Sami repishti – Page 19 – Dielli

NGA GJERMANIA- NJI QYTETNIM QË NDERON!

July 10, 2013 by dgreca

Nga Prof. SAMI REPISHTI/

Sot ata nuk ndigjojnë fjalën ma fisnike: “Kërkojmë falje!”. Dhe as që do ta ndigjojnë nga ata që përsërisin: “Nuk e ndiej veten fajtor! Nuk kam ba asnji faj!”. Dhe mbas pak vitesh, nuk do të mbetet viktimë e gjallë që ta ndigjojë shprehjen “Kërkojmë falje!”. Por kjo mund të arrihet vetëm kur të ndërgjegjsohemi ashtu si populli i qytetnuem gjerman!

Lexova në faqen “Balkanweb” nji lajm me titull: “Masakra e Borovës pas 70 vje-tëve…”, dhanë nga autorja Enkelajda Skënderasi, të cilën e falënderoj përzemërsisht. “Masakra e Borovës”, nji fshat afër Ersekës, ashtë nji nga “haraçet” e shumëta të luftës kundër okupatorit nazist gjatë Luftës së Dytë Botërore, që nji popull krenar shqiptar do të paguente për arsye të qëndrimit të tij rezistues kundër së “Keqes së madhe”, nazizmit, që mundonte të gjithë Europën e okupueme. Sot kujtojmë me dhimbje e mirënjohje viktimët e pafajshme – 107 burra, gra e fëmijë – që u masakruen barbarisht nga xhelatët nazistë gjermanë, të cilët në atë ditë fatale të 6 korrikut 1943 dogjën edhe fshatin e Borovës martire. Por në këtë përkujtim të përvitëshëm, kësaj radhe mori pjesë edhe nji i huej, gjerman i paftuem dhe i panjohun, por me ndjenja fisnike e njerëzore të pastërta. Ky i “huej” ishte qytetari gjerman z. Marcus Burger, i biri i xhelatit nazist Anton Burger, reparti ushtarak i të cilit ekzekutoi urdhnin e Komandës Gjermane për masakrën e Borovës më 6 korrik 1943. “70 vite ma parë, deklaroi z. Burger, babaj im ka qenë në këtë vend dhe ajo çka ka ndodhur në 6 korrik 1943 në Borovë, mua më sjellë pamjen e babajt vërdallë. Ai nuk tregoi kurr për Borovën, nuk fliste zakonisht për luftën shkatërruese, e cila kishte sjellë shumë dhimbje, dëshprim dhe urrejtje për shumë njerëz në Europë. Vetëm dy vjet ma parë dhe nji vit mbasi babaj im kishte vdekur, munda të gjej ditarin e babajt tim, i cili fliste për Borovën. Ishte nji keqardhje shumë e thellë, dhe nuk mund të përshkruej ndjenjat e mia nga ajo ditë, dhe veçanërisht sot. Nuk jam këtu të zvogloj dhimbjen dhe keqardhjen. E vetmja gjë që unë jam i aftë të bëj është që të ndaj këto përkujtime me ju dhe t’ju kërkoj falje për atë që ka bërë babaj im këtu. Kurr nuk do të harroj të kaluemen, por sot së bashku, si qytetarë europianë, së bashku të ndërtojme urat e miqësisë që janë të domosdoshme për të ardhmen tonë dhe të fëmijve”, deklaroi Marcus Burger. Tue lexue komentet e bame për këtë njoftim, kuptohet lehtë efekti bamirës i aktit çlirues të qytetarit gjerman Marcus Burger. “Masakra ishte e tmerrshme, falja që kërkoi djali i gjermanit mendoj se është qytetari”. “Qytetar i vërtetë gjerman. Bravo!”. “…Nji gjerman që gjen përgjegjsinë e babajt vjen e kërkon falje. Na mungon civilizim në këto toka!” etj. Revista amerikane “TIME” (26 nandor 2012, f.64) përmbante nji pyetsor me 10 pika për zonjën Katrin Himmler, mbesë e kryekriminelit nazist Himmler, shef i shërbimeve sekrete të kryekriminelit A. Hitler, e martueme me nji djal izraelit. “(Me jetue me këtë trashëgim)… ka qenë gjithherë nji peshë e randë për familjen tonë, – deklaroi ajo, – “por babaj im fliste gjithherë haptas (për krimet naziste të xhelatit Himmler). Filmi ‘Holokaust’ më tronditi dhe kuptova se xhaxhai ka qenë përgjegjës kryesor”. E pyetun se çfarë mendon ajo për zonjën Betty Goering, mbesë e ish mareshalit nazist Herman Goering, që ka vendosë mos me lindë fëmijë, kështu që të shuhet kjo farë e keqe, zonja K. Himmler përgjegji: “Ka shumë të tjerë fajtorë të krimeve të tyne në Gjermani që kanë vendosë mos me lindë fëmijë…. Por unë mendoj se nji mentalitet i këtill influencohet nga ‘teoria e gjakut të pastër’ nazist. Për mue, tha ajo, ka randësi natyra e edukimit dhe kalimi i përvojës sime te të tjerët”. E pyetun për djalin e saj 13-vjeçar, ajo përgjigjet se ai din gjithçka (nga shkolla), por nuk ashtë problem i mprehtë për mue. Unë vuej ende!”. E pyetun si ndjehet që ka martue me nji izraelit, baba i të cilit ka mbijetue Holokaustin, ajo u përgjegj: “…Na bisedojmë haptazi për këtë… Prindët tonë, nga të dy palët, janë mendjehapun dhe tolerantë. Prindët tonë janë miq të mirë. Të dy familjet tona janë të bindun se nuk ndihmon nji ndamje e botës në ‘të mirë’ dhe në ‘të këqij’ mbas kaq breznishë, por ashtë e nevojshme me komunikue njeni me tjetrin”. Gjatë qëndrimit tim si student në Universitetin Sorbonne të Parisit (1970-1971) kam pasë rastin të shoqënohem me nji studenteshë gjermane që punonte, ashtu si unë, në tezen e doktoratit. Le ta quejmë Marlenë. Gjatë nji bisede miqësore, i tregova se ishe refugjat politik, ish-i dënuem nga regjimi komunist në Shqipëri. Gjendja e ime rriti kuriozitetin e Marlenës dhe nevojen për bisedë politike. Marlene me tregoi se ishte largue definitivisht nga familja e prindëve për arsye të natyrës morale. “Babaj im, më tregoi ajo, ka qenë zyrtar i naltë civil gjatë regjimit nazist në Gjermani. Ai nuk ka qenë as anëtar i Partisë Nacional-Socialiste, as në shërbim të policisë së mshehtë naziste. Po unë, vazhdoi ajo, e informueme për diktaturën naziste dhe krimet e saj të pafalëshme, nuk mund të pranojshe spjegimet e shfajësimit të babës. Nji ditë diskutimi u acarue. Unë humba durimin dhe i thashë babajt haptazi: ’Nuk mund të banoj bashkë me ty nën të njëjtën çati!’. Mora valixhen dhe që nga ajo ditë nuk kam komunikue me prindët e mi. Edhe sot unë e dënoj randë babajn tim…”. Atë ditë kuptova si duhet shkallën e naltë të procesit të de-nazifikimit në Gjermani. Masakra e Borovës e 6 korrikut 1943 dhe regjimi diktatorial i PPSH/PPSH për 45 vjet të gjata në Shqipëri janë dy pamje që përjashtojnë njena-tjetrën: bota e viktimës së pafajshme nga njena anë, dhe bota e krimit të pajustifikueshëm nga ana tjetër. Për fat të keq, kjo botë e krimit zgjati shumë; dy brezëni lindën dhe u rritën nën hijen e katër kalorësve të Apokalipsit komunist: gënjeshtër, urrejtje, terror dhe vorfëni. Viktimët e këtij absurditeti monstruoz e megjithatë të dëshiruem, janë akoma gjallë. Dhe akoma ma keq: fajtorët e krimeve makabre të kryeme nga komunistët në Shqipëri – nëse nuk kanë vdekë – kanë lanë mbrapa nji brezëni të papjekun dhe të pandërgjegjshme për përgjegjësinë e krimeve të prindëve të tyne. “Shteti” shqiptar ka dështue plotësisht në përpjekjen e tij me demaskue nji të kalueme sa të turpshme, aq edhe kriminale. As krimi, as krimineli nuk janë vue përball ligjit. Asnji masë edukative nuk ashtë ndërmarrë me nxjerrë në dritë të vërtetën tronditëse, dhe me riedukue rininë shqiptare me frymën e përgjegjsisë ndaj shoqënisë, dhe domosdoshmëninë e shtetit ligjor. Shkollat dhe tekstet shkollore, muzeumet, institucionet kulturore dhe artistike, klubet, shoqënitë e ndryshme nuk kanë marrë përsipër demaskimin e murtajës komuniste dhe rindërtimin moral të shoqënisë shqiptare, sot akoma e smurë, ndërsa në Gjermani dënohet me burgim shpërndamja dhe botimi i materialeve naziste, në Shqiperi kemi pesë parti politike që përpiqen me ringjallë “të kaluarën komuniste” dhe lejohen nga ligji. Funerale madhështore mbahen për kryekriminelë. Prandej, shqiptarët janë sot dëshmitarë të fenomeneve negative të “respektit” për diktatorin dhe diktaturën, tue vra kështu përfundimisht ndërgjegjen e shqiptarit me dinjitet. Lënia mbas dore e ish-të persekutuemëve – e sidomos poshtërimi zyrtar i grevistëve që sakrifikuen jetën për të drejtat e tyne, – janë sjellje skandaloze dhe të pafalshme. Sot Gjermania ndihmon procesin e pajtimit dhe të faljes së fajit sepse ka ndërgjegjen e pastër që ka de-nazifikue vendin. Shqipëria vuen akoma nën peshën e ndjesive të urrejtjes dhe mospërfilljes… pa shpresë përmirësimi. Pavarësisht nga orientimi politik i seicilit nga ne, mendoj se herojt, dëshmorët dhe të persekutuemit gjatë 45 vjetëve të terrorit të murtajës komuniste në Shqipëri janë sot heroj të rezistencës antidiktatoriale dhe duhen shikue si “kapitali moral i shoqënisë demokratike shqiptare”. Ashtu si kanë qenë herojt e rezistencës kundër okupatorit gjatë pushtimit fashisto-nazist. Ata që mbijetuen janë bërthama e shëndoshë e nji shoqënie civile shqiptare, elementi ma i përshtatshëm për ndërtimin e Shqipërisë së re demokratike. Ashtu si janë… “leckamanë”! Shtypje e mjerime të pabesueshme kanë pësue “leckamanët” e sotshëm për 45 vite të gjata: burra, gra, fëmijë, familje të tana që nuk thyen asnji ligj, që nuk shkaktuen asnji dam, dhe që kontribuen fuqimisht e në çdo mënyrë në ndertimin e vendit të tyne, vendit tonë të përbashkët, në mirëqenjen e popullit të tyne, me pranga në duer, me kamxhik në kurriz dhe me vendosmëninë e patundun me mbrojtë këtë tokë Nane – që i përbuzi gjatë gjithë jetës së tyne….! Kjo ashtë edhe tragjedia e tyne! Sot ata nuk ndigjojnë fjalën ma fisnike: “Kërkojmë falje!”. Dhe as që do ta ndigjojnë nga ata që përsërisin: “Nuk e ndiej veten fajtor! Nuk kam ba asnji faj!”. Dhe mbas pak vitesh, nuk do të mbetet viktimë e gjallë që ta ndigjojë shprehjen “Kërkojmë falje!”. Por kjo mund të arrihet vetëm kur të ndërgjegjsohemi ashtu si populli i qytetnuem gjerman!

Albert Einstein in Albania and the Albanian Passport

July 10, 2013 by dgreca

(“A friend in need, is a friend, indeed!” American proverb)/
By Sami Repishti/
(Note: After the devolution of the Soviet Empire, and the fall of the Communist regime in Albania(1990-1991),the secretive activities of the ruling Communist class began to appear, mainly in the daily press and TV programs. We find Memoirs, as well as books researched by Albanian and non-Albanian scholars. The horrific system of the criminal Sigurimi i Shtetit (the political secret Communist police) came out to light especially by the narratives offered to the general public by the victims of the tyranny: tens of thousands of them- arrested, tortured, jailed or interned in the dozens of internal concentration camps, oftentimes for full; 45 years.
An atmosphere of “catharsis” brought a sigh of relief for the victims, their families, and a society kept in darkness for decades by the cruelest political regime of all Europe. Only Cambodia and North Korea could compete with Albania in the field of inhumanity and the utterly criminal treatment of its citizens.
So secretive was the Albanian Communist Government that even acts of bravery and high morality by the local Albanians were kept secret. The subject of this article is to reveal one of those acts., and to bring to the attention of the world public at large a small event of major consequence, which grew in importance especially after the horrific experience of W.W.II Crimes in general and the phenomenon of Holocaust, (better known as Shoah) in particular stunned the world. There, we all saw how low humanity had stooped, and how far man’s cruelty towards man had gone.
Lately, a surge in investigating the biography of Albert Einstein, the world known German scientist of Jewish origin and his Albanian episode has been noted in Albania., too. Among others, there was a detailed article by the journalist Bardhyl Berberi, published in the Albanian newspaper SHEKULLI of January 18,2009 (pp.18,19) and titled: “The physician from Pogradec Who Secured an Albanian Passport for Albert Einstein”.
We thought that an English version of this article written in Albanian could help the reader have a better understanding of a moment, in 1931, of Einstein’s life, the risks he encountered, and the opportunities offered to him.
The central figure here is the late Dr. Jani Basho, the young physician graduate of the University of Vienna (Austria) Medical School, who upon his return to Albania was appointed physician of the Albanian Royal Court. It is in this capacity that he had the chance to do “a good deed” as a righteous person, for an individual who had reached world fame, and had distinguished himself in the forefront of scientific research, Dr.Albert Einstein.
Dr. Basho met Dr. Einstein through an Albanian friend in Vienna, the well-known actor and artist Alexander Moisiu, a longtime friend of Dr. Einstein.
Recently, this episode in the life of the great Dr. Einstein was also reported by the Wikipedia with the following text::
“…In 1935, Einstein transited to the United States via Albania. He stayed in Durres for three days as a guest at the Albanian royal mansion. Equipped with an Albanian passport, he continued his journey to the United States. The gesture of the Albanian royalty of King Zog is said to be part of the traditional Albanian besa (honor) according to which many Jews (including Einstein) were saved from Nazi forces prior to and during W.W II
*
The text :
“The physician from Pogradec who supplied Albert Einstein with an Albanian passport.”
In one of the narrow streets, characteristic of the town of Pogradec, quarters of Burima, a two-story villa is located, immersed between a flower garden and an orchard of apples and a vineyard, on the right side of the old city church. A national flag flies from the building’s upper floor. It’s the house of the Basho family, presently owned by Dr. Jovan Basho, assistant professor, and chief of medical services at the “Mother Teresa University Medical Center“, in Tirana.
As soon as you enter the house, you find yourself facing a portrait of the great German scientist Albert Einstein, placed in the most visible spot of the house. The attraction the photo commands doesn’t surprise the members of the Basho family. They talk of how Albert Einstein was a good friend of their family; adding that, the great scientist thanks to the contacts he had in Vienna with the renown physician Dr. Jani Basho (who upon his return to Albania was assigned to be the personal physician of King Zog I) came to Albania in April 1931. At that time, Einstein felt threatened by Nazi elements because of his Jewish origins. Later,. He was given an Albanian passport, allowed to leave the country, and eventually to travel to the United States.
What are the fact to corroborate the Albanian “citizenship” of Albert Einstein?

Document
In the Old Register of the year 1931, AKO 31, page 31/1,Municipality of Pogradec,we read this Note:
“Today, April 10,1931, came to the Municipality Offices of Pogradec (Albania) Dr. Jani Basho, born in 1892, in the town quarters of Burima, Pogradec, son of Kozma and Anastasia , personal physician of His Majesty the King Zog I, This Municipality, prov ided Albert Einstein with a confirmation document, and a certificate declaring him a citizen of the town of Pogradec, quarters of Burima.
Municipality Official The Guarantor:
Reis Asllani Dr. Jani Basho
——————————————————————————————————-
Dr. Jani Basho, after finishing his medical studies with excellent results in Vienna, was appointed to be the personal physician of King Zog I. In his personal notes, collected by his nephew, Dr. Jovan Basho,. the late Dr. Basho wrote in detail about this moment.
It was December 16, 1930. After dinner, King Zog I felt great stomach pains. Dr. Basho checked the patient , and advised him to lie down and take a rest in bed. According to Dr Basho the King was suffering from intestinal problems for two years. It was necessary to make a more definite diagnosis. Two days later, King Zog called Dr. Basho, instructing him to prepare for a trip to Rome, where the King would undergo extensive tests. Dr. Basho responded that it was the right of the King to decide, but at the same time, volunteered his professional advise, that it would be better for the King to go to Vienna, instead. The King approved.
On the eve of January 28, (1931) the official Albanian group, supplied with passports containing false names to keep the holders’ anonymity, left the port of Durres on an Italian warship, arriving at Trieste the next day. The personal train of the (Italian) King Vittorio Emanuele was waiting to bring them to Vienna. King Zog settled at the Imperial Hotel.
In Vienna, Dr. Basho met with his professors and some new friends; among them, the renowned Albanian actor and artist Alexander Moisiu. During these meeting, he was presented with a request. A.Moisiu’s friend, Albert Einstein, was in danger, hunted as a Jew by German Nazi elements, and had to leave Vienna. However, it was not possible since his German passport had been taken away A possible solution was suggested: since he was the personal physician of King Zog, he was asked to intervene with the King and obtain an Albanian passport for Einstein.
After a series of thorough medical tests and analysis done to the King Zog by the best Vienna physicians, especially by Professor Hollznech – who took more than 30 x-rays to properly determine the diagnosis- in a moment of relaxation, as the king was having a cup of tea with the doctor in the halls of the Hotel, Dr. Jani Basho addressed King Zog with the request to provide the scientist Albert Einstein with an Albanian passport, since his life (in Vienna) was in danger. The King listened as his personal physician presented the request in full. The response was positive. Added the King :” Tell him (Einstein) to come to Albania. First, you, Dr. Jani who comes from Pogradec make him a resident of your town of Pogradec; later we will supply him with an Albanian passport”.
In his “Memoirs” Dr. Jani explains that when he made the request, the King was in good mood. That evening, they both went to the Vienna Operahaus to see the performance of Verdi’s. When they left through a side exit, two cars were waiting for them. The first car was for the King, his personal bodyguard, and Mr. Ekrem Libohova.
“As soon as we entered the car” remembers Dr. Jani Basho, “we heard gun shots coming from both right and left. Llesh (Topallaj, the bodyguard) fell to the ground. Ekrem Libohova was wounded in the leg. The King fell into his knees, pulled out his gun from his belt. positioned himself and began to shoot in the direction of the assailants”.
Dr. Jani Basho described how he went to the King right away asking him whether he was hurt. The King responded that he was fine, but instructed the doctor to look after the others.” I went to see Topallaj (the bodyguard) and realized that he was dead, hit by a bullet that cut the cardiac artery in the neck. Then I went and tied Mr. Libohova’s leg to stop hemorrhaging, and together we rushed to the hospital”.
“King Zog,” explained Dr. Basho “kept his promise. One day he reminded me of our conversation, and instructed to tell the scientist (Albert Einstein) to come to Albania, and receive an Albanian passport”.

What other proof confirms this story?
First, Prof. Dr. Jovan Basho who did most of the work in collecting “the memoirs” of his uncle Dr,Jani Basho, said this for the newspaper SHEKULLI:
“ Before coming to Albania, June 2002, Queen Geraldine (of Albania) gave an interview to a British journalist of the STYLE magazine. It was titled :“The Return of the Queen”. There, she indicated that Albert Einstein came to Albania and that King Zog had supplied him with an Albanian passport.
Second, the former official of the National Bank of Albania during the Zogu regime (1925-1939), Mr. Ajet Bega has confirmed to Prof.Dr.Albert Koja, former director of the Institute for Nuclear Physics, that he (Bega) had met personally the scientist Albert Einstein at the offices of the National Bank of Albania, early in 1931, when Einstein went there to do some transactions between the National Bank of Albania and the German banks.. The Bank official was unable to help him. At that moment, Albert Einstein pleaded with the clerk (Bega) to introduce him to the president of the Bank, who happened to be an Italian, in order to clarify a misunderstanding.
Mr. Bega explained that he went to the Bank’s president office informing him that Mr. Albert Einstein wanted to see him. Hearing the name Albert Einstein, the president jumped from his chair asking :”How is it possible that Albert Einstein is asking for me?”
“Who is he?” Bega asked.
“He is the greatest scientist in the world,” explained the Bank president.
Einstein cashed a check of a certain amount of money he had received as a gift from King Zog. According to official documentation, Albert Einstein went to the National Bank of Albania on April 9,1931. One day later, April 10,1931, Dr. Jani Basho received the certificate from the Municipality of Pogradec bearing Einstein’s name.. Later , by King’s direct order, an Albanian passport with Albert Einstein’s name was prepared and delivered to him, by the Ministry of Internal Affairs.. Again, according to official data. Albert Einstein’s passport had taken away by German authorities. He had traveled to the United States in December 1931, and again in 1932 with the Albanian passport supplied by King Zog, since he had no other one. Only by the end of 1932, he obtained another passport from the Swiss Government. In the meantime, the Albanian passport served him well for his needs during the 1931 and 1932 years.
“There is no doubt” stresses Prof. Dr. Jovan Basho, “that our people has the right to feel proud of the fact that it has saved thousands of Jewish lives; among them, the life of the great world scientist Albert Einstein“.

Nën hijen e Rozafës/Narrativë e jetueme

July 5, 2013 by dgreca

NGA Prof. SAMI REPISHTI/

Rreshti i gjatë i nxanësve të shkollës fillore “Oso Kuka” të lagjes Dudas, ecte me rregull, dy nga dy, të mbajtun për dore njëri me tjetrin, ashtu siç kishte porositë mësuesi. Ishte dita e caktueme për udhtim mësimor në kështjellin Rozafat. Kush nuk e njeh Rozafatin, kështjellin tremijëvjeçar në hymje të Shkodres, qytetin tim të lindjes?! Të gjithë e njohin Rozafatin! Të gjithë kanë ndigjue nga prindët e mesuesit për Rozafën, legjendën e saj të dhimbëshme, e magjepsëse: nji murojë madhështore, e pathyeshme, e ndërtueme mbi trupin e njomë të nji nusje të sakrifikueme me paqësue perënditë e zemrueme, të nji nane që lente djalin jetim nga respekti i padiskutueshëm për traditën. Ideja e sakrificës që kërkon jetë njerëzore në formen e saj ma të ashpër, ushqeu fantazinë e mbarë nji populli, nji sakrificë e zbutun vetëm nga dashunia e nanës për fëmijën, që mund edhe vdekjen. Sa ma shumë që i afroheshim kështjellit, aq ma e madhe rritej hija e tij e randë, e mbizotënuese. Me hapa të shkurtë e sy të hapun nga kureshtja e pakufi, filluem ngjitjen gjatë kalldrëmit të pashtruem. Në mendjen time përfytyroheshin skenat e tregimeve të ndigjueme nga mësuesi në klasën e historisë, ku legjenda zente vendin e parë. Vetë mësuesi na thonte se historia e Rozafës ishte aq e vjetër në kohë, saqë bashkohej me legjendën, simbas të cilës, kështjelli u ndërtue nga vigaj e katallaj të humbun në mjegullën e kohës…! Ma vonë, historia merrte ma shumë formë, me emna, vende e data të caktueme. Mësuesi na numronte me rradhë, nji nga nji, mbretën që kishin sundue mbi vendin tonë nga naltësitë e kështjellit të Rozafës, e theksonte sidomos, ata që kishin dalë fitimtarë: Bardhylin, Pleuratin, Teutën e Agronin. Nga mësuesi kuptuem se nji mbretni ilire, që shtrihej prej Dalmacie deri në Vlonë, banohej nga populli ilir, punëtor e guximtar. Këtu, zani i tij ngrihej, e me gojën plot na siguronte se na, fëmijt e prindëve shqiptarë që banojshim në këtë vend, ishim mbasardhësit e ilirëve, pa mungue me shtue se, këtë “fakt” nuk duhej t’a harrojshim asnjiherë. Në këtë gjendje, na përsëritshim me krenari se “ilir” dhe “i lirë”, ishin nji e pandame. Por kur fliste për mbretin Genc, për mbretin e fundit ilirian, të zanun rob nga romakët, që me legjione të mëdha invaduen vendin tonë ma të vogël, ai disi e ulte zanin… Thonte se u zu rob dhe e dërguen në Rome të lidhun me pranga florini. Nji trajtim i këtillë, që na dukej se nji mbret ilir i robenuem duhet ta ketë përçmue, nxiste kureshtjen tonë edhe ma shumë, e fantazia jonë fëmijnore na përcillte në kohë të lashta e vende të largëta, si Roma. Rreshti jonë u ndal në nji shesh të vogël, pak para hymjes në kështjell. Mësuesi na ftoi ta rrethojmë. Në qendër të grupit, ai filloi të na thotë se, pikërisht këtu ishte zanë rob mbreti Genc i Ilirisë. Unë u trondita nga ky zbulim i papritun dhe kaq i randësishëm. M’u duk sikur historia e lashtësisë u ba diçka e afërme, që prekej me dorë. U përpoqa me përfytyrue kohën e atëhershme dhe ngjarjet e luftës me romakët, dorëzimin e mbretit Genc, i përcjellun në Romë, i lidhun me pranga florini, ashtu si na kishte thanë mësuesi. Ushtri të mëdha, përleshje të përgjakshme, luftëtare trima që vdisshin për lirinë e vendit të tyne në kambët e Rozafës. Në fantazinë time kalojshin zhurmshëm burra kalorës me shyta, heshta e shpata, që mbajshin krenarisht mbi kokë helmeta me shqipe dykrenare si ajo e flamurit, dhe gra trimnesha ilire që ndjekshin burrat në fushën e betejës. Luftë, gjak, shkatërrim, fitore; dhe ma në fund, festime që zgjateshin disa ditë me rradhë…! Mësuesi na tregonte se ilirët e kanë pëlqye shumë venën. Na qeshim. Mandej përmbahemi kur mësuesi na thoshte se këtu, ilirët janë thye dhe se, nji konsull romak kishte vra njiqind e pesëdhetë mijë burra, gra, e fëmijë ilirë, që refuzuen nënshtrimin. Urrejtja jonë për romakët nuk kishte kufij. Të tronditun nga tregimi, filloi të zbehej kureshtja jonë për qëndresën e mbretit ilir, e shikojshim sheshin ogurzi me nji farë shqetësimi. Na dukej sikur ky akt dorëzimi nuk i përshtatej ma kuadrit të bukur idilik që mësuesi zakonisht ravijzonte gjatë mësimit të historisë së të parëve tonë. Por nuk kishte randësi! Tek na, nga nji ditë në tjetrën formohej ideja e luftë për liri. Po hidhej fara e nji tradite për sakrificë në altarin e atdheut, e nji tradite të ngulun thellë në të kaluemen që na e shihshim përherë të lavdishme. E përpunojshim atë traditë me mësim në klasë, e me fantazi fëmijnore dhe ishim gati ta vadisim si lulen e njomë, e të përkujdesemi për te. Nji ndjenjë kryenaltësie mbushte zemrat tona, sikur përgjegjsia me vazhdue atë traditë të lavdishme binte, pa asnji dyshim, mbi supet tona, të vocrrakëve të shkollës fillore, mbasardhës të ilirëve të lashtë. Hymë në kështjell! Qëndrimi i parë ishte pranë nji zgavrre guri të latuem ku pikonte pa ndërpremje uji i mbledhun në sheshin e sipërm të kështjellit. Mësuesi na tregoi se legjenda e vendoste këtu aktin e sakrificës së Rozafës, nuses së re, kur tre vëllaznit e mbuluen për së gjalli në themelet e kështjellit. Rozafa pranoi pa kundërshtue sakrificën që i kërkohej nga burri. Si nanë, ajo u lut që gjysma e trupit të mbetej jashtë ledhit të fortesës, që të shihte djalin kur të vinte, ta ushqente me qumshtin e gjiut të hapun, e ta ledhatonte atë me dorën e zbulueme. Legjenda tregonte se pikat e ujit ishin pika qumështi të dalun nga gjini i nanës së murosun për së gjalli. Të gjithë e besuem! Rreth e rrotull kështjellit pamë ledhet gjysëm të shkatërrueme, dhe muret e ndërtesave të rame nga mosha e mospërfillja. Kështjelli kishte pamjen e nji vendi të lanun mbas dore. E kaluemja e tij nuk ndriçonte ma. U kthyem në shtëpia të lodhun, plot përshtypje të thella, por me nji entuziazëm të përmbajtun që shkaktoi zhgënjimi nga gjendja e vërtetë e kështjellit! Të nesërmen, në orën e historisë, mësuesi na tregoi se, përveç mbretnive ilire, ishin edhe shumë ditë tjera lavdie të qytetit tonë që, në atë moshë, për ne ishte i gjithë vendi jonë. Ai na foli për mbretninë e Balshajve, si dhe për princat shqiptarë që luftuen pa pushim për ruejtjen e pavarësisë së krahinave të tyne. Nganjiherë, mësuesi sikur e ngadalësonte tregimin, drejtonte syte kah dritorja, e merrte nji pamje pak të trishtueme. Na e njihshim mirë atë. Kurdoherë që fliste për nji ditë të vështirë në historinë e vendit tonë, ai luente me nji laps në gishtat e dorës, shikonte kah dritorja, e dukej sikur përpiqej me gjetë fjalët e përshtatshme për ne. Na e kuptojshim se mësuesi kishte diçka të vështirë me thanë. Ai shpjegonte sulmet e barbarëve në Shqipni e Kosovë, ardhjen e sllavëve në trevat iliriane, pushtimin e tokave tona nga Venediku, e ma vonë, pushtimin turk. Sidomos për këtë të fundit, ai fliste me shumë zemërim. Por ishte pjesa që mësuesi shpjegonte ma mirë se asgja tjetër. Atëherë, ai merrte zemër, skuqej pak në fëtyrë, sytë i ndritshin e fjalët i rrjedhshin ambël, si uji që gurgullon te kroni. Ai fliste për Skënderbeun, për luftat e tij, për aftësitë e trimninë e tij të pashoqe, si dhe për dashamirësinë e tij me ushtarë e popull mbarë. Sa herë na thonte se Skënderbeu doli ngadhënjyes kundër turqve, na fluturojshim prej gëzimit. Nji nxanës mbas meje, i tha mësuesit: “Sa keq që ka vdekë Skënderbeu!”. Mësuesi buzëqeshi e vuni dorën lehtas mbi kokën e voglushit, por na të gjithë pëlqyem fjalët e shokut. Nji tjetër ditë, mësuesi na tha se në kështjellin Rozafat, shqiptarët kishin rrethue sundimtarin turk që i kishte marrë nëpër kambë dhe përsëriti dy herë se, populli ynë ishte ngritë ma shumë se pesëdhjetë herë kundër turkut, me gjithë masakrat që ushtria turke bante mbi popullsinë vendase. E na mendojshim sa i egër paska qenë ky, “turku!” Rreth pesëdhjetë vjet ma parë, na tregonte ai nji ditë, ishte mbledhë paria shqiptare në qytetin e Prizrenit, me qëllim që të hjedhte turkun jashtë tokave arbnore. – A e dini ku gjindet Prizreni?, pyeti ai. Na heshtëm. Bota jonë në atë moshë ishte mjaft e kufizueme. Vetëm nji shok përgjegji: “Po!” Mandej, ai shpjegoi se vinte nga nji familje “muhaxhirësh”, të ikun për arsye të ndjekjeve serbe në qytetin e tyne. Mësuesi u prek. “Të lumtë!”, i tha. Atë dite ndigjova për herë të parë fjalën “muhaxhir”. “Sot,” vazhdoi mësuesi, “Prizreni nuk asht ma Shqipni. Ai gjindet nën kambën e të huejit serb, e shqiptarët e ndjekun, largohen nga votrat e tyne. Ata quhen “muhaxhirë”. Ai shpjegoi se atje, në Prizren, ishte mbledhë paria me kërkue të drejtat e shqiptarëve. Me gjithë përpjekjet e tyne e luftat e përgjakshme, shqiptarët nuk kishin fitue asnji të drejtë. Mësuesi tregoi njenën mbas tjetrës ngjarjet që ndoqën Lidhjen e Prizrenit, derisa erdhi dita e pavarësisë, kur në qytetin e Vlonës kreshnike, theksoi ai, Ismail Qemali ngriti përsëri flamurin kuq-e-zi. Nuk kishte shumë kohë që shkollat në gjuhën amtare kishin fillue punën në vendin tim. Na ishim nga breznitë e para. Megjithatë, shkolla ishte ba nji faltore për të gjithë, dhe mësuesi, nji idhull dritëdhanës. Në ambientin ku isha rritë, kishte mjaft mbeturina të jetës rrugaçe të të rinjve, që shihen zakonisht në vend ku mungon shkolla e mësuesi. Unë i kujtoj mirë ato, sidomos zaniet me grupe. Shkolla u tregue nji zëvendësim shumë i suksesshëm i boshllëkut të asaj jete rrugaçe. Ndoshta, për këtë arsye, ajo u përqafue me shumë dashuni nga të gjithë. Libra në gjuhën shqipe filluen me u shtypë çdo ditë, e unë kujtoj me andje, gëzimin që ndiejsha kur në faqen e parë të librit, gjejsha të shtypun, me ngjyra të forta, flamurin kuq-e-zi. Ishte faqja e shenjtë për të gjithë. Krahas me këtë nxitje të ndjesive atdhetare që na zgjonte mësimi shqip në shkolla shqipe, e sidomos historia e shqiptarëve, na filluem me njoftë edhe gjeografinë e vendit tonë e të vendeve rreth nesh. Por kjo landë, në kundërshtim me historinë, ka qenë gjithherë e dhimbshme për ne e për mësuesin. Ai na shpjegonte se krahina të tana të “tokës nanë”, ishin shkëputë nga atdheu me forcë e pa të drejtë nga fqinjt, dhe se qindra mijëra vllazën e motra shqiptarë, nuk gëzojshin akoma lirinë që siguronte nji atdhe i lirë. Mësuesi na fliste shpeshherë për vuejtjet e tyne dhe na dhimbte zemra kur ndigjojshim tregimet e tij.

Më kujtohet Asllani, kujdestari plak i shkollës e zilja që tingëllonte në mbarim të çdo ore mësimi. Kur vinte ora e fundit, zilja e tij ishte shej gëzimi për të gjithë. Nuk kishte gja me na përmbajtë. Ngriheshim në kambë me përshëndetë mësuesin, por ai ende nuk kishte sjellë mirë shpinden, e në dhomë pëlciste biseda me za të naltë e gazi e kanga pa kontroll. Atëherë, tue palue librat me shpejtësi në çantat prej pëlhure, e tue luejtë e tue shtye njeni me tjetrin, drejtoheshin të gëzueshëm kah shtëpia. Oh, ajo pjesë e rrugës deri në shtëpi! Sa shumë fjalë gjejshim me thanë, sa shumë gazi delte nga gojët tona dhe, sa shumë kanga e re që mësojshim në klasë, përsëritej plot galdim prej nesh, voglushëve të shkollës fillore që mbushnin të gjithë lagjen me hare. Edhe Manushi, shoku i bankës sime, bashkohej me ne. Por ai lodhej shpejt. Ai kishte gjithëherë fëtyrën e zbehtë. E ama e vishte me rrobe të trasha. Flitej që kujdesohej kaq shumë, sepse ishte djalë i vetëm me katër motra. Edhe na e dojshim shumë. Ishte aq i mirë, i qetë, i sjellshëm. Nganjiherë ai mungonte, e nana e tij vraponte në shkollë me i tregue mësuesit se, “ka marrë të ftohët”, e do ta mbante djalin në shtëpi. E me të vërtetë, kur kthehej në klasë, Manushi kollitej shumë. Mbas orës tre, çdo mbasdreke ishte e jona. Vetëm dimni na ndrynte në shtëpi. Shumica nga ne nuk kishin pallto dimni, e mjaft e kalojshin stinën e shiut e të borës me këpucë të vjetra. Dhoma e mësimit nuk kishte ngrohje, e gjejshim strehim vetëm pranë zjarrit në votrat tona. Por ishim fëmij e kalojshim gjithçka pa mendue shumë. Kur kalonte dimni, puhia pranverore që lëmonte përsëri faqet tona, të kuqe si pemët që lulëzojshin bashkë me ne, na jepte jetë. Ishte koha ma e bukur për fëmijt. Ishte koha e balonave. Sa letra me ngjyra, sa ngjyra të kandshme! E, sa andje me i pa, kur nalt, në hapësinë fluturojshin tue u lëkundë, sa majtas, aq djathtas, ose drejt si qirir, si anije ajrore të drejtueme nga të vegjlit. Këtu poshtë, pa muejtë me zanë vend, qëndrojshim na, me kryenaltësinë e kapidanit të anijes që drejtonte, tue shtërngue mirë në dorë, lamshin e penit, mbështjellë rreth nji cope druni të ngjyrosun. Por çasti ma i bukur ishte, kur vinte avioni i postës. Ai fluturonte ngadalë e ulët mbi shtëpitë tona. Na kërcejshim, thirreshim si të çmendun, i lëshojshim të gjithë penin balonës që, për mendjen tonë, shkonte përmbi avionin. Oh, sa gëzim për ne, sa gëzim! Kur ngrysej dita dhe muzgu na thonte se duhej të ktheheshim në shtëpi, edhe unë u kthejsha me balonën time. E vendossha mbi raftin e librave që të mos ma shkyjnë vllaznit e vegjël. Atëherë pritsha kthimin e babës që, gjithnji, në kohë të caktueme, vinte nga faltorja e lagjes, mbasi kryente lutjet e mbramjes. Më kujtohet kur ai hynte në dhomë. Nana e të gjithë fëmijt ngriheshim në kambë. Ishte i madh nga trupi dhe, për natyrë, fliste pak. Nana na kishte mësue kështu dhe kërkonte nga ne, të rrijshim të qetë kur ai ishte në shtëpi. Më kujtohet mirë baba, dhoma e tryeza ku studionte, karrika e raftet e librave të tij. Lexonte pothuejse gjithë ditën. Si imam i lagjes, ngrihej herët cdo mëngjes, udhëhiqte lutjen e “sabahut” në xhami dhe kthehej në shtëpi. Babai im ka qenë besimtar me bindje. Kjo bindje fetare e detyronte atë me ndjekë pa mëdyshje ritet e sakrificës, gjatë festave të Bajramit. Por unë nuk u pajtojsha me këtë rit, që më dukej i egër dhe i pakuptim. Mbas ceremonisë fetare, zhvillohej riti i sakrificës. Vetë shpjegimi biblik, për mue, ishte i papranueshëm e brenda vetes, kisha formue bindjen se ishte nji traditë e gabueme. Përshtypja që kisha kur merrej dashi me forcë, mbajtja e tij nga dy burra të fortë, nji minutë heshtje për lutjen e rastit që zgjaste sa nji shekull, kasapi me thikën e mprehët që hynte thellë në fyt, gjaku që shkonte rrëke, kafsha që përpëlitej tashma e pafuqishme e lëvizjet e fundit të kambëve që ngadalësoheshin, ndërsa sytë mbylleshin njiherë e përgjithmonë, të gjitha këto në nji heshtje të plotë, më lejshin përshtypjen ma të frikshme. A qetësohen me të vërtetë perënditë, me anë të sakrificës? Nuk e besojsha! Gjatë muejve të dimnit, nji rreth i ngushtë i banorëve të lagjes mblidheshin nganjiherë në shtëpinë tonë, në mbramje, mbas darkës. Ishin të gjithë të nji moshe, rinia e vjetëve 1912-13, të gjithë vullnetare në mbrojtjen e qytetit nga agresioni malazes. Baba kishte qenë komandanti i tyne. Në mesin e nji entuziasmi të ringjallun, ata harrojshin “hallet” e ditës, e rijetojshin ditët e rezistencës së tyne heroike. Tregimet ndiqshin njeni-tjetrin, episodet përsëriteshin, zanet ngriheshin, e me fëtyrat e skuquna nga emocionet, grupi i ish-vullnetarëve kalonte orët e takimit, në nji gjendje ekstazi të vërtetë, e të justifikuem. Ishte forma ma e naltë e kohezionit shoqnor të qytetarisë shkodrane. Në kohën e darkës, baba dëshironte të na shihte të gjithëve të rreshtuem në tryezë, simbas moshës. Mbas darke, shkonte në dhomë të vet e na viheshim me u përgatitë për mësimet e së nesërmes. Në ato ditë nuk kishim radio për lajme e muzikë. Kur sytë fillojshin me u mbyllë prej gjumit, nana, që rrinte gjithëherë me fëmijt, na merrte për dore e na përcillte deri në krevat. Mandej na jepte nji të puthun, ngrohtësin e së cilës e ndiej edhe sot, e na uronte “natën e mirë!”. Na bajshim nji gjumë të ambël deri në mëngjes. Ishim të lumtun! Pak ditë para mbarimit të vjetit shkolluer, ngjau dicka që helmoi të gjithë. Manushi, shoku i bankës kishte vdekë! Në fillim nuk e kuptova mirë lajmin mortor. Ishte hera e parë që vdiste nji i afërm. Kur ma vonë, mësuesi tha se do të ndërpritshim mësimin për varrimin e Manushit, unë ndjeva nji trishtim të thellë. Mendimi i “varrimit” më tronditi randë. Në oborr të shkollës u rreshtuem dy nga dy. Shkolla kishte përgatitë nji kunorë ku lexohej: “Nxanësit e shkollës – Për Manushin”. Mësuesi më tha ta mbajsha këtë kunorë, si shoku i bankës. M’u dridhën kambët. Kur u afruem pranë shtëpisë së Manushit, m’u kujtuen ditët kur shkojshim së bashku e nana e tij, e mjera, na mbushte gjithëherë grushtet me pemë të stinës. Atë ditë, nuk doli kush me na përshëndetë. Manushi kishte vdekë, e në dhomën ku kishin vendosë trupin e tij të njomç e të shkrimë nga smundja, nana e të zezuemet motra, po shkulshin flokët e kokës, plot dhimbje e vajtim. Unë nuk e pashë shokun e vdekun. Por kur grumbulli i të pranishmëve mori arkën mortore, mësuesi më tha me ecë në krye të kolonës së funeralit. Ecja solemne, vaji i familjarëve që venitej me largimin nga shtëpia e sidomos, vendosja e Manushit në gropën e hapun për te, e hedhja e dheut mbi arkën mortore të këtij voglushi të vdekun, më lanë mbresa të pashlyeshme, e nji trishtim që nuk m’u nda asnjiherë. Gjatë asaj mbramjeje, nuk thashë asnji fjalë! Kisha nevojë me ndejë pranë nanës, me u strukë sa ma shumë pranë saj. Ajo më përkëdhelte me dashuni e më pyeti diçka për varrimin. Kur kuptoi se nuk flitsha me dëshirë e disi me frikë për atë që kisha pa e ndigjue atë ditë, ajo nuk nguli kambë, veçse më shtrëngoi ma shumë, më shikoi ngultas në fytyrë e më dha pa pushim të puthuna ngushëllimi. E ndigjova që tha: “E shkreta nanë!” Ndoshta, sepse nana më përqafoi edhe ma shumë se ma parë, unë e ndjeva veten ma afër saj. Ishte shumë e dashtun, fliste gjithëherë me buzëqeshje, bante çmos me na nxjerrë ndër shokë sa ma të veshun, megjithëse me rrobe të vjetra. Ajo i arnonte me kujdes e mjeshtri, e gjithëherë kishim rrobe të pastra. Gjatë kohës që ishim në shtëpi, dishronte me na pasë pranë, fliste me ne, qeshej me ne, e kur na i viheshim për së terpmi, ajo lente punët e shtëpisë e ulej me na tregue ndonji prrallë, ose kujtime të saj… Nana nuk pushonte kurr! Kur punët e shtëpisë i lejshin kohë të lirë, ajo merrte grepin e lamshin e leshit, e bante doreza e fanela për fëmijt. Në mbramje, kur rrijshim së bashku në dhomën e zjarrit, herë mbas here, ajo ngrente syte e na shikonte me ambëlsi, sikur kërkonte me u sigurue se ishim aty të gjithë. E mandej, ulte kokën përsëri e punonte pa pushim. Nganjiherë, ajo fshante. Nuk e kuptojsha përse! Ishte rritë jetime, që në moshën gjashtëvjeçare, me vllaun tetëvjeçar që e donte me gjithë shpirt. Më kujtohet daja! Ai përfaqësonte nji traditë aristokratike, që po shuhej dalëngadalë nga presioni i jetës që, çdo ditë e ma shumë i jepte formë e frymë të re shoqnisë së qytetit. Pamja e tij, fisnikëria e fjalës dhe e gjestit e sidomos, vetëpërmbajtja, ishin ligjet themelore të jetës së tij. Të lindun në nji kohë që tashma kishte perëndue, e banorë të nji vendi që njihshin çdo ditë e ma pak, vëlla e motër nuk ndaheshin asnjiherë.

Në mesin e muejit shtator u hapën shkollat. Klaset ishin të mbushuna plot. Takohemi njeni me tjetrin, mbas nji mdamjeje tremujore. Jemi gjimnazistë! Por jo të gjithë vazhdojmë studimet e mesme. Nji nga fqinjt e mi, shok klase, e ndërpreu shkollimin, sepse baba i tij, punëtor në nji duhantore, kishte nevojë për ndihmën e djalit dymbëdhjetë vjeçar. Fillimi i çdo vjeti shkolluer në nji klase të re, krijonte nji lloj pasigurie para vështirësive që më pritshin. Ma vonë u ambientojsha, e çdo ditë sillte besimin në aftësinë time. Fillonte jeta e rregullt, me shpjegimet e profesorit, detyrat e shtëpisë, leximet jashtëshkollore e përgatitja për provimet tremujore. Jetë studenti… Për klasën tonë, landa ma tërheqëse ishte letërsia shqipe. E lindun shekuj ma parë, por e zhvillueme vonë e në nji ambient të papërgatitun për te, ajo prodhoi shumë, sidomos në epikë, aty ku i bahej thirrje ndjesive luftarake të nji populli që i nevojitej qëndresa për mbijetesë. Lexojshim revista, artikuj gazetash, libra të përkthyem, botime të së kaluemes që ishin shumë të pakët, e shuejshim etjen që kishim me lexime fillestare në gjuhët e hueja. Pritshim krahëhapët çdo vepër origjinale, lexojshim me kureshtje çdo prodhim të ri, sidomos poezinë, dhe shenjtnojshim poetë e shkrimtarë. Ata ishin krenaria jonë!

1937. – Njizet e pesë vjet ma parë, ishte fitue pavarësia! Në nji qytet të vogël të atdheut tonë u ngrit flamuri kombëtar. Atdheu ynë u quejt i lirë. Oratoria e zjarrtë mbulonte cdo mbledhje publike, cdo shfaqje të përgatitun me qëllim festimi. Edhe në klasën tonë. Në oborrin e shkollës, profesori na vuni rresht. Përgatitemi për festë. Rrugët ishin të zbukurueme me lule e flamuj kuq-e-zi. Balkonet e disa shtëpive kishin lule e flamuj. Tabela e parrulla kishte kudo, si dhe zhurmë zanesh të naltë, tinguj muzikorë, thirrje entuziazmi. Pleqtë tregojshin kujtime. Të gjithë ishin veshë si për festë, sidomos malsorët me kostumet e tyne tradicionale. Policë në uniformë mbajshin rendin. Këndohej pa pushim dhe kur ndonjëni thërriste “Rroftë Shqipnia!”, mijra gojë përgjigjeshin njizani “Rroftë”. Nji atmosferë që nuk lente me mendue e bante për vete, na rrëmbeu, tue na lëkund si vala e detit. Nji flamur ishte i stolisun me ngjyra ari; ishte ai i shkollës së mesme femnore. Nji grue lutej me dalë në rresht të parë. Fëmijt shikojshin me habi. Herë mbas here, ata i ngrejshin mbi supe. Grumbullimi rritej e të gjithë përpiqeshin me pa diçka. Thërritshin me za të naltë, bajshin shenja me dorë e me shami. Mezi ndigjohej krisma e topave për festë. Tingujt e bandës muzikore të bashkisë, vijshin si të mbytun. Ishte nji kaos i vërtetë, por i mbështjellun në pëlhurën e madhe të nji gëzimi të plotë. Filloi ceremonia! Kangë patriotike, muzikë, thirrje e fjalime. Duartrokitje, thirrje e përsëri fjalime. Dukej sikur gjithkush dëshironte me tregue atë që ndiente. Ishte nji popull i tanë i prekun nga mallëngjimi, i dalldisun nga madhështia e përkujtimit, i etshëm me kremtue lirinë e fitueme shumë shtrenjt. Mbramjet përkujtimore në klube e salla kulture, darka për zyrtarët, kangë e valle vazhduen deri në orët e vona të natës. Ishte festa e madhe e nji populli të vogël, por të lirë! Gëzim përjashta, gëzim në shtëpi, gëzim në zemrat tona.

“Kryengritje! Kryengritje!” Gazetat e vendit shkruejnë se, katundarë të mashtruem nga disa persona që nuk e duen atdheun kishin sulmue forcat e rendit publik në përpjekjet e tyne me përmbysë rendin shtetnor e ligjor. Por qeveria, që kishte për zemër interesat e popullit, do të vepronte me energji, rendi do të sigurohej, e atdheu do të shpëtonte. Populli do të vazhdonte jetën e tij i lirë. Fajtorët do të kapeshin e do të ndëshkoheshin simbas ligjit në fuqi. Gazeta shpjegonte se ka pasë disa përleshje me kryengritësit, se ishte derdhë gjak, se kishte pasë viktima, e ata që kishin shpëtue të gjallë, gjindeshin në burg… “Çizmja e lustrueme e mundi edhe kësaj rradhë opingën fshatare”, ndigjova nga nxanësit e klasave të nalta. Ligji urdhnonte ngritjen e trekambëshit, e muret e trasha të burgjeve mesjetare do të strehojshin për vjet të gjate me radhë, fshatarët kokëfortë. Ata do të hidheshin në qeli të lagta e pa dritë, e nuk do të ishin ma në gjendje me trazue jetën e qetë të popullit…! Mbas shuemjes së kryengritjes, nuk pushuen diskutimet. Disa e aprovojshin; të tjere e përbuznin. Në çdo cast të lirë në mes të orëve të mësimit, kryengritja ishte thelbi i bisedimeve tona, dhe jepte mundësi me kalue në subjekte të tjera për diskutim. Na, klasët e ulta, ndigjojshim me vëmendje çdo fjalë e në veshët tonë tingëllojshin, për herë të parë, fjalë e shprehje që nuk i thonte mësuesi, as i gjejshim në libër. Ata të klasëve të nalta flitshin edhe me za të naltë, e paraqitshin pikëpamjet e tyne plot zjarr: skena mjerimi të nxjerruna nga jeta e vështirë e bujkut shqiptar. Tregojshin se si qëndronte gjendja në fshatet tona, pikturojshin me hollësi vorfninë e madhe të punëtorit, flitshin për lodhjen dërrmuese të bujkut të thyem nga e keqja, për gruen e tij të smurë, për fëmijt e tij pa shëndet, e për kasollen e tij të zhveshun. Mandej përshkruhej korrja e dobët, që bahej edhe ma e dobët prej taksave që paguheshin me detyrim e pjesa që i takonte pronarit, sepse toka nuk ishte e atij që e punonte. Disa e quejshin kryengritjen, akti guximtar i një katundarie që nuk duronte ma gjatë e që e revoltonte mjerimi, e lodhte vaji i fëmijve të uritun, e këpuste puna e randë dhe e pafryt, nji katundarie që mallkonte gjithkënd e gjithçka, pronarin, gjindarmin, shtetin… Të tjerë, nuk kënaqeshin me mallkim. Ata nuk u ndalshin në mes të rrugës ku i kishte prue mallkimi. Atyne u kishte ardhë shpirti te hunda, ata mallkojshin Zotin e të gjithë shenjtët, përbuzshin ligje e zakone, e të tërbuem nga mjerimi që i dërrmonte merrshin kurajon me sulmue cilindo që u dilte përpara, ku të munden e si të munden. Vuejtja i kishte ndrue në egërsina! Por “shoqnia e qytetnueme“, i kundërshtonte! Ajo i luftonte, i kapte, i dënonte, i burgoste. Në familjet e mbetuna bosh, e ku vetëm vorfnia ishte e plotë, gra pa burra e fëmijë pa prind, luftojshin çdo ditë me urinë që i kërcnonte, ndërsa në burgjet e errëta, baba e burri rebel mbushte zemrën me urrejtje e ndjesi armiqsore, që nuk premtojshin gja të mirë për të ardhmen. Kështu tregojshin studentët e klasave të nalta. Ka qenë pikërisht gjatë këtyne ditëve, të nji gjendjeje të ndeme, që unë pashë për të parën herë, nji faqe materiali propagandistik antiqeveritar. Në fillim, nuk kuptova. Por kur shoku më porositi ta mbajsha sekret e ta lexojsha vetëm në shtëpi, kuptova se ishte fjala për diçka krejt të re për mue. Për të parën herë kisha në duert e mia material që ndryshonte krejtesisht nga ai që mësojsha në klasë, lexojsha në shtyp, ose ndigjojsha në bisedime të haptë. Vetë përmbajtja këshillonte vëmendje e paralajmonte rrezik. Më dukej e pambarim ora e fundit e mësimit të asaj dite. Nga shpjegimi i profesorit kuptova shumë pak. Vëmendja ime ishte përqendrue në atë fletushkë që mbajsha të mshehun në çantën e librave. Ç’asht? Ç’thotë? Kujt i drejtohet? Pse nuk guxojmë ta mbajmë haptas e ta lexojmë lirisht në mesin tonë? Kumbona e shkollës tingëlloi. Mblodha shpejt librat e isha nga të parët që lashë klasën. U drejtova kah shtëpia. Në dhomën time të vogël, nxora me nxitim materialin që nuk më pritej me lexue. Ajo që lexova nuk ndryshonte nga ajo që ndigjojsha cdo ditë nga disa shokë: përshkrime të mjerimit e thirrje për revoltë. E vetmja gja që më tërhoqi vrejtjen, ishte nënshkrimi « Grupi i të rinjve komunistë » Atëherë kuptova çka përfaqësojshin ata që flitshin aq shpesh dhe me aq kambëngulje, dhe pse i gjithë ky grup kishte nji unitet pikëpamjesh. Kuptova se ishte fjala për diçka të orkestrueme mirë nga elementët jashtëshkollorë, e u zhgënjeva.

Pak ditë ma vonë, nji ngjarje e jashtëzakonshme tronditi gjithë shkollën. Nji grup nxanësish i klasave të nalta, ishin arrestue. Ishte hera e parë që shkolla jonë ballafaqohej me nji ngjarje të këtillë. Kur në mëngjes u grumulluem në oborrin e shkollës, ndigjova nga të tjerët emnat e mjaft të arrestuemve. Shumica ishin nga ata të rij, që pak ditë ma parë, flitshin me entuziazëm për kryengritjen. Nuk kuptojsha mirë ngjarjen dhe rrjedhimet e saj ma vonë. Megjithatë, nji frikë e madhe më kapi kur në grumbullin e studentëve, u përzien edhe policë me uniformë. Era e autoritetit qeveritar ndihej tashti e fortë, e krahu i atyne që kapin qytetarët për zverku, nuk ishte larg. Për të parën herë, shihshim kërcënimin drejtpërdrejt nga njerëz, që deri dje nuk na frikësojshin. Arrestimi i shokëve, prania e policëve e atmosfera e frikës që u krijue, shkaktuen nji gjendje të vështirë në shkollë. Askush nuk fliste ma si përpara, askush nuk diskutonte, e për bisedimet me karakter thjesht shkolluer, flitej me za të ulët… Kur efekti i arrestimeve ishte pakësue, fillova të ndigjoj për të arrestuemit. Çdonjeni tregonte atë që kishte ndigjue nga të tjerët. Vetëm kur hetimet morën fund, kuptuem se do të delshin para gjyqit. Ma vonë, u tha se ishin dënue e se do të vuejshin dënimin, në nji burg larg qytetit tonë. Nuk dijsha gja për dënimin e tyne, as mora vesht cila ishte akuza e ngritun. Por ajo që flitej mbas dënimit, ishte me të vërtetë mjaft tronditëse. Të indoktrinuem nga elementë të degjeneruem, nji grup të rijsh, entuziastë nga lexime e fjalime që nxitshin urrejtje për rendin ekzistues, ishin lëshue pa mendue në krahët e nji jete të shthurun. Ngjarje të pabesueshme tregoheshin si të vërteta dhe se degjenerimi moral, ishte ba rregull i sjelljes së tyne në shoqni. Nji indoktrinim i smurë kishte zhvillue prirje kriminele, tek disa prej tyne. I paaftë me gjetë të vërtetën, u lëndova randë si viktimë e zhgënjimit të parë, me përmasa të mëdha e të pakontrollueshme. Fillova me marrë qëndrime cinike. Padyshim që humba pafajninë e moshës sime të re dhe nuk e gjeta përsëri. Po hyjsha, para kohe, në moshën e pjekundisë.(Marre nga libri”Nen hijen e Rozafes… i Prof. Sami Repishti)

Kristo Kirka, “patrioti i dy Shqipërive!”

May 18, 2013 by dgreca

Shkruan:Prof. SAMI REPISHTI/
Ridgefield, CT. Këto ditët e fundit, miku dhe bashkëvuejtësi i im, Niko Kirka,më dërgoi një kopje të librit “Kristo Kirka”, të studjuesit Uran Butka, jetëshkrimi i një figure të njohun në botën shqiptare për dedikimin e tij idealit të demokracisë në Amerikë dhe në Shqipëri. Libri, botue në Tiranë vitin e kaluem, përmban 296 faqe, dhe një seri fotografishë publike dhe familjare. Ashtë një punim që na gëzon.
“Ky bir i madh dhe i harruar”, patriot i dy Shqipërive, në Boston.Mass. para 1912-ës dhe ma vonë, në Shqipëri, martir deri në fund të jetës, ashtë bir i Korçës qytet i traditës kombëtare shqiptare dhe djep i arsimit, kulturës dhe artit.
Kristo Kirka, i lindun në vitin 1886, trashëgoi atë që Korça kishte ma të mirë: përgatitjen e qytetarit të ndershëm dhe me shkollim. Në fillim të vitit 1904, në moshën 21 vjeçare emigroi në Amerikë, “… ku u ndez edhe më keq për punët e Shqipërisë”.(f.18), në një kohë kur Shqipëria ishte akoma një krahinë e humbun e një perandorie dekadente turke. Ashtë në këtë “Shqipëri të parë” ku refugjatët politikë përbajshin bërthamën e emigracionit, që Kristo Kirka gjeti pasionin e jetës tij: ai vijoi veprën e Petro Nini Luarasit, e përfaqësoi shoqëninë “Mall i Atdheut” në përpjekjet për themelimin e Vatrës. “Ideja dhe përpjekja e Kristos në atë kohë, përmblidhej tek fjala shqipe, tek lëvrimi i gjuhës shqipe, tek emigrantët shqiptarë”.(f.24) Kjo, mendonte ai, shprehte ndërgjegjen kombëtare për mbrojtjen e të drejtave kombëtare.
Një prirje e hereshme e Kristos bahet leitmotivi i jetës tij: arsimi, përsëri arsimi për të gjithë! Ai ishte një rilindës i vërtetë! “Ideja a nacionalizmit rrjedh nga një dëshirë, që çfaqet tek njeriu për të lartësuar mendësisht, moralisht, esthetikisht dhe teknikisht popullin prej kah ka dalë…në përkrahjen e interesave kolektive të kombit”(f.15)
Në Amerikën e largët, në qendrat mërgimtare të Europës, të Egjiptit, dhe Rumanisë, e sidomos në ShBA po ngrihej hap mbas hapi, një “Shqipëri e re”, e lirë, pararojë e Nanës Shqipëri për shqiptarët. Në këtë Shqipëri të largët nga Nëna Shqipëri, emigranti Kristo Kirka u inkuadrue si patriot i rendit të parë, pa hezitim dhe pa rezerva, me “…atë shpirt-mohim dhe guxim që i priu tërë jetën si ushtar lirie në mërgim dhe në atdhe”, shkruente Qazim Prodani. Dhe vazhdon:”Mëmëdheu ishte kulti i Kristos dhe kombi e shqiptarizma- feja e tij, besimi i shpirtit fisnik që qëndronte në atë trup të pastër,. i pastër si dëbora e Gramozit”(f.27)
Shqiptaret orthodoks si Kristo Kirka ”…jo vetem qe ndjeheshin etnikisht dhe kombetarisht shqiptare, por qendronin ne rradhet e para te levizjes per te drejtat kombetare te popullit shqiptar”(f.29) Bashke me patriotet tjere ne Shqiperi, Kristo Kirka ishte legjoni i nderit kombetar qe “…vune themelet e Shqiptarizmit e te shtetit kombetar shqiptar.“(f.30) “Une jam orthodoks, dhe si e degjon flas mire greqishten. Por nuk jam grek, jam shqiptar i kulluar dhe e kam per nder qe jam i tille”, i deklaronte ai profesorit grek Kicos ne Boston. Kane qene patriote te ketill si Kristo Kirka qe u bane nismetare dhe themelues te Kishes Orthodokse Autoqefale Shqiptare ne Amerike. Per mendimin e tij edhe “Fan S. Noli pranoi te dorezohet prift per motive kombetare”!(f.38) Sepse, “…ai (Noli) besonte tek vetja e tij, se ne petkun e priftit e te predikimeve te tij, mund te sherbente shqiptaret e Amerikes, por edhe te Shqiperise, per te hyre ne rrugen e perlindjes dhe te qytetnimit”. (f.41) Shqiperia nuk ishte shtet ne ate kohe te veshtire. “Me 22 mars 1908, ne Kishen e Shen Gjergjit ne Boston, u tha e para meshe ne gjuhen shqipe ne një kishe orthodokse”. Hapi i pare u be ne Amerike!” (f.42)
Me 15 shkurt 1908, shoqeria “Besa-Besen” , e kryesueme nga Kristo Kirka, filloi botimin e gazetes “DIelli”. Deviza? Dielli eshte organ i shqiptareve kombetare, qe kerkojne veteqeverisjen per Shqiperi. Redaktori i pare: Fan S. Noli.
Tashti, te gjitha shoqenite e shumeta shqiptaro-amerikane kishin kthye koken drejt Shqiperise, dhe u ndergjegjsuen per detyrat kryesore: perkrahjen e levizjeve revolucionare ne Shqiperi, dhe mbrojtjen e çeshtjes shqiptare ne arenen nderkombetare, veçanerisht ne SHBA. “Ketu, thonte Kristo Kirka, jemi te lire te veprojme pa frike”. Dhe ashtu bani!
Por u deshen shume perpjekje kambengulese te Komisionit te Bashkimit, i perbame nga vatranet patriote si Kristo Kirka, Elia Tromara, Kostaq Kotta, Kostika Treska, Llambi Çikozi per te arritun deri ne themelimin e Federates VATRA. (Ashte shume domethanes fakti se te gjithe themelueset e VATRES jane shqiptare ortodokes. Një perbamje e ketill tregon qellimin fillestar te Vatres: ruejtjen e Shqiperise nga agresioni grek. Ne themelimin e Kishes Orthodokse Autoqefale Shqiptare ne Amerike ky qendrim merr edhe një forme ma konkrete, randesia e te cilit, dhe efekti i tij pozitiv jane jashtezakonisht te medha, dhe me një fryme patriotike te rralle ne historine e vendit tone)
Me 24 mars 1912, u vendos te formohet “Shoqeria Federale” Vatra me Diellin si organ te saj. Dhe (me shume randesi!)”…gazeta te mbahet vetem me te ardhurat e saj, nen kontrollin moral te shoqerise”(f.56)
Një nga delegatet ishte Kristo Kirka. Me 31 mars 1912, u pagezue Federata Panshqiptare e Amerikes “VATRA”. Ne mbledhjet e 9 dhe 14 prill 1912, u shqyrtue dhe u aprovue edhe Kanunorja e Federates Vatra, Me 28 prill 1912, u mbajt mbledhja perfundimtare, dhe quhet dita e themelimit te Vatres. Perseri, figuron ne dokument emni i Kristo Kirkes, patrioti i “Shqiperise se pare” ne mergim, i cili u zgjodh anetar i Pleqerise se Perkoheshme, dhe Managjer i Dielli-t. Me 12 maj 1912, u formue Dega a Bostonit, dhe Kristo Kirka u zgjodh kryetar.
Me pase një ide te entuziasmit shqiptaro-amerikan per Shqiperine ne ato vite, duhet te kujtojme mitingun e 27 prillit 1913, kur Peticioni i derguem Konferences se Ambasadoreve ne London ne mbrojtje te çeshtjes shqiptare te neperkambun, u nenshkrue nga ma shume se 30.000 veta.
Mbas shpalljes se pavaresise se Shqiperise, 28 nandor 1912, Kristo Kirka vendos te kthehet ne atdhe me bindjen e plote se një bashkepunim ne mes te shtetit te ri dhe Vatres – e cila ne ate kohe kishte afer 40.000 anetare- ishte rruga ma e mire per çeshtjen tone kombetare. Kontributi i Vatres gjate ketyne diteve fatale njihet botenisht. Me 18 maj 1913, edhe Komisioni i Vatres vendosi qe Kristo Kirka te shkoje ne Shqiperi qe te percjelle atje mendimin dhe qendrimin e Vatres, dhe te ndihmonte ne punet e Shtetit te ri shqiptar. Ate dite, ai u vleresue per kontributin e jashtezakonshem se veprimtar i Vatres dhe suksesin e tij me Diellin qe dyfishoi abonimet.

Perseri ne Boston, Kristo Kirka ne Kuvendin e jashtezakonshem te Vatres, 17-18 korrik 1915, u zgjodh si N/Kryetar i Vatres (kryetar Fan S.Noli). Por Noli shkoi ne Europe, dhe Kirka mori detyren e Kryetarit te Vatres. Dielli shkruente:” I vetmi shpetim per ne eshte te perqafojme politiken europiane, dhe jo ate austriake, italiane, angleze, franceze veçmas. Detyra e jone eshte qe te tregojme Europes se ne duam vetem Shqiperine dhe simpatizojme vetem ata qe do te perkrahin vendin tone”. Ne nandor 1915, Kristo Kirka ka qene një nga promotoret kryesor te formimit te Komitetit “Miqt e Shqiperise”.

Me 4 janar 1919, Kuvendi i jashtezakonshem i Vatres luejti një rol te dores se pare per çeshtjen kombetare. Dielli shkruente se asnjë komb tjeter nuk e ka ndihmue çeshtjen e vet ne kete mase sa ndihmojne punetoret shqiptare te Amerikes. Deri ne mesin e shkurtit 1919, ndihma e Vatres ka kalue 120.000 dollare(f.94)($8million)

Ne mes te ketij aktiviteti te madh, u formue edhe Kisha Orthodokse Autoqefale Shqiptare ne Amerike, si peshkopate autoqefale dhe prifti Fan S.Noli u shugurue si peshkop i kesaj Kishe, dhe si peshkopi i pare shqiptar. Ne Washington D.C. Kost Chekrezi e Kristo Dako perfaqesojshin interesat shqiptare, ndersa SHBA emnoi Robert Townsend si N/Konsull te Amerikes ne Korçe. Ky qendrim perkrahes dhe mirenjohes i Amerikes se Wilson-it ka qene rezultat i veprimtaise se Vatres ne SHBA. Ne mes te figurave kryesore qendron edhe ajo e Kristo Kirkes.

Edhe ma vone , ne nandor 1920 kryeministri shqiptar, I.Vrioni, emnoi Imzot Nolin Kryetar te delegacionit shqiptar prane Lidhjes se Kombeve. Me 17 dhetor 1920, Shqiperia u pranue anetare e kesaje organizate botenore. (Keu duhet te njohim kontributin e britanikut Sir Cecil Roberts sekretar i L se K) Po ne ate kohe, Mit-hat Frasheri vjen ne Amerike dhe ne shoqenimin e Kristo Kirkes hape fushaten per “Huane Kombetare”. Njëkohesisht kerkohet hapja e një dege te një banke amerikane ne Tirane.. Deri ne shtator 1921, u mbodhen 179.773 dollare,( aferisht $ 11 miljone me vleren e sotme) dhe u derguen ne Tirane.. Me 2 janar 1921, Vatra ngarkon Kristo Kirken me detyren e perfaqesuesit te saj te posaçem ne Shqiperi. Misioni kryesor ishte te formohej Partia Kombetare ne Shqiperi, e frymezueme nga “…iderat dhe parimet e Federates VATRA: te shohe burrat e shtetit shqiptar te bashkuar ne nje program, te forcuar ne nje parti, qe te mund te bejme balle rreziqeve te jashtme ne vitet e para te rilindjes sone kombetare” (f.114)

Kristo Kirka zen vend ne Korçe ku ndjehet shume nevoja e tij. Me 1921, ai harton programin (firmue nga 20 personalitete shqiptare) e një partie…qe u quejt “Partia Popullore” per shkak te prirjeve demokratie te saj” (f.121) Zgjedhjet e 1921-es i fitoi Partia Popullore. Kryetari u zgjodh Fan S.Noli. i sapo kthyem ne Shqiperi, ku u prit si “kryezot”., dhe u shpall qytetar nderi i Korçes..

Kristo Kirka u zgjodh deputet i Korçes. Pozita e re qeveritare i mundesoi atij punen me intensitet qe Fan S.Noli te kunorezohej peshkop i Korçes dhe i gjithe Shqiperise. Fati e deshi qe me 9 nandor 1921. Konferenca e Ambasadoreve njohu zyrtarisht shtetin shqiptar, dhe percaktoj definitivisht kufinjte e Shqipenise. Korça mbeti ne Shqiperi.. Ne tetor 1922, Kisha Autoqefale Orthodokse u njoh edhe nga Qeveria shqiptare. Anetar i Keshillit te Larte te Kishes ishte edhe Kristo Kirka.. Me kete cilesi ai autorizohet te shkoje si anetar i delegacionit kishtar prane Patriarkut te Istanbul-it me kerkese per njohjen e Kishes se re. “Ishte nje aksion i guximshem me koken ne torbe!” kujton ai. Patriarku refuzoi! Me 4 dhetor 1923, ne Kishen e Shengjergjit ne Korçe u organizue ceremonia e fronezimit kanonik te Peshkop Nolit. Tashma ai ishte zyrtarisht Metropoliti Theofan, peshkop i Durresit (f.151) Ashtu si vite ma pare ne Boston, edhe ne Tirane, prezent ne krijimin ishte edhe Kristo Kirka.

Ai nuk u perfshi ne levizjen revolucionare te qershorit 1924, “…nuk ishte per permbysje revolucionare”.(f.153) Ky qendrim e ndihmoi te emnohet ne postin e konsullit te Shqiperise ne New York, qe ai e pranoi te punonte edhe per Vatren. Per arsye te kundershtimit te Traktatir shqiptaro-italian te vitit 1926, ai u denue me vdekje (ne mungese) Por ne SHBA ai u zgjodh anetar i Keshillit te pergjitheshem te Kishes Orthodokse Autoqefale Shqiptare ne Amerike. Ne vitin 1930, Kristo Kirka e konsideroi te perfunduem misionin e tij prej atdhetari dhe diplomati ne SHBA, dhe me 1933, bashke me familjen u kthye ne Shqiperi.

Ne vtitin 1936, per meritat e tia emnohet n/prefekt i Himares, një zone shume nevralgjike politikisht, dhe ma vone ne Bilisht.. Ne vitin 1938, shteti shqiptar ishte i interesuem me bashkue vatranet e perçare qe kishin humbe peshen e tyne prane qeverise amerikane.. Me kete detyre u ngarkue Kristo Kirka dhe Aqif Permeti”…per te sjelle një bashkim midis shqiptareve te Amerikes rreth Federates VATRA “(f.209)

Mbreti Zog kerkoi qe qendra e Vatres te mbetet gjithehere ne Boston, dhe te perdoren te gjitha fuqite qe qendra e Vatres, ketej e tutje te mbetet ne Boston”(Deklarate e Abdurrahman Matit(f.210)

Kohet e fundit, studjuesi Ilir Konomi, (“Faik Konica”), ka zbulue edhe kete fakt:” Misioni i tyre ishte te bindin Peshkopin (Noli) te kthehej ne Shqiperi per te kryesuar Kishen Orthodokse Autoqefale Shqiptare, e cila kishte fituar njohjen e Patrikanes se Konstandinopojes”.(f.156)

Kthimi perfundimtar i Kristo Kirkes ne atdhe u ba mbasi perfundoi misionin e tij ne Amerike. Perseri ne Bilisht,, me ardhjen e okupacionit Italian, ai u gjet perballe një levizjeje te elementeve komuniste. Ai u trondit, sepse “…e dinte mire se cili ishte thelbi i komunizmit:terrori!”(f.211)

Ai e kuptoi zhvillimin e gjendjes dhe shqetesohej shume. Lufta italo-greke e ashpersoi edhe ma shume situaten. Me hymjen e grekeve ne Korçe ai vendosi te mos largohej, megjithese njihej mire si anti-grek. Një dite, greket e arrestuen, dhe e derguen ne një kamp perqendrimi te quejtun Koqinja, afer Athines, ku gjeti edhe shqiptare te tjere, dhe u mbajt atje deri me 16 maj 1941, mbas kollapsit grek.

Me largimin e trupave greke, Kirka i dermuem, u kthye ne shtepi, dhe perseri ne detyre ne Bilisht. Por kesaj rradhe ai u perball me levizjen komuniste. Ne parim Kristo Kirka ishte anti-komunist i vendosun. Per kete, ai filloi te mbledh “fakte e prova” (influence e drejtesise amerikane) ne lidhje me veprimtarine komuniste, dhe jo te marre masa te pamotivueme. Por mbrenda vetes, ai kishte dyshimet e tia ne se detyra e N/prefektit e komprometonte. Ai tregon:”Ne kohe qe une kam qene ne Bilisht, kur ka qene okupacioni , per ata persona qe ishin ne sherbim te okupatorit, ishte një gabim’”(Dosja gjyqesore e KK) Ne vitin 1942, largohet nga Bilishti dhe emnohet Kryetar Bashkie ne Korçe, me funksione administrative e jo politike.

Por jeta bahej çdo dite e ma e veshtire. Ne fillim, dy forcat e rezistences, PKSH dhe B.K. i shikonte si “…dy anet alternative te luftes per çlirim” (f.225) dhe perpiqej te evitoje konfliktin. Por miqt e tij te ngushte ishin anetaret e Keshillit Qarkor te B.K. per Korçen.

Masakra e Ziçishtit, Devoll, ku u theren pabesisht 6 nacionaliste nga çetat e Dushan Mugoshes e tronditi shume. Si kryetar bashkie u perpoq qe skena te ketilla te mos perseriteshin ne Korçe, dhe qe aksionet kunder gjermaneve te mos baheshin ne qytet ose ne rrethina. “Detyra e çdo qeverisje, ne rradhe te pare, ashte te ruaj jeten e shtetareve te vet” thonte ai (f.230)dhe “Jemi vellezer, s’na ndani dot!!” ishte parulla kryesore. Me një seri fjalimesh dhe deklaratash publike ai u perpoq te zbute atmosferen e acarueme deri ne vellavrasje. Por pa sukses; Shqiperia po rreshqiste drejt shkaterrimit. Bashkepunimin me Levizjen Nac-Çlirimtare nuk e pranoi. Kristo Kirka, patriot i formuar, per te cilin ishte shume e qarte se ç’perfaqesonte levizja komuniste e maskuar si nacional-çlirimtare”(f.237) nuk mund te pranonte. Por, ai nuk u largue as nga Korça as nga Shqiperia!

Fitorja e komunisteve e mbylli Kriston ne shtepi, por u arrestue qe me 25 tetor 1944 dhe u lirue mbas 18 viteve. U vetembylle perseri ne shtepi. Ishte stina e gjyqeve ushtarake ne Korçe, si gjyqe te bujshme. Ne Tirane, ishin vatranet Kole Tromara, Bahri Omari, Aqif Permeti qe u denuen me pushkatim. Rrethi ngushtohej. Ma ne fund , me 12 maj 1946, u arrestue si “…armik i popullit e sabotator i pushtetit popullor…” Terrori komunist nuk e kurseu ate qe nuk kurseu asgja per Shqiperine!

“Doli nga shtepia dhe nuk u kthye ma” tregon i biri, Niko Kirka. E mbyllen ne biruca plakun 63 vjeçar dhe e torturuen per te pranue kauza te rrejshme. Me 17 dhjetor 1946, e denoine me 20 vjet burgim. Një nderhyjrje ne favor te tij nga Imzot Fan S.Noli nuk dha asnjë rezultat. Një muej mbas arrestimt te tij, u burgos edhe i biri, Niko Kirka, Bashkeshortja e tij,tani një nane e mjere, pa ndihme me dy foshnje u detyrue te mbijetoje pa burr e pa djale, te dy te burgosun per vite te gjata.

“Patrioti i dy Shqiperive,” Kristo Kirka, vdiq ne burgun e Burrelit me 27 prill 1955, vetem, i smure, i harruem. Ky ishte shperblimi qe i jepte Shqiperia birit te saj qe i kushtoi jeten lirise dhe pavaresise se atdheut qe deshi pa kufi!

Një tragjedi shqiptare e shumfishte!

Maj 2013

Why the Greek Minority in Albania will Vote for the Democratic Party?

May 2, 2013 by dgreca

The Honorable Phil Reeker/

Assistant Deputy Secretary of State/

Department of State/

Washington,D.C. 20520/

Dear Mr. Reeker:

I am taking the liberty of forwarding to you my translation of an informative article, written in Albania and published in the Albanian paper PANORAMA (April 14, 2013) The article is signed by Mr. Kosta Barka, a political leader of the Greek minority in Albania.

Mr. Barka, a former congressman and a former Minister of Labor and Social Services, enjoys a good reputation in his country. His article touches a delicate point in the politics of Albania, and it sheds light on a subject heatedly debated, even here in the United States.

Attached is the English version of the article, and my response.

Very truly yours,

Sami Repishti, Ph.D.

City University of New York, (ret.)

Human rights activist

April 30,2013/

—————————————————————————————————————

Kosta Barka.

Why the Greek Minority in Albania will Vote for the Democratic Party?

(from :PANORAMA ONLINE Newspaper, April 4,20113, (Tirana, Albania)

Lately, the Albanian political scene has become increasingly phantasmagoric!

The daily changes, some expected some not, are making the local political scene more interesting, and at the same time more inscrutable. Old and new resentments, old and new alliances, pragmatic compromises, so many political divisions, but also new unions and meetings among the protagonists; all the above is happening with a speed seldom witnessed before in the Albanian political environment.

However, as a political representative of the Greek minority , and of the Democratic Party (of Albania) (PDA), I would like to present, for the reader, a few arguments as to why the Greek minority in Albania will continue to vote for the Democratic Party, and why the DPA deserves the votes of the Greek minority in the forthcoming June 23 (2013) elections.

1) During its eight years in power, the PDA majority has applied the most favorable policies to assist the Greek minority that we have seen during these years of transition (from communism to democracy).The publicly declared purpose of the Government has been the improvement of the quality of life for the Greek minority; and, this has been done! All indications of the development and the wellbeing point to a substantial improvement compared to the figures of 2005. The Government has pursued favorable policies for the education of the Greek minority in their native language. Greek schools were open in Tirana, Himara and Korça, and they function normally with an open support from both the Greek and Albanian Governments. The education of the Greek minority is proceeding normally, in their mother language and in Albanian, in all areas where they live. The quality of instruction in those schools improves every day.(Of course, there are areas which need improvement, and the will to improve is there).

2) The Government has supported without any prejudice the Greek companies in Albania, and has respected the competition required by the laws of the marketplace. Greek companies have enjoyed all the facilities the Albanian Government has offered to other foreign investments. Their success could not have been achieved without the overall support and the favorable climate created for them by the Albanian Government and State. New Greek enterprises that have been transferred to Albania, or have transferred their operations in our country, due to the economic crisis, especially in some border cities in the South and South-East, have found all the necessary conditions, and legal and fiscal facilities to resume their activities. They are becoming important agents of industrial production, of labor market, and of the service sector. Hundreds of Albanians and local specialists as well, have found jobs in those companies.

3) The Government of Mr. Berisha has supported with any prejudice, the policies and programs of the Greek State and Government, favoring the Greek minority in Albania. Pension payments that Greek minority members benefit from the Greek State have not generated resentment, and have not brought any reduction in their benefits received from Albania’s social services. The Albanian legislation does not prevent the Greek minority members from receiving traveling passports, and benefits for those of Greek citizenship.

Being the first Albanian citizens to be “European” voters, the Greek minority has been an example of emancipation by participation and contribution to the culture of elections. I can say without any hesitation that in all the areas where the Greek minority lives, electoral campaigns are conducted peacefully, and the voting process as well as the voting administration, are transparent. For this, the Greek minority in Albania are effectively genuine “Europeans”, and the Government of Mr. Berisha deserves special credit.

The correctness of the Albanian Government in its relations with its neighbors and partners cannot be seen as submissive, give-in or slavishness. As in some cases, the normal pressure exercised by it to secure the rights of the Albanian emigrants in Greece, cannot be seen as interference, exaggeration or ill-will in its relations with its neighbors; it’s simply a cooperation for an improvement in the benefits, and the emigrants’ legitimate rights.

The DPA, and the present government, does not boast, or plays games with the Albanian emigrants in Greece. It does not deceive them, but it makes an fruitful effort to solve their daily lives’ problems. As it did for the education of Albanian emigrants’ children in Albanian language in the environment of the Greek schools, the Albanian Government discusses with serious elements, and not “the militants”; and, it has been doing it these last years, through agencies and Government specialized institutions. The Government of Mr. Berisha has intervened during these last eight years for the creation of favorable conditions in the movement across the two border stations, thus enabling the Albanian emigrants to cast their votes in Albania. The DPA does not make promises it cannot keep, but it offers conditions and possibilities for investing their capitals in Albania. It has a special commitment to resolve several problems that have emerged recently, such as the movement of children between the two countries. Presently, it is engaged in solving the problem of recognizing the citizenship’ s contributions to social services.

Mass voting, and participation in the Parliament of Albania of Greek minority’s deputies representing both the DPA (and the majority), terminated the so-called ‘artificial monopoly’ of representation of the Greek minority; it was a system which speculated with representation, while collecting benefits from it. Those involved should be ashamed of themselves whenever they face honest and decent members of the minority, those who build their lives and their future with knowledge, hard work, contributions to society and sacrifices. Such individuals did benefit, or better said did “exploit,” government positions and other representative assignments in non-democratic ways. The so-called “national garb” they so loudly claim was nothing else but a mantle that did not hide their inferiority, inability, the absence of voters’ support, and the emptiness of their statements and pictures seen in Facebook . They used it to compensate for the absence of popular support.

All these efforts which can end in imposition by the few, are fortunately rejected constantly by the voters, the public and the community of the Greek minority in Albania.

5) The DPA is an open partnership of principles, ideology, philosophy and humanism with the political forces of the Greek center-right. However, it has never happened that politicians and former Greek high officials tried to impose their will on the Albanian people and voters. Serious politicians, efficient and successful, address the voters not with stale appeals, but with personal examples, models, contributions.

In this context, even for the leaders of the Socialist International it’s not moral, or ethical, to interfere with Albanian voters. I think that in these moments, they have more serious problems to resolve in Greece; by this, I do not mean to say that they are responsible for those problems., and for the existing situation, since for this they already have been punished by the Greek people’s vote.

Greek minority voters, in Albania, right, left or in any other political spectrum do not need big brothers to make up their minds; they are emancipated and wiser than the politicians; this is more so for the failed politicians of the Left.

This is why the Greek minority in Albania has done -and will again- select to vote en masse for the DPA on June 23 (2013) general elections.

———————————————————–

My response to Mr. Barka:

April 30,2013

Dear Mr. Barka:

Thank you for your clear and substantive article. I wish many attentive readers could read it and become aware of your thoughts. Democracy in a country is not measured by the privileges of the majority, but by degree of respect for the rights of the minority.

I am proud to learn that Albania, my native country, displays a principled treatment of the Greek minority – and other minorities, as well. In this spirit, I sincerely hope that all Albanians living in Greece –permanently or as recent economic immigrants- will enjoy a similar treatment, for the benefits of peace and stability in that restless Balkan peninsula.

Sincerely yours,

Sami Repishti, Ph.D.

City University of New York (ret.)

Former political prisoner in Communist Albania (1946-56), and

Communist Yugoslavia (1959-60)

human rights activist.