“PUSHKA AMANET”/

 (POEMË)/    Mars,1989/

 Një poemë,e cila është shkruar në burgjet fashiste të Jugosllavisë,kur autori i  saj Hydajet  Hyseni,i dënuar me 15 vjet burg,sepse donte lirinë e kombit,mbetët ndër poemat më të çmuara të letërsisë sonë shqipe në ngjyrën e revolucionit,kur fashistët Jugosllav,me dhunë,torturë,përndjekëje e burgosëje,donin të shuanin qëndresën shqiptare,fjalën shqipe dhe kërkesat për lirinë.Kjo poemë paraqet të kaluarën tonë të rëndë,qëndresën  e kalitur të të parëve tanë,torturat mbi ta,rininë të cilët duke pa vuajtëjet e prindërve,nuk kishin kohë të mendonin për lodra fëmijësh,por preokupim kishin amanetin e të parëve,për më të shenjëten e ajo ishte dëshira për liri.Kjo dëshirë e brumosur nëpër breza,rrodhi mes shpirtit artistik të rrapsodit,nëpër mes vargjeve të poetëve,nuk pati forcë pushtuese të shuaj dëshirën për liri,as kur i këndoj rrapsodi,as kur i shkrou poeti,as burgu i hekurt i pushtuesit,nuk pati forcë të ndaloj penën e poetit,i cili në errësirë burgjesh,ia doli të shkruaj,shpërndajë e botoj,poemën”PUSHKA AMANET”.Poema flet për sistemin e egër çetnik të viteve 50-ta,kur  Qeveria shoviniste e Sërbisë në krye me kriminelin  Aleksandër  Rankoviç,nisën akcionin e grumbullimit të armëve,me qëllim të i torturojnë shqiptarët,të i burgos trimat më të mirë të Kosovës,të cilët nuk pranuan kurrë të lëshojnë tokat e veta,Ata çetnikët kanë provuar me shumë forma të na gjunjëzonin,dhuna e armikut bashkë me mashat e tyre,tradhëtarët,priftërinjët,hoxhollarët,e shumë forma tjera,kanë bërë tortura,vrasëje,masakrime mbi shqiptarët,por amanetin nuk ua kanë përulur,nuk kanë mundur të ua thyajnë.Çka ishte amaneti?Përkushtimi për Lirinë,mbrojtëjen e  pragut,atdheut,gjakun,trollin,plisin,gjitha mes pushkës të lirisë,formë tjetër me pushtuesin nuk kishte,andaj  stërrgjyshërit,gjyshërit,prindërit tanë,luftuan me pushkë për lirinë,kur  shihnin vdekjen lenin pushkën amanet,të mos jipej ,por të u lihej trashëgim brezave,me to të luftojnë deri në çlirimin e plotë të atdheut,ku dhe betoheshin”I gjallë nuk e jap”.Armiku i torturoj ata dimra të acarta shqiptarët,duke i rrahur,duke i lënë këmbëzbathur në borë,duke i likuiduar,shumë vdiqën por betimin nuk e shkelën,të tjerët  shitën pasurinë,blenë ndonjë armë tjetër,por amanetin nuk e dorëzuan,betimi ishte”i gjallë nuk e jap”.”Pushka Amanet” është një poemë shumë e  hidhur historike,por me vlera të qëndruara,për të cilën mund të shkruajmë shumë,por edhe të shkruajmë shumë e shumë,nuk do të mundeshim të flasim,ashtu si ka folur poeti ynë Hydajet  Hyseni mes vargjeve të kësaj poeme të gjatë,të cilën do mundohemi të e japim në tërësi. (Shaban Cakolli)

                                                                                HYDAJET HYSENI/

    PUSHKA  AMANET/

                                     Atë vit kishte marrë

                                  Dimër i vështirë

                              Nën borë e acar

                             Gjithçka kishte ngrirë.

                             Netëve të gjata

                            Fshati në  errësirë

                       S´jepte shenja  jete

                   Dukej shkretëtirë.

                       Në fshat heshtje varri,

                    Asgjë s´ndihej gjallë,

               Veç  zërit të ndonjë shpendkeqi

         E të qenëve në mahallë.

            Njerëzit  si statuja

            Plot ankth  e trishtim,

            Dëgjonin pas frengjive

                Mbyllur  me qilim.

                    Rrënqethej gjithçka

                  Edhe gurët e kullës,

              Kur ndihej  uturimë e gjipsit,

           A hapa të patrullës.

                 Pastaj dikush shkonte

                   Mes njerëzve  si hije;

                   Prapa,mallkim nënash

                   E vaj të ndonjë fëmije.

                     Përsëritej ky refren

                  Natë për natë,

                   Atë dimër të egër,

                  Tepër të gjatë.     

 

                               II

                   Kokë më kokë ne fëmijët

                    Bisedonim  gjatë

                Por s´e dinim mirë

                Ç´po bëhej në  fshat.

               Shihnim njerëz të huaj

                 Ardhur nga qyteti:

              E dinim se prej tyre

              Vinte gjith qameti.

               Bridhnin poshtë e lartë

                    Me gjipsa e vetura,

                 Me çizme të zeza

                 E veshje nga lëkura.

                Mësimin dhe lojërat

                    Në gjysmë na i kishin lënë

               Ishin bërë  sa javë

                Që shkollën  kishin  zënë.

                    Thoshin se nuk flinin

                  Tërë natën e gjatë.

                     Ata njerëz të zi,

                  Të zi sikur  natë.

 

 

               Se çú bënin burrave

               Ne atëherë sé dinim,

                 Por edhe ne shihnim

               Se si shkonin,nuk vinin.

                 Shumë shkonin me pushkë

 

                      E vinin  pa të,

                    Të tjerët,të  mavijosur,

                    Ofshanin por s´nxirrnin zë.

             Dhe kur nënat na frikësonin

                         S´thonin:mos se murrashi!

                     S´thonin as,mos se gogoli!

                         Por,”kujdes,vjen ” udbashi,,,,!

                     Kështu  atë dimër

                     E mplakte fshati im,

 

                Mbështjellë me borë e mjegull

                Me ankth e trishtim.

 

 

                                       III

 

                 Çdo natë e vështroja

                 Gjatë babain tim,

                  E në sy ia lexoja

                 Vuajtje,zemërim.

 

 

                Kishte kohë që buza

                Nuk i qeshte fare,

 

            Rrinte e mendohej

            Dhe pinte  cigare.

             Unë veten pyesja shpesh

                     Babai ç´kishte vallë?

             Pse i kishin shtuar ofshamjet

             Dhe rrudhat  në ballë?

               Mendoja kështu çdo natë

               E në sy s´më vinte gjumë,

                Se shihja që  babi

               Halle  kishte shumë.

 

                    Dhe s´ish veç  halli i bukës

                    Që  shumë  shpesh mungonte

                      Dhe as   vetëm “porezi”

                 Që  shteti  kërkonte.

                  Halle si këto

                      Ne kishim  ngahera,

                  Por atij i kishin  dalur

                  Shumë  halle të  tjera.

                        Prandaj  ai herë-herë

                      Brofte  në  këmbë;

                     Grushtat i  shtrëngonte

                         E shante  ndër  dhëmbë.

                         Dhe shpesh  e shikonte

                          Murin  mbi  dollap,

                         Dhe thoshte  i vendosur:

                   -“I gjallë nuk  e jap”.

                           IV

                         Një natë  të zezë

                         Sikur  u shtua  acari,

                       Kur në shtëpinë tonë

                       Erdhi  ofiqari.

                       Nuk dëgjova  mirë

                         Babait se ç´i tha,

                   Por e pash një  letër

                  Në dorë kur ia   la.

 

                      Dhe shkoi  nga erdhi

                   U fut në  errësirë:

                   Babai  mbeti në prak

                         I shtangur,i ngrirë.

                         Pastaj u kthye nga  ne

                  Dhe më pa në fytyrë,

                Dhëmbët i shtrëngoj

               Dhe pështyu  në errësirë.

                      Ashtu  si babai

                 Pështyva dhe unë,

                 Andej nga  shkoj  njeri;

                  Që i thonin”spiun”.

 

                     Jashtë  errësirë dhe nëna,

                   Shikonte  e nemitur,

                  E me pezmë  mallkonte:

                   -“Mjerë  nëna që  të ka rritur!”

                    Fëmijët e tjerë

                       Flinin nën  velenxë;

                      Ata s´dinin  gjë

                        Për  letrën e zezë.

                           As unë  nuk  dija

                      Ç´thuhej nátë letër,copë letër,

                      Por shihja  se babait

                         I sillte  mërzi   tjetër.

 V

 Menjëherë  të nesërmen,

                     Dikur  natën  vonë,

                     Erdhi hoxha   i  fshatit

 

                     Në  shtëpinë  tonë.

                        Dhe gati  gjithë  natën

                     Foli  me babanë;

                     Babai vetëm  heshte

                        Dhe pinte  duhan.

   -“S´ke çka  bën  kumbarë,

                         i thoshte  babait,

                       Le të  bëhet´siç është  shkruar,

                     Në  dorë  të   allahut.

                           Shite edhe  lopën

 

                        Se s´bëhet  kijameti

 

                         Zoti  është  i pari

                         I dyti hyqymeti.

 

 

                          Se të dua  shumë,

                        Prandaj ta bëjë  këtë  të mirë,

                        Se miku i vërtetë  duket

                          Në ditë  të  vështirë”…

 

 

 

                        Fliste  kështu   mullai

                        Dhe sillte  tespitë,

                         Shpesh  lëpinte  buzët

                        E i  rrotullonte   sytë.

 

 

                          Unë urreja  hoxhën

                              Me qyrkun  e zi;

                       Droja  mos  babait

                          I shtonte   ndoj   mërzi.

 

                    Sepse  hoxhë  mullanë,

 

                    Me zë  të  çjerrë  e të hollë,

                     E kisha  parë shumë herë

                         Të  shkonte  në shkollë.

 

 

                     Shkonte  e vinte

                          Me njerëzit   e zi,

                   Rrëshqiste  pastaj   si hije

                     Shtëpi  në   shtëpi.

 

                Prandaj  urreja  hoxhën

                     Me qyrkun  e zi

             E droja  mos babait

                I bënte ndoj  dredhi.

 

                Por edhe  babai

                 Në derë kur  e përcolli,

                  Vështroi  gjatë  errësirën

                  Dhe  kokën        e  solli.

 

 

                   Dhe  e  ndjeva  hoxhës

                     Kur”dhelpër” i tha.

                    -Ma ke gjetur   ditën

                          Hoxhë   maskara!”

 

                       Të nesërmen  kur u zgjova

                        Pash një pushkë  në mur,

                        Por lopa jonë e vetme

                          Më  s´ishte në  ahur.

 

 

 

 

 

                             E shava  mullanë,

                                Ia  shava dhe tespitë

                              Se më dhimbsej  Laroja,

                               M´u njomën  edhe sytë.

 

                                Por e përmbaja  dhimbjen

                                  Për lopën  Larojë,

                                  Se shpresoja që  pushka

                                  Halle  do  të pakësojë.

 

 

 

                                                  VI

 

                                           Një mëngjes  babai

                                           Doli  nga shtëpia,

                                          se shkonte në  shkollë

                                          Dukej  nga  mërzia.

 

 

                                          Na shikoi  me dhimbje

                                          Dhe doli  në borë,

 

                                          Shkonte  si drejt  vdekjes,

                                           Pushkën  mbante në  dorë.

 

 

                                         Sa keq e ndjeva  vetën

                                         Unë  brenda në  shtëpi,

                                         Kur  kujtoja

                                         Mes  njerëzve  të  zi.

 

 

                                      Dhe kur ai,pas  pak,

                                          U kthye përsëri,

                                        Fytyra ne na qeshi

                                      Të  gjithëve  në shtëpi.

 

 

 

                                      Në fillim  mendova

                                     Se babai  kish shpëtuar,

                                     Por kur i pash ballin,

 

                                    Rrudhat i ishin  shtuar.

 

 

                                       Se ç´ndjeva në  zemër,

                                        Sytë m´u mbushën  plot,

                                          Ndjeva  dhe një dorë

                                         të mí lëmonte flokët.

 

 

                                  Ato kohët  e fundit

                                 Shpesh  kështu  vepronte:

                                Vetëm  më  përgëdhelte

                                Dhe në sy më  shikonte.

 

 

                                       Më thoshte  i  menduar;

                                        -” U rrite  o bir……”

                                         Po s´fliste më gjatë,

                                         E kishte të  vështirë.

 

 

                                  Dhe saherë   që ai

                                  Kështu më shikonte,

 

                                    Më dukej  se prej  meje

                                   Diçka po  kërkonte.

 

 

                                   Më shikonte  mua,

 

                                   Shikonte  mbi  dollap,

                                      Dhe thoshte me  zë

                                    -“I gjallë nuk  e jap”

 

 

 

                                                                    VII

 

 

                                                Atë  natë  dimri

                                       Vonë,në shtëpi,

                                      I erdhi  babait

                                       Një shok  i tij.

 

                                      Ishin shokë  lufte,

                                       Shokë të pandarë,

                                      Por,të bisedonin  ashtu

                                       Kurrë  s´i kisha  parë.

 

                                  Shikoja babanë

                                  Dhe  shokun  e tij

                                 E në sy u lexoja

                                 Halle  e  mërzi.

 

 

                               Flisnin  plot  urrejtje

 

                              Dhe plot  neveri,

                               Për njerëzit e huaj,

                                Për  njerëzit e zi.

 

                             Dhe atë  më të  ziun

                            Që  kërkonte  pushkë;

                            Shpesh në  gojë e zinin,

                            E kishin njohur në luftë.

 

 

                          -“Atëherë , thoshin  ata,

                                 Kishte  veshje tjetër,

                                   Kishte kryq të thyer,

                             Kishte   edhe mjekërr”.

 

                          Dhe saherë atij

                          Emrin ia kujtonin,

                         Plot  pezëm  në sy

                         Dhëmbët  i shtrëngonin.

 

                         -“Jo,thoshte   babai,

 

                            S´duan  veç  armët  tona,

                                  Por duan të  na zhdukin

                          Gjithçka  që  është  e jona.

 

 

                           Duan që  të  zhdukin

                              Gjithçka që është  shqiptare,

                           Emrin,gjuhën,plisin…..

                           Të na çesin   fare.

 

                          Nuk  kërkon  mor,jo

                             Veç  pushkë  e “allti”,

 

                           Por don  gjakun tonë

                              Çetniku  i  zi.

 

 

                   -”  Ty mor kapuçbardhë”;

                         Lehtë,më tha  s´të  lëshojmë,

 

                       Edhe top po të sjellësh,

                          Tanks do të  kërkojmë”.

 

                       Dhe ia shihje  në sy

                        Etjen për gjak,

 

                       Hakmarrjen për luftën

                       Në Kosovë e  Sanxhak”.

 

                      Rrëfenin  pastaj

                       Ngjarje, histori…….

                     Dhe herë-herë ofshanin:

                      “Ah,tradhti,tradhti!”

 

 

                      Flisnin  për ofiqarin

                      Dhe e quanin  mashë,

                      Se hante dhe pinte

                       Bashkë me”udbashë”.

 

 

 

                             E shanë  hoxhën  e fshatit

                             Dhe dy a tre të  tjerë,

                              Që një pushkë  të UDB-së

                              E shitnin  disa  herë.

 

 

                              Flisnin  dhe kërkonin

                              Shpëtim  nga ky ortek,

                               Por nuk  gjenin rrugë,

                                  Ishte zënë  çdo shtek.

 

                             “Nuk ka shpëtim,jo,

                                Nga njerëzit e zi,

                                Veç të  kalojmë  kufirin.

 

                                  Tíkim  në Shqipëri.

 

 

                         Por,as këtu nuk bën,

 

 

                       Mohonin  me kokë,

                       Ku t´i  lëmë  fëmijët.

                        Si ta lëmë  këtë  tokë?

 

                     Pastaj të huajtë

                     Mu këtë  kërkojnë,

                        Që   nga tokat tona

                 Ne të  na dëbojnë”.

 

 

                    Unë  shihja  babanë

                   Dhe   shokun   e tij

                 E në ballë  u lexoja

                  Veç  halle  e mërzi.

 

                 Në sytë  e tyre  rrodhi

                 Një valë  e  ngrohtë  gëzimi,

                Vetëm  kur po flisnin

                Rreth  një  fjalimi.

 

                Unë nuk  kuptoja mirë

 

                Ç´ishte ai fjalim,

               Por shihja se i ngjallte

               Shpresën  babait tim.

 

              Dëgjoja nga goja e tyre

                Shpesh  fjalën  liri,

             Parti,socializëm,

 

                Mirëqenie,begati….

 

             Kosova e robëruar,

             Xhelatët  e zi….

            Dhe shpesh e përmendnin

               Emrin  Shqipëri.

 

 

            Dhe saherë  që  në  gojë

              Zihej  Shqipëria,

            Më dukej  se  babait

            I hiqej  mërzia.

 

 

             -“Natë  e zezë  ka rënë,

 

                   Por do të  dalë dita,

                 Thanë  duke u ndarë,

                 Do të i vijë  dita”.

 

 

                      Kur u kthye  babai

                  Shikoj mbi  dollap

                   Dhe tha  i vendosur

                 -“I gjallë nuk  e jap”.

 

 

 

 

                                               VIII

 

 

                     Atë natë dimri

                    Shumë  ëndërra  unë pashë

                   Plot  dritë  e lule,

                   Plot  korba  e “udbashë”.

 

                 Në njëren  prej tyre,

                   Pash  një livadh.

                   Që ndahej  në dysh

                  Nga një  gardh  i madh.

 

                       Andej  shpend  e lule,

                    Hare e gëzim:

                    Këndej  ferra e bisha,

                     Halle  e trishtim.

 

 

                  Andej  rreze të kuqe

 

               Plot dritë  e diell,

               Këndej natë e zezë

               E plotë  re në qiell.

 

            Ne  nga errësira

               Vështronim në qiell,

              Por gjithkund ishte  natë

             S´shihnim dritë  as diell.

 

             Disa njerëz  të  zi

             Si ujqër  e derra

            E ruanin  me armë

            Gardhin  me therra.

 

             Gjysma e livadhit,

                Dukej  sikur  ferr,

                Se gardhi  ne na bënte

              Hije  edhe terr.

 

 

              Por,se si shpërtheu

             Një zjarr i kuq  si gjaku

              Dhe me rreze të  kuqe.

                Qiellin  e përflaku.

 

              Retë dhe errësirën

 

             Dhe  gardhin  e zi

             E digjte ky zjarr,

                I bënte shkrumb  e hi.

 

            Ne me gaz  e shpresë

               Shikonim  në qiell,

             Se tani gjithë  livadhi

 

            Do të  kishte  dritë   e diell.

 

                  Unë  bërtita  shumë

            Sa gjithçka ushtoi,

           Por për një  çast  baba

            Nga  gjumi më  zgjoi.

                  Atëherë  unë  kuptova

           Se në ëndërr isha tretur

           Dhe se babai

          Ende skishte  fjetur.

 

      “Ç´pate më pyeti,

          Dhe flokët m´i lëmoi

         E unë mezi prisja

          Ëndrrën tía tregoj.

 Ai më  shikonte

       Dhe dëgjonte në  heshtje,

      E herë-herë  fytyrën

       Ia  mbulonte një buzëqeshje.

 

    “Eh,mor  biri im,

         Sa jeta është  dhënë

         Ëndrrën që ke parë,

          Në jetë për ta vënë.

            Që të bëhet kjo

          Qenka  shumë  vështirë,

        Për këtë u dashka gjaku

          I bijëve më  të  mirë.

           Por kjo do të  bëhet

          Patjetër biri  im;

           Vetëm  ti rritu

              Edhe bëhu trim!”

             Dhe babi   im

         Kishte të drejtë;

         Koha po kërkonte

        Të  rritesha më shpejtë.