Një partizan 19 vjeçar, që jep jetën duke luftuar e nuk e merr vesh kurrë më, se gjaku i tij u përdor për një skllavëri tjetër më të egër se okupimi?!

Ti, Piro, gërmoje me guxim dhe këmbëngulje marramendëse… Unë e pranoja hapur zilinë që më shkaktoje me një vepër alegorike si “Arturo Ui” e Brehtit, ku bashkë me ty, o regjisor i madh, ndritën të tërë yjet e aktorëve të angazhuar në të. Arturo Ui ishte personifikimi i karrieristit mizor, i diktatorit të pandalshëm para asgjëje në ngjitjen e tij, i demagogut populist, që është moskokëçarës nëse e besojnë apo jo, në ato që thotë. Ne, në Shqipëri, e kishim një të tillë, që na e pat zënë diellin, dhe na e pat bërë ditën natë. Por kishim dhe Brehtin, që sikur ta paskesh njohur, na e pikturoi atë. Ti, krah Brehtit, solle Viktor Eftimiun me “Prometeun” në përballjen e tij me Zeusin: solle Qamil Buxhelin me “Të pazëvëndësueshmin” – puse alegorie, që kanë mbetur nga shfaqjet më të bukura, që të nderojnë ty dhe teatrin ku punove. Në kredot më të dashura estetike të Brehtit ka qenë ajo “Pesë dredhitë për të thënë të vërtetën në diktaturë”. Ja, këto tri vepra, më shumë se të tjerat ta bënë të mundur të shfaqje edhe ti dhelpërinë tënde të bukur dhe të kënaqje ambiciet e tua artistike, kënaqësi që i shijuan të gjithë veç e veç, pa deklaruar, pa komentuar e pa bërë gëk! E tillë ishte koha.

Piro i dashur, e kemi diskutuar bashkarisht, kërkuar dhe gjetur, se përse artistët e skenës dhe ekranit zakonisht vajtohen në mënyrë mbarëpopullore në ikjet e tyre finale. Është një përparësi që kanë ata teksa mbushin miliona mbrëmje me gaz dhe ofshama familjare me të qeshura dhe përlotje. Ndihet si pabarazi tek shohim që ata bien në sy edhe më shumë se sa kur ndahet nga jeta fv një mjek apo shkencëtar i përmasave të mëdha. Shkenca apo mjekësia nuk janë dot lëndë e komenteve dhe diskutimeve nëpër familje. Artistët bëhen gati pjesë e familjes dhe kjo pabarazi është e kuptueshme dhe e përligjur.

Ndaj largimi yt u ndje aq shumë në këto ditë. Se artistët vdesin ndryshe. Ne ti na ke mbledhur këtu, por ne nuk të varrosim dot, Piro Mani. Ne mbulojmë me dhè vetëm shtatin tënd të munduar nga lëngimi dhe vitet.

Ti mbetesh përjetësisht me adhuruesit e tu e vazhdon t’i gëzosh t’i mësosh, t’u japësh gaz e buzëqeshje dhe t’i frymëzosh, ashtu siç bëre tërë jetën tënde të ndritur.

I lehtë të qoftë dheu, Piro Mani!

Mamaroneck, Nju Jork, 5 qershor 2021

*-Fjalimi përcjellës i artistit të madh, Piro Mani-

RROFTË SHOKU STALIN!

March 6, 2020 by dgreca

Nga Pellumb Kulla */
Gazetat në Gollokamje vinin një ditë më pas.
Flitej se Stalini ishte i sëmurë rëndë, por asnjëri nuk zinte në gojë vdekjen e tij të mundshme.
Në sallën e shkollës ishin mbledhur burrat e fshatit. Gjyshi im pat zënë vend aty në radhët e para dhe megjithë pleqërinë e tij, u ngrit në këmbë tok me të tjerët, kur hyri Rako Baruti me një burrë nga qyteti. Burri pat ardhur enkas me veturë që nga larg, për t’u dhënë zemër njerëzve, në këto ditë të rënda për Shqipërinë.
Mysafiri hodhi çantën e zezë mbi tavolinë dhe pa u ulur hiç, tha se kulakët shpresonin kot në vdekjen e strategut të madh.
Edhe këtë radhë, me t’u zënë në gojë fjala kulak, tërë vështrimet e sallës, me marifet, u drejtuan përmbi Maqo Bezhanin që, siç thonë, bash aty e bash atë çast, po e merrte vesh se Stalini na paskej qenë i sëmurë. Kulaku uli kokën.
Shoku nga qendra tha, se reaksionarët e tërë botës uronin me gjithë shpirt, që Stalini t’i mbyllte sytë, që kështu frenat e botës t’i merrnin në dorë ata.
Maqoja, i vetmi përfaqësues i reaksionarëve të botës në fshatin Gollokamje, nuk merrte frymë. Shoku i ardhur nga Partia, u shpreh më qartë.
“Në tërë vendin këto ditë bëhen vetëm mbledhje. Urimet më të zjarrta, nisen nga ky vend i vogël mik, drejt dimrit rus dhe Moskës, ku lëngon Stalini i madh. Dhe plaku dhe i riu janë gati, që për udhëheqësin e ndritur të falin vite nga jetët e tyre. Kudo shkruhen letra e telegrame… Po me bukë, ama! Jo kot! Thuhet: Filan fshat fali kaqë vjet jetë! Kuptohet, kjo është simbolike… Është ngrohtësi! Mbështetje… Këta janë vite për të ardhmen e fshatit kooperativist!”
Ai nxorri një fletë të bardhë dhe tha:
“A bashkoheni dhe ju, si fshat?”
Salla nuk nxorri zë.
“Nuk e kuptojmë ç’kërkoni,” foli për të gjithë Bobo Rredhi, duke u ngritur përgjysmë me atë trupin e tij të madh.
Rako Baruti u shpjegua më shkoqur:
“Të japim vite naga jeta jonë, që t’i zgjatet jeta Stalinit, ja se ç’ duhet!”
Të gjithë e kuptuan. Dhe e kuptuan ashtu siç duhej, me një fjalë, si urim, si shfaqje të dhëmshurisë, të besnikërisë, si lutje për vesh të Perëndisë.
“Unë vetë,” tha Rakoja, “do ta nis i pari. Jap për Stalinin, njëzet vjet nga vjetët e mi!”
Salla trokiti duart, ndërsa shoku nga qyteti, e vuri Rakon në krye të listës.
“Edhe unë njëzet vjet!” bërtiti Boboja nga vendi. “Hallall i pastë!”
Rakoja e vështroi Bobon me inat e të gjithë e kuptuan, që para Rakos nuk duhej të dilte asnjëri.
Dikush nga fundi, i fali të sëmurit të ndritur tetë vjet dhe kopracinë e tij salla nuk e gëlltiti hiç.
“Unë,” u hodh një tjetër, “po jap dhjetë vjet e ju bëfshin dritë. I dhashë kooperativës tokat e bagëtinë. Po me atë vullnet, i jap edhe këto dhjetë vjet për Stalinin. Jam gati të vdes që sot për të, m’u këtu përpara jush!”
Kur, fshatshe, ishin dhuruar afro njëmijë e njëqind vjet, u ngrit Maqo Bezhani, kulaku.
“Shëno dhe njëzet vjet nga mua!” tha ai.
Në sallë ra heshtja. Bomba pritej, kjo e Maqos kurrësesi!
“Nuk t’i duam vjetët e tua!” ia priti Rakoja dhe pëshpëriti në vesh të të deleguarit, arsyen e mospranimit.
Përbuzja e Rakos nuk qe hiç e mirë, por edhe vitet e kulakut nuk duroheshin aty. Me kryetarin u bashkuan shumë, por nuk vonuan dhe zërat e pakënaqur. Njëri andej nga fundi i sallës, tha, se nuk kish kuptim që të pranoheshin vetëm vitet e fukarenjve dhe të hidheshin tej vitet e kulakëve! Dhe se, po të shkonin me mendjen e Rako Barutit, vegjëlia do të ngopte varret, kurse kulakët do të rronin e do të trashëgonin fushat. Por, atë që foli kështu, desh e mbytën.
“Hesht o i marrë, se kjo simbolike është!”
“Simbolike, mo, simbolike! Sikur vërtet! Ja!”
Maqo kulaku nuk ulej pa marrë shpjegim.
“E demek, përse nuk i pranoni vitet e mi?”
“Nuk t’i duam!” ia ktheu Rakoja pa e parë fare në sy.
“E përse më bëre zë, që të vija në mbledhje?” pyeti Maqo Bezhani i inatosur.
“Kur mblidhet fshati, do të vish edhe ti! Por, vitet e tua, Stalinit nuk i hyjnë në punë.”
Maqoja u gatit të dilte nga salla, por Rakoja nuk e la.
“Rri, rri aty, të shikosh bashkëfshatarët e tu, se si e japin jetën për Stalinin, pa ua bërë syri tërr! Hidhuni ju, rinia!”
Maqoja u ul. U ngritën të rinjtë e ia bënë fora: kush dhjetë vjet, kush pesëmbëdhjetë!…
Im gjysh deri në atë çast, nuk kishte bërë zë hiç. Me mend qepte dhe mblidhte vitet e fshatit, që i shtonin jetën të parit të Rusisë.
Rakoja u kujtua dhe për të.
“Po ti, xha Melis?! Hidhu de! Nga familja yte, ne presim shumë. Luftës ia kthyet kurrizin. Tunduni tani, për paqen!”
Gjyshi u përtyp.
“Ç’të bëj?” pyeti.
“Sa vjet do t’i falësh Stalinit?”
Plaku ynë nëntëdhjetë e ca vjeçar, u zu ngushtë.
“Po sa të them ?!.. Dij unë sa më kanë mbetur akoma! Të flas në tym, thua ti?”
“Ti bëj tënden,” ndërhyri shoku i qendrës. “Solidarizohu. Bashkohu me fshatin.”
Gjyshit i dukej budallallëk. Megjithatë nuk deshi të prishte qejf.
“Të them i jap njëqind? Ëh?”
Rakoja kërceu përpjetë.
“Ama, dokrra do të na thuash?! Ku do t’i gjesh ata njëqind?! Ti, nëntëdhjetë, e mezi po mbahesh në këmbë!”
“E po ja, nga që nuk di sa më kanë mbetur, prandaj!” tha me turp gjyshi.
Rakoja nuk e linte të ulej.
“Thuaje vetë! Gjeje!”
“Dymbëdhjetë!” tha plaku.
Burrat e fshatit nisën të bënin hamendje për vitet që i kishin mbetur gjyshit tim. Plaku nuk e prishte gjakun, por ashtu, i ngritur në këmbë, vërtitej sipas kërkesave, majtas e djathtas, që t’ u jepte të tërëve nga një çikë dorë ta gjenin se kur do zinte gropën e t’i linte pas të tërë ata. Atë vit dimri e pat drobitur. Megjithatë, ca thoshin që xha Melisi kish kockë të fortë dhe do ta arrinte qindin. Ca të tjerë vinin bast, se plaku edhe dy dimra të tjerë i kishte shumë dhe do ta përcillnin për nënëdhe.
E mbytën me pyetje babagjyshin e gjorë.
“Ke pirë duhan, xha Melis?”
“Kurrë.”
“Si je me përdhesin, xha Melis?”
“Kur prishet moti, më therr.”
Njerëzit tundnin kokat e mblidhnin supet.
“Sa vjet fale zotrote, tani në fund, xha Melis?”
“Dymbëdhjetë, dhashë.”
Rako Baruti i ra tryezës me grusht.
“Do të flasësh si eshtë për të folur, apo, për ideal…! Ç’janë këto dymbëdhjetë, që thua?! Oj, kuturu, ky!”
Gjyshi pat duruar shumë. Tërë burrat zhurmëronin dhe ai iu hakërrye së pari atyre:
“O po, pushoni ju!” Pastaj iu kthye atyre që drejtonin. “Zotëria juaj ma caktoni njëherë sa vite më kanë mbetur, që të dij edhe unë i ziu ç’të them! Vendosni për dhjetë, t’i jap Stalinit pesë! Thoni dy, t’i jap një!”
Fshati dëgjonte në heshtje gjyshin tim të mirë, me kacabuj të ngrehur.
“Të jap, unë s’kam! Të mos jap, ju të dëfteni me gisht! Ou!”
Rakoja jepte e merrte nën zë, me shokun që kish ardhur e mblidhte vitet. Më në fund, i ardhuri nga qyteti i tha gjyshit:
“Jep pak. Diçka, sa për të thënë. Simbolike, xhaxha. Ti ke të drejtë. Shoku Rako po nxitohet disi.”
Të gjithë prisnin.
“Dy javë!” tha plaku.
Burrat e fshatit ulën kokat. Rakoja e pa vëngër dhe turfulloi. Megjithatë, shokut nga qyteti, edhe aq pak, iu duk dhuratë bujare dhe i shënoi dy javët e xha Melisit, në listë.
Gjyshi im vdiq që atë natë, nga një hemorragji cerebrale. Ishte gjashtë marsi i vitit njëmijë e nëntëqind e pesëdhjetetre.
Stalini pat vdekur një ditë më parë. Por gazetat vinin me vonesë në Gollokamje.

Marre me shkurtime, nga romani “Lejlekët nuk do të vijnë më”

NIKO KIRKA, PATRIOTI DHE VEPRIMTARI I SHQUAR

December 3, 2018 by dgreca

In Memoriam/

NGA PELLUMB KULLA/

Të Dielën, 2 Dhjetor, në Nju Jork, në moshën 92 vjeçare mbylli sytë, Niko Kirka, miku im i shtrenjtë, një personazh vërtet i rrallë, shok i këtyre viteve amerikanë.
Nikoja pat lindur në truallin amerikan. Ishte bir i një patrioti shumë të fismë, Kristo Kirkës, njërit nga etërit e Vatrës, krahu i djathtë i Nolit, aktivist i shquar në emigracion sikurse dhe në atdhe pas kthimit familjarisht. Babai i Nikos shërbeu si përfaqësues në parlament dhe në detyra të ndryshme administrative, caktuar nga mbreti. Nuk u largua me ikjen e pushtuesve të huaj. Pagoi vetbesimin e tepëruar se meritat patriotike dhe e kaluara pa njollë ishin kredenciale serioze që do ta mbronin nga keqtrajtimi i mundshëm i “bijve të Stalinit” që erdhën në pushtet. dhe që Kristo Kirka, ashtu si edhe Fan Noli, i njihte mirë. Besim i kotë! Që në ditët e para komunistët atë e burgosën dhe plaku i shquar mbylli sytë në burgun famëkeq të Burelit.
Nuk e kalova masën me një jetëshkrim më tepër, teksa u ula të bëj homazh për birin e tij, Nikon. Por është dicka e veçantë, diçka e rrallë edhe kur tregon për shokun e tij të burgut. Babë e bir u bënë vërtet shokë burgu, sepse që në moshën 19 vjeçare, njeriut që u nda sot nga ne, iu hodhën hekurat. Nga burgu Niko Kirka doli pas katërmbëdhjetë vjetësh. La atje qelinë tok me babanë e tij të varrosur në humbëtirë dhe kaloi një jetë të mundimshme shtrënguar në punë të rënda në kanalet e komunales dhe vështruar shtrembër për ato që pat hequr prapa hekurave.
Nuk gjen dot kollaj një individ që të ketë sjellë kaq shumë histori kombëtare poshtë thinjave të tij të bukura. Në shoqërinë e tij të çmuar, miqtë e tij të ngushtë ku bëja pjesë edhe unë vetë, kemi mësuar më shumë se nga tërë librat e shkruar për vatranët, për autoqefalinë e Kishës Ortodokse, për Bostonin dhe “Diellin”, për pafundësinë e konflikteve shqiptaro-shqiptare mbi truallin e këtij vendi. Ky njeri të mahniste me kujtesën e tij fenomenale, me citimet e sakta me zhdërvjelltësinë e përmendjes së emrave të shumtë, datave të pagabuara që sillte ai në tregimet e tij. Ishin të shumtë njerëzit, që e vërenin me zili, siç e vëreja edhe unë, kulturën e tij historike, atë atdhetare, kulturën letrare dhe kulturën politike.
Niko Kirka është ndjerë i gjallë dhe i shqetësuar për shumë çështje që solli sidomos mënjanimi i komunizmit dhe transformimet që duhet të sillte tranzicioni. E kemi parë atë shumë luftarak, debatues dhe të papajtueshëm në qendrimin ndaj politikave paskomuniste për të përndjekurit, për mosdëshirën në rikthimin e pronave të grabitura, për mbajtjen kyçur pa skrupuj e pa shpjegim të dosjeve me mëkate, për dyfaqësinë e partive kryesore, pasardhëse të asaj enveriste…
Shëmbullor ishte angazhimi i tij pasional në kundërshtimin e përpjekjeve për të dëmtuar trashëgiminë e Peshkop Nolit dhe për mjegullimet e autoqefalisë së Kishës Ortodokse Shqiptare.
Dhe në shkrimet e Kirkës, (përmbledhur në vëllimin e tij dinjitoz “Për Mëmëdhenë”) lexuesit mund të venë re zhdërvjelltësinë e argumentimit, elegancën e shprehjes, gjuhën letrare dhe figurshmërinë si pajë e edukimit të shëndetshëm që mori ai në Liceun e Korçës. Aty çdokush shquan lehtësisht konseguencën e tij antikomuniste, përbuzjen ndaj inskenimeve katoviciane dhe keqardhjen për varfërinë e idealizmit, që Kirka nuk rreshtëte pa e nënvizuar edhe në intervistat e tij mbresëlënëse televizive dhe artikujt e mëvonshëm që i janë publikuar rregullisht.
Atdhetarizmi i këtij njeriu ka qenë gjithnjë i pashuar dhe frymëzues për ata që qarkonin rreth tij. Është interesant një episod në një takim me të ndjerin Ibrahim Rugova. Duke biseduar, Nikoja, pa kurrfarë bubullime, i rrëfeu atij se edhepse ishte korçar, e deshte Prishtinën po aq sa edhe Korçën. Rugova e falenderoi. “Falenderimi nuk shkon,” nuk iu ndënj pa thënë Kirkës, “Zotrote të më falenderoje po të isha francez!”
Presidenti Rugova e përqafoi dhe i kërkoi falje. Kjo dashuri e këtillë, shfaqur në brigjet e Nju Inglandit në sytë e të Parit të Kosovës e rriste personazhin tonë në përmasat e një dinosauri.
Dhe nuk kishte si të mos ishte Niko Kirka, një dinosaur nga ata që lindën në viset e Bostonit, nga ata që e morën atdhetarinë me qumështin e gjirit, dhe panë historinë e vendit, një herë që andej, pastaj nga dritaret e Liceut të Korçës, që prapa hekurave të burgut, nga fundi i kanaleve të komunales së Durrësit, nga grumbullimet plot ovacione të ndryshimeve sociale që solli fundi i shekullit… Me lirinë e fjalës si atribut i një njeriu të edukuar ashtu, i janë pranuar, herë me durim dhe herë me pezm, gërnjat kundër të metave të Vatrës së sotme, kundër Janullatosit, kundër figurave madhore shtetërore aktuale, edhepse kjo lloj drejtpërdrejtësie nuk i bënte hiç mirë interesave të tij të përditshme, atyre të këtushme dhe atyre në vendin ku lindi.
Por dinosaurët janë prehistorikë dhe duken pak të marrë, po aq sa dhe démodé duke qenë të rrallë dhe me vlera të padiskutueshme.
Ky dinosaur i vyer na la të pikëlluar me largimin e tij nga kjo jetë. Kolonia e shqiptarëve të Amerikës humbi një nga figurat karizmatike, që do të kujtohet gjatë si shëmbull për t’u ndjekur, si patriot që do të frymëzojë brezat e rinj të shqiptarëve që jetojnë fizikisht larg atdheut, por shpirtërisht nuk ndahen kurrsesi nga trualli arbëror dhe aspirojnë begatinë dhe prosperitetin e tij.
I qoftë dheu i lehtë këtij shqiptari të madh!