Rajmonda Moisiu – Dielli

Naum Prifti, Mjeshtër i rrëfimit dhe i dialogut!

June 17, 2023 by s p

In Memoriam:

Intervista me shkrimtarin Naum Prifti është zhvilluar në New York, Tetor 2010

Naum Prifti

Intervistë me mjeshtërin e rrëfimit, shkrimtarin Naum Prifti

Shkrimtari Naum Prifti për veten dhe vëllain e tij, eruditin prof. Peter Prifti.

Bisedoi: Raimonda Moisiu

Shkrimtari i mirënjohur Naum Prifti është një pionier i letrave shqipe. Veç prirjes së tij natyrale, shkak frymëzimi për të shkruar u bënë ëndrrat dhe përvojat e jetës. Personazhet e veprave të tij letrare janë njerës të thjeshtë. Ata kanë një fuqi të magjishme plot jetë në të kaluarën e në të ardhmen, duke na rrëfyer lirinë e tyre, që e kanë shëndrruar atë në Mjeshtër të rrëfimit dhe dialogut. Shkrimtari Naum Prifti është një shkrimtar që ka shkruar shumë tregime për fëmijë e të rritur. Disa nga tregimet e tij janë bërë edhe filma dhe është vlerësuar me shumë çmime për veprat e tij letrare. Në një kontakt telefonik me z. Naum Prifti ramë dakort për të bërë një intervistë së bashku. Me qetësi e durim burrëror, ia më tha se në këtë çast po merrej me arkivimin e dorëshkrimeve, studimeve dhe shkrimeve që ka lënë vëllai i tij, prof. Peter Prifti, i sapondarë nga jeta. Para disa ditëve, unë bisedova përsëri me shkrimtarin. Vecanërisht dëshiroja ta pyesja atë për krijimtarinë e tij të hershme letrare, kohën kur filloi të shkruante, gjatë jetës së ti,j por edhe aktualisht. Duke shkruar për fëmijë e të rritur, ai u bë një nga shkrimtarët më të mirënjohur e të talentuar të letrave shqipe. Në këtë intervistë, shkrimtari Naum Prifti flet për vete dhe për vëllain e tij, eruditin prof. Peter Prifti.

-Kush ka qene tregimi apo libri juaj i parë?

Krijimi im i parë artistik ka qenë një vjershë humoristike e ngjashme me bejtet popullore, të cilën e hartova kur isha 12 vjet. Atë ua recitova shokëve të mij dhe më pas dhe disa partizanëve, midis të cilëve ndodhej edhe kushriri im Pali Prifti, njeri me shkolle, (më vonë dëshmor). Ai më përgëzoi dhe u habit paksa që e kisha krijuar vetë. Vazhdova të shkruaja vjersha humoristike në frymën e Kapa-s (Kristaq Cepës) në gazetën e murit të shkollës unike Ersekë në vitet 1946-48. Tregimi i parë “Lapidari” bazuar te një ngjarje e vërtetë ndodhur në fshatin tim, Rehovë, u botua te gazeta “Letrari i Ri” më 15 maj 1950. Prisja që pas botimit urime e përgëzime, por askush s’u kujtua, sepse një emër i panjohur, nuk bie në sy. Gjithsesi vazhdova të botoja tregime në organet periodike, revista “Nëndori,” gazeta “Rinia” të cilat më vonë i përmblodha te vëllimi “Tregime të Fshatit.” Libri u botua me 1956 nga Sh.Botuese “Naim Frashëri.” Nuk kaloi pa lënë gjurmë. Për të shkroi recension kritiku Mark Gurakuqi dhe Razi Brahimi. Por vëllimi që pati sukses e më bëri të njohur qe “Çezma e Floririt,” (1960). Ky vëllim ra në sy për frymën lirike dhe vërtetësinë e ngjarjeve, ndryshe nga letërsia descriptive dhe skematike e viteve të para të pasluftës.

-A ka qenë dikush në mënyrë të veçantë që ju ka frymëzuar apo ju ka inkurajuar për t’u bërë shkrimtar?

Askush, veç prirjes sime natyrale. Unë u rrita në fshat, njëlloj si lulet e egra në mal, secila me ngjyra e aromë të veçantë. Pata fat që më ra në dorë “Shkrimtarët Shqiptarë”(pjesa I), një antologji e mrekullueshme hartuar nga Ernest Koliqi, Namik Resuli, Filip Fishta me jetëshkrime shkrimtarësh dhe copa të zgjedhura. Më vonë u mahnita kur më ra në dorë romani I M. Zevacco-s a “Ura e Psherëtimave,” e pastaj me radhë “Bija e Mallkuar,” “Zonja me Kamelie,”e A. Dumas, etj. Fshati im qe ndryshe nga të tjerët. Nja pesë a gjashtë familje nëpunësish apo arsimtaresh blinin libra dhe kishin biblioteka modeste në shtëpitë e tyrte. Ky qe favor i madh për një djalë fshati. Me shokët mi të apasionuar pas librave, ne i huanim ato duke i kaluar dorë më dorë. Sa herë vija në Korçë pas lufte gjithmonë blija libra, kryesisht romane të përkthyer.

-Çfarë iu ka pëlqyer të lexonit në adoleshencën tuaj?

Nuk qe puna për të zgjedhur, unë lexoja gjithçka që më binte në dorë me huajtje. Veçse letërsia e huaj me etikën e salloneve ishte shume larg jetës sonë, pikpamjeve tona, prandaj më qe krijuar ideja se vetëm për të tilla gjëra e vlente të shkruhej, ndaj u mrekullova kur lexova një tregim të Sterjo Spases te vëllimi “Nusja pa duvak” një fshatar shqiptar, Xha Koroveshin që rrinte pranë oxhakut duke pirë kafe dhe bisedonte me të afërmit. M’u duk çudi që mund të bëhej letërsi edhe me jetën tonë, me zjarrishtën, postiqet, pagurin me raki… Isha kurreshtar të lexoja çdo gjë të shkruar, edhe një copë letër të gjeja në tokë, do ta merrja në dorë ta lexoja.

-Cila është sfida për të shkruar një tregim apo roman?

Vlimi i brendshëm, shtyrja e vetvetishme për të shpalosur mendimet e tua, për të kumtuar diçka, a për të shprehur ndjenjat e tua. Do të thosha është si një kazan që zien perbrenda e që ka nevojë të derdhet jashtë që të qetësohet.

– Çfarë është një “muzë”? A është kjo aftësi gjenetike sipas mendimit tuaj?

Me “muzën” është spekulluar shumë, sidomos në të kaluarën. Me anë të saj shpjegoheshin edhe disa eksese të shkrimtarëve, të atyre që ngriheshin natën dhe shkruanin se u vinte muza, apo të tjera të këtij lloji. Madje muza përfytyrohej si femër e bukur, si zanë me flatra që rrinte majë penës apo kalemit. Ky përfytyrim naiv, e trajton frymëzimin si diçka që autorit i vjen nga jashtë, nga hapësira eterike dhe autori shkruan si në trans. Kjo nuk është aspak e vërtetë. Nuk ka muzë! E domosdoshme për të shkruar letërsi artistike është ngarkesa emocicionale, dëshira për të derdhur në letër ndjenjat dhe mendimet. Pa këtë ngarkesë fjalët e frazat dalin të thata, si raport administrate. Fjala fiton peshë specifike nga ndjenjat e autorit, prandaj thonë se për të shkruar duhet nëntë herë mundim, e njëherë frymëzim. Mbase është huajtur nga sentenca angleze: “nine time perspiration and one time inspiration.” A është kjo aftësi gjenetike? Jo! Talenti nuk trashëgohet si profesionet, por mjedisi ku rritet fëmija ndikon jashtëzakonisht për të kultivuar prirjet e tij. Kësisoj fëmijët e rritur në familje intelektuale kanë disa përparësi në krahasim me të tjerët. Në bazë të trashëgimisë unë duhet të isha bërë gurskalitës si gjyshi i babait, t’i bija buzukut ashtu si gjyshi im, ose të menaxhoja një restorant si babai.

–Cilat janë shprehitë tuaja të të shkruarit? P.sh. shkruani përditë, përdorni kompjuterin, apo shkruani me dorë?

Në fillim shkruaja me kalem plumbi, se ai shkiste mbi letër e nuk duhej ngjyer në bojë si pena, pastaj me stilograf ose stilolapas, ndërsa pasi erdha në Amerike, u mësova të shkruaja me kompjuter. Eshtë mjeti më komod sepse të lejon të fshish, të shtosh, të ndryshosh ato që ke shkruar. Makinë shkrimi kam patur prej kohesh, por kurrë nuk kam shkruar drejtpërsëdrejti letërsi, madje as gazetari, vetëm kopjoja shkrimet me dorë. Muzikën e pëlqej ndërmjet pushimeve, por jo kur shkruaj.

-Kush ka qenë frymëzimi për “Pylli i lirisë?”

E vërteta jetësore rrallë qëllon të përkojë plotësisht me të vërtetën artistike. Një kritik rus pohon se të gjesh në jetë një subjekt të gatshëm, kjo është njëlloj si të gjesh në natyrë flori të pastër, të papërzierë me skorie. Megjithatë jeta disa herë tregohet bujare, dhe rastis të gjesh subjekte të plotë, personazhe që s’ke nevojë t’u bësh makijazh, pra t’u shtosh a t’u heqësh diçka. Një personazh të tillë unë e gjeta në Divjakë kur njoha Vasil Shoren, protagonistin e tregimit “Njeriu që ndiqte kuajt,” Vlash Zakën. U miqësova me të dhe ai më tregonte ngjarje nga jeta e tij. Qe i vetmi që i kapte kuajt e lëshuar azat në pyllin e Divjakës, në kohën e mbretërisë, duke i ndjekur nga Shkumbini në Seman, deri sa ata kapiteshin. Ai qe maratonomak I lindur dhe mund të vraponte gjithë ditën. E njoha kur qe plak dhe fatkeq, mbasi gruaja i kishte vdekur, vajza e vetme qe martuar në një fshat tjetër dhe ai jetonte i vetmuar në kasollen e tij. Pjesëtari tjetër qe një patok, të cilit askush s’ia dinte vitet, por e njihnin të gjithë si patoku i Vasil Shores. Jetonte si në kohën e gurit te një kasolle me kashtë, dhe zjarrin e ndizte në mes. Në verë hardhucat e zhapinjtë kalonin lirisht në kasollen e tij. Mblidhte stika, fara pishash në vjeshtë, ndërsa në strugat (lerat) gjuante peshk me fëshnjere. Qe pa shkollë, veç pervojën nga jeta e kishte të pasur. Kapja e kuajve ergjele, ndodhte në kohën e Zogut, dhe unë i kisha qëndruar besnik rrëfimit të tij, ndërsa Kiço Blushi, që shkroi skenarin e filmit, i spostoi ngjarjet në kohën e luftës. Kam edhe një kujtim të pashlyer nga revista “Ylli” kur e shpura per botim. Anëtarët e kolegjumit e pëlqyen tregimin pa përjashtim, ndërsa kryeredaktori Qamil Buxheli tha se tregimi ashtu siç qe i përkiste realizmit kritik, prandaj duhej ndryshuar fundi që të futej në hullinë e realizmit socialist. Protagonisti, Vlashi, i pakënaqur nga shpërblimi i tregtarit cingun, pasi derdhte mbi banak qeskën me oriz, ikte drejt kasolles së tij, duke soditur kalin e duke thënë me vete: “Kalë i bukur, kalë i mirë.” Ai vërejti se Vlashi duhet të protestonte kundër tregëtarit Lam Shllapi, duke e liruar kalin të kthehej sërish në pyll. Qe një redaktim i vogël që nuk më mori as dy minuta kohë dhe kësisoj tregimi fitoi cilësitë e kërkuara nga metoda e realizmit socialist. Kam gjetur edhe disa here të tjera subjekte të gatshme, sikurse “Gërvishtje prapa derës” dhe “I Plotfuqishmi në shkollën tonë.”

-Deri tani ju keni shkruar shumë tregime, novela dhe romane. Si një lexuese e rregullt qe në fëmijërinë time e disa prej tregimeve tuaja, mendoj se ato nuk janë fantazi, por në to është bota e brendshme njerëzore. Si shkoni ju në lidhje me vendosjen e emrave të njerëzve, vendeve, në ndërtimin e një bote të re” më tipike burim-rrëfim-frymëzim-kulturë?

Deri tani nuk kam shkrojtur asnjë roman, ose që të jem i saktë nuk e kam vënë këtë përcaktim gjinor mbi asnjë nga veprat e mia, veçse mjaft kritikë seriozë disa nga novelat e mia i kategorizojnë romane dhe jo pa arsye. Sa për vete pohoj se gjithmonë kam patur dëshirë të shkruaja një roman, e gjithmonë më pengonin tregimet. Betohesha me vete, të shkruaj dhe kete tregim e pastaj t’i futem romanit, mirëpo ajo kohë s’erdhi kurrë. Tani nuk jam pishman. Letërsisë nuk ia jep vlerën gjinija. E vlen të theksoj se për një kohë të gjatë tek ne, gati 15-20 vjet, zotëroi kulti i gjinive të mëdha, të cilat cilësoheshin “artileri e rëndë,” si romani, drama, poemi; ndërsa gjinitë e tjera , konsideroheshin të ndorshme. Ndërkohë edhe unë iu futa dramës herët, në fillim të viteve ’60, jo nga ambicja të hyja te artileria e rëndë, po për shkak të nxitjes nga pedagogu i Shkollës së Aktorëve, regjisori Andrea Malo. Ai vuri se dialogjet te tregimet e mia ishin dramatike, shprehnin botë e karaktere. Dhe ai dramatizoi tregimin tim “E fejuara” për mësim klase. Shfaqja pati sukses. Pohoj se gati në të gjitha tregimet e mia bërthama e ngjarjes është e vërtetë. Unë kurrë nuk kam shpikur subjekte, si disa autorë. Disa herë jam frymëzuar nga leximet, por ato nuk janë tregimet e mia më të mira. Më tërhiqnin ndryshimet morale që po ndodhnin në gjirin e shoqërisë sonë dhe ato u bënë objekti im kryesor. Sot, kur po i rishoh tregimet me qëllim t’i ribotoj, vërej me kënaqësi se nuk kam nevojë t’i redaktoj , mbasi ashtu siç janë ato pasqyrojnë besnikërisht etapat e shoqërisë sonë. E kisha parim të mos përdorja emra realë, madje edhe emrat e vendeve i ndryshoja, që të mos ndizja protesta, sidomos kur vija ne dukje dukuri negative. Për tregimin “Shoferi i Ambulancës” autoritet administrative të Ersekës, edhe pse unë përdorja emrin Kumesh për Kolonjën, u zemëruan, mbasi e muar si kritikë për vete dhe u bënë gati të protestonin pranë K.Q. se si ishte lejuar një botim i tillë. Qëllimi im qe të vija në pah heroizmin e një shoferi, që i mbush kopertonat me kashtë për të shpëne lehonën në spitalin e Korçës. Te vëllimi im “Erë mali- Erë fushe,” pikturova adoleshencën time me ngjarje të vërteta e njerëz me mish e kocka. Lluka Prifti, kushriri im, kur e lexoi vëllimin, me tha se ai i kishte “zbuluar” emrat e vërtetë për të cilët shkruhej. E besova, se ai ashtu dhe unë, i dinte ngjarjet njëlloj. Dritëro Agolli thoshte se këto janë tregimet e para për pionierë, të tjerat i quante sajime shkrimtarucësh.

-Tregimi apo romani (vëllimi) i parë është botuar më 1956.

Mendoni se krijimet tuaja të mëpasshme kanë ndryshuar dhe çfarë mendoni se ka mbetur konstante?

Po, kanë ndryshuar shumë. Unë iu largova me dashje mënyrës së rrëfimit popullor, apo folklorik, kryesisht nga kontakti me tregimtarët e shquar të botës. Vura re se rrëfimi popullor kufizon tipizimin e personazheve me botë intelektuale, ose të sferave të tjera të shoqërisë. Ajo që ka mbetur konstante është lirizmi dhe realizmi, përpjekja për të qenë sa më i besueshëm e jetësor.

-Zhanrin e tregimit apo të romanit “e bëtë ju të vinte te ju” apo është preferenca tuaj?

Tani, pas shumë e shumë viteve, mendoj se kam qenë tregimtar i lindur, edhe pse kam shkruajtur në disa gjini. Tregimi ishte gjinia ime më e preferuar. Më kujtohet se edhe hartimet e shkollës unike, unë i shkruaja në formë tregimesh. Pasi mësova vetë frëngjisht, pata mundësi të lexoja tregime nga gjithë autorët e botës. Pastaj më ndihmoi edhe gjuha ruse e më vonë edhe anglishtja. Pa gjuhë të huaj qe e pamundur ta zgjeroje horizontin letrar në vendin tonë, ku përkthimet ishin të kufizuara e të përzgjedhura. Preferoja veçanërisht Mopasanin dhe Alfons Dode-në, e sigurisht edhe Çehovin, Tolstoin, Turgenievin, Shollohovin, Jack Londonin, Xh. Gollsuorth, Somerset Mougham, etj. etj

–Si mendoni ju, cilat janë elementët thelbësorë të një një tregimi apo romani? Sfida që përballeni me ndërtimin e tij, duke e krijuar atë me idetë që keni në mendje për ecurinë e personazheve. Ju paraqesni personazhet tuaj nga jeta reale në përshtatje me kohën e situatën, apo anasjelltas?

Romani është gjini e shtruar, me hapësirë të madhe manovrimi, ndërsa tregimi i përngjet vrapimit të shkurtër që duhet kryer me një frymë. Gjëja më e vështirë në tregim eshtë ruajtja e ritmit të brendshëm, që nuk duket, por ndihet. Besoj se të gjithë e kanë vënë re se edhe një tregim i shkurtër duket i gjatë, kur ka gjëra të tepërta, jo të domosdoshme. Dy faktorë janë vendimtarë për çdo tregimtar: përshpejtimi dhe retardacioni (vonesëzimi). Këto nuk mësohen në asnjë shkollë, nga asnjë teoricien a estet, sepse janë krejt intuitive. Duhet hequr diçka që s’ka vlerë e duhet shtuar diçka që s’ka ngjarë, por mund të ngjiste. Më duket se thelbësore është pika e nisjes së çdo tregimi, sepse asisoj e intrigon lexuesin të futet në shtjellën e ngjarjes. Gjithmonë më ka pëlqyer të gjej personazhe në harmoni me idetë e mija.

– U ka takuar gjatë jetës suaj të jeni takuar apo pirë kafe me ndonjë nga personazhet e tregimit, novelës apo romanit?

Po, megjithse rrallë. Disa personazhe më kanë falënderuar e disa edhe kane ngulmuar të më qerasin me një kafe. Personazh që më ka lënë mbresa më shumë se të tjerët ka qenë Vasil Shorja, (Vlash Zaka) i tregimit “Njeriu që ndiqte kuajt.” Pasi u largova nga Divjaka, ai më dërgonte në Tirane qeska me stika nga boçet e pishave të detit. Qe dhuratë simbolike për mua dhe për familjen time.

– Ju i përshkruani mrekullisht e mjeshtërisht personazhet komplekse që lexuesit vërtet lidhen me ta. Ç’mund të na thoni si e arrini ju këtë?

Këtë ma zbuloi Vath Koreshi, miku im dhe novelist i njohur. Ai tha se Naumin e shquan një dashuri e thellë dhe e sinqertë per njerëzit e thjeshtë dhe të mirë.

-Jeni tregimtar apo poet, apo të dyja bashkë? Ku qëndron ndryshimi midis tyre?

Mitrush Kuteli, mësuesi im shpirtëror për tregimin dhe miku im thoshte: “Poezia është vetë e bukur, ndërsa proza duhet bërë e bukur, prandaj kërkon më shumë mund.

-Kush apo çfarë ka qenë ndikimi juaj më i madh si shkrimtar? Cilat janë sfidat më të mëdha për ju si njeri i letrave shqipe?

Kam kënaqësinë të them se brezi ynë, ku unë rendit Jakov Xoxen, Dhimiter Xhuvanin, Sotir Andonin, Ismail Kadarenë, Vath Koreshin, Gazmend Kongolin, e ngriti nivelin e tregimit shqiptar, ndihmuan që gjinia të çmohej si e meritonte duke kultivuar shije të lakmueshme estetike. Shpesh dashamirët më quanin Çehovi shqiptar dhe kjo natyrisht më përkëdhelte sedrën, po ndërkohë e ndieja se kahjet tona ndryshonin. Çehovi vinte buzën në gaz e tallej me çdo gjë të shëmtuar të jetës ruse, ndërsa unë pëpiqesha të zbuloja anët pozitive të shoqërisë sonë. Nuk e harroj kurrë takimin me një arsimtar në Çermë të Lushnjës, i cili sapo mësoi se kush isha, nisi të recitonte përmendësh tregimin “Çezma e floririt.” Vetëm veprat e bukura te shtyjnë t’i rilexosh. U kujtova se edhe unë kisha mësuar në rininë time permendesh fillimin e romanit “Kasollja” të Blasco Ibanezit. Tregimi shqiptar doli nga faza infantile, u poq duke u renditur krahas vëndeve me tradita të pasura në këtë fushë. Dobësia kryesore e letërsisë së viteve të para pas lufte qe skematizmi dhe unë me ndërgjegje bëja çmos t’i mënjanohesha e të kisha zërin tim.

-Ju keni qenë shumë i sukseshëm si shkrimtar, biles edhe mjaft popullor në letërsinë për fëmijë, i vlerësuar edhe me çmime kombëtare dhe marrëveshjen e mrekullueshme të admirimit nga lexuesit e shumtë. Si ndjeheni për këtë?

U përpoqa ta nxirrja letërsinë për fëmijë nga pellgu i skematizmit të skajshëm, nga subjektet e shpifura. Mora shembull përvojën e përralltarëve të njohur, vëllezërve Grim, Andersen, Pierro, Bret Hart, Salltikov-Shçedrin, Marshak, etj, etj. Te përrallat e mia mësimet morale shkriheshin me njohuritë shkencore, të gërshetuara edhe me humor. Ato patën sukses te lexuesit e vegjël duke ndikuar edhe shkrimtarët për fëmijë që erdhën më vonë. Filip Rrumbullaku, që ka ribotuar disa nga përrallat e mia, më ka treguar se mamatë që hyjnë në librari, me ndonjë fëmijë përdore, sapo marrin në dorë ndonjë ribotim, thonë më gëzim: “Ua! E kemi lexuar këtë libër kur ishim fëmijë.” Kjo më jep të kuptoj se letërsia e mirë e ka jetën më të gjatë se të autorit.

– Z. Naum, para do kohe u nda nga jeta vëllai tuaj, Prof. Peter Prifti, një nga personalitetet e shquara të kulturës shqiptaro-amerikane, dishepulli i devotshëm dhe nxënësi i fundit dhe i drejtpërdrejtë i Fan Nolit. Si ishin momentet e fundit të tij? A ka lënë dorëshkrime?

Vëllai ka patur shëndet të mirë, nuk ka vuajtur nga ndonjë sëmundje, veç në mars të këtij iu shfaq leukemia e shoqëruar me anemi. U mjekua, bëri disa herë transfuzion gjaku, por pa dobi. Qe mësuar të jetonte vetëm, t’i bënte shërbim vetes, të shkruante e t’i kryente vetë punët personale. Kur e pa se forcat po e linin pranoi të shtrohej në një qendër lehtësimi, si i quajnë në Amerikë këto lloj spitalesh. U shua si duke rënë në gjumë, me buzëqeshje e një hir paqësor në fytyrë. Agron Alibali, më këshilloi t’u dërgoja letër miqve e shokëve të tij të mos dërgonin lule për ceremoninë mortore, por të holla për të shpëtuar arkivin e tij. E çmoj këshillën e tij fisnike, mirëpo qe vonë për të ndërrmarrë një veprim të tillë. Gjithsesi arkivin e tij e shpëtova duke e marrë me vete në New York, me shpresë të vendoset në një mjedis të përshtatshëm dhe të shfrytëzohet. Te 400 dosjet e tij parakalojnë të gjithë intelektualët shqiptare, Presidenti Clinton, Madelen Ollbrajt, albanologët brenda e jashtë Amerikës, E. Koliqi, A. Pipa, Camaj, Anton Athanasi, Trebicka, Astrit Leka, Rugova, Bytyçi, Safete Juka, Nasho Jorgaqi, Albana Lifschin, Agron Fico, studiues, shkencetarë e personalitete politike me të cilët ka patur letërkëmbim. Ka lënë edhe dorëshkrime, të cilat i emërton “Fiction-nonfiction and semifiction.” Unë e ndiej veten të qetë se e ndihmova të sistemonte e të botonte në anglisht: “Remote Albania,” “Land of Albanians – A crossroads of Paine and Pride,” “Unfinished Portrait of a Country,” “Confrontation in Kosova” dhe vëllimin shqip “Mozaik Shqiptar.” Mbaj mend se ai hezitonte t’i ribotonte duke u justifikuar se ato e kishin kryer punën e tyre. “Ma dëgjo një fjalë, i thashë. Unë jam vëllai yt dhe nuk e di ku ndodhen shkrimet e tua. Nëpër gazeta e revista i shohin vetëm bibliografët, ndërsa të tjerët, po nuk i mblodhe në një vëllim, nuk kanë ku t’i gjejnë.” Për fat të mirë i kishte ruajtur të gjitha botimet, ndaj s’e pati veshtirë t’i mblidhte. Por puna për to nuk ka mbaruar. Ato duhet të përkthehen që të bëhen pjesë e kulturës kombëtare. Shpresojmë se kjo ide të gjejë mirëkuptim në atdhe.

-Prof. Peter Prifti do të çmohet nga bota shqiptare si një patriot, dijetar i shquar, historian, politolog, gjuhëtar, përkthyes dhe letrar. Përpos portretit dhe staturës intelektuale të tij, a do t’i nxirrni për botim dorëshkrimet e tij? Nëse po cili do të jetë roli hulumtus i tyre?

Po. Tani unë po përgatit vëllimin e tij VI, me materiale anglisht e shqip, ashtu sikurse janë shkruar. Ka materiale me interes të veçantë sikurse debati me A. Pipën dhe S. Repishtin për Kosovën, të cilin për arësye etike nuk deshi ta botonte sa qe gjallë. Një tjeter shkrim sikurse “F.B.I. dhe Unë” ka vlera të posaçme, sepse tregon intrigat e pseudoshqiptarëve kundër tij. Ishin ata që e denonconin si agjent komunist, ndërsa njerzit e regjimit në Tiranë dyshonin se qe agjent imperialist. Për një kohë të gjatë ia refuzuan vizën për të vizituar familjen dhe atdheun. Pak kush e di se Sigurimi shqiptar u orvat ta rekrutonte agjent, por ai e hodhi poshtë me përbuzje atë propozim të pështirë. Ai e kishte zgjedhur rrugën për t’i shërbyer atdheut, pa u futur në kthetra politike.

-Çfarë mendoni janë elementët thelbësorë që e bëjnë Prof. Peter Priftin erudit?

Së pari përgatitja e tij arsimore dhe përvoja jetësore. Nga Penn State College u diplomua “Bachelor of Arts degree in Arts and Letters,” më 1949, ndërsa më vonë ndoqi “University of Pennsylvania” ku fitoi diplomën “Master of Arts degree in Philosophy.”(1955).

Puna si sekretar i Vatrës dhe redaktor i gazetës “Dielli” e afroi me Nolin dhe e ndihmoi të njihte më mirë komunitetin shqiptar, ndërsa puna shumë vjeçare në M.I.T. e aftësoi për t’u marrë me studime politike. Rezultat i atyre viteve qe libri i tij “Socialist Albania since 1944” që u çmua nga rrethet akademike, por nuk u prit mirë as nga mërgata politike shqiptare në Amerikë, as nga regjimi komunist i Tiranës, se atje Enver Hoxha cilësohej si diktator qe qeveris me dorë të hekurt. Në Bibliotekën Kombëtare libri u burgos në kategrinë ekstreme “shumë i rezervuar,” deri në shembjen e regjimit. Vajtja në San Diego e ndihmoi t’u kushtohej studimeve albanologjike dhe më pas Kosovës.

–Vëllai juaj, përveçse një mendimtar dhe dijetar, ka qenë një djalosh i pashëm, inteligjent, aristokrat në kulturë, pasionant, I dëshiruar dhe i dashuruar nga shumë vajza. Në rast se kolonjari tjetër, Fan Noli, kërkonte nuse, -ky kolonjari sqimetar kishte mjaft dashnore, – të cilat i kujtoi dhe në momentet e fundit të jetës. Si Fan Noli dhe Prof. Prifti kurrë nuk u martuan. Si do ta pershkruani nivelin e ndjeshmërisë e pasionit të tij?

Gjykoj se ai e kishte të pamundur ta ndante jetën e tij edhe me dikë tjetër. Ai e donte shumë pavarësinë e tij, ndaj dhe sakrifikoi shumë vajza gjatë jetës së tij.

-A do ta keni të vështirë për të shkruar një romancë dashurie rreth jetës së tij intime?

Nuk di asgjë rreth kësaj teme. Kurrë s’kemi biseduar për ndjenjat e tij intime.

-A ju ka rastisur gjatë jetës, të jeni takuar me ndonjë nga të dashurat e Prof. Peterit?

Në Filadelfia kam takuar një shqiptare të bukur, të sjellshme, të edukuar, e cila e kishte dashur Peterin duke e pritur disa vjet. Kur e njoha une, ajo ishte e martuar dhe me fëmijë, por sa herë vinte Peteri në Phila, e merrte për drekë ose për darkë. Edhe ne na donte e na nderonte për shkak të tij, se me ne nuk e lidhte asgjë tjetër.

-Kishte ndonjë të dashur si më e preferuara e tij? Nëse nuk është sekret, mund të na e tregoni emrin e saj?

Mishelle ishte nga shoqet e tij më të dashura, miqësi që vazhdoi gjatë, por nuk e di nëse e kishte dashnore, apo shoqen e një kosovari me të cilin ajo ishte ndarë.

-Kur nuk shkruani apo lexoni si e kaloni kohën tuaj?

Duke shëtitur, duke bërë Pazar, duke gatuar e duke shikuar programe të ndryshme në TV.

–Kush janë autorët më të preferuar për ju?

Preferoj letërsinë klasike, kryesisht realiste. Gjatë viteve lista eshte pasuruar duke u bërë shumë e gjatë. Më pëlqen Volteri dhe Khajami, Shekspriri dhe Show, Ibseni dhe Molieri. Tani së fundi pëlqej një autor për fëmijë që për fat të keq njihet vetëm në Angli. Ky është Roald Dahl, prej të cilit kam përkthyer e botuar dy romane humoristike, e tani po përfundoj të tretin. Shpresoj ta botojë Çabej.

-Çfarë jeni duke punuar aktualisht?

Një vëllim të ri me tregime e novela që ndryshon disi nga të tjerët si nga subjektet dhe nga hapësira.

-Çfarë këshillash do të dëshëronit të ndanit me ata që aspirojnë të bëhen shkrimtarë?

T’u ruhen lavdërimeve të kota dhe të mos i marrin seriozisht. Sot në internet ka shumë shumë elozhe me vlera të dyshimta.

– Jetoni në SHBA-s. A ka ndikuar kjo lëvizje gjeografike në krijimtarinë.

Jo. Unë kudo që vete jam një copë Shqipëri. Në shkrimet e mia publicistike Amerika ka ndikuar per mirë, duke lënë mënjanë sorollatjet, hyrjet e gjata, karakteristika të shtypit ballkanik.

– A keni diçka tjetër për të shtuar, që ju dëshironi t’u thoni lexuesve për vete dhe për vëllain tuaj?

U kërkoj të falur se u zgjata pak si shumë e kjo më duket shenjë e qartë pleqërie.

Ju faleminderit! Jetë të gjatë e plot shëndet!

Bisedoi: Raimonda Moisiu

Author/Freelancer

New York, USA

Tetor 2010

P.S. Intervista është marrë nga libri me intervista ”Letra shqipe këtej e përtej Atlantikut” e autores Raimonda Moisiu

Vargjet poetike të Poeteshës së njohur Ardita Jatru të përkthyera në gjuhën angleze nga Raimonda MOISIU

March 7, 2023 by s p

Ardita Jatru was born on April 1972 in Tirana Albania. She was able to publish four poetry books and a novel during her lifetime. In 2018, Transcendent Zero Press published her collection of poems, entitled “66 kilos of solitude”. Her poems have been translated into English Greek, Romanian, French and German and Ardita Tartu’s poems have appeared in Albanian and international anthologies and poetry reviews, and in many literary journals around the world. The poems in the collection are mostly personal and lyric poems. Her city is called “City of serenades, which transformed Korca into the host city for the International Poetry Festival “Korca Poetry Evenings” (“Netët Korçare te Poezisë”) in Korca, Albania and she was awarded the prize “The most beautiful poem”. She’s an active member over the years in f14 Thessaloniki community of photographers and has been participated in several group exhibitions.
She is the general secretary of the Association of Albanian Immigrant Writers in Thessaloniki “The Green Branch”. She lived in Thessaloniki since the fall of the communist regime in 1990

A bird’s pecking on my window

On a cold frosty morning, it’s a bird

pecking on my window.

The sun slips beyond the horizon,

And then it comes,

With a sunbeam in its tongue,

Pushing a little further the wildness

Of the deeper twilight’s shadow…

It comes and it goes,

Somewhere among the noise,

Till the sun shines from another kingdom,

And leaving some breadcrumbs on the ledge,

at night!

On that ledge,

That an angel has bowed her head,

As holding a loaf of bread in hand,

And waiting for her mother to come home,

by the night shift!

Then walking hand in hand with her,

Selling mother’s blood at the nearest lab!

I guess that’s my fate,

Sleeping secure, on a quiet conscience,

And time after time, hitting the glass

in his own image!

Një zog që çukit në dritaren time

Është një zog që çukit mëngjesin e ngrirë

në dritaren time.

Dielli kalon në anën tjetër dhe

vjen ai, me një rreze diell në gojë

për të shtyrë edhe pak

kllapinë e bujshme të muzgut.

Ikën, vjen, në mes të zhurmës

gjer të ndizet dielli në tjetër mbretëri.

I lë natën ca thërrime buke në parvaz.

Në parvazin që ka ulur kokën një ëngjëll

me bukë në dorë

e pret t’i shfaqet nëna nga turni i natës

e për dore

të nisen të dyja, në këmbë

për tek laboratori i gjakut.

E marr me mend, që fati im

kërkon të flerë me ndërgjegje të qetë

dhe herë pas herë godet xhamin me

shëmbëlltyrën e vet.

Old Wounds

Talked about anxiety, hidden thoughts

and our fate,

In some way, we talked about the old wounds

Which came rushing back in,

That none could tear the bandages away!

With those shriveled hands that she could

care more,

Saying that wrapped around the fingers,

on the back and tied up in knots,

knots, knots…

Started grieving as if she was dead

before her eyes,

Why these broken hearted men kept coming

back into her life,

Why she’s healing their pain and bandaging

their wounds,

When none of them, tossing and

turning in her bed at night!

Suddenly, a singer burst out singing,

In an improvised scene round the corner

of the tavern,

Started singing a mournful wail,

For the survivors and victims,

Some of them cutting into the veins,

While others clapped the hands,

and shedding tears together!

Plagë të vjetra

Flisnim për ankthin, mendimet dhe fatin.

Gjithë biseda sillej rreth plagëve

që s’u gjend kush t’ja ndërronte fashot.

Por me duart e rreshkura që ajo duhej

të kujdesej më shumë, thoshte

i ngatërroheshin nëpër gishta

prapa shpine dhe krijonte nyje, nyje, nyje.

Dhe nisi të qante sikur i kish vdekur vetja e saj para syve,

pse në jetë i afroheshin burra të plagosur në zemër,

pse duhej kjo t’u mëkonte plagët kur asnjëri prej tyre

nuk gjindej tani në shtratin e saj natën.

Një çast del një këngëtar në

skenën e improvizuar në qosh të tavernës

dhe nisi të qante dhe ai një këngë

për të mbijetuarit nga fatkeqësitë.

Ca prenë damarët

ca duartrokitëm me dënesë.

The sky beyond the glass

Some day, I gazed up at the sky each night,

Through a tiny broken glass in my window,

That’s brightening up the right side,

By a faraway star in the grey twilight,

I thought it was a fragile spirit,

Or the God’s eyes on me,

But I never asked;

Why there’re no curtains on the windows?

It’s all understood!

It’s a fine kind of freedom,

Not being known by all of us!

Built the stairways,

And spread my dreams above the clouds.

But the dreams came back again,

Tied up in the rain ropes,

Falling down from my sky

Where the airplanes never fly!

Counted up the years on my fingers,

I couldn’t wait to grow up,

To become my mother’s unreal dream,

But I kept on changing my desires,

Just like the seasons change, the seasons flow!

Now I watch the rain,

that’s raining ropes the same like then,

And still I write about deep blue skies,

As a grown-up girl, that never became

her mother’s unreal dream!

Qielli përtej qelqit

Dikur shihja qiellin

nga katrorja e vogël prej qelqi e dhomës

dhe fekste qartë në të djathtë të saj

në muzg një yll i largët,

pandehja se qe shpirt që qeshte

a zoti vetë që më ndiqte me sy.

Nuk pyeta asnjëherë

pse dritaret s’kishin perde.

Ishte e vetëkuptueshme.

Ishte një lloj lirie

që nuk njihej nga të gjithë.

Ndërtoja shkallë

dhe zbarkoja ëndrrat

mbi barkun e reve

Por ëndrrat ktheheshin sërish

me litarë shiu

nga copa ime e qiellit

ku aeroplanë s’kishin kaluar kurrë.

Numëroja vitet me gishta

dhe mezi prisja të rritesha

Të bëhesha ëndrra e pamundur e nënës

por unë, dëshirat

i ndërroja sipas stinëve.

Tani shoh shiun

që bie njëjtë litarë

si atëherë dhe shkruaj

për qiej të gjerë, të qartë e të thellë

vajzë e rritur

që nuk u bëra ëndrra e pamundur e nënës.

Just beyond the river shore

As it seems this frosty wind,

It’s dripping so hard freeze in

a hedge of thorns around the wall

that’s between my eyesight and

the whole field, which is stretched too far,

just beyond the river shore!

Maybe, we did not “ask” to come

this icy wind and fall of the frozen rain,

But they came out blowing all around,

For saving us from the cold!

In the meantime,

Let the animals playing and

let the birds singing in the yard!

They’ve been waiting for this moment,

All their life,

‘Which we call it, a big effort as well!

…tej në breg të lumit…

Mbase kjo ngricë, do të ngrijë dhe ferrat

në murin që ndahet me fushën

dhe shikimi im, do vrapojë të shtrihet gjer

tej në breg të lumit.

Mbase kjo ngricë që s’deshëm

por erdhi

na shpëton vërtetë nga të ftohtit.

Ndërkohë, le të lozin kafshët dhe shpendët

në oborr.

Kishin pritur për këtë çast

që ne e quajmë mundimin më të madh.

The Mirror

Sometimes,

There’s someone you’re longing to see,

And walking in the street,

You meet a man, a dying man,

Someone you used to know,

Barely,

Greet him:

“How are you?”

I am dead!

I’m dead too!

Just like you!

Then you take a chance on him,

Talking in emotions;

“You look handsome,

but your face has turned pale

as deadly pale!

And then you go back home,

And push the door,

The stomach flips across the threshold,

Shuffle your feet,

And you give a hug to a priest!

Then standing right in front

of the mirror,

Suddenly you see the dead man,

The dying man,

That you met him before

Across the street,

Felt like you had known him forever…

Pasqyra

Ndonjëherë

Të merr malli të takosh dikë.

Del në rrugë.

Takon një të vdekur që njeh.

E përshëndet.

Si je?

I vdekur.

I vdekur dhe unë!

Dhe shfrytëzon rastin

t’i thuash përmallshëm,

dukesh hijshëm

por i zbehtë.

Kthehesh në shtëpi.

Shtyn derën,

stomakun e nxjerr në prag.

Heq këmbët,

var krahët mbi një prift,

shkon para pasqyrës

papritur

sheh të vdekurin

që takove në rrugë më parë.

Written in Albanian by Ardita Jatru

Translated in English by Raimonda MOISIU

Dalip GRECA, -Ti shkrove për të gjithë…ike… dhe na le ne në borxh…

June 29, 2022 by s p

In memoriam

Nga Raimonda MOISIU

Në historinë e kombit dhe të lidershipit tonë popullor, njerëzit që kanë bërë historinë meritojnë vendin e nderit në kujtesën dhe vetëdijen e identitetit kombëtar shqiptar. Të jesh gazetar, do të thotë; të njohësh dhe të të njohin shumë njerëz, të shndërrohesh në më shumë se një figurë popullore dhe vlerë qytetarie, të meritosh vëmendjen dhe respektin e gjithkujt. Për herën e parë emrin e Gazetarit dhe Publicistit Dalip Greca e kam lexuar në shtypin pluralist, ishin fillimet e lëvizjes demokratike në Shqipëri, si Kryeredaktor i gazetës “Republika” dhe më tej si gazetar në gazetat e kohës. Më pas me Dalipin jemi takuar si dy mërgimtarë në aktivitete të ndryshme të komunitetit shqiptaro-amerikan në New York, Dalipi me statusin kryeredaktorit të gazetës historike fort të njohur të shqiptarëve të Amerikës, “Illyria”, dhe më pas kaloi kryeredaktor i gazetës historike “Dielli”.

Dalip Greca i përket brezit të artë të gazetarëve të lëvizjes “New Journalism” e kapërxyellit të shekullit të kaluar – thënë ndryshe –e dy epokave, që i dhanë muzë, jetë dhe kuptim marrëdhënieve shoqërore, social-politike dhe kulturore, në fillimet e lëvizjes demokratike në vitet ’90-të, dhe bënë rrotacionin mediatik më spektakolar, profesional dhe historik të Gazetarisë Shqiptare pas viteve ’90-t, në vazhdim dhe deri më sot, -pra bënë historinë e Gazetarisë Shqiptare!

Me stilin e tij publicistik, Dalipi ishte vet-kërkues dhe i vet-dijëshëm për c’ka shkruante, i vendosur dhe i vëmendshëm për “makinën” prodhimtare të mendimit të maturur dhe të mëncur publicistik. Dalip Greca na la pas një kontribut të freskët e të patjetërsueshëm për kujtesën e kohës që jetoi, ai ringriti dhe trashëgoi ndër breza ato vlera kombëtare, atdhetare dhe patriotike të projektuara në idealin që vetë ai besonte, ai artikulonte me aftësi depërtuese dhe mjeshtërisht, me sinqeritet, entusiazëm dhe kredibilitet të cmuar, dëshmi këto të njerëzores dhe karakterit të një kryeredaktori dhe publicistiti fort të njohur dhe profesionist sikundër ishte Dalip Greca.

Pena publicistike e Dalip Grecës tërhoqi vëmendjen jo vetëm të komunitetit shqiptaro-amerikan , por edhe të botës amerikane, dhe mbeti model i ndjeshmërisë që e ka vendosur atë mes integrimit të vlerave dhe e kanë shëndrruar në një figurë popullore, të dashur, të admiruar dhe të shquar në krejt Diasporën Shqiptare këndej e përtej Atlantikut dhe Botën Shqiptare. Dalip Greca ishte një nga intelektualët më në zë të Diasporës Shqiptare në Amerikë dhe -një nga “mbikëqyrës-it” më të mëncur dhe të respektuar që posedonte mjeshtërisht artin e publicistikës bashkëkohore shqiptare, publicist dhe gazetar fort i njohur këndej dhe përtej Atlantikut. Greca, kjo penë e spikatur e gazetarisë në momentet më të vështira të cështjes kombëtare të vendit, Kosovës dhe Camërisë, nuk u pajtua kurrë me paligjshmërinë e padrejtësinë, porse na befasoi me universin e tij profesional, publicistik dhe interesant, -historia u përsërit sipas ndryshimit dhe zhvillimit të “epokave” falë përkushtimit intelektual, frymën e modestisë dhe të pjekurisë që e karakterizonte.

Me bujarinë dhe mbështetjen e mërgimtarëve, gazetari dhe publicisti i njohur Dalip Greca projektoi: Rilindjen e Gazetës historike të Nolit e Konicës; DIELLI!

Rilindja e kësaj gazete të themeluar nga mërgimtarët e hershëm historikë, në dekadën e parë të shekullit të kaluar, disi larg, porse afroi kufijtë mes historisë dhe krenarisë kombëtare, mes përjetësisë dhe lavdisë, pra-Vatra dhe Dielli në Amerikë!

Me Rilindjen e Gazetës historike Dielli, jo se Dalip Greca kërkonte famën, porse ai ishte unik, njerëzor, modest, dhe kreativ në rolin dhe përkushtimin e tij si publicist, studies, gazetar profesionist, analist, atdhetar, intelektual dhe vatran në respekt të parimeve, vlerave kombëtare dhe identitetit të kombit të tij shqiptar. Dalip Greca meriton mirënjohje të thellë morale, shpirtërore dhe qytetarie nga bashkëatdhetarët, kolegët dhe krejt bota shqiptare, vecmas për Rilindjen e Gazetës DIELLI të Nolit e Konitzës, për dritën e veprave, shëmbujve e penës studiuese publicistike dhe dorëshkrimeve që ai na la pas. Ai shkroi për të gjithë, solli në vëmendje dhe në kujtesë, gdhendi me respekt, mirënjohje dhe dashuri, figura historike dhe kombëtare që kanë bërë historinë, shkroi për vatranët e rinj, që me vullnet, guxim e dashuri punojnë e jetojnë, për integrimin e tyre, të vlerave kombëtare dhe historike ashtu si kanë bërë vatranët e vjetër me Nolin e Konitzën në krye. Dalip Greca shkroi për emigrantët e suksesshëm, ata të vjetër dhe të rinj të Diasporës dhe… iku në amëshim duke na lënë ne në borxh….

Dalip Greca ka shkruar dhe botuar me sukses mijra faqe publicistike në gazetarinë shqiptare dhe atë shqiptaro-amerikane, ka lëvruar të gjitha zhanret e publicistikës, që nga kronika, shkrime dhe reportazhe, kolumna, intervista, esse, përsiatje, analiza dhe studime të hollësishme, historike dhe monografike; ka mbuluar rubrikën e politikës, redaktor dhe kryeredaktor gazetash, ku dëshmohet qartshëm veprimtaria e tij e palodhur në shërbim të publicistikës dhe gazetarisë shqiptare.

I pranishëm në median dhe shtypin shqiptar, shtypin shqiptaro -amerikan, në penën publicistike të Grecës lexohet plotësisht jeta dhe filozofia e saj, ndjeshmëria kombëtare dhe e identitetit shqiptar, e vlerave kombëtare dhe cështjes kombëtare, guximi për ta shprehur dhe ruajtur atë. Erudicioni i Grecës si publicist, Kryeredaktor i Gazetave historike të shqiptarëve të Amerikës “Illyria” dhe “Dielli” ka hedhur dritë në shumë aspekte të jetës social-ekonomike e politike dhe kulturore të Diasporës Shqiptare, Kosovës dhe Shqipërisë, ka sjellë në fokus afër e larg jetën e shumë figurave popullore dhe njerëzve të shtresave të ndryshme, midis të mundshmes e të paparashikueshmes, një ndihmesë e domosdoshme dhe e pazvendësueshme për t’i sjellë në kohën e duhur dhe pasqyruar realitetin dhe jetën me të mirat e të metat e një shoqërie demokratike. Me ritmin e pasur të krijimtarisë së tij dhe me madhështinë e bukurisë së përditshmes njerëzore, Greca ndërtonte qartshëm të kaluarën, pasuronte të tashmen dhe i hapte udhë të ardhmes, dëshmi e një kontributi të freskët i njerëzores dhe shpirtërores, emocionuese dhe edukative, duke e vlerësuar Kryeredaktorin Dalip Greca – si Ikona e MEDIAS SHQIPTARE NË AMERIKË! Teksa do të kthejmë kokën pas ndër vite , edhe ndër epoka; emëri i Kryeredaktorit historik dhe i Publicistit të njohur të Gazetës Dielli , Dalip Greca, do të zerë vend në arkivën e “Muzeut historik” të integrimit të vlerave kombëtare dhe kockës së fortë intelektuale të mëncurisë e kujtesës jo vetëm të Diasporës Shqiptaro-Amerikane por edhe të kombit shqiptar në tërësi, midis editorëve historikë që themeluan e drejtuan Diell-in ndwr kohëra, që nga Noli dhe Konica, Qerim Panariti, Peter Prifti, Andon Frashëri, Dr. Athanas Gegaj, Bilal Xhaferi, prof. Arshi Pipa, Kristo Floqi, Anton Cefa, etj.

Mbase e kam vërtet të vështirë që në pak rreshta të përshkruaj kontributin e shquar të Ikonës së Medias Shqiptare në Amerikë, Dalip Grecës, i cili na fali kohë nga koha e tij, i cili bashkërendoi ngjarjet, vitet, botimet e vjetra dhe të reja, si një mbikëqyrës dhe punëtor i palodhur i informacionit përkatës i arkivës dhe bibliotekës së Vatrës.

Dalip Greca iku në amëshim pranë Nolit, Konicës, editorëve vatranë që tashmë janë në amëshim, mbase aty janë mbledhur bashkë, dhe Dalipi me atë sqimën e mëncur u tregon historinë e paskëtaj të Vatrës, Diell-it dhe përjetësimit të vlerave kombëtare dhe identitetit kombëtar, ashtu si patën bërë “Ata”shumë patriotë dhe atdhetarë të tjerë dikur, Dalipi u tregon për kontributin e shquar të tyre dhe 110 vjetorin e Vatres dhe Rilindjen e Gazetës Dielli!.

Prehu në Paqen e Amëshuar, Dalip ynë!

Ti kurrë nuk ke për t’u harruar!

Të qoftë Dheu i Amerikës i Lehtë, Mik, Shok, Koleg, Baba, Bashkëshort Shëmbullor!

Raimonda MOISIU

Author/Freelancer

Florida, USA

“LOTUS” në syrin poetik të Ermira Mitres

May 4, 2022 by s p

(Rreth vëllimit me poezi “LOTUS” – i poetes, esseistes dhe përkthyeses, Ermira Mitre Kokomani)

Shkruar nga Raimonda MOISIU

Të shkruash libër me poezi është ndjesia më e brishtë që shpërthen nga bukuria e shpirtit artistik, është vet-mrekullia e cila ekziston brënda gjithçkaje njerëzore. Sepse edhe vetë poezia është liria e ndjenjës, gjëndjes emocionale dhe shpirtërore që i ndodh gjithsecilit në jetë.

Në vëllimin e dytë me poezi të titulluar “LOTUS” i poetes, esseistes dhe përkthyeses, Ermira Mitre Kokomani, ka diçka emocionale dhe gjallëruese që na mëson se çfarë është një grua artiste-poete në akord me lirinë e fjalës dhe lirinë e shpirtit, por jo vetëm kaq; edhe me lirinë e të shprehurit dhe “Pse”- jeta e njeriut është Poezi, dhe “Pse”- Poezia është vetë Poeti!

Vëllimi poetik “LOTUS” vjen si një mozaik i këndshëm me poezi. Mes tyre ka poezi tejet origjinale, prekëse, meditative, dedikuese, filozofike, lirike, erotike, sarkazmë therëse plot ironi dhe mënçuri, të cilat përcjellin ekzistencën njerëzore, realititetin dhe përvojat jetësore nën efektin e frymës dhe muzës poetike, përcjellin marrëdhëniet e poetes me imazhet tradicionale të natyrës dhe origjinës, njerëzit dhe sendet që e rrethojnë, jetën e saj mes natyrës, hyjnores dhe njerëzores! Ky vëllim me poezi shquhet për kapitujt dhe nëntitujt e veçantë që meritojnë edhe vëmendjen e veçantë rreth konceptit të dukshëm të tematikës së tyre dhe krijojnë harmoninë e forcës së “Ekzistencës”, me intensitetin e fortë emocional të “Mallit për vendlindjen”, dhe stilin ekspresiv të dhimbjes së bukur që është “Dashuria”. Poetja blasfemon në emër të instiktit njerëzor, e kapur “Përdore sëbashku”, me konceptin mistik dhe besnik ashtu sikundër di të falë veçse “Shpirti njerëzor”, për t’u ngushëlluar me imazhin e hirtë “Midis jetës dhe vdekjes”, dhe botëndijimin dhe botëperceptimin e forcës shpirtërore që depërton në thelbin e integritetit plot sharm e krenari femërore mes dëshirës e pasionit, mes kënaqësive normale të jetës dhe paktit të shpirtit intim, i kërkesave të jashtëzakonëshme të artit me stilin e “Haiku”–t. Poezia e Ermirës është bashkëbisedimi mitik dhe intim me veten, lexuesin dhe kohën, është universi i lirisë së shpirtit dhe ndjenjës njerëzore shprehur në vargje mistike të alternuara në mënyrë lakonike, gjallëruese dhe të zbehta, porse shprehin “Të vërtetën e virgjër brënda teje” –vargëzon poetja –të vërtetën me origjinalitetin e përvojave jetësore, të gjërave përreth që kanë tërhequr vëmëndjen dhe preokupojnë mendimet dhe idetë e poetes, por që “s’mund ta cënojë marrëzi e botës”, -thotë poetja. Ermira zbulon detajet e së vërtetës brenda njerëzores, përmes dhimbjes dhe gëzimit; “Thithe në shpirtin tënd të vërtetën biri im, /derisa fryma jote të arrijë në Perëndim./ për të hapur miliona dyer/ që dritën të arrish përtej gjithçkaje”.

Poetja Ermira e fiksuar në marrëdheniet mes realitetit e imagjinatës, mendon se realiteti dhe “që njeriu gjer më sot ka provuar”! – është një klishe e së vërtetës në dramën e përkohëshme të natyrës, njerëzores, jetës, mbijetesës dhe botës së përtejme(vdekjes).

Është një epikë reale që ka nxitur poeten të krijojë pavarësinë e saj krijuese përmes integritetit të gjuhës, ndërtimit fizik të poezisë dhe kulturës poetike thellësisht humane, plot figura artistike, mendime dhe meditime filozofike me rimëbardhat, kadencën, melodinë dhe muzikalitetin e tyre që dëshmojnë objektivat drejt të cilave Ermira ka punuar.

Poezia e Ermirës është gjerdani i artë i fjalës, epitoma e ëndrrave, e dhimbjes dhe dashurisë, pasioneve e dëshirave, mishërimi i bukurisë, shpirtërores dhe psikikes, e kujtesës, trishtimit e dobësisë dhe mrekullisë se jetës në të përditshmen njerëzorë dhe sociale. Mëndafshi i shpirtit poetik të poetes është më unik, më i ndjeshëm dhe më i çeliktë; “Se gjuha, ky muskul i butë/, me cipë të ashpër,/godet mure që të flasë,/ edhe të gëlltisë e vulosë/ me dyllë rrëshire,/brengat e shpirtit labirinth.”;

Ekziston, për shembull, një përballje treguese e asaj se ç’ka përfaqëson “LOTUS” në poezitë e poetes Ermira Mitre Kokomani, e cila e ka zgjedhur atë si simbol kryesor. Poetja shndërrohet në një eksploruese e vetë-dijes dhe subjektivitetit, që referojnë imazhin e forcës dhe mbijetesës; “Të ndjesh se si lind çdo mëngjes”/ në zemër të zambakut e shpirti ndjehet petale e paqtë,/.

Nëpërmjet imazhit të reflektuar poetja rrëfehet për Diellin sikur ta ketë mikun e saj të vjetër; “se si Dielli të përkund në çdo zgjim,/me ninulla dehëse e të fal durim”-duke shpërfaqur në mënyrë të qartë dhe meditative ndjenjën e miqësisë mes vetes, zambakut, e diellit. Është padyshim një magjepsje romantike e stilit frymëzues femëror me anë të mikrofabulave që ngjallin ndjenjë dhe emocion, e cila synon të ruajë sentimentalizmin poetik.

Me tinguj lirikë të nënkuptuar dhe vizion njerëzor, sa emocionuese e sfiduese, poetja Ermira e shpotit “zambakun Lotus” që mbin dhe lulëzon në ujërat e ndotura, i pastër dhe zgjatohet i bukur duke vështruar diellin- “të lulëzosh si Lotus i pandotur mbi ujë”, / me rrënjë të thella e të fuqishme sa dhimbja/”.

Në vargjet e mësipërme poetja kërkon një përshtatshmëri të caktuar të tonit e ndjenjës, ajo luan e sigurt duke zgjedhur, dhe nganjëherë disi me mundim shpalos një imazh të qartë që lind nga refleksioni i meditimit dhe se çfarë poetja simbolizon.

Sikundër jeta, dhimbja e dashuria, ekzistojnë edhe kur ka diell e ngrica, shi e rrebeshe, ujëra të qeta e të rrëmbyeshëm, ujëra të pastra e të ndotura që rrjedhin në udhëtimin e lumtur e të trishtë të jetës, ashtu sikundër dielli sfidon me fuqinë e tij, edhe njeriu sfidon me krahët e fortë dhe mendjen e shëndoshë, derisa arrin të ngrihet mbi vështirësitë e jetës, e cila vazhdon, mbijeton, rilind dhe lulëzon!

Në këtë vëllim poetik gjenden disa poezi që meritojnë vëmendje të veçantë, poezi të shkruara në dialektin dhe stilin e Fishtës. Ndër to demonstrohet dëshira e Ermirës për t’u angazhuar me kompleksitetin e të qenit “grua artiste-poete” në jetën reale, dëshirë e pasion që gjeneron frymëzim për një shtrirje në formë të hershme nga narracioni i origjinës dhe fëmijërisë së poetes, e rritur dhe e edukuar me gjyshe dhe teze ulqinake dhe shkodrane nga e ëma, të cilat e përkundnin duke i recituar në vend të ninullave “mbramjeve”, vargjet gegënisht të Fishtës. Andaj dhe gegënishtja e poetes ndër vargje përshkohet nga metafora brenda sferës së mrekullisë, ëndjes dhe adhurimit të dialektit fishtian.

“M’përkund, n’ andrrën tande t’ papërlyeme, / ndër buzsh t’rreshkuna, /lotin prej qerpikut ma shkund. /M’përkund ndër mollëza gishtash,/lulëkuqe buisun, ndër perla,/ në t’zjarrtin agim”,-

Vargjet e Fishtës kanë lënë mbresa të thella, efektin e qartë dhe të mirëfilltë në jetën e subkoshiencën e poetes, prandaj edhe meditimi ndër marrëdhëniet njerëzore të identitetit të saj rrjedh lirshëm në gegënishten e Fishtës së madh;

“N’mujsha Zanën e Malit,/prej gjumit dekës me e zgjue,/me puthje flokët me ja krehë,/e perlash kokën me ja ndriçue.”

Poetja duke u endur nën dritën e hënës fillon të merret edhe me jetën reale. Vërejmë një poete të heshtur dhe modeste por që guxon të na zbulojë fijet e brengës dhe mallit të përvojave jetësore, bukurisë e groteskes, jetës e vdekjes, ngjarjeve që ka përjetuar në jetë, të cilat pasqyrohen me lirinë dhe përjetësimin e dialogut me veten: “Përse rrotull vjen mesnatës,/engjëll i Vdekjes, fantazmë, terr?/Ç’ke që grykës shtrëngon duart,/frymë e shpirt, përtej i ndjell?”-në nivelin metaforik dhe artistik.

Shpirti i poetes frymon në çdo varg, ajo merr rolin e psikologes e të sociologes dhe gjen prehje në rilindjen e ndjenjave të brendëshme dhe të karaktereve që kanë qenë dhe janë pjesë e jetës së saj, nën aureolën e ekzistencës njerëzore dhe dashurisë.

Poetja shpërthen në vargjet e saj me urtësinë, mënçurinë dhe dhuntinë e parandjenjës të simbolikës e lidhjes së fortë, me lirinë e psikikes e shpirtit përmes ëndrrave dhe vizioneve profetike. Mënyra e vetme për të ngushëlluar shpirtin dhe për t’i shpëtuar së kaluarës së dhimbëshme (humbja e djalit të saj në aksident tragjik), -eksplorimit në frustrimet e dhimbshme të artistes krijuese, Ermira na flet për mungesën e mallin që ndjen për Atë (birin) që nuk do të mundë ta shohë përsëri. Poetja shndërron në art dhe i jep një impuls delikat e ndricues vargut me imtësira psiko-analitike e figura të goditura artistike e metaforike, mes kontrasteve të jetës e artit, me imazhin e përjetimeve të bukura, të dhimbëshme e të hidhura të jetës, marrëdhëniet në kohë që ka pasur me TË (birin), sikundër i ka ndjerë dhe përjetuar, mes dhimbjes, mungesës, mallit e dashurisë. Me stilin e saj aforistik, poetja legjitimon melankolinë dhe trishtimin, ajo përpiqet të zbulojë kuptimin e bërthamës së vdekjes, nën veladonin e zi të lirisë pakufi që ajo (vdekja) ka: “Kush je ti që frikën ngjall, / zarin hedh, e mortin sjell, kush je ti që do të zgjedhësh, /kë të marrësh, kë të lesh?”

Nën lëkurën poetike, Ermira është në kërkim të normalitetit brënda shpirtit dhe ekzistencës njerëzore, ajo kërkon të dijë së çfarë fshihet përtej ndjeshmërisë dhe tejdukshmërisë, sekreteve të jetës, dhe përpiqet të zbulojë thelbin e jetuar të një jete, bërthamën e kuptimit mes jetës e vdekjes; “Në çfarë qerthulli legjendash, /vjen ti prej t’përtejmes flakë?/Përse hyn n’ koruben time,/shpirt merr, të hapësh plagë?”.

Poetja e koncepton botën e vet me forcën e vargut, me forcën e realitetit të përvojave jetësore, të ideve dhe lidhjes dialektike mes njeriut e natyrës, shpirtërores e psikikes, evoluon shpirtin lirik nga më e thjeshta deri te më naivja, aty ku forca e dashurisë me butësinë dhe brishtësinë e dhimbjes, mallit dhe trishtimit funksionojnë paralelisht në varësi të përjetimit të një zemre humane. Andaj poetja mbart dashurinë edhe në mungesë të njerëzve të dashur, ajo vazhdon të jetojë, ëndërrojë, e të shkruajë; “Kur në ëndërr më vjen natës,/mes simbolesh të lexoj,/merrmë mua, jo filizin,/zemrën mos ma përvëlo.”, –poetja transmeton ndjeshëm dhe me mjeshtëri artistike e filozofike kombinon monologun e brendshëm të përjetimeve, kujtimeve konkrete dhe origjinale, me specifikën dhe historinë e tyre, analogon ndjenjën e shpirtit me metafora thellësisht njerëzore dhe krijon diçka madhështore, private, intime , –Profecinë; “Vitet ikin, thinjat shtohen,/plagët mblidhen gjoksit grusht,/drithërimë në ditë Korriku, /njohu ëndërr-profecinë/,-duke e kryqëzuar me lindjen e një dashurie tjetër–bijës së saj, -“Mrekullia” e ekzistencës njerëzore dhe hyjnore, të cilës poetja i jep një dimension metaforik, emocional, original, hyjnor dhe njerëzor të fuqishëm në vargje;

“Me hire hyjnore,/u faneps pranë shtratit,/ gjatë një dremke vere,/në të rënë të diellit,/si një nimfë u shfaq,/me fustan të bardhë,/flokët valë-valë,/mbi të vyerën Hënë.”

Një poezi që vjen si “sonetë” është edhe poezia “Të pish me Charles Bukowskin”, porse shquhet për lirizmin e hollë dhe depërtues në marrëdhëniet njerëzore në aleancë me imagjinatën, dëshirën dhe “flirtin poetik” me Bukowskin, poezi që mishëron vëmendjen dhe ndjeshmërinë e veçantë poetike. Poetja Ermira guxon të drejtojë vetveten drejt tejdukshmërisë së një gruaje që e pasuron atë me imagjinatë, poetes i pëlqen të “flirtojë” me metaforat duke iu referuar dominimit të ekzistencës njerëzore. E lexova poezinë disa herë, poetja e ndërton poezinë që në vargjet e para; nis e bisedon me poetin e madh e të admiruar, njëmendëson si në jetën reale; “Ai më përshëndet./ Jam e vetmja spektatore në sallë.” -dhe ajo vazhdon të zhvillojë ndjeshmërinë e saj me përfytyrimin e ngjeshur të shtatit heroik të poetit; “Koka e tij, me venat e fryra,/që shquhen në tëmtha,/ peshon shumë,/ rënduar nga vargjet/ që herë këndojnë, herë qeshin e përleshen.”, –dhe me tej forcën shpirtërore dhe kuptimin rrënjësor të fabulës së poezisë, shprehje lirike që qëndron e fortë, goditëse dhe delikate, e ekzaltur dhe tejet e sinqertë në ndjenjat e saj, që e frymëzojnë poeten Ermira:

“Ai pi birrë me heshtjen, /Unë pi verë me prezencën e heshtur,/dhe shëtis mendjes të gjej shtegun,/për të thyer perden e akullt mes nesh:”Ç’shije ka birra juaj, Charles?” Vargjet depërtojnë në thelbin e integritetit të Bukowskit dhe të Ermirës, si qënie të forta njerëzore, që thithin ajër nga muza e njëri-tjetrit, “pijnë birrë dhe flirtojnë” nën përfytyrimin aluziv të vargjeve; “ Ç’shije ka birra juaj, Charles?”/“Të dëshpëruar,/nga debati presidencial natën e shkuar.”/”Po vera jote, Vogëlsi?”/”Të thartë,/prej rrushit të prushëzuar në Kaliforni”- vargje bisedë- porse janë vargjet më prekëse që ka përdorur Ermira, jo thjesht përsa u përket vuajtjeve të personazheve dhe forcës morale dhe personalitetit të tyre, personazhe që vijnë nga kënde të ndryshme të shoqërisë, porse i japin zë një segmenti të shoqërisë me shpirtin artistik dhe njerëzor, respektin për veten dhe të mbijetuarin; “ofroj pjesën time të shpirtit që larg,/për të mos i bërë gjërat shtrëmbër.”/

Lirizmi i hollë i Ermirës është hulumtimi i parreshtur i dualitetit dhe polaritetit të jetës mes vuajtjeve dhe tensioneve destruktive krijuese që ekzistojnë në kujtesën e njerëzimit mes reales, psikikes dhe mitikes, andaj edhe poetja përcjell trishtimin dhe dobësinë e verdiktit në vazhdimësinë e njerëzores bashkë me kujtesën, -Ermira kujton, këshillon dhe vargëzon; “të bëni një tjetër Hiroshima, / apo të ndodhë një tjetër Pearl Harbor”.

Stili dhe forca poetike e Ermirës qëndrojnë mjaft të thella nën efektet e muzës poetike ndaj Bukowskit, dhe kështu poezia mbetet e pandikuar nga faktorët e jashtëm. Poetja duke përdorur fjalë gjallërisht ndjellëse në bisedë me plot imazhe në vargëzim, ka përkshkruar botën në të kaluarën që mbetet e paprekur nga forcat që e tërheqin në të tashmen, poetja mbetet një grua e lirë me shpirt të lirë dhe pa paragjykime, kompleksiteti bëhet i thjeshtë.

Në këtë vëllim me poezi, Ermira Mitre Kokomani i prezantohet audiencës së lexuesit edhe me vargjet lirike të Haiku-t, përvojë krijuese me konvencione të goditura artistike, filozofike, muzikalitet të ndjeshëm, ëmbëlsi, butësi, feminilitet, esklamacione poetike me tre vargje –fraza post-strukturaliste të paktit të shpirtit tradicional, intim dhe klasik i ndjenjave dhe dashurisë njerëzore;

“Syrit të sorkadhes një lot regëtin, /në heshtje qajnë të bukurat sorkadhe,/lotët ia mbledh në gjirin e pafajshëm!”

Në poezitë e stilit të Haiku-t të poetes Ermira Mitre Kokomani shprehet dyvalenca e ekzistences njerëzore me saktësi lirike, sinqeritet e çiltërsi të ndjenjës; “QERPIKËT/E lagu rërën djersa e këmbëve të tua,/nuk ranë mbi të tjera pika, /harkuar qerpikët i bënë prita”.,-përzgjedhja e termave; “ qerpikët, lagu, pika, këmbëve, prita, etc,”-të cilat nënkuptojnë “dashuri, dhimbje, melankoli”, këndvështrime lirike origjinale e të arrira me epitete, që demonstrojnë dualitetin e grintës poetike të imagjinatës e shpirtërores përmes magjisë së artit të Haiku-t.

Vëllimi me poezi i titulluar “LOTUS”, i poetes, esseistes dhe përkthyeses, Ermira Mitre Kokomani, është një përvojë mbresëlënëse dhe mbetet tejet e veçantë, sepse mozaiku i fabulave të poezive shprehur në pak fjalë, thotë më tepër sesa proza, eksperiencë krijuese më e thjeshtë dhe më efektive për të shprehur idetë dhe mendimet, muzën artistike e filozofike të mallit, dhimbjes, shpresës, dhe dashurisë njerëzore. Poezia e Ermirës është një poezi që bën radiografinë e shpirtit të bukur, human e të ndjeshëm të poetes me ngrohtësinë, butësinë, mirëkuptimin, mirësinë, dhe respektin për dinjitetin dhe botën njerëzore. Poezia e saj forcon interesin tonë për ekzistencën njerëzore, intensifikon aspiratën drejt së mirës dhe së bukurës, zbulon vuajtjet dhe të fshehtat e shpirtit, në gjithçka që na rrethon, duke na ndihmuar t’i shohim gjërat më thelbësore të jetës me maturi, dashuri dhe urtësi shpirtërore.

Raimonda MOISIU

Author/Freelancer

Jacksonville Florda SHBA

Rezarta Reçi, një jetë e “arratisur”….

August 16, 2014 by dgreca

Intervistë me gazetaren dhe moderatoren e emisionit në TV News24, “Arratia e peshkut të kuq”/
Bisedoi Raimonda MOISIU/
Në mesin e komunitetit të gazetarisë shqiptare dhe në arkivin e Televizionit News24, një vend të veçantë zë profili i gazetares, publicistes dhe moderatores të emisionit “Arratia e peshkut të kuq”, e intelektuales, Rezarta Reçi. Një zë femëror, krijues, qytetar dhe intelektual, e spikatur në gazetarin shqiptare, që në vitet ’90-ë dhe deri më sot me një karrierë brilante, që karakterizohet nga një gjuhë e pastër, rëndësia, përkushtimi, moderatorja që investigon shpirtrat njerëzorë, duke buzëqeshur. Gazetarja modeste me një antikonformizëm çudibërës, Rezarta Reçi, e qetë në pyetje e thellë në mendim, promovon lirinë dhe vlerat e botës dhe shoqërisë shqiptare ngado, hulumton vlerat njerëzore, kombëtare e historike të jetës kulturore, artistike, intelektuale, sportive shqiptare, të cilët, me jetën e tyre kanë pasuruar dhe kontribuar në evoluimin mendor dhe intelektual të një shoqërie në ndryshim dhe progres. Moderatorja e emisionit të mirënjohur tashmë në TV News24, për gati një dekadë, i titulluar “Arratia e peshkut të kuq” , është shndërruar jo vetëm në hulumtuese e vlerave njerëzore, por ajo “arratiset” në identitet mistike të personazheve që ajo interviston. Në këtë intervistë me urtësinë, modestinë, mençurinë dhe buzëqeshjen që e karakterizon, Rezarta na rrëfen, përkushtimin, pasionin e përgjegjshmërisë morale, qytetare e intelektuale, profesionale, përvojën dhe eksperiencat e jetës, dhe afirmimin me vizion të gjerë profesional, si gazetare dhe moderatore e emisionit. Për më shumë ndiqni intervistën.
***
Përshëndetje dhe ju faleminderit Rezarta, për këtë intervistë. Si iu lindi ideja për të qënë pjesë e gazetarisë, ishte dëshirë, sfidë apo detyrim moral i rëndësishme nën ndikimin e kulturës, historisë e fenomeneve sociale, ekonomike dhe politike në komunitet, apo diçka e papritur, që ju zgjodhët të jeni gazetare?
Në fillim ishte dëshirë, e herëshme, e pakonkretizuar, por shumë e fortë, më pas u bë edhe sfidë personale por edhe një detyrim i rëndësishëm për t’i shërbyer komunikimit të kulturuar, mënçuror dhe të domosdoshëm për një shoqëri si e jona,e trazuar dhe në evoluim të përditshëm e të përvitshëm .

-A mund të na përshkruani momente nga eksperienca tuaj? A ju kujtohen ditët tuaja të para si gazetare?

Çdo gjë ka filluar me mikrofonin e shënjtë të Radio Tiranës, pas viteve 90.E them këtë pasi post ‘90 edhe për gazetarinë shqiptare të shkruar, radiofonike dhe vizive solli një përmbysje dhe rikrijim.E meqënëse me kërkoni, dua të kujtoj që jam pranuar në Radio Tirana në një konkurs ku kam marrë pjesë më një ese radiofonike që shoqërohej dhe me intervista të gjalla me temen “ A duhet të pimë kur jemi të mërzitu?”
Që ngriti dhe siparin e shumë trajtesave të mëvonshme të tilla nën sigletën Tema dhe Dilema. Juria përbëhej vetëm nga zotërinj gazetarë të cilët përveçse pëlqyen trajtimin tim filozofik të kësaj teme kanë qeshur me të madhe me intervistat që kisha realizuar me meshkuj pijedashës që përpiqeshin të spiegonin varësinë e tyre ndaj pijes. Nëse do ta realizoja tani pas 22 vitesh, me siguri do të kisha edhe femra të intervistuara. Ky ishte fillimi, dij që nuk më ka ardhur asnjëherë turp të mbaja manjetofonin e rëndë Uher dhe të bëja rolin e reporteres në rrugë, por gjithmonë jashtë politikës. Probleme sociale, mjedisore, mjekesore, kulturore, bujqësore, artistike pafund tema dhe intervista, të gjithë ishim në transformim, të gjithë donim të mësonim, sebashku me ne edhe dëgjuesi radiofonik që duhet ta pohoj me zë të fortë, na ka ndjekur me shume interes dhe vëmendje per shumë vite me rradhë.

-Ju lutem, na përshkruani shkurtimisht Tiranën si zemra e inteligjencës shqiptare, por edhe ku ndërrthurren ngjarje, aktivitete të ndryshme nga jeta socia-politike-ekonomike-kulturore, dhe juve iu duhet të jeni aty ku është lajmi, informacioni, për ta përcjellë atë në kohë dhe saktë?

Tirana tashmë përbën vëndin ideal ku ka jetë.Të jetosh në Tiranë tashmë është privilegj dhe kënaqësi për afro një milionë banorë që përpiqen të ndërtojnë dhe realizojnë ëndrrat e tyre. Profesioni im si gazetare dhe moderatore e një emisoni artistik të titulluar “Arratia e peshkut të kuq” më zhvendos totalisht nga sfera e informacionit politik dhe më dërgon në salla shfaqjesh e promovimesh, në Teatrin Kombëtar apo Teatrin e Operas, në Akademinë e Arteve apo në galerinë e Arteve, në panaire Librash apo në sfilata mode, në premiera filmash apo ekspozita gasronomike. E nga kjo pikpamje jeta ime është e pasur me shumë libra të lexuar, me shumë shkrimtarë dhe përkthyes të takuar, me shumë tinguj të dëgjuar, me ngjyra dhe stile veshjeje, që në fund të fundit pasurojnë ditë pas dite shpirtin tim, por i japin kolor, atmosferë , mënçuri dhe kulturë, edhe emisionit tim, pasi personazhet e Arratisë vijnë nga këto fusha.

– Si jeni ndjerë, kur jeni çfaqur për herë të parë në Televizion? Cili ka qënë keqkupimi më i ndjeshëm gjatë karrierës tuaj si gazetare?

Të them të drejtën, në mos do të kisha qënë e detyruar nga rrethanat, për dëshirën dhe qejfin tim do të isha akoma e fshehur në studion radiofonike. Aq shumë e kam dashur dhe vazhdoj ta dua Radion dhe magjinë e komunikimit radiofonik. Por më ka ndodhur që kam thënë në vitin 2000: “Nuk duhet të kthehem pas, duhet të provoj Televizionin”! Fillesat kanë qënë në televizorin Teuta në Durrës. I dhashë atij Televizioni fytyrën time profesionale në fushën e problematikës sociale dhe kulturore sa ende vazhdojnë të më dinë se isha një gazetare e lindur në Durrës, kur realisht kam lindur në Shkodër, kam krijuar familjen në Tiranë dhe kam punuar disa vite në Durrës!
Dalja e parë në Televizion të duket e çuditshme, tani pas afro katërmbëdhjete vitesh them që jam mësuar me shfaqjen time në ekran dhe hera herës më pëlqejnë çfarë dua të përçoj. Të jep një status tjetër prezantimi në televizion, por mendoj se njerëzit më ndjekin për fjalën që them dhe personazhin që sjell dhe si e sjell. Keqkuptime të them të drejtën nuk kam pasur, ndofta ngaqë përpiqem të jem korrekt qoftë me të ftuarit, qoftë me teleshikuesit, por edhe me stafet e televizionit ku jam prej dhjetë vitesh , News24.

-Kam lexuar diku se ju kanë cilësuar si gazetarja profesioniste,-“ikona e intervistimit”, veçmas me emisionin simpatik e mbresëlënes “Arratia e Peshkut të Kuq” në studio apo në terren. Parasëgjithash përgëzime të sinqerta. Si lindi ideja e këtij emisioni të intervistimit, -si pjesë narrative jetësore e personazheve që iu përzgjidhni të vijnë në jetën e përditëshme, apo thjesht dëshirë? Pse këtë titull?

Me vjen mirë nëse e kam përftuar këtë cilësim! “Arratia e Peshkut të Kuq” në Janar të 2015 mbush 10 vite nga krijimi si emision. Është i lidhur ngushtësisht më News24 dhe jam e kënaqur dhe hera- herës edhe e lumtur për rrugëtimin e qetë, të pabujë, por cilësor që ka bërë ky emision për të trokitur si imazh, mendësi, cilësi, kulturë, përçim dashurie në ekranet shqiptare. Jam me shumë fat që në filtrin e ARRATISË kanë hyrë dhe dalë shumë personazhe, ikonë të jetës kulturore, artistike , intelektuale, sportive shqiptare, të cilët, me jetën e tyre kanë pasuruar dhe kontribuar në evoluimin mendor dhe intelektual të një shoqërie në ndryshim.Tashmë numërohen rreth 450 personazhe, femra dhe meshkuj të moshave të ndryshme, të profesioneve të ndryshme dhe secili prej tyre, në ARRATI ka besuar fragmente dhe nuance të jetës personale dhe profesionale, rrëfyer me sinqeritet, dashuri, humor, zhdërvjelltësi dhe elegancë…

-Si jeni ndjerë kur keni intervistuar për herë të parë, ku dhe kush ka qënë ai/ajo? Na tregoni si arrin ta bëni intervistuesen, procesin e mbledhjes dhe vënien së bashku e të gjitha elementëve intervistuesë? Cilat janë disa nga sfidat?

ARRATIA ime e parë është realizuar me prezantuesen e Televizionit Publik Shqiptar Aulona Minga, është realizuar gjatë muajit dhjetor 2004 dhe është transmetuar me 8 janar 2005 duke ngritur kështu dhe siparin e transmetimeve të Arratia e Peshkut të Kuq që vazhdon. Do të doja të kujtoja këtu operatorin e parë me të cilin kam realizuar xhirimet e para Erind Vogli dhe montazhierin e talentuar Trim Radoja, të cilët konceptuan dhe përpunuan idenë që kisha unë për Arratinë.
E nëse do të rrëfeja për proçesin tim të punës, gjithshka fillon nga bashkëbisedimi kokë me kokë me personazhin paraprakisht. Dhe ajo që është e rëndësishme të them është që unë nuk intervistoj njerëz të panjohur, ne kuptimin që ose i kam ndjekur në skena interpretative , ose i kam lexuar një vepër, ose kam parë një ekspozitë pikture apo skulpture, etjetj. Pastaj duhet të shtoj që është një process i gjatë kualifikimi dhe vetëkultivimi për të qënë një dëgjuese dhe respektuese e mirë e personit që ke përballë duke intervistuar, për të marrë nga ai/ajo, përmes pyetjeve, copëzat më interesante, më domethënëse, më të kulturuara dhe që vlejnë per teleshikuesin që të ndjek. Mendoj që kam një target teleshikuesish që di, që vlen, që të gjykon dhe është i vëmendshëm për çfarë afron dhe që duhet respektuar pafundësisht.

-Para se të bëni intervistën tuaj me personazhe të profileve të ndryshme, a bëni kërkime në sfondin e tyre? A e keni të vështirë për të artikuluar pyetjet?

Kësaj pyetjeje iu përgjigja për sa më sipër. Mendoj që edhe roli i intervistueses është profesion, emisionet dhe vitet e rrugëtimit profesional më kanë pasuruar vit pas viti, stad pas stadi dhe rrezikoj që edhe në biseda normale me miqtë dhe kolegët e mi të vendosem sërish në rolin e intervistueses.Do të doja të kujtoja këtu Arratinë me të mënçurin Amik Kasoruho me të cilin e kam realizuar a prima vista Arratinë. E vërtetë që takohesha për herë të parë me të, por kisha lexuar përkthimet e tij, kisha dëgjuar shumë për të dhe të dy jemi ndjerë në atë bashkëbisedim pa pyetje te shkruara , sikur të ishim takuar një jetë të tërë.

-Sa shpesh ju merrni e-mail nga autorë, intelektualë, shkrimtarë, poetë, këngëtarë, publicistë, personazhe publikë të profileve të ndryshme, që kërkojnë të intervistohen, apo anasjelltas..?

Jo, do të thoja që gjithë këto që përshkruani më sipër i marr vetëm nga njerëzit që i kam intervistuar përmes mesazheve të falenderimit , vlerësimit, komenteve të cilësuara…kurse personazhet zgjidhen nga unë në bazë të kontributeve të tyre në jetën shqiptare sipas fushave që ata përfaqësojnë. Për fatin tim të mirë është vendosur dhe është ruajtur ky kod komunikimi…

-Në emisionin tuaj vital “Arratia e Peshkut të Kuq” trajtoni tema nga jeta e njerëzve të letrave shqipe, botës së artit e kulturës shqiptare, por edhe figura publike të profileve të ndryshme, që kanë dominuar shoqërinë shqiptare në të kaluarën dhe të sotmen? Si jeni ndjerë për këtë dhe cili është mesazhi, që iu dëshironi të përcillni?

Nuk e di pse, por brënda meje kam një respekt dhe adhurim të plotë për të gjithë atë plejadë njerëzish që kontribuan intelektualisht, secili në fushën e vet . Kam një ndjenjë mirënjohje dhe nderimi të thellë për ato njerëz që lirinë e tyre të cunguar internimeve dhe burgjeve të diktaturës ia dedikuan ëndrrës së tyre për një liri inteligjente dhe dobiprurëse. Këto ndjesi ma bëjnë më të lehtë shtrirjen dhe vazhdimësinë e ARRATISË në dy kohë, e bindur se asgjë nuk fillon nga HIÇI.

– A ka ndonjë moment paralel gjatë eksperiencës tuaj, që si rrjedhojë ka sjellë edhe këndvështrimin paralel mbi përvojën jetësore, social-politike e historike? Me këtë dëshiroj të di, se si ju harmonizoni aktualen mbizotëruese historike, sociale e politike, në kurriz të pavarësisë tuaj intelektuale. A mund të na përshkruani momente nga eksperienca tuaj e gazetarisë intervistuese?

Përgjigjen e ketyre pyetjeve po e përmbledh ne një. Ndofta nisur nga optika e emisionit që unë realizoj, kam qënë realisht larg politikës dhe problemeve apo shqetësimeve që lidhen me të apo që shkaktohen për shkak të saj. Kjo më ka ndihmuar të ruaj edhe pavarësinë time intelektuale dhe në fund të fundit të kem lirinë e zgjedhjes së personazheve për t’i prezantuar vërtetësisht siç janë .Gjithmonë mendoj se gazetari moderator e ka për detyrë të nxisë të intervistuarin të shprehë ato çfarë i duhen emisionit dhe këtu mbaron detyra e të intervistuarit.Më pas secili personazh i intervistuar mban përgjegjësi morale për vërtetësinë e mendimeve, koncepteve, ideve, fjalëve që thotë.

-Në kapacitetin tuaj krijues një vend të shquar zenë edhe dokumentarët. Çfarë ju ka tërhequr për realizimin e dokumentarëve me vlerë tradicionale historike e kulturore? Si kini arritur t’i realizoni?

Do të thoja që pothuajse çdo ARRATI e imja është një copëz dokumentar që fikson një fragment jete të një personazhi të caktuar. E në funksion të kësaj do të doja të citoja vlerësimin që më ka bërë kineasti Nexhati Tafa pas realizimit të një Arratie më të. Më tha: në 30 minutat e emisionit të transmetuar isha unë, portreti im intelektual dhe shpirtëror, njoha vehten, më ka impresionuar dhe e çmoj këtë vlerësim sepse vjen nga një njeri që është marrë me filmin.

-A keni përjetuar fëmijëri të lumtur? A ka pasur në fëmijërinë tuaj se një ditë do të bëheshit gazetare profesioniste dhe një nga më të kërkuarat e më të pëlqyeshmet me emisionin “Arratia e Peshkut të Kuq”, i vlerësuar tashmë në të dyja kahjet e kufirit Shqipëri- Kosovë, nuk e ekzagjeroj nëse them në Ballkan e Diasporë?

Falë fatit dhe prindërve të mi kam përjetuar një fëmijëri të bukur. Jam lindur dhe rritur në qytetin e Shkodrës. Dëshira ime fëmijërore ishte të kisha në dorë një shkop magjik i cili të kishte fuqinë të më ndryshonte librat që kisha rreshtuar në të parën bibliotekë modeste timen të krijuar me kujdes nga unë e të lexuar e rilexuar disa herë. Por edhe mungesës së librave ia gjeta zgjidhjen. Kur dilja nga shkolla e muzikës ndaloja tëk Libraria afër Kafesë së Madhe ku ishtë e ëmbla dhe e bukura librare Miriam, e cila më lejontë të fshihesha pas banakut të librarisë dhe më lejonte të lexoja librat që i zgjidhnim së bashku. Kohë ë bukur! Ndërkaq edhe luaja në oborrin e pallatit tonë me shoqe dhe me shokë, mësoja biçikletën, bëja pazare, ecja shumë përdore me gjyshen duke dëgjuar historitë e rrëfyera nga ajo, recitoja këndoja, mësoja shumë.Po ! Kam dashur të bëhem gazetare! Përse do thoni ju? Sepse e mbaj mënd vehten fare të vogël në mjediset e Radio Shkodrës duke ecur zbathur, me çorape mbi tapetin e shtruar, për të mos bërë zhurmë, i jam afruar mikrofonit magjik dhe kam recituar një vjershe, zëri më dridhej, zemra më rrihte fort dhe dëshira ka qënë e ëndërrt: ah sikur të rikthehem sërish këtu! Sa herë rikthehem në studio e Radio Tiranës më kujtohet ajo Rezarta e vogël që ecte në majë të gishtave në studion magjike të fëmijërisë së saj.

-Si ndiheni kur dëgjoni për krimin në familje, apo veset e tjera, që kanë përfshirë një pjesë të komunitetit, sikundër droga e krimi? Dhunën ndaj gruas?Si mund të reflektojë shoqëria shqiptare për lehtësimin e këtyre plagëve?

Si duhet të ndihem? Ngandonjëherë më duket sikur gjithka na ka rrëshqitur nga duart dhe rrokulliset me shpejtësinë e një orteku marramendës. Një shoqëri jomirë e organizuar dhe jo shumë e kulturuar dhe e kultivuar ku ligjin e bën shpesh befasia dhe instikti. Krime të paimagjinueshme, që mund t ‘i kemi lexuar apo parë nëpër filma, por kur gjaku dhe lotët janë prej vërteti, at’here çfarë presim? Nuk heq dorë nga ideja dhe bindja se edhe media edukon dhe kultivon !A e kemi bërë misionin tonë? Secili përpiqet në mënyrën e vet, por jo shumë fort, jo shumë bindshëm, pasi ditë-netët vrapojnë më shpejt se ne dhe ne nuk po gjejmë kohën e duhur, kohën e mjaftueshme për të qënë të vetëdijshëm për rolin tonë, të fjalës sonë, të mikrofonit tonë. Që në emisionet e dikurshme radiofonike dhe sidomos me rubrikën “Një fletë nga ditari im” kam qënë e vetëdijshme për çfarë ofronte jeta e lirë dhe a mund të bënim ne diçka.Më kujtohet Marsi i 97/ ës. Një Radiotelevizion pa zotër deri në darkë, por një grup kolegësh në Radio dhe më pas në Televizion që i drejtoheshin një auditori pa qënë të bindur në na ndiqnin apo jo, në na dëgjonin apo jo: “Ulini armët, mos vrisni vëllezërit tuaj”, fjalë të dala nga shpirti që të duket sikur përplasen në një bosh. Por Jo! Reagimet filluan, sensibilizimi motivoi.Në një farë forme ne realizuam një mision që u transformua në ditët e mëpasme.
Edhe përzgjedhja e personazheve të Arratisë për mua e ka nje mision.Të shpërfaqë atë punë gjigande e të mundimshme që duhet për të mbrritur për të qënë dikush, për të lënë një emër, një gjurmë, për të dëshmuar dhe frymëzuar, për të kontribuar dhe dashur një vënd të cilit i takojmë.

-Si jeni ndier përballë botës së frikëshme të mediokritetit, klaneve, hipokritëve dhe inferioritetit? Çfarë kuptoni me shprehjet “vetëgjymmtim dhe vetëvrasje intelektuale’?

Punojmë në një terren të hapur , të lirë dhe ku lëvrohen të gjitha fenomenet. Secili, në mënyrë instiktive apo edhe të menduar shumë thellë zgjedh mënyrën e rrugëtimit. Unë e kam zgjedhur timen, udhëtoj me këmbë në tokë dhe me mënd në kokë , duke dashur të përmbush misionin tim profesional brenda parimeve të mia, duke përballuar tundimet joshëse që të ofron paraja e tepërt dhe liria e ekzagjeruar. A do pendohem ndonjë ditë ? Ndofta! Realiteti shqiptar siç është konceptuar dhe krijuar, të bën të ndjehesh çdo ditë e turperuar nëse nuk ke marrë para të pameritueshme, nëse ke kërkuar të jetosh ndershmërisht.

-Si gazetare dhe intelektuale, cili është koncepti tuaj për kombin, për pushtetin, për partitë politike dhe për demokracinë` në vëndin tonë?

Ndjehem e zhgënjyer.Por edhe fatlume që më ra të jetoj dhe kontribuoj në një kohë të tillë të trazuar ku secili përpiqet të gjejë vehten, ta ridimensionojë atë. Jetojmë në një kohë pa modele, secili e ka në kokë modelin e vet por i duhet ta vendosë në kohë e hapësirë në një realitet shqiptar që transformohet së jashtmi dhe së brëndshmi. Të gjitha konceptet tona të atdhedashurisë, të vlerësimit të intelektit, të shpirtit, të mirësisë, të dashamirësisë, të respektimit të vlerave , të parasë, të pasurisë dhe të varfërisë, të hajdutllëkut apo ndershmërisë, pra të gjitha janë nën efektin e një tërmeti shumëballësh. Mirë kush ka mënd dhe është koshient çfarë do të thotë të jetë i vdekshëm në këtë botë, e ka të qartë se si mund të orientohet në këtë stinë tërmetesh të njëpasnjëshme. Po ime bije si do të orientohet?Nuk jam pesimiste, udhëtoj me varkën e kohës duke u përshatur pothuajse si gjithë udhëtarët e hipur në të, për të mbërritur secili në destinacionin e ëndërruar…

-Kur shprehemi “brezi i mëparshëm”, kë keni ndërmend sipas jush? Cilët janë autorët tuaj më të preferuar, shqiptarë e të huaj?

Më mahnit dhe adhuroj kontributin shumëplanësh të të gjithë njerëzve të kësaj toke që me dijen dhe veprën e tyre vunë një gur në ardhmëri duke besuar tek ajo që bënë, duke transformuar, duke ëndërruar, duke shpresuar, duke punuar. Urrej luftrat! Kurse për letërsinë….i jam mirënjohëse autorëvë të panumërt me të cilët jam miqësuar hershëm dhe të cilët më kanë ndihmuar, secili sipas mënyrës së vet, që unë në kohë të ndryshme dhe në momente të ndryshme të rrugëtimit tim jetësor të jem në paqe me vehten, e ridimensionuar çdo dite, e dashuruar me të jetuarin çdo çast,e mirëkultivuar për të kuptuar në thelb të jetuarin, përkohëshmërinë tonë, vlerën e gjërave, sendeve, koncepteve.Jam fatlume që kontakti im me shkrimtarë të gjallë dhe të vdekur vazhdon, jam me fat që ai shkopi magjik i fëmijërisë sime të ëndërruar ma ka bërë bibliotekën shumë të pasur me libra, por ma ka pasuruar shpirtin pakufijshmërisht.

-Çfarë është dashuria për ju? Kur e ndjen një grua se është e dashuruar? A keni shkruar ndonjë poezi dashurie?

Është një pyetje që unë ia bëj të gjithë personazheve të ARRATISË, nga të gjithë kam marrë përgjigje të ndryshme, të bukura, të thella, të çastit…Për mua dashuria është frymë! Ta përqafosh botën me këtë frymë është përtej misionit, është ekzistencë..Poezi nuk shkruaj të them të drejtën….

-Cilat janë aftësitë profesionale që gazetaret e reja kanë nevojë sot? Ndonjë këshillë për ata që aspirojnë gazetarinë?

Të dëgjojnë shumë, të lexojnë akoma më shumë, të udhëtojnë dhe shohin e mbi të gjitha të respektojnë auditorin që i ndjek dhe secilin person që kanë përballë me të gjitha të vertetat përkatëse.

-Projektet tuaja në të ardhmen? Çfarë iu ka mbetur peng?

Njeriu mendoj qe vdes me pengje, është e pamundur ndryshe, pasi çdo ditë sjell një ëndërr, një dëshirë, krijon disa mundësi, sfumon të tjera, vetë jeta është shpikje e bukur që shndrrohet në peng….

– A është i lirë shtypi sot?

Liria absolute është iluzion, liria jonë e brishtë është akoma më shumë iluzive, le të shkojmë drejt ëndrrës së paraardhësve tanë për të shijuar lirinë duke mos harruar sentencën që të kujton se nuk ka liri absolute përderisa nuk duhet cënuar liria e tjetrit!

-Mesazhi tuaj për inteligjencën e shoqërinë shqiptare sot….
Realiteti shqiptar ka nevojë për intelekt, mendim cilësor, arësyetim, llogjikë,mënçuri, kurajo për të jetuar bukur dhe me dashuri.Mos u dekurajoni por jeni vetvetja në prmbushjen e misionit dritësues që nuk shitblihet me asnjë lloj paraje. Une besoj tek fuqia e intelektit njerëzor dhe besoj akoma më shumë tëk dashuria, dashamirësia, mirësia, mirënjohja dhe respekti dhe prapë te dashuria.Sado akronike të dukem…

Ju faleminderit!
Bisedoi:Raimonda MOISIU