reshat kripa – Page 14 – Dielli

MBRESA E PYETJE NGA LEXIMI I NJË TREGIMI

March 10, 2016 by dgreca

“Sa më i madh të jetë pushteti, aq më i rrezikshëm është shpërdorimi i tij.”/

BURKE (1729 – 1797), burrë shteti e shkrimtar anglez/

Shkruan:Eugjen MERLIKA/

Më 5 mars, në portalin e gazetës “Dielli”, ishte vënë tregimi i z. Reshat Kripa, “Epitafi”. 5 marsi, dita e vdekjes së Stalinit, besoj se ka përkuar rastësisht me botimin e atij tregimi rrënqethës, por edhe sikur t’ ishte ndryshe, ai do t’ishte nga shkrimet më të përshtatëshme, për të pasqyruar një nga shfaqjet më tragjike t’asaj bote staliniane, që mbretëroi e patrazuar në gjysëm shekulli të historisë shqiptare.

Autori na paraqet një ngjarje të vërtetë, të cilën ka patur fatin t’a mësojë rastësisht, duke e shpëtuar për një qime nga shuarja e saj në errësirën e harresës, në të cilën kanë përfunduar mjaft simotra të saj në “republikën” staliniane të Enver Hoxhës. Për fuqinë e saj mbresore dhe larminë e problemeve që shtron para lexuesit, të cilët lidhen jo vetëm me të shkuarën e errët, por edhe me të sotmen e amullt dhe t’ardhmen e vagët të shoqërisë sonë, besoj se është një nga veprat më t’arrira të këtyre 25 viteve. Për këdo që e lexon, përsiatja në vetvete bëhet e detyrueshme, kaq tragjik është subjekti që trajtohet në kornizën e njërës prej veprimtarive më besnike e më shprehëse të regjimit, asaj të Sigurimit të Shtetit, e po aq i fuqishëm është mesazhi që përcjell, me shkak pasojat e tij në jetën shqiptare të tre brezave.

Në qendër të tregimit, që i ngjan më shumë një dokumentari se një filmi artistik, është historia e një familjeje normale qytetare në Vlorën e viteve 70, ajo e familjes Canaj, përbërjen dhe fatin e së cilës e mësojmë nga një epitaf, i shkruar mbi pllakën e varrit të përbashkët. Agroni, një inxhinjer elektrik me interesa për librat, një mesnatë tetori 1974 arrestohet nga Sigurimi, që kërkon prej tij një deklaratë bashkëpunimi me të. I vendosur në kundërshtimin e tij, mbas dy muajsh i thirrur një mbrëmje në zyrën e hetuesit, gjëndet para një skene të llahtarëshme : bashkëshortja 42 vjeçare dhe vajza 15 vjeçe dhunohen seksualisht nga dy hetuesit para syve të tij që është i lidhur e nuk mund të lëvizë. Thirrjes për ndihmë të vajzës nuk mundet t’i qëndrojë më : “N’atë çast nuk durova më. Logjika nuk kishte më forcë.” Pranon të bëjë kompromisin me djallin e të padisë veten dhe shokët për biseda të lira, të cilat kishin si bosht alternativat që jepte regjimi : “Ose të ruanim personalitetin tonë, ose të ktheheshim në lakenj që gëzonin frutet e servilizmit të tyre.”

Pasojat janë të menjëherëshme, shokët arrestohen, zhvillohet gjyqi, njëri ekzekutohet, tjetri merr 12 vjet burg, ndërsa Agroni dhjetë të tillë. Dërgohet në Spaç, ku gjen një mjedis tepër të ftohtë, sepse “Atje shoku im nuk pranoi as të më fliste me gojë. Për të un isha një tradhëtar. Ndoshta kishte të drejtë, por ai nuk i dinte kushtet që më detyruan t’a bëja një gjë të tillë. “ Mbas gjashtë muajsh nëna, e plakur shumë, i vjen në takim, për t’i thënë se gruaja dhe vajza “ndodheshin në qiell”. Do të njohë të vërtetën e plotë mbas dhjetë vjetësh, kur kthehet në shtëpi e gjen nënën, i vetmi njeri që i qëndroi pranë në tragjedinë e tij. E vërteta është e shkruar në një copë letër të Lumturisë, bashkëshortes fatkeqe :

“I dashur Agron!

Në çastin që po të shkruaj këto rradhë kam pirë lëngun vdekjeprurës. Fuqitë po më lenë. Në momentet e fundit dua të tregoj shkaqet e veprimit tim. A e mban mënd natën e Sigurimit ? Ajo nuk mbaroi atje ku e le ti. Akti i fundit u luajt pasi na hoqën nga ajo dhomë. Ne u bëmë prè e akteve shtazarake t’atyre dy banditëve. Kur u kthyem në shtëpi Irida ishte çmëndur, ndërsa un isha e çoroditur. Vajzën u detyruam t’a shtrojmë në spitalin psikiatrik, ku i dha fund jetës së saj të njomë.

Pas disa ditësh vura re se në barkun tim po rritej fëmija e një krimineli. Ky fakt dhe turpi që ndiej për të dalë para syve të tu më detyruan të marr vendimin e vetëvrasjes.

Të puth me mall për vete dhe për Iridën. E jotja Lumturia.”

Shkurtimisht ky është tregimi. Sikur t’ishte vetëm një vepër letrare do të ngushulloheshim pak se mbetet një fantazi, sado makabre, e autorit. Por ngjarja është një nga episodet tragjike të realitetit të panjohur shqiptar të diktaturës komuniste. Fatkeqësisht nuk është i vetmi, as i pari as i fundit. “Ne mund të bëjmë çfarë të duam, askush nuk na e pret dorën.” Më thonte një oficer Sigurimi kur isha i arrestuar. Plotfuqia e kësaj bishe gjaksore ishte e padiskutueshme dhe shpërdorimi i saj ishte praktikë pune e përditëshme. Sigurisht, nuk do të ishte e drejtë të përgjithësohej dukuria deri në këtë shkallë të kriminalitetit, por as që mund të përjashtohet si një fantazi dashakeqe shkrimtarësh.

Problemi që shtrohet ende sot, mbas një të katërt shekulli të ndryshimit të regjimit, është raporti i shoqërisë dhe institucioneve tona politikë me këtë të kaluar të turpëshme, e cila është një vazhdë shumë e gjatë shkeljesh të dhunëshme të të gjitha parimevet të të drejtave të njeriut. Qëndrimi ndaj saj, të cilin popuj të tjerë në kushtet tona e kanë përcaktuar që në vitet e para, mbetet ende i mjegulltë, i paqartë, i dyfishtë se dënojmë me fjalë krimin, por nuk lejojmë të dënohen ideatorët e krimit, bartësit apo zbatuesit e tij. Madje politika shtyhet edhe më tutje, të ndalojë çdo mundësi proçedimi të përgjegjësve të krimeve, të cilët gëzojnë statuse të posaçme, që u lejojnë të kenë edhe privilegjet ekonomike si pensionet dyfishe, edhe sodisfaksionet morale apo garancitë politike që u jep projekt reforma e re.

Është për t’ardhur keq që organet e Drejtësisë janë kaq të ndrojtur, sa që nuk marrin asnjë nismë, as vetiake, për të hapur paditë në raste shkeljesh flagrante edhe të dispozitave të kohës, mbas të cilave fshihen kriminelë të çdo lloji, për proçeset e së kaluarës. Sigurisht këtu ndikon për keq edhe mungesa e vullnetit apo frika e qytetarëve për të paditur krime si ai i tregimit në fjalë, apo të tjerë të llojit. Kohët e fundit në Rumani janë dënuar ish oficerë të burgjeve për krimet e tyre kundrejt të dënuarvet, ndërsa tek ne kjo bisedë mbetet një tabu e paprekëshme, cilado qoftë ngjyra e pushtetit.

Populli i përndjekur nga regjimi, që e ka paguar atë dukuri me jetë dhe dhjetra vitesh privim lirije e të drejtash, ka dëshmuar, në këta 25 vjet, një durim dhe sens të shtetit të jashtzakonshëm. Asnjë rast vetëgjyqësie nuk ka patur, i është besuar Shtetit dhe institucioneve të tij detyra e rivendosjes së Drejtësisë. Por Shteti ka qënë krejtësisht i paqenë n’atë drejtim. Deri kur ?

Edhe duke mbajtur parasysh kartonët e kuq që deputetët socialistë, burra e gra, i ngrenë në Kuvend, kur bëhet fjalë për propozime që shkojnë n’atë drejtim, duke marrë në mbrojtje kriminelë të tipit të hetuesve të tregimit, në bazë të normave juridike ndërkombëtare, çdo gjykatës apo prokuror, para dukurish të tilla, mund të proçedojë në mënyrë vetiake, para dënimesh si ai i Havzi Nelës, Vilson Blloshmit apo Genc Lekës, por edhe përdhunimit të dy shqiptareve nga ana e hetuesve të Vlorës.

Në vitet 80 në Grabian të Lushnjes u arrestua një murator, Mehdi Çeliku. Mbas disa muajsh, në të cilët bashkëshortja e tij, Adelina, nënë e katër fëmijëvet, thirrej vazhdimisht në hetuesinë e Lushnjes, për të dëshmuar kundër të shoqit, kam qenë dëshmitar i një ngjarjeje tragjike, i vetëvarjes së saj. Më vonë u muar vesh se kishte vdekur në hetuesi edhe burri. Ish hetuesi Z.S. jo vetëm që nuk dha llogari për dy vdekje që rëndonin drejt për së drejti mbi të por, me qeveritë demokratike, arriti të bëhet këshilltar juridik i një ministri të rëndësishëm.

Deri kur do të vazhdojmë të heshtim për krimet e shkuara, që krijojnë shtratin e ngrohtë edhe për kriminalitetin e sotëm në gjirin e institucioneve shqiptare ? Këto e të tjera pyetje pa përgjigje na shtron tërthoras tregimi i z. Reshat Kripa, ashtu sikurse qindra e mijra episode të njohura e të panjohura të së shkuarës sonë diktatoriale. Jemi i vetmi Vend ish komunist n’Evropë që bëjmë veshin e shurdhër ndaj këtyre domosdoshmërive, jo vetëm përsa i përket parimevet të drejtësisë, që nuk njohin parashkrim, por edhe të barazpeshave morale e paqtimit, kushte të nevojshme për të shkuar përpara, pa e mbajtur kokën mbrapa.

“U interesova edhe për dy kriminelët që u bënë shkaktarët e kësaj tragjedie. Mësova se vazhdonin të jepnin leksione për demokracinë. Ky ishte paradoksi i kohës në të cilën jetonim.”

Kështu e përfundon tregimin, shumë të bukur të tij, autori. Deri kur do të jemi Vendi i paradokseve dhe i absurditeteve ? Kjo është pyetja që na shtron epitafi me tre emrat e viktimave të pafajshme në varrezat e Vlorës dhe këta katër vargje :

“Në jetë nuk patët gëzim

Njerëzit ju kishin harruar

Por Zoti me përdëllim

Ju dha lirinë e amëshuar !”

Mars 2016 Eugjen Merlika

STROFKULLA E DJALLIT

March 9, 2016 by dgreca

Nga Reshat Kripa/*

Nata kishte kohë që kishte mbuluar gjithçka me vellon e saj të errët. Dritat e qytetit po shuheshin njëra pas tjetrës. Vetëm një dritë vazhdonte të qëndronte e ndezur. Nënë Sadien nuk e zinte gjumi. Jetonte e vetmuar në një shtëpi në periferi në majë të një kodre. Shtëpi i thënçin se në të vërtetë kishte qënë një hangar me mure qerpiçi që ishte adoptuar në shtëpi. Shtëpitë e tjera ishin pak larg saj. Përpara kishte një obor të vogël të rrethuar nga një gardh me tela me gjëmba ku kishin mbirë drethkëla që e kishin mbuluar gardhin. Nga prapa ishte një kopësht ku përveç disa pemëve mbilleshin edhe perime nga tregëtimi i të cilave si dhe nga një dhi race sigurohej jetesa.Lufta kishte gati një vit që kishte mbaruar, por për nënë Sadien ajo vazhdonte akoma. Burri i saj, një ish udhëheqës nacionalist, ishte arratisur jashtë shtetit dhe nuk kishte asnjë haber për të. Dy djemtë Luani njëzetepesë vjeç dhe Petriti tetëmbëdhjetë ndodheshin të arrestuar. Ishin dënuar me vdekje dhe natë për natë prisnin ekzekutimin e vendimit. Luani ishte i martuar, por mbas arrestimit të tij , e shoqja kishte ikur te prindërit e saj së bashku me djalin pesëvjeçar Skënderin. Petriti sapo kishte mbaruar shkollën tregëtare kur e kishin arrestuar.

Nënë Sadia qëndronte e ulur në një fron në obor e mbështjell me një shall të madh të leshtë. Ishte dhjetor por qielli ishte i kthjellët. Disa re tek tuk kishin filluar të dukeshin në horizont. Ishte vetëm dyzetepesëvjeçe, por hallet e këtij vitit të fundit e kishin plakur aq shumë sa pa frikë i jepje gjashtëdhjetë. Ndaj të gjithë e thërrisnin nënë Sadia. Ajo qëndronte ulur dhe vështronte qytetin e përgjumur. Nga prapa kodrës filloi të ngrihej lart hëna. Ishte hënë e plotë. Qyteti u ndriçua nga drita e saj. Nëna vazhdonte të vështronte. Ja silueta e sahatit nga kulla e të cilit u dëgjuan dy të goditura. Ja dhe godina e ish-konsullatës italiane. Aty pranë saj ishte godina e burgut ku ishin mbyllur bijtë e saj.

Atë ditë kishte qënë atje për t’u çuar disa ushqime, por nuk ja kishin pranuar.

– Nuk është nevoja. Tani mendojmë ne për ta, – i kishin thënë kur ajo kishte kërkuar shpjegim.

Edhe tani atë po mendonte. Iu kujtua se para pak kohe kështu i kishin thënë një mikes së saj një ditë para se t’i pushkatonin të shoqin. Një drithtërimë i përshkoi trupin.

– Jo, jo nuk është e mundur. Po përse nuk m’i pranuan vallë? Mendojmë ne për ta tani më thanë. Çfarë do të mendojnë ata? Korba unë si nuk më hiqen këto mendime nga koka. Djemtë e mi nuk kanë bërë asgjë. Luani sapo u kthye nga studimet në Itali dhe filloi punë si ekonomist. Ndërsa Titin e nënës e arrestuan në shkollë në kohën e ndarjes së dëftesave.

Nëna nuk kishte shkuar në atë ceremoni. Pas arrestimit të Luanit ajo nuk guxonte të shkonte në raste të tilla. Por disa shokë të djalit i treguan se në kohën kur drejtori po i dorëzonte një fletë nderi si nxënës i shkëlqyer, një zë thirri:

– Ndal! – dhe duke iu afruar pranë i tha:

– Në emër të popullit jeni i arrestuar.

Në emër të kujt populli e kishin arrestuar? Se nëna nuk kishte dëgjuar kurrë ndonjë gjë për djalin e saj. Të gjithë që e takonin i flisnin me admirim për të.

– Ai po, – mendonte nëna. E kishte fjalën për të shoqin, — Ai kishte marrë pjesë në luftën kundër komunistëve, ndaj edhe ishte arratisur. Mos duhej të paguanin për të fëmijët?

E hoqi vështrimin nga godina e burgut dhe filloi të vështrojë me rradhë godinat e tjera. Së fundi e ndali atë në një pikë që ishte ndonjë kilometër larg përballë shtëpisë dhe që nuk e di pse quhej Strofkulla e Djallit. Ndoshta në atë vend mblidheshin dikur djajtë dhe bënin kuvendin e tyre.

Papritmas iu duk sikur pa një grup njerëzish që ecnin në drejtim të atij vendi. Ishte një grup i veshur me uniforma ushtrie dhe të policisë. Në mes të tyre ishin edhe disa civilë. Ndërkaq hëna u zhduk prapa një reje që kishte filluar të pushtonte qiellin dhe pamja humbi nga syt e nënës. Ajo u trondit. Ç’kërkonin këta njerëz në këtë orë të natës në atë vend të shkretë? Zemra i ndolli një tragjedi. U ngrit dhe filloi të vrapojë drejt Strofkullës së Djallit. Kur mbërriti atje grupi i ushtarëve dhe policëve sapo kishte arritur. Civilët i kishin rreshtuar para një grope të hapur më parë. Ishin gjashtë vetë. Nëna qëndroi dhe u fsheh prapa një ulliri të madh.

Midis civilëve dalloi dy bijtë e saj. U drodh. Donte të thërriste, të ulërinte me zë të lartë që ta dëgjonte i gjithë qyteti. Donte t’u dilte përpara dhe t’i ndalonte të kryenin vepren e tmerrshme që kishin ndër mend. Por s’kishte fuqi. Zëri i kishte ikur, këmbët i ishin prerë. Ndjeu t’i priteshin fuqitë dhe u rrëzua pa ndjenja aty në rrënjët e ullirit pa nxjerrë asnjë zë

Ndërkaq të dënuarit qëndronin në pritje me kokat lart. Luani shikonte me përbuzje kundërshtarët e tij, ndërsa petriti qëndronte si i hutuar në heshtje.

– Fjala e juaj e fundit, — foli prokurori.

– Jemi të pafajshëm! – thirri Luani – Rroftë Shqipëria!

– I thoni nënës se e dua shumë – tha Petriti.

Folën edhe të tjerët. Një ushtar deshte t’u lidhte syt dhe i urdhëroi të kthenin shpinën. Ata nuk pranuan.

– Tradhëtarët qëllohen nga prapa dhe ne nuk jemi të tille – tha Luani

Prokurori bëri një shenjë dhe ushtari u tërhoq. Të gjashtë u kapën dorë për dore dhe qëndruan.

– Zjarr!.

Një batare u dëgjua. Ata ranë njëri pas tjetrit. Prokurori u afrua, nxorri revolverin dhe e qëlloi secilin edhe një herë në kokë. Pastaj u afrua një civil i vjetër që kontrolloi kufomat. Ishte mjeku. Pas konfirmimit të tij u dha urdhëri i varrimit. I kapnin nga krahët dhe këmbët dhe i hidhnin në gropë njëri pas tjetrit. I pari, i dyti, i treti, i katërti, i pesti ishte Luani, ndërsa i gjashti më i vogli Petriti. Pasi e mbuluan gropën dheun e tepërt e sheshuan rreth e qark që të mos mbetej asnjë shenjë varri.

* *

Nëna vazhdonte të qëndronte pa ndjenja prapa ullirit. Ishte gdhirë. Moti po rëndohej gjithmonë e më shumë. Një qen po kuiste duke lëpirë fytyrën e nënës. Ishte Popi, qeni i shtëpise. Nëna filloi të përmendej dalëngadalë. U ngrit dhe filloi të fërkonte sytë. Ku ishte kështu? Dalëngadalë filloi të kthjellohej. Para syve i dolën fytyrat e të bijve dhe shokëve të tyre para gropës së ekzekutimit. U afrua në vendin e ngjarjes. Dheu i shkrifët tregonte se aty ishte mbuluar diçka. U gjunjëzua, mbushi duart me dhe, e shkrifëroi dhe belbëzoi me zë të ulët:

– Lulet e nënës1 Zoçkat e nënës!

Lotët mbuluan fytyrën e saj. Ishin lot pa zë, lot dhimbje. Dikur pushoi. U ngrit dhe ashtu si somnambul u nis për në shtëpinë e saj. Atje nuk qau më. Kishte për të bërë punë. Pastroi dhe lau çdo cep të shtëpisë. Nxorri kostumet, këmishat dhe rrobat e tjera të djemve të cilat i hekurosi dhe i vendosi përsëri në dollap. Si i mbaroi të gjitha këto u ul përsëri në fronin e saj në oborr.

Nuk fliste asnjë fjalë. Vetëm mendonte dhe mendonte. Priste të vinte ora e caktuar. Po ajo po vononte. Asaj i dukej sikur nuk do të vinte kurrë. Qielli ishte i nxirrë krejtësisht dhe kishin filluar të binin flokët e parë të dëborës. Kishte vite që në atë qytet nuk binte dëborë. Më së fundi ora e qytetit tingëlloi dymbëdhjetë herë.

– Erdhi koha. – tha nëna.

Mori një lopatë dhe u nis drejt Strofkullës së Djallit. Si mbërriti në vend filloi menjëhere nga puna. Nuk kishte kohë për të humbur. Së shpejti dëbora do të mbulonte gjithçka. Dheu ishte i shkrifët dhe gërmohej lehtë. Punonte me kujdes mos dëmtonte kufomat. Dikur e la lopatën dhe filloi të gërmonte me dorë. Nuk vonoi shumë dhe dalloi fytyrën e Petritit.

— I vogli i nënës! – tha dhe u përkul për ta puthur në ballë. Vazhdoi punën deri sa

e zbuloi të gjithë. E ngriti në krah dhe e vendosi jashtë. Poshtë tij qëndronte trupi i Luanit.

– Trimi i nënës! – i tha dhe e puthi. Pasi e pastroi nga dherat e ngriti edhe atë dhe e vendosi pranë të vëllajt. Dy fytyra të tjera u dukën në thellësi të varrit.

– Prehuni në paqe! Po ju puth ashtu si do ju puthnin nënat tuaja.

Lopatën e vendosi në një anë të varrit dhe filloi ta mbulojë atë me duar. Dëbora vazhdonte të binte. Gjithçka e kishte mbuluar bardhësia e saj.

– Keni ftohtë bijte e mi? Do t.ju çojë nëna në shtëpi dhe do t’ju ngrohë.

Ngriti në krah trupin e Petritit dhe u nis drejt shtëpisë. Ecte me ngadalë. Ndonjëherë edhe pengohej dhe rrëshqiste, por ngrihej përsëri dhe vazhdonte të ecte. Si bëri rreth dyqind metra ndaloi për të marrë frymë. Trupin e djalit e uli mbi dëborë.

– Tani do të shkoj të marrë vëllanë.

U ngrit dhe shkoi në vendin ku kishte lënë Luanin. E ngriti në krah, por ai ishte më i rëndë. Me mundim e pruri pranë të vëllajt. Këtë cikël e përsëriti disa herë. Një herë trasportonte të voglin dhe pastaj kthehej dhe merrte të madhin. Ulesh pak minuta sa për të marrë frymë dhe pastaj vazhdonte përsëri. Kur nuk kishin mbetur veçse ndonja njëqind metra nga shtëpia ndjeu se po e linin fuqitë. Atëhere u gjunjëzua dhe iu drejtua Zotit duke iu lutur me duart përpjetë:

– O Zot ndihmomë! Mos më braktis në momentin e fundit. Lermë të mbarojë këtë detyrë, pastaj merrmë kur të duash.

Fliste dhe vështronte lart në qiell. Dëbora i binte mbi fytyrë por ajo vazhdonte të qëndronte ashtu me duart lart si e ngrirë. Papritmas e ndjeu veten të fortë. Mori në krah trupin e Petritit dhe e shpuri në shtëpi. Pastaj u kthye dhe mori edhe atë të Luanit.

– Mirseardhët në shtëpi djemt e mi! — u tha nëna duke u ulur në një kolltuk që i kishte mbetur nga e kaluara. Djemtë qëndronin të shtrirë mbi dy minderë.

Ndezi zjarrin dhe vuri një tenxhere të madhe me ujë për t’u ngrohur. Përkëdhelte bijtë e saj dhe bisedonte me ta. U fliste për fëmijërinë e tyre, për ëndërrat e tyre. Ndërkaq uji ishte ngrohur. Filloi të lante trupat e tyre. plagët e tyre. Luani kishte tre plumba në gjoks dhe dy në kokë, ndërsa Petriti dy në gjoks dhe një në kokë. Si mbaroi së lari i veshi të dy me rrobat që kishte hekurosur më parë. I vendosi në dy dyshekë në mes të dhomes dhe i mbuloi me një jorgan të madh atllasi të nusërisë së saj. I puthi përsëri në ballë dhe filloi t’i qajë sipas zakonit të vendit. I qau për dhimbjen e saj, për të shoqin e larguar kushedi se ku, Por i qau edhe për Skënderin e vogël që tani ndodhej shumë larg. Askush nuk e dëgjoi të qarën e saj. Shtëpitë e

tjera ishin shumë larg dhe me atë kohë që kishte filluar nuk guxonte njeri të dilte nga shtëpia.

U ngrit dhe doli përjashta. Kishte filluar të agonte. Dëbora vazhdonte të binte. Vështroi një herë rreth e rrotull se mos e shifte njeri dhe kur u sigurua u drejtua në një anë të oborrit ku filloi të gërmojë. Mori njërin pas tjetrit kufomat e të bijve dhe i vendosi në varrin e përbashkët njërin bri tjetrit. Në mes të tyre vuri një shishe të vulosur mirë ku kishte futur diçka. Pastaj e mbuloi varrin. Pas pak Dëbora mbuloi gjithçka.

* *

Kaluan tre vjet Nënë Sadia vazhdonte të jetonte e vetmuar. Mbi varrin e bijve të saj kishte mbirë një trëndafil i madh, i bardhë, të cilin ajo e vadiste vazhdimisht dhe i bënte të gjitha shërbimet e duhura. Kujdesej për të se i dukej sikur kujdesej për djemtë e saj. Askush nuk e dinte se çfarë fshihej nën rrënjët e atij trëndafili. Nëna donta t’ia tregonte dikuj, por nuk guxonte. Nuk kishte njeri që t’i besonte. Ishin kohë të vështira. Frika se mos e merrnin vesh e tmerronte. Vetëm Skënderit mund t’ia tregonte. Por ai ishte larg dhe për më tepër ishte akoma fëmijë. Kur të rritej me siguri që do t’ia tregonte. Prandaj vazhdonte ta mbante të fshehtë brenda vetes së saj.

Atë ditë si mbaroi punët e zakonshme të shtëpisë, u shtri në shtrat. E ndjente veten të lodhur. Një dremitje e lehtë i mbylli sytë. Filloi të ëndërroje. I dukej sikur ishte në një pyll duke kërkuar të nipin i cili herë çfaqej dhe herë zhdukej. Ajo i thërriste vazhdimisht por nuk e gjente dot. Papritmas hapi sytë. Iu duk sikur dëgjoi një trokitje në portë. Priti pak. E trokitura u përsërit. U ngrit dhe hapi portën. Para saj u çfaq një djalë i vogel mjaft i bukur. Për një çast iu duk se kishte para sysh Luanin e vogël.

– Nënë! – tha djali duke hapur krahet.

– Bir i dashur! – iu pergjigj nëna duke e rrokur në krahët e saj.

Ai ishte nipi i saj që ajo kishte kohë që e ëndërronte. Vetë Zoti po ia sillte si dhuratë. U përqafuan me mall. Ajo e pyeste dhe ai pergjigjej

– Kam vendosur të jetojë me ty. – i tha djali

– Po me mamin a ke biseduar? – e pyeti nëna.

Djali e vështroi me kujdes dhe mbasi heshti për pak kohë u pergjigj:

– Ajo ka gati një vit që është martuar. Kanë lindur dhe një fëmijë. Njerku nuk më donte. Ai kish djalin e tij. E bisedova me mamin. Ajo u detyrua të pranonte mendimin tim. Pastaj a nuk jam këtu në shtëpinë e babajt tim, në shtëpinë time?

– Po mor bir, kjo është shtëpia e jote. Ne do jetojmë së bashku.

Që atë ditë nëna u ringjall. Një pamje tjetër mbuloi fytyrën e saj. Jeta e saj kishte marrë një kuptim të ri. Ditët kalonin, djali rritej dhe nënës i dukej sikur në të përsëritej fëmijëria e Luanit. Një Luan e ri po fillonte jetën. Ky ishte Skënderi. Dhe zemra e nënës gufonte nga gëzimi.

Ditët rridhnin njëra mbas tjetrës. Djali rritej dhe mësonte, ndërsa nëna punonte. Në mbrëmje si mbaronte mësimet rrinin e bisedonin së bashku. Ajo i tregonte historira të mbushura me heroizma. Njëra nga këto i kishte mbetur në kujtesë djaloshit dhe donte ta dëgjonte vazhdimisht. Ishte historia e dy trimave, dy vëllezërve që luftonin kundër përbindëshit me tre koka. Kur i prisje ndonjërën prej tyre ajo ripërtërihej përsëri dhe përbindëshi bëhej prapë i fuqishëm. Lufta vazhdonte. Ata pri kokat e kuçedrës një nga një dhe ato rritu përsëri. Në këtë luftë pa fund, një ditë të dy trimat ranë në fushën e betejës. Trupat e tyre mbetën ashtu përjashta nën hijen e përbindëshit. Ai nuk i lejonte njerëzit që të varrosnin kufomat e tyre. Një trëndafil i bukur dhe i bardhë mbuloi trupat e tyre. Kaluan shumë vite. Një vigan tjetër i madh u çfaq që luftoi me përbindëshin e zi. Ai i preu atij të trija kokat njëherësh dhe ai ra për të mos u ngritur më. Atëhere njerëzit filluan të mbledhin eshtrat e të rënëve. Zbuluan edhe trëndafilin e bardhë dhe morën eshtrat e dy vëllezërve që i vendosën me madhështi në një varrezë të posaçme.

Një ditë , duke u kthyer nga qyteti ku kishte shkuar për të shitur perimet e mbledhura, nënë Sadia u përplas me një makinë. Goditja ishte e rëndë. Mbas dy ditësh mbylli sytë. Skënderi nuk kishte mbushur as trembëdhjetë vjeç. U detyrua të linte shkollën dhe të fillonte punë. Mësimet i vazhdoi në një shkollë të mbrëmjes. E ëma kërkoi ta merrte në shtëpine e saj, por ai refuzoi. Nuk donte të ndahej nga kasollja ku kishte lindur dhe ku kishte aq kujtime.

Ditët kalonin dhe djali rritej. U martua, lindi dhe fëmijë. Rregulloi shtëpinë ashtu pak e nga pak me fukarallëkun e tij. Mbi të gjitha fytyra e gjyshes nuk i hiqej nga sytë. Ajo i dilte vazhdimisht përpara dhe atij i dukej sikur ajo vazhdonte t’i tregonte historinë e dy vëllezërve dhe përbindëshit me tri koka.

* *

Kohët ndryshuan. Përbindeshi ishte rrëzuar. Atij i ishin prerë të trija kokat. Një jetë e re kishte filluar të lulëzonte. Njerëzit kishin filluar të mblidhnin ato që gjenin nga trupat e të rënëve. Në atdhe kishin filluar të ktheheshin ata që kishin ikur gati pesëdhjetë vjet më parë dhe kishin patur fatin të mbeteshin të gjalle. Midis tyre edhe një plak shumë i moshuar gati njëqindvjeçar. Fati ia kishte zgjatur jetën për të parë përsëri atdheun të lirë. Ishte gjyshi i Skënderit. Kthehej në atdhe mbas një kohe të gjatë, por në shpirt ndjente një dhimbje të thellë. Dikur kishte lënë këtu gruan dhe dy djem si diva që i donte aq shumë, kurse sot gjente vetëm të nipin që tani ishte mbi pesëdhjetë vjeç. Megjithatë ai i dha ngrohtësine që ai kërkonte.

Plaku kishte një peng. Nuk kishte një varr ku të derdhte dy pika lot për djemtë e tij. U interesua, pyeti gjithandej, por pergjigja ishte negative. Gërmoi në disa vende që i thanë se ndodheshin eshtrat, por asgjë. Asnjë shenjë nga trupat e djemve. Së fundi një plak rreth të shtatëdhjetave, një ish anëtar i togës së ekzekutimit, për të qetësuar ndërgjegjen e tij, i tregoi historinë dhe vendin ku ishin varrosur gjashtë viktimat në Strofkullen e Djallit.

Gërmuan në vendin e caktuar. Por aty gjetën vetëm katër skelete dhe një lopatë. Po dy të tjerët ku ishin? Dëshmitari u kishte thënë që kishin qënë gjashtë. Për t’u siguruar u morën analizat e ADN-së të katër kufomave dhe u dërguan në Itali. Përgjigja ishte se asnjëri prej skeleteve nuk i përkiste dy vëllezërve. Dëshpërimi mbuloi plakun e gjorë. E ndjente se po i vinte fundi dhe i vinte keq që do ikte pa plotësuar dëshirën e tij.

U kthyen në shtëpi dhe rrinin të heshtur. Vrisnin mendjen se ku mund të kërkonin përsëri. Skënderi vështroi rreth e rrotull dhe sytë i vajtën te trendafili i bardhë në oborr. Një mendim rrufe përshkoi trurin e tij. Iu kujtua legjenda që i tregonte e gjyshja dhe menjëherë i tha gjyshit:

– Duhet të gërmojmë nën rrënjët e trëndafilit në oborr. Gjyshja, ndjesë pastë shpesh më tregonte një legjendë. Atëhere unë isha i vogël dhe ajo nuk guxonte të më tregonte. Por tani jam i bindur se legjenda kishte lidhje me eshtrat e tyre

Plaku u mendua për disa çaste dhe më në fund vendosi ta provonte dhe këtë rast.

Filluan të gërmojnë menjëherë. Në fund të gropës dalluan dy skelete njëri pranë tjetrit. Në mes të tyre gjetën një shishe të vulosur. E hapën dhe brenda gjetën një fotografi të dy vëllezërve. Nga prapa saj nëna kishte shkruar:

‘’ Luani dhe Petriti, bijtë e bukur të nënës! Prehuni në paqe! ‘’

Rivarrimi u krye në mënyrë madhështore. Mori pjesë i gjithë qyteti. I vendosën pranë varrit të nënës së tyre. Mbas një muaji plaku mbylli sytë. E vendosën në varrin e së shoqes. Skënderi ngriti aty dy varroshe të bukur, një për prindërit dhe tjetrin për fëmijtë e tyre.

*Nxjerrë nga libri me tregime “Një tregim për mikun tim”. Mbështetur në motivet e ketij tregimi në vitin 2010 botova romanin “Sekreti i varrit të vetmuar”.

EPITAFI

March 5, 2016 by dgreca

Nga Reshat Kripa/

E kisha bërë zakon që çdo vit në datën e përvjetorit të vdekjes së prindërve të mi, të shkoja në varreza dhe të vendosja një tufë me lule mbi varroshin e tyre. Ulesha pranë tyre, vështroja fotografinë e stamposur në porcelan dhe filloja bisedën me ta. U tregoja për gjithçka kishte ndodhur në familjen tonë. Ndonjë herë kur kisha vështirësi u kërkoja edhe mendim dhe më dukej sikur ata më përgjigjeshin dhe unë e ndjeja veten të lehtësuar.

Aty pranë tyre ndodhej edhe një varr tjetër. Ishte një varr i thjeshtë fare, vetëm me bordurat anësore që i vendoste ndërmarrja komunale dhe një pllakë në krye ku ishin shkruar emrat e atyre që preheshin aty. Ishte varri i mikut tim Agronit. Ai prehej aty së bashku me familjen e tij tragjike. Si mbaroja vizitën te prindërit e mi, kthehesha edhe nga miku im, për të vendosur edhe atje një tufë me lule për kujtim. Ishin lulet e vetme që vendoseshin mbi atë varr.

Kështu veprova edhe atë ditë marsi të vitit 1993, në ditën e njëzetvjetorit të vdekjes së tim eti. Bleva dy buqeta me lule dhe shkova të bëja ritin e zakonshëm. Në fillim u gjunjëzova në varrin e prindërve. Vendosa tufën e luleve dhe vazhdova bisedën si zakonisht. Pastaj u ngrita dhe u drejtova nga varri i mikut tim.

U habita pa masë kur pashë se në vend të varrit të thjeshtë që kisha lënë para një viti, tani ngrihej një varrosh madhështor. Në pllaken e mermertë të tij lexohej:

AGRON CANAJ 1930 – 1987

LUMTURI CANAJ 1932 – 1974

IRIDA CANAJ 1959 – 1974

Në mes të pllakës, mbi emrat e tyre ishte vendosur një fotografi e bukur porcelani e të gjithë familjes, ndërsa poshtë tyre ishte shkruar epitafi i mëposhtëm:

‘’ NË JETË NUK PATËT GËZIM,

NJERËZIT JU KISHIN HARRUAR,

POR ZOTI ME PËRDËLLIM,

JU DHA LIRINË E AMËSHUAR! ‘

U habita kur pashë një varrosh të tillë. U ula me respekt pranë tij, vendosa buqetën e luleve dhe vështroja fotografinë dhe epitafin e shkruar. Atë fotografi e kisha parë në albumin e Agronit. Kishin dalë një vit para se t’i vdiste e shoqja. Ishte fotografia e tyre e fundit.

– Ky varr ka shumë dhimbje! – u dëgjua një zë prapa meje. U ktheva dhe pashë specialistin që merrej me ndërtimin e varrosheve.

– Kush e ka porositur këtë? – e pyeta.

– E porositi i vëllaj që banon në Tiranë. Ka ardhur disa herë qe ta vizitojë. Ato lulet që kanë filluar të vyshken ai i ka sjellë.

Veshtroja epitafin e shkruar aty dhe para syve me dilte ngjarja e hidhur që kishte ndodhur para njëzet vjetësh. Ishte një ngjarje e dhimbëshme nga ato që nuk mund të harrohen kollaj dhe që rasti e kishte bërë qe unë të bëhesha dëshmitari i vetëm i saj.

* * *

Isha në zyrat e sektorit së bashku me mikun tim Astritin, që ishte teknik i sektorit, kur trokiti porta.

– Hyni! – foli Astriti.

Në dhomë hyri një burrë rreth të pesëdhjetave, me trup mesatar, sytë bojë qielli të mëdhenj, ballin të gjërë dhe flokët bjond që kishin filluar të zbardheshin. Kishte veshur një palë pantallona doku ngjyrë gri dhe një këmishe bojë qielli me vija të bardha. Vështroi nga ana e jonë si me frikë, pastaj u afrua dhe pyeti:

– Këto janë zyrat e sektorit te investimeve?

– Po. – u pergjigj shkurt Astriti.

– Më kanë dërguar të punojë në sektorin tuaj. – vazhdoi ai duke zgjatur një

letër qe ia kishte dhënë shefi i kuadrit. Astriti mori letrën dhe mbasi e lexoi i tha:

– Çfarë profesioni keni?

Burri u mendua pak si i zënë ngushtë pastaj u përgjigj:

– Punëtor, megjithse kam punuar në shumë profesione, por nuk kam asnjë kategori

– Ku keni punuar? – e pyeti përsëri Astriti.

Burri heshti sikur donte të mendohej në se duhej ta thoshte atë fjale apo jo. Më në fund foli me një gjysmë zëri:

– Kam një muaj që jam liruar nga burgu. Kam punuar nëpër kampe të ndryshme.

Unë dhe Astriti pamë njëri-tjetrin në sy.

– Përse keni qënë të dënuar?

– Agjitacion dhe propagandë

Një heshtje pasoi fjalët e tij Pastaj për të ndërruar temën e bisedimeve Astriti e pyeti:

– Çfarë njerëz keni në familje?

– Vetëm nënën time plakë.

– Nuk jeni i martuar?

– Kam qënë dikur. Kam patur edhe fëmijë.

Unë dhe Astriti menduam se do e kishte ndarë e shoqja kur ai ishte në burg. Por ai vazhdoi:

– Tani ato ndodhen në qiell.

– Më falni! – i tha Astriti dhe vazhdoi – Si ju quajnë? – Por aty për aty u kujtua për letrën e shefit të kuadrit. E mori atë dhe pasi hapi librin e personelit shënoi:

‘’ Agron Bexhet Canaj, punëtor kategoria e parë, datëlindja 15 mars 1930, banues lagja 24 maj, rruga Transballkanike, pallati 526, nr. 13 Vlorë.’’

– Mirë atëhere, nesër do të filloni nga puna në pallatin që ndërtojmë në hyrje të qytetit – dhe i tregoi vendin ku ndodhej pallati – Në orën 6.30 takohemi atje. Do të njiheni edhe me shokët e tjerë të punës.

– Faleminderit! – u përgjigj burri dhe pasi na përshëndoshi u largua duke mbyllur pas vetes portën e zyrës.

Mbetëm për një farë kohe pa folur. Prania e këtij personi na kishte habitur. Nuk e njihnim. As emrin nuk ia kishim dëgjuar. Por sidoqoftë me atë pak bisedë që bëmë me të mësuam se diçka e dhimbëshme i kishte ndodhur.

– Merreni si ndihmësin tuaj dhe mundohuni të zbuloni ndonjë gjë për personin e tij – tha Astriti.

* * *

Të nesërmen e gjetëm duke na pritur.

– Eja të pimë nga një kafe. – foli Astriti.

Ngurroi por këmbëngulja e jonë e detyroi të pranonte. Porositëm tre kafe dhe tre raki të cilat i solli kamarjeri.

– Më falni, por unë nuk e pi rakinë! – tha Agroni

Kamarjeri e mori përsëri rakinë e tij. Pinim dhe bënim muhabete të ndryshme. Mundoheshim që të mos bënim biseda që do ta lëndonin. Si mbaruam u ngritëm dhe shkuam te pallati ku ishin mbledhur edhe shokët e tjerë.

– Agron Canaj është një punonjës i ri i sektorit tonë. – tha Astriti – duke filluar që sot do punojë në brigatën tuaj.

– Le të punojë me mua. – thashë unë.

Kështu që atë ditë ai filloi punë si ndihmësi im. Ishte një tip i mbyllur. Fliste fare pak, vetëm kur i drejtoheshe atij të përgjigjej fare shkurt, pastaj humbiste në vetminë e tij.

Në punë ishte shumë i rregullt. Me siguri kjo vinte nga disiplina e hekurt e kampeve ku kishte qënë. Unë mundohesha t’i qëndroja pranë, por vija re se ai më shmangej. Disa herë e kisha ftuar për të shkuar në kinema apo ndeshje futbolli, por shumë rrallë kishte pranuar. Dukesh sikur e kishte humbur kuptimin e jetës. Vrisja mendjen të gjeja shkakun e kësaj gjendje. Mos ishte burgu i gjatë, apo humbja e familjes shkaktari i këtyre gjërave? Këtyre pyetjeve nuk mund t’u jepja përgjigje.

Një ditë ndërsa pinim kafe qëllimisht i tregova për jetën time. I tregova se edhe unë kisha qënë në burg, se kisha vuajtur njësoj si ai, por isha përsëri i gjallë. Isha martuar dhe më kishin lindur edhe fëmijë. I bëra thirrje edhe atij të gjente forca dhe të fillonte një jetë të re

– Jeta ime e re është vetëm varri! – u përgjigj me gjysmë zëri.

Që atë ditë shoqëria e jonë u bë më e dukshme. Dilnim vazhdimisht së bashku dhe bisedonim për gjëra të ndryshme. Shpesh herë i tregoja ngjarje nga jeta e burgut me shpresë se edhe ai do të fillonte të më tregonte të tijat. Por ai vazhdonte të heshte. Megjithatë unë e kisha atë durim që të prisja kur të vinte momenti i volitshëm dhe të më tregonte vetë.

* *

Një ditë takova Besimin, një mikun tim të burgut që mbasi kishte bërë 28 vjet burg, ishte liruar para një viti. Biseduam gjërë e gjatë për probleme të ndryshme. Së fundi e pyeta edhe për mikun tim të ri

– Nuk di ç’të them! Kemi qënë bashkë në kampin e Spaçit. Në mos gabohem ai ka ardhur atje rreth vitit 1974. Ishte një tip i mbyllur, i çuditshëm, pak i shoqërueshem.

Mbasi u mendua pak vazhdoi përsëri:

– Shokët e grupit të tij e kishin abandonuar. E akuzonin se i kishte tradhëtuar në sigurim.

Ky lajm sikur më tronditi. Megjithatë e pyeta:

– Po ti ç’mendim ke për të?

– Gjithmonë e kam parë me një sy dyshimi një gjë të tillë, sepse ai nuk kishte asnjë shenjë spiuni si ata që njohim ne. Rrinte vetëm, nuk provokonte kurrë njeri. Punonte në galeri dhe kur ktheheshim hiqej mënjanë dhe lexonte ndonjë libër. Kur ishte në kamp i vdiq gruaja dhe vajza. Ndoshte ishte ky shkaku që qëndronte i shkëputur nga të tjerët. Ka mbaruar studimet e larta për inxhinier elektrik.

Unë mbeta i habitur. Kisha disa muaj me të dhe nuk ma kishte thënë një gjë të tillë. Besimi ndezi një cigare të cilën e thithi thellë dhe pastaj vazhdoi:

– Me gjithë llafet e hapura, unë i qëndroja pranë. Kisha përshtypjen që ai ruante diçka të rëndë brenda vetes të cilën nuk kishte kurajo t’ja tregonte njeriu. Por jo se ishte spiun. Për këtë u binda më tepër kur i tregova gjoja për disa shokë të cilët kishin vendosur të arratiseshin, bile i tregova edhe datën e caktuar prej tyre për këtë qëllim. Këtë e bëra për ta provokuar. Por ai nuk i tregoi njeriu. Asnjerin prej shokëve nuk e gjeti gjë. Së fundi ja thashë dyshimin tim. Ai buzëqeshi dhe më tha:

– Atë opinion e kam peshqesh nga shokët e mi më të ngushtë.

Besimi hodhi poshtë cigaren e ndezur dhe pyeti:

– Kur është liruar?

– Para tre muajve. Ka filluar punë në sektorin tonë.

– Mbaje pranë. Kam përshtypjen se ka nevojë për njerëz të mirë që ta ndihmojnë të kthehet në jetë.

Atë mbrëmje pothuajse nuk fjeta fare. Mendimet më fluturonin nga një ekstrem në tjetrin. Inxhinier ndërtimi që as e përmendte fare, sot punëtor i thjeshtë. 10 vjet burg. Shokët e akuzonin për tradhëti. Gruaja dhe vajza të vdekura njëra mbas tjetrës. E pra të gjitha këto e kishin një shkak që unë nuk mund ta gjeja dot me mendjen time.

Të nesërmen ngjarjen ia tregova Astritit që u habit më tepër se unë. Megjithatë vendosëm të ruajmë shoqërinë me të dhe t’ia lemë kohës qe ta zgjidhë këtë mister.

Mbas disa muajsh Agronit i vdiq e ëma. Lajmërova Astritin, por ai nguroi të vinte se kishte frikë mos e hiqnin nga puna si teknik ndertimi. Besimi erdhi menjëherë. Të dy shkuam për ta varrosur. Në shtëpi gjetëm Agronin, të vëllanë që banonte në Tiranë dhe disa të afërm të tjerë. Gjithsejt jo me shumë se 10 veta. Trupin e së ndjerës e vendosëm në varrin e të shoqit. Pranë tyre ishin dy varre të tjerë. Mbi pllakat e betonit të vendosura në bordurat e tyre ishin shkruar me bojë të zezë emrat e gruas dhe vajzës së Agronit. Ishin vendosur edhe dy fotografi ku kishin dalë të dyja të qeshura si vetë jeta. Vështrova Agronin. Sytë e tij ishin të mbushura me lot. Po qante pa zë duke parë fotografitë e tyre.

E lashë të shfrente mirë e mirë dhe pastaj i futa krahun dhe e tërhoqa duke i thënë:

– Eja të ikim tani.

U larguam nga ai vend i trishtuar.

* *

Ditët rridhnin njëra mbas tjetrës dhe bashkë me të edhe muajt dhe vitet. Kishin kaluar më shumë se tre vjet nga dita kur u njoha me Agronin. Tashmë kishim formuar një shoqëri të vërtetë. Takoheshim çdo ditë. Natyrisht më shumë shkoja unë në shtëpinë e tij, mbasi banonte vetëm atje dhe ishim të lirë për të biseduar për lloj lloj temash Por më tepër biseda shtrihej mbi letërsinë që e kishte shumë për zemër. Më tregoi se kur kishte mbaruar shkollën e mesme për në universitet kishte kërkuar për letërsi, por nuk ia kishin dhënë.

Në shtëpi kishte një etazher shumë të pasur që e ema e kishte ruajtur të fshehur gjatë kohës kur ai ishte në burg. Aty gjeje libra në gjuhën shqipe dhe në disa gjuhë të tjera, sidomos në anglisht. Aty gjeje që nga ‘’ Prometeu i lidhur ‘’ i Eskilit deri te ‘’ Viti 93 ‘’ i Hugoit, që nga ‘’ Lufta dhe Paqja ‘’ e Tolstoit deri te ‘’ Makbethi ‘’ i Shekspirit, që nga ‘’ David Koperfildi ‘’ i Dikensit deri te ‘’ Tre shokët ‘’ e Remarkut. Aty gjeje edhe letërsi shqipe që nga ‘’ Historia e Skënderbeut ‘’ e Naimit deri te ‘’ Albumi ‘’ i Nolit, që nga ‘’ Vargjet e Lira ‘’ të Migjenit. deri te ‘’ Per mbrojtjen e atdheut ‘’ të Foqion Postolit, që nga ‘’ Qyteti i fundit ‘’ i Petro Markos deri te ‘’ Keshtjella ‘’ e Ismail Kadaresë. Në një kënd të fshehtë të tij gjeje vepra të Niçes, Frojdit, Konicës, Fishtës, Lumo Skëndos. Në atë dhomë gjeje kënaqësinë më të madhe që mund të provoje në ato kohëra.

Ishte një ditë shtatori e vitit 1986. Shkova në shtëpinë e mikut tim pasi kishte tre ditë që nuk kishte ardhur në punë. Kur e pashë m’u duk pak si i ndryshuar.

– Sa mirë bëtë që erdhët ! – më tha – Ju prisja. Kisha nevojë të bisedoja me dikë.

Mori dy shishe birrë dhe i vuri në lavapjatë dhe hapi çesmën që të ftoheshin.

– Përse i nxorre ato? – e pyeta unë – Ti nuk ke pirë asnjëherë.

– Sot ndjej nevojën për të pirë. – u përgjigj dhe nxorri nga dollapi pak djath dhe sallam si dhe vuri dy kokra vezë që të zjenin.

– Pardje isha te mjeku. Kam disa kohë qe ndjej një shtrëngim në stomak. Ai më dha të bëja të gjitha analizat. I bëra dhe sot mora përgjigjen.

– E si të dolen?

– Kancer – u përgjigj i qetë. – Doktori nuk donte të më tregonte, por kur unë këmbëngula duke i thënë se nuk kam njeri, më tregoi të vërtetën. Nesër do të shtrohem në spital në Tiranë në onkologjikun.

Unë mbeta si i shastisur. Lajmi ishte shumë i rëndë. Nuk gjeja fjalë për t’i thënë. Megjithatë e mblodha veten nga hutimi i parë dhe fola:

– Me siguri kanë gabuar. Bëji analizat përsëri dhe do të shohësh që do të dalin mirë

– Jo, jo nuk janë gabim. Erdhi koha të shkoj te të dashurit e mi.

Vendosi në tavolinë shishet e birrës dhe si mbushi gotat e ngriti njërën dhe më tha:

– Gëzuar!

– Gëzuar dhe një shërim sa më i shpejtë!

– Kemi mbi tre vjet që njihemi. – më tha – Më ke treguar gjithçka për veten tënde, ndërsa unë kam heshtur. Çdo kujtim e kam mbajtur të mbyllur brenda vetes time. Sot dua të flas. Deri më sot kam menduar se ishte më mirë që sekreti të vdiste bashkë me mua. Kurse tani që po e ndjej vdekjen të më afrohet mendoj se duhet t’ia them dikujt. Nuk kam njeri të afërm të familjes. Vëllaj i vetëm largohet nga unë si djalli nga thimjami. Ndaj dua të ta tregojë ty. Ti je miku im më i afërt.

Kisha kohë që e prisja tregimin e tij, por momenti i zgjedhur nuk m’u duk i përshtatshëm.

– E lëmë për ndonjë herë tjetër. – i thashë – Ke për të parë që do të shkosh në Tiranë dhe ata do të kthejnë përsëri.

Ai u ngrit, u drejtua nga etazheri dhe nxorri prej andej një libër. Ishte libri ‘’ Idetë filozofike të shekullit të njëzetë dhe katër ese për lirinë ‘’ të filozofit Izajah Berlin, botuar në vitin 1969 në gjuhën angleze.

-Shiko se çfarë shkruan Berlini – dhe filloi të lexojë – Dëshira ime si njeri është që jeta e ime dhe vendimet e mia të varen vetëm nga unë. Dëshëroj të urdhërohem vetëm nga vullneti im dhe i askujt tjetër. Dëshëroj të jem subjekt dhe jo objekt, të udhëhiqem nga arsyeja ime, nga synimet e mia të ndërgjegjëshme. Dëshëroj të jem dikushi dhe jo askushi. Të jem veprues, të marr vendime dhe jo të vendosin të tjerët për mua, të drejtojë vetveten dhe jo të jem nën veprimin e fuqive të jashtme natyrore apo njerëzore, si të isha send apo kafshë, apo në gjendjen e skllavit që nuk është në gjendje të luajë rolin e tij si qënie njerëzore.

Mbylli librin dhe e vendosi mbi tavolinë.

– Kështu isha dhe unë. Doja të isha dikushi dhe jo askushi. Por ky sistem në të cilin po jetojmë nuk të lejon të bëhesh dikush. Ai kërkon që të gjithë qytetarët të jenë askushi. Kjo gjë ndeshi me karakterin tonë. Ishim tre shokë. Kishim mbaruar universitetin së bashku. Mendonim se ishim intelektualë me personalitetin e tyre. Por shpejt mësuam se këto ishin vetëm iluzione. Ne e ndjenim që para nesh qëndronin dy alternativa, ose të ruanim personalitetin tonë ose të ktheheshim në lakej që gëzonin frutet e servilizmit të tyre. Ne zgjodhëm të parën. Donim të ruanim dinjitetin tonë. Donim ne, ëndërronim për këtë. Ishim në qiell, kurse në tokë gjërat ishin ndryshe. Në tokë ishte e ndaluar edhe të ëndërroje.

Agroni pushoi së foluri, ngriti gotën e birrës, e përplasi me mua pa folur dhe pastaj vazhdoi:

-Ishte një natë tetori. Ora po shkonte dymbëdhjetë. Një trokitje e fortë në portë na zgjoi nga gjumi i thellë në të cilin kishim rënë. Nëna u ngrit dhe mbasi pyeti se kush ishte hapi portën. Ishte Ilia, operativi i degës së punëve të brendëshme me një grup policësh. Përmendën emrin tim. Ndërkohë unë isha ngritur dhe dola para tyre.

– Do vish pak me ne – tha ai – Kemi nevojë për disa sqarime.

U vesha dhe dola me ta. Gjatë rrugës nuk folëm fare. Vrisja mendjen përse të më kishin marrë. Kur mbërritëm në degë më hoqën rripin e pantallonave, orën e dorës dhe disa sende të tjera që kisha me vete dhe më mbyllën në një qeli të errët. Nuk e di sa ndenja atje mbasi nga errësira e përjetëshme nuk kuptohej në se ishte ditë apo natë.

Më në fund më thirri Ilia në zyrë. Më kërkoi që të nënshkruaja një deklaratë. E lexova. Ishte një deklaratë bashkëpunimi. Natyrisht që nuk pranova duke i thënë se nuk e ndjeja veten të aftë për atë punë. Atëherë ndërroi taktikë. Filloi të më akuzojë për komplot kundër pushtetit popullor, për agjitacion dhe propagandë. Më përmendi edhe emrat e dy shokëve te mi. Më tregoi edhe disa deklarata të firmosura prej punonjësish të ndërmarrjes, ku sipas tyre unë dhe shokët e mi paskëshim folur kundër partisë dhe qeverisë. I mohova të gjitha në mënyrë kategorike. I thashë se ato janë shpifje të njerëzve pa moral. Atëherë nisën torturat e tmerrshme për të cilat nuk do të flas pasi ti i ke provuar vetë.

Mori përsëri gotën e birrës, piu pak dhe hodhi vështrimin rreth e rrotull si pa vëmendje. E mora me mend se ajo që do të tregonte ishte shumë e dhimbëshme ndaj i thashë:

– E vazhdojmë nesër bisedën?

– Jo, dua ta mbaroj sot. Të thashë që nesër do të shkoj të shtrohem.

Heshti dhe pak, pastaj vazhdoi:

– Kishin kaluar më shumë se dy muaj nga dita e arrestimit. Isha fare i cfilitur, por

nuk kisha pranuar asgjë. Një natë ndërsa flija në qeli, dëgjova zërin e rojes që më ftonte të ngrihesha. Më shpunë në zyrën e Ilias. Bashkë me të ishte edhe hetues Demiri, një egërsirë tjetër si ai.

– Hë a u mendove? Çfarë do të na thuash?

– Asgjë. Gjthçka që kisha për të thënë ju a thashë.

– A e ke menduar mirë?

– Po.

Demiri bëri nje shenjë nga Ilia. Ai doli jashtë dhe pas pak u kthye duke sjellë pas vetes gruan dhe vajzën time. Një drithtërimë më përshkoi trupin. Ç’kërkonin ato në atë ambjent. Çfarë kishin ndër mend të bënin. Ilia mori prangat dhe më lidhi duart nga prapa dhe pastaj me ndihmën e një litari më lidhi pas kaloriferit të zyrës. Pastaj filloi të më qëllonte me egërsi. Gruaja dhe vajza qanin dhe ulurinin.

Si u lodh me mua, ai u drejtua nga gruaja dhe duke i shkuar duart në gjoksin e saj i tha:

– Gjinj të bukur paske moj bukuroshe! Të shohim në se je kaq e mirë edhe në atë punen tjeter.

Ndërsa Demiri iu drejtua vajzës dhe duke i zbërthyer bluzën i tha:

– Po ti moj vogëlushe, a e ke provuar ndonjëherë?

Ato kundërshtonin me forcë, por ata vazhdonin punën e tyre.

– Lëshojini egërsira! – thirra unë i lidhur në qoshkun tim.

Ata vazhdonin punën e tyre.

— Babi, ndihmona Babi! – thërriste vajza e tmerruar.

– Agron, Agron! – foli gruaja e lemerisur.

Në atë kohë nuk durova dot më. Logjika nuk kishte më forcë.

– Lëshojini! Do të them çfarë të doni ju.

U tërhoqën menjëherë. Gruan dhe vajzën i nxorrën përjashta. Me to iku edhe Ilia. Demiri u ul në tavolinën e tij, nxorri disa fleta letre, mori penën dhe tha:

– Fillojmë!

Dhe unë fillova. Isha bërë një send pa vlerë që manovrohesh nga të tjerët. Me pak fjalë isha bërë askushi. Aty kuptova që rrethanat më detyruan të humbas dinjitetin tim. Të nesërmen arrestuan dhe shokët e mi. Pas disa muajsh dolëm para gjyqit. U dënova me dhjetë vjet burg. Njeri nga shokët e mi u ekzekutua., tjetri me dymbëdhjetë vjet Prej andej na shpunë në burg. Atje shoku im nuk pranoi as të më fliste me gojë. Për të unë isha një tradhëtar. Ndoshta kishte të drejtë, por ai nuk i dinte kushtet që më detyruan ta bëja një gjë të tillë. Atëherë u mbylla brenda vetes time dhe nuk shoqërohesha më me njeri.

Ngriti gotën e birrës, e përplasi me mua dhe e piu deri në fund.

– Mos ju bezdisa me historinë time? – më tha.

– Jo, – u përgjigja – vazhdoni, po ju dëgjoj me vëmendje.

– Mirë atëhere, po vazhdoj. Tani jemi afër fundit. Pas disa ditësh na dërguan në kampin e Spaçit. Porsa mbërrita atje i shkruajta familjes se ku ndodhesha . Ditët kalonin dhe askush nuk po vinte të më takonte. As edhe një letër nuk po më vinte. Kështu kaluan rreth gjashtë muaj. Kur një ditë tellalli thirri emrin tim për takim. U nisa me vrap drejt gardhit me tela. Pas tij pashë vetëm nënën time të plakur jashtë mase. E pyeta për vajzën dhe gruan, por ajo nuk u përgjigj. Këmbëngula përsëri dhe më në fund më tha me një zë te dridhur:

– Mbaje veten more bir! Ato tani ndodhen në qiell.

Një ngërç i madh më pushtoi zemrën. Fillova të qaj si fëmi. Nga ana tjetër e gardhit me gjemba, nëna qante gjithashtu.

— Mos qaj bir! – tha ajo duke fshirë lotët – Më ke mua dhe të dy do t’i bëjmë ballë çdo gjëje.

– Takimi mbaroi . – foli roja që na shoqëronte.

U ndamë duke lotuar. Kisha mbetur fare i vetëm, pa shokë dhe pa familje. Si ishte e mundur të vdisnin të dyja? Mendja më shkoi te nata e sigurimit dhe nuk e di sepse e lidha vdekjen e tyre me atë natë.

Dhimbjen ma shtonte më shumë vetmia në të cilën ndodhesha. Të paktë ishin ata që

erdhën dhe më ngushëlluam. Shokëve të mi nuk u mjaftoi as vdekja e më të dashurve të mi për t’u afruar me mua. Vetëm Besimi dhe nja dy tre shokë të tjerë m’u ndodhën pranë. Por kjo ishte fare pak për zemrën time të copëtuar.

Pasi kreva dhjetë vjet burg u lirova. Në shtëpi më priste nëna plak.

– Nuk mund të vdisja pa të pritur ty! – më tha.

Nëna më tregoi momentet e fundit të gruas dhe vajzës.

– Atë mëngjes që u kthyen nga sigurimi, ato ishin si të çoroditura. Irida kishte humbur gojën, ndërsa Lumturia më dukej sikur fliste përçart. I pyeta se çfarë kishte ndodhur, por fjalët që thanë as i kuptova fare. Pas disa ditësh vizituam Iridën te mjeku. Ai na rekomandoi ta shtronim në spitalin psikiatrik. Pas disa ditësh na erdhi lajmi i kobshën që vajza ishte hedhur nga bollkoni. Kaluan disa muaj. Një ditë erdhi te unë Lumturia dhe pasi më dha një letër që e kishte mbyllur në zarf më tha:

– Këtë letër ruaje dhe jepja Agronit kur të dalë nga burgu.

– Po ti ku do ikësh moj bijë? – e pyeta unë

– Nuk m’u përgjigj. Të nesërmen kur hyra në dhomën e saj e gjeta të vdekur në shtrat. Pranë saj gjeta një shishe me helm. Këto di nëna mor bir. Merre letrën që të ka shkruar Lumturia. Ajo të drejtohet ty.

E mora letrën me duart që më dridheshin. E hapa dhe lexova:

‘’ I dashur Agron! Në çastin që po të shkruaj këto rradhë kam pirë lëngun vdekje prurës. Fuqitë po më lënë. Në momentet e fundit dua të tregojë shkaqet e veprimit tim. A e mban mend natën e sigurimit? Ajo nuk mbaroi atje ku e le ti. Akti i fundit u luajt pasi na hoqën nga ajo dhomë. Ne u bëmë pre e akteve shtazarake të atyre dy banditëve. Kur u kthyem në shtëpi Irida ishte çmendur, ndërsa unë isha e çoroditur. Vajzën u detyruam ta shtrojmë në spitalin psikiatrik ku i dha fund jetës së saj të njomë

Pas disa muajsh vura re se në barkun tim po rritej fëmija i një krimineli. Ky fakt dhe turpi që ndjej për të dalë para syve te tu më detyruan të marrë vendimin e vetvrasjes.

Të puth me mall për vete dhe për Irideën!

E jotja:

Lumturia “

Agroni heshti për një çast pastaj vazhdoi:

– Kjo është historia e ime. Besoj se tani e kupton shkakun pse qëndroja i vetmuar. Tani nuk më mbetet gjë tjetër veçse të bëhem gati për të shkuar te të afërmit e mi.

Nuk dija çfarë t’i thoja. Nuk gjeja fjalë për të qetësuar shpirtin e tij të trazuar.

Të nesërmen miku im u shtrua ne spitalin onkologjik në Tiranë. Pas disa muajsh ai ndërroi jetë. Trupin e tij e vendosën në një varr të përbashket me gruan dhe vajzën.

* *

Një ditë takova rastësisht të vëllanë në Tiranë. Më perqafoi dhe më tha: – Ju faleminderit për sa keni bërë për vëllanë tim! Unë nuk e bëra dot një gjë të tillë. Dhjetë vjet burg dhe unë nuk i vajta asnjëhere. Kisha frikë se mos humbisja punën dhe familjen. Edhe kur u lirua, përsëri i qëndrova larg. U tregova i dobët. Tani ndjej se po me vret ndërgjegja për veprimin tim. Ndaj mendova që për të shlyer sado pak fajin tim t’i ndërtoj një varrosh madhështor. Shkoj shpesh herë atje dhe vendos ndonjë tufë me lule. Më duket sikur ndjej një lehtësim nga një veprim i tillë.

Vura re se pendimi i të vëllajt ishte i sinqertë. Megjithatë ai nuk e dinte historinë e vërtetë. Atë e dija vetëm unë, por atij nuk i thashë gjë. E mbajta të fshehtë deri më sot kur

vendosa të shkruaj për të. Nuk dua që ajo te humbasë bashkë me mua.

U interesova edhe për dy kriminelët që u bënë shkaktarët e kësaj tragjedie. Mësova se vazhdonin të jepnin leksione për demokracinë..

Ky ishte paradoksi i kohës në të cilën jetonim.

Vlorë, më 10 maj 2003

Marrë nga libri me tregime: “Një tregim për mikun tim”.

Unë pres përgjigje!

March 1, 2016 by dgreca

Nga Reshat Kripa/

Mos u çudisni me tirullin e këti shkrimi. Unë jam në pritje të një përgjigjeje të të gjithë atyre që u jam drejtuar dhe deri tani nuk kanë denjuar apo nuk kan patur guximin të përgjigjen. Kam vite që pres përgjigjen e tyre por, deri më sot, nuk më ka ardhur një e tillë. Atyre që unë u jam drejtuar janë personalitete të shquara të teatrit dhe kulturës dhe, megjithatë, asnjë përgjigje. Por le të hyjmë direkt në temë dhe le të shkruajmë ato që kanë ndodhur. Më falni nëse do të zgjatem pak por jam i detyruar. I përkas atij brezi që kishte dëshirë për të mësuar dhe nuk e linin të mësonte, që kishte dëshirë për të shkruar dhe nuk e linin për të shkruar. Që kishte dëshirë për të jetuar dhe nuk e linin as për të jetuar. Po, nuk e linin as për të jetuar, pasi qysh fëmijë, në moshën 15 vjeçare, më mbyllën në qelitë e errëta të burgjeve pasi shkruaja nëpër muret qytetit “Për Liri, për Shqipëri, për Flamurin Kuq e Zi!”

Kisha një dëshirë të madhe të shkruaja. Vazhdoja shkollën e mbrëmjes. Kisha bërë një hartim për fillimin e vitit të ri shkollor. Në orën e korigjimeve të hartimeve, kur profesori i nderuar Milo Duni ndau fletoret, vura re se në fletoren time kishte shkruar me laps blu:

“Gjuhë dhe stil i sigurtë. Vazhdo të shkruash tregime”

Ndërsa më poshtë vazhdonte me laps të kuq:

“Po të kesh kohë të lirë!”

Vrisja mendjen se ç’donte të thoshte profesori me fjalët në të kuqe. Isha i ri. Kohë kisha plot. Megjithatë vendosa të provoj. Shkruajta një tregim ku personazhi kryesor ishte një fëmijë jetim, prindërit e të cilit ishin vrarë gjatë një bombardimi në kohën e luftës. Pas mbarimit të saj fëmija gjendet i vdekur në mes të një pylli. Ia dërgova gazetës “Letrari i Ri” që botohej në atë kohë. Asnjë përgjigje. Më prapa tentova edhe disa herë të tjera. Në kohën e revolucionit antikomun ist hungarez shkruajta tregimin me titull një frazë të poetit të madh hungarez Shandor Petof “ Për dashurinë jap jetën, për lirinë jap dashurinë!” Këto dhe disa të tjera mbetën në sirtaret e shtëpisë time. Para syve më dilnin vargjet e Migjenit:

“O kangët që fleni, kangët e mia,

Q’ende s’keni prekun asnji zemën t’huej,

Vetëm unë me ju po knaqem si fëmija,

Unë djepi juej, ndoshta vorri juej!”

Kështu e mbylla karrierën time letrare për të cilën ëndërroja shumë.

Mundësia m’u krijua vetëm pas viteve 90-të. Gjatë kësaj periudhe kam botuar mbi 300 artikuj dhe kumtesa në organet e shtypit të shkruar dhe atij elektronik. Kam botuar një libër me tregime, një libër me kujtime nga rinia ime, një libër me poezi dhe katër romane, Ndërmjet tyre do të veçoja romanin “Shkallët e Ferrit” i cili u bë shkas për këtë shkrim. Me subjektin e këtij romani, në vitin 2011, vendosa të shkruaj një monodramë. U ula dhe punova deri sa e mbarova. Ia dhashë sime motre, aktores së njohur Drita Pelingu, e cila më bëri vrejtjet e duhura. I korrigjova. Ia dhashë një mikut tim, të nderuarit Bujar Leskaj, i cili ia kaloi për kompetencë aktorit të njohur të teatrit shqiptar Mirush Kabashi. Prisja një vlerësim për monodramën por ai nuk erdhi. Ia dhashë dramaturgut të njohur Ferdinand Hysi i cili më njoftoi se mund të vihej në skenë nga Teatri i Metropolit, por vetëm kaq. Ua dhashë regjizorit Armando Bora dhe aktorit Bujar Asqeriu por përsëri heshtje. Monodramën ia dorëzova ish-drejtorit të Teatrit Kombëtar, Kristaq Skrame, i cili e dorëzoi në konkursin për dramën shqipe, i shpallur me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë. U ndodha në natën e shpalljes së çmimeve. Monodrama ime as që u përmend fare. Madje u tha se për veprat e tjera që nuk ishin nderuar me çmime do të shikohej mundësia e vënies në skenë. Por edhe kjo nuk ndodhi.

Motra ime bisedoi me një regjizor dhe një aktor të njohur të cilëve nuk dua t’ua përmend

emrat, pasi nuk dua t’i përziej me të tjerët, të cilët morën përsipër realizimin e veprës. Por duheshin fondet. Mendova t’i drejtohesha biznesmenit të njohur Rezart Taçi, i firmës së njohur “Taçi Oil” që si i përndjekur politikë (gjyshi i dënuar politikë) besoja se do të më financonte. U paraqita në sekretarinë e zyrës së tij dhe kërkova takim. U lashë edhe kartvizitën time si Kryetar i Shoqatës Antikomuniste të të Përndjekurve Politikë Demokratë të Shqipërisë. Më thanë se do të më kthenin përgjigje. Por ajo nuk erdhi kurrë. Një i përndjekur politikë nuk denjoi të takojë një individ të së njëjtës shtresë.

Atëherë mendova t’ia dërgoj monodramën një regjizori tjetër të njohur që jetonte në Kanada, të cilin dikur e kam patur komanadant kompania kur zhvillonim zboret e famshme të periudhës komuniste. Bëhet fjalë për regjizorin e njohur Pullumb Kulla. Përgjigja erdhi shumë shpejt. Në atë ai shkruante:

I dashur z. Reshat

Kjo vonese eshte vetem ne kthimin e pergjigjes, por nuk qe aspak ne leximin e vepres qe me derguat. E lexova qe ate mbremje. Se pari ju falenderoj qe me zgjodhet mua t’ju jap gjykim per të dhe, posibilisht, te merrem me fatin e metejshem te saj. Nuk njoh librin tuaj qe nga e keni nxjerre por me mjaftoi vete monodrama e cila kishte energji artistike te brendeshme, pathos ndjenje dhe kthjellesi goditje. Per nga ana e te ndjerit dhe te kuptuarit ju e dini qe une ndaj me ju te njejtet emocione. Nga pikepamja artistike me la nje pershtypje te bukur forma, permbajtja, ritmi skenik. Subjekti nuk eshte fare i virgjer, por thene me autoritet dhe besueshmeri. M’u duk se ju zoteroni dhe nje vizion mjaft te pelqyeshem skenik, pervec kultures qe rrezaton, fraza, shkrimi, gjuha dhe bukuria e logjikes. Pra ju pergezoj sinqerisht dhe jo formalisht, sic eshte bere zakon i peshtire ne rrethet tona. Persa i perket realizimit ne skene, une nuk pergjigjem dot me po aq entuziazem, sepse jam larg. E kam ne konsiderate ta inicioj projektin edhe ketu, paçka se edhe ketu nuk jane lehtesirat qe mendohen. Per atje, flasim kur te vij nga tetori, nese nuk keni rene nderkohe ne kontakt me ndonje artist tjeter (qe une jua miratoj pa zili). Ne tetor do t’ju takoj pa tjeter. Dhe nderkohe ju uroj shendet dhe rinovoj edhe nje here pergezimet qe ju shfaqa. Te fala”!

Çuditërisht ai erdhi në tetor por mua as që më takoi fare. Përse? Këtë e di vetëm ai.

Në muajin prill 2014 më erdhi një ftesë nga Teatri Kombëtar për një takim që do të zhvillohej për të ardhmen e dramës shqipe. Shkova dhe fola. Përmenda edhe rastin e monodramës time. Lidhur me këtë shkrova eshe një shkrim që e botova në gazetën “Nacional” Nr. 275 datë 9 nëntor 2014. Përsëri heshtje. Madje, çuditërisht, një personalitet i shquar i artit skenik, i nderuari Përparim Kabo, deklaroi se sot nuk u dashkan më drama me subjekt nga koha e sistemit totalitar dhe kjo në një kohë kur, megjithëse kanë kaluar mbi 70 vjet nga përmbysja e sistemit nazist, dramat dhe filmat mbi genocidin nazist janë nga më të preferuarat. Si shembull do t’ju sillja filmin “La vita e Bella” me aktorin e njohur Roberto Benigni që fitoi edhe çmimin presticioz “Oskar”.

Atëherë mua më lind pyetja e natyrshme: Përse kjo heshtje? Në rast se monodrama nuk i përmbahej normave të caktuara të gjinisë së saj mendoj se duhej të ma kishin thënë hapur se ajo nuk ia vlen si e tillë. Por, sipas vlerësimit të motrës time dhe të nderuarit Pullumb Kulla, monodrama përputhet me të gjitha të dhënat që duhet të ketë një vepër e tillë. Atëherë përse hezitojnë të kthejnë një përgjgije/ Unë kam nevojë për përgjigje dhe ata duhet të ma kthejnë. Atëherë mua më lind dyshimi se shkaku i moskthimit të përgjigjes është se nuk guxojnë të flasin për një vepër që është në kundërshtim me normat e botkuptimit të sotëm që ne e quajmë demokratik.

Çfarë paraqet në të vërtetë monodrama? Agron Canajn, biri i një komandanti partizan rënë në luftë përkrah një luftëtari nacionalist, e thërrasin të ngrihet nga varri dhe të tregojë historinë e tij. Ai ngrihet, hedh vështrimin rreth e rrotul dhe në mes së turmës që përshëndet ndryshimin e sistemit dallon ish-hetuesin dhe ish-operativin e sigurimit që mbanin leksione demokracie. Dallon edhe ish-miun e birucave që ia kishin futur në qeli për të zbuluar atë që nuk kishte ndodhur dhe që sot ishte në krye të një shoqatë të përndjekurish politikë. Kjo gjë e nenveriti. Megjithatë tregoi historine e tij.

I ati kishte rënë në një betejë që forcat partizane së bashku me ato nacionaliste zhvillonin me forcat pushtuese dhe bie së bashku me nje fqinjin e tij nacionalist. Sipas amanetit të tij i varrosin të dy pranë e pranë. Pas përfundimit të luftës, fitimtarët i kërkojnë nënës së Agronit ta heqin të shoqin nga varri pranë një nacionalisti, por ajo nuk pranon. Atëherë ata heqin nacionalistin, eshtrat e të cilit nuk dihet se ku i hodhën,

Agroni mbaroi studimet e larta në Pragë për inxhinieri elektrike. Emërohet kryeinxhinier në ndërmarrjen elektrike të qytetit. Dashurohet me Lumton, drejtoreshë në një shkollë të mesme dhe martohen. Nga martesa u lind nje vajzë, Rida. Ne ndërmarrje Agroni zuri shoqëri me dy kolegë të tij por që kishin cene në biografi dhe që ishin në shënjestër të Sigurimit të Shtetit. I kërkojnë edhe Agronit që t’i survejojë por ai nuk pranon. Së fundi e arrestojnë. Ai vazhdon të rezistojë. I fusin në qeli edhe miun e birucave që tashmë ishte kryetar shoqate. Së fundi, operativi dhe hetuesi tentojnë të përdhunojnë gruan dhe vajzën 15 vjeçare në sytë e tij. Detyrohet të pranojë gjithçka. Shokët e tij arrestohen. Njeri ekzekutohet ndërsa tjetri, së bashku me Agronin dënohen me burg.

Ndërkohë gruaja dhe vajza ndahen nga kjo jetë. Pasi mbaron dënimin kthehet në shtëpi. Gjen vetëm nënë plakë. Ajo i jep një letër që ia kishte shkruar e shoqja para vdekjes. Në të ajo i shkruante se kriminelët, pas ballafaqimit me të, i kishin përdhunuar dhe vajza që kishte pësuar krizë nervore hidhet nga ballkoni ndërsa ajo, kur konstatoi se kishte mbetur shtatzanë helmoi veten. Tronditja ishte e jashtëzakonshme. Nuk vonoi shumë edhe ai u nda nga kjo botë.

Kjo ishte historia që tregoi Agroni. Por kur konstatoi se në Shqipëri vazhdonin të sundonin operativët, hetuesit dhe mijtë e birucave të sistemit të përmbysur nuk mund të qëndronte më, por kthehet në banesën e përjetëshme.

Më falni nëse u zgjata pak në këtë histori por e bëra qëllimisht që ju të kuptoni se përse të gjithë ata që u dërgova monodramën time nuk guxuan të kthenin përgjgije. Nuk guxuan pasi një përgjigje do të zgjonte mërinë e hienave që kanë zaptuar artin dhe gjithë jetën e këtij kombi.

Të gjithë atyre që u kam përmendur emrat do t’ju lutesha, po të munden, të më kthejnë

përgjigje për sa kam shkruar. Në rast se nuk munden ua lë në dorë lexuesve të japin gjykimin e tyre.

Këtë shkrim mendova t’ua dërgoj organeve të shtypit të shkruar por, duke u nisur nga eksperienca e shkrimeve të tjera që nuk kanë denjuar t’i botojnë, po e botoj në mediat elektronike që, për të qenë realist,janë kthyer në pasqyrën e vërtetë të shtypit të lirë.

In memoriam Fatbardh Kupit

February 29, 2016 by dgreca

In memoriam Fatbardh Kupit

Nga Reshat KRIPA/*

Ditën e martë, datë 23 shkurt 2016, ora 16.30, ndërroi jetë në spitalin North Shore Hospital – Long Island, New York, një nga qëndrestarët më të mëdhenj të rezistencës antikomuniste në Shqipëri, i paepuri miku ynë Fatbardh Kupi. Ndërroi jetë po në atë spital ku 40 vjet më parë, më 7 korrik 1976, kishte ndërruar jetë edhe ati i tij, një nga aktivistët më të shquar të çështjes kombëtare në periudhën e Luftës së Dytë botërore dhe pas saj.

I dashur miku ynë Bardhi! Deshëm të të kishim gjithmonë pranë, gjithmonë në krye të rrugës që kishim nisur së bashku, sepse kishim nevojë për prezencën tënde, për fjalën tënde. Ndonëse ishe larg nga ne përsëri të ndjenim në krahun tonë në luftën për një Shqipëri me të vërtetë demokratike me tipare perëndimore. Por ti ike. Zoti kishte vendosur të të merrte pranë vetes dhe Zoti gjithmonë zgjedh më të mirët dhe ti ishe më i miri.

Çfarë të të kujtojmë më parë i dashur vëlla, Ishe pothuajse fëmi kur u detyrove të përballeshe me dallgët e tufanit të tmerrshëm që kishte mbuluar vendin. Megjithatë ti nuk u theve. Ato dallgë i përballove me krenari dhe dinjitet. Nuk të thyen as internimet, as burgosjet dhe as endjet nga një krahinë e vendit në tjetrën, nga jugu në veri dhe përsëri nga veriu në jug.

Bijtë e një familje fisnike e tregojnë veten edhe në rrethana shumë të vështira. Po, Bardhi i dashur, ti i mbijetove asaj kohe barbare, i mbijetove sepse në venat e tua rridhte gjak Kupi, gjak fisniku dhe në këto çaste më kujtohet një frazë e filozofit të shquar Niçe:

Ekziston vetëm fisnikëria e lindjes, fisnikëria e gjakut. Vetëm shpirti fisnikëron, por më parë duhet diçka që të fisnikërojë shpirtin. Çfarë duhet atëhere? Gjaku…

Dhe ky gjak nuk të mungonte ty, i dashur vëlla! Fisnikërinë e familjeve të mëdha nuk mund ta errësojnë klithmat e korbave të zinj. U linde dhe u burrerove në një familje të madhe krutane që brez pas brezi kishte luftuar për këtë Shqipëri dhe ti ishe krenar për prejardhjen tënde. Ja si iu përgjigje një gazetari që të kërkoi të flisje për jetën tënde në burgjet dhe kampet e diktaturës komuniste:

Gjatë gjithë jetës kam jetuar me krenarinë e babait tim, që i vuri gjoksin luftës në Durrës dhe i priti fashistët me luftë. Vuajtjet e mia janë të vogla para madhështisë së babait tim. Shkruani për atë se ma lehtësoni dhimbjen dhe mallin.”

Duke lexuar këto fjalë para syve na del figura e shquar e atit tuaj, të paharruarit Abaz Kupi. E shohim atë që qysh pa mbushur 20 vjeç, të grisë flamurin turk dhe të ngrejë flamurin shqiptar me zhgabën dykrenore në mes, si pasojë e së cilës detyrohet të marrë arratinë maleve të Shqipërisë për t’i shpëtuar hordhive turke. E shohim atë me parinë e Krujës duke luftuar me bandat e Haxhi Qamilit më 1914. E shohim në vitin 1920 kur me formimin e Qeverisë Kombëtare të dalë nga Kongresi i Lushnjes, lufton kundër malazesve në Koplik së bashku me Ahmet Zogun. E shohim si komandant i xhandarmërisë shqiptare, me gradën major, me shpalljen e Ahmet Zogut mbret i Shqipërisë, detyrë që e mbajti deri në vitin 1934

Por në një mënyrë madhështore e shohim më 7 prill 1939 ku organizoi dhe udhëhoqi rezizstencën e popullit shqiptar kundër okupacionit fashist. Me pushtimin e Shqipërisë u detyrua të emigronte në Turqi. Me hyrjen e Bitanisë së Madhe në luftë i lindi idea e organizimit të rezistencës në Shqipëri. Kthehet në Kosovë, ku i pritur nga një figurë tjetër e shquar kombëtare, Gani Kryeziu, takon kolonelët anglezë Stirling dhe Dayrell Oakley-Hill me ndihmën e të cilëve kthehet në Shqipëri dhe vendoset, së bashku me të vëllanë, Ibrahimin, në krye të rezistencës antifashiste, me ndihmën edhe të përfaqësuesit anglez Julian Amery.

Ishte dishepull i mendimit se shqipëtarët duhet të mblidheshin “Pa dallim feje, krahine dhe ideje”, për të zbuar armikun e përbashkët. Për këtë, më 16 shtator 1942, u bë një nga organizatorët dhe pjesëmarrësit aktivë të Konferencës së Pezës ku zgjidhet anëtar i Frontit Nacional-Çlirimtar. Më 26 korrik 1943, së bashku me Mit-hat Frashërin bëhet nismëtar i Konferencës së Tapizës dhe, më 1 gusht, i Konferencës së Mukjes ku përfaqësuesit e Frontit Nacional-Çlirimtar dhe ata të Ballit Kombëtar nënshkruan aktin historik të bashkëpunimit në luftë kundër okupatorit për një Shqipëri Etnike, marëveshje që ende pa iu tharrë boja, nën shtytjen e emisarëve jugosllavë Dushan Mugosha dhe Miladin Popoviç, u hodh poshtë nga komunistët të drejtuar nga Enver Hoxha.

Një parullë tjetër filloi të qarkullojë në rradhët e komunistëve. Ajo tashmë nuk i ngjante asaj të parës, nuk ishte për vëllazërimin e forcave politike. Kjo parullë ishte “Pushteti buron nga gryka e pushkës”. Me pak fjalë synimi i komunistëve për të marrë pushtetin me çdo kusht, duke mos marrë parasysh se një gjë e tillë donte të thoshte që shqiptarët të derdhnin gjakun me njeri-tjetrin. Dhe vllavrasja filloi.

Në këto kushte Abaz Kupi formoi Lëvizjen e Legalitetit dhe vazhdoi luftën, kësaj here në dy drejtime si kundër pushtuesve gjermanë ashtu edhe komunistëve. Në krah të forcave të tij qëndronin edhe përfaqësuesit anglez Billy McLean dhe David Smiley. Kjo vazhdoi deri më 24 tetor 1944 ku, i detyruar nga gjendja e rëndë drejt së cilës po shkonte vendi, detyrohet të largohet nga atdheu së bashku me dy djemtë, Petritin dhe Rustemin dhe të vendoset në Brindizi.

Lufta e tij për një Shqipëri të lirë vazhdon. Është ndër organizatorët e bashkimit politik të emigrantëve shqiptarë duke u bërë pjesëmarrës i “Komitetit Shqipëria e Lirë” me në krye Mit-hat Frashërin dhe më pas Hasan Dostin. Më 7 korrik 1949 emërohet president i bashkimit të forcave ushtarake, organizëm i operacioneve për rrëzimin e regjimit komunist në Shqipëri., organizuar nga “Komiteti Shqipëria e Lirë Në vitin 1968 zhvendoset në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku mbyll sytë në vitin 1976 në New York.

Një jetë e tillë e lavdishme nuk kishte se si të mos reflektonte edhe në jetën e Bardhit. Krenaria e tij për të atin ishte fare e ligjëshme. Por rruga nëpër të cilën ai kaloi ishte mjaft e ashpër dhe vazhdoi gjatë. Ato i filluan qysh në qershor të vitit 1939 ku së bashku me të gjithë familjen fashistët i internuan në Himarë. Por kjo nuk mjaftoi. Një urdhër tjetër i degdisi në Itali ku ndejtën më shumë se një muaj në burgun e Brindisit dhe më pas i internuan në Siena ku qëndruan deri në vitin 1942. Në atë kohë Bardhi i vogël nuk ishte më shumë se 12 vjeç.

Me vendosjen e sistemit komunist Bardhin nuk e priste gjë tjetër veçse burgosja në vitin 1945, ku qëndroi deri në vitin 1951. E internuan në ish kështjellën e Ali Pashë Tepelenës në Porto Palermo të Himarës. Ndërkohë familja ndodhej në kampin e tmerrshëm të Tepelenës. Pas pak kohe edhe Bardhin e çuan në këtë kamp. Një ngjarje tragjike kishte ndodhur në familjen Kupi pak vite më parë. Po transferoheshin nga kampi i Beratit për në Tepelenë. Në afërsi të Përmetit, befas njëra nga makinat frenoi papritur. Njerëzit që ishin ngjeshur sipër fluturuan dhe ranë në greminë. Shumë u plagosën, Por Fadil Petrela dhe e shoqja Xhumaja, motra e Bardhit, nuk u ngritën më. Në gjirin e Xhumasë qëndronte e shtrënguar fort fëmija gjashtë muajshe që nëna e kishte mbështjellë rreth vetes për ta mbrojtur. Fëmija shpëtoi mrekullisht së bashku me motrat dhe vëllezërit e saj. Ishin të internuarit që u kujdesën për rritjen e jetimëve.

Odisea e Bardhit vazhdoi më pas në kampin e internimit në Kuç të Vlorës, në Gradishtë dhe Savër ku, në vitin 1981, e arrestojnë për së dyti herë prej nga lirohet në vitin 1989, vit në të cilin komunizmi kishte marrë rrokullimën. 50 vjet të kaluara nëpër burgje dhe kampe të tmerrshme. A ka ndonjë vend tjetër të botës ku të ketë ndodhur një tragjedi e tillë? Ne nuk e dimë. Po ta dini ju, ju lutem na i thoni. Por çudia më e madhe është pathyeshmëria e individit që nuk u përul para asnjë vështirësie të imponuar nga kriminelët e kohës. Ky individ ishte Fatbardh Kupi.

Së fundi sistemi komunist u shemb. Vrrulli i një populli të shtypur rrëzoi përmendoren e diktatorit. Të përndjekurit politikë nga regjimi i përmbysur u grupuan në shoqatën e tyre të drejtuar nga një figurë tjetër e nderuar, plaku i urtë Osman Kazazi me një jetë të tërë në burg. Bardhi nuk mund të rinte i mënjanuar. Ai ishte nga nismëtarët e kësaj shoqate dhe u zgjodh ndër drejtuesit e saj. Me një qetësi të jashtëzakonshme dhe një pjekuri prej të urti dinte t’u jepte zgjidhje problemeve që u dilnin dhe fjala e shoqatës ishte ligj për të ardhmen e vendit. Ishte nisma e kësaj shoqate që bëri të mundur realizimin e disa të drejtave të mohuara në të kaluarën. U arsimuan një pjesë e mirë e tyre. U punësuan në detyra të rëndësishme të shtetit. U strehuan ata që kishin nevojë. U miratua edhe ligji për statusin e tyre.

Por kjo nuk vazhdoi gjatë. Duke rrëzuar përmendoren e diktatorit ne menduam se, së bashku me të, kishim rrëzuar dhe shpirtin e tiranit. Por u gabuam. Ne kishim rrëzuar vetëm bronxin e atij monumenti, ndërsa shpirtin e tiranit e kishim lënë të lirë të endej si hije nëpër Shqipëri dhe të përgatiste tragjedi të tjera, madje edhe më të egra. Kjo ndodhi në vitin 1997 kur falangat e përbëra nga ish-xhelatët e dikurshëm që kishin ngelur të padënuar për krimet e tyre, madje një pjesë kishin arritur majat e politikës apo pinjollët e tyre, përmbysën gjithçka të mirë që ishte ndërtuar në ato gjashtë vjet. Pasojat qenë fatale. Kudo të shihte syri vetëm djegie dhe grabitje. Viktima të kësaj tragjedie u bëmë përsëri ne. Përsëri u vramë. Hienat e kuqe filluan të vrasin bijtë tanë më të mirë që shërbenin në organet e Ministrisë së Brendëshme apo SHIK-ut. Çuditërisht asnjë ish-komunist nuk e pësoi.

Në këto kushte Bardhi nuk mund të duronte më. Ëndrra e tij për një Shqipëri të lirë dhe demokratike ishte shuar sapo kishte lindur. Me dhimbje mori rrugën e mërgimit. Shkoi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ashtu si ati i tij dikur. Ashtu si i ati, edhe Bardhi nuk ndenji duarkryq atje. U aktivizua në organizatën “Vatra” dhe me shqipëtarët e tjerë që ëndërronin për një Shqipëri ndryshe nga kjo që ishte vendosur dhe me këtë ëndërr i mbylli sytë në atë pasditen e 23 shkrtit 2016.

Më datën 27 shkurt 2016 trupi i tij u vendos në banesën e përherëshme ndërsa shpirti i pastër fluturoi lart në parajsën qiellore.

* Shoqata Antikomuniste e të Përndjekurve Politikë të Shqipërisë