Dr. Nail Draga*/
Në periudhën njezetë e pesë vjeçare nga autorët shqiptarë në Mal të Zi janë botuar libra me vlerë nga profile të ndryshme shkencore, letrare, artistike e publicistike. Eshtë kjo koha me e frytshme nga ky dimension nga fakti, se nuk ekzistojnë me paragjykimet dhe pengesat sikurse ishte situata në sistemin monist.
Në gamën e gjerë të autorëve kohë më parë opinionit iu paraqit edhe Shaban Peraj me librin publicistik VITET HUMBURA. Libri në fjalë paraqet një përmbledhje me artikuj, komente, opinione dhe intervista të cilat janë botuar ne mediat e ndryshme të shkruara në hapësirën etnogjeografike shqiptare gjatë periudhës kohore dhjetëvjeçare. Libri është konceptuar në atë mënyrë duke e ndarë në disa pjesë, duke filluar me shtypin shqiptar e vazhduar më pas me vështrime, opinione, kulturë, arsim dhe përfunduar me intervista.
Duke lexuar këtë libër del qartë se autori ndaj çështjeve të ndryshme shoqërore nuk ka qendruar imun, por përmes artikujve dhe komenteve ka shprehur pikëpamjet e tia, ne lidhje me raportët e subjekteve politike me pushtetin, ne aspektin lokal e shtetëror. Eshtë kjo periudha kohore prej një çerek shekulli, e mjaftueshme për analiza shumëdimensionale, ku autori preokupim ka pozitën dhe statusin e shqiptarëve në Mal të Zi.
Një veprim i tillë ka qenë i arsyeshëm, sepse autori ndonse i formuar në profilin arsimor ka punuar shumë vite si pedagog përkatësisht mësimdhënës i gjuhës dhe letërsisë shqipe, gazetarinë përkatësisht publicistikën e ka pasur pasion. Madje në ketë fushë viteve të fundit ka punuar deri sa doli në pension në Radio Ulqin. Eshtë pikërisht kjo koha kur autori i është qasur kësaj çështje jo vetëm me pasion por edhe me profesionalizëm duke ofruar të dhëna me interes varësisht prej temave të cilat i ka trajtuar gjatë këtyre viteve.
Nuk ka dilemë se të gjithë ata të cilët do ta lexojnë ketë libër shumë çka do ta kenë më të qartë, për periudhën e kaluar nga miratimi i pluralizmit e deri në ditët tona, qe ka të bëjë kryesisht me mozaikun politik ku marrin pjesë edhe shqiptarët në Mal të Zi. Andaj ky botim paraqet edhe një kujtesë për ngjarjet e zhvilluara gjatë këtyre viteve. sepse kemi të bëjmë për një periudhë kohore te mjaftueshme për analiza të ndryshme, ku ajo politike është në rend të parë. Po ashtu nuk mungojnë komentet për ngjarjet e ndryshme në Kosovë e Shqipëri, duke trajtuar dimensionin mbarëkombëtar të çështjes shqiptare në hapësirën etnogjeografike shqiptare.
Madje kjo kohë ka qenë e mjaftueshme për të krijuar profilin përkatës për çdo subjekt politik, apo person i cili ka qenë i angazhuar në politikë gjatë këtyre viteve. Eshtë evidente se në mungesë së përvojës politike, shqiptarët në pluralizëm u kyçen fillimisht me konceptin e idealizmit, por me kalimin e kohës ndryshoj dukshëm një qasje e tillë. Fillimisht, pothuaj të gjithë të bashkuar duke përkrahur subjektin e parë politik, me kalimin e kohës nga monizmi brenda shqiptar u kalu në fazën e pluralizmit brenda shqiptarëve në Mal të Zi, çka ndikoj në copëzimin e skenës politike shqiptare. Ishte kjo koha e formimit te shumë subjekteve politike me prefiksin nacional, qe nuk ishte në interes të popullatës shqiptare ne këtë mjedis, që u dëshmua në zgjedhjet lokale dhe ato shtetërore.
Eshtë kjo periudha me transparente për shqiptarët, ku subjektet politike, perkatësisht lideret e tyre për shumë çështje thelbesore nuk arriten të gjejnë konsenzusin e domosdoshëm. Një veprim i tillë nuk ka dilemë se ka qenë i motivuar nga interesat personale, klanore e ato partiake, qe u dëshmua në koalicionet para e poszgjedhore qe ishte në dëm të interesave dhe të kauzës shqiptare në Mal të Zi.
Titulli i librit VITET E HUMBURA, flet mjaft për kohën e cila ka qenë e tillë për autorin e këtij libri, por nuk dyshoj se e tillë ka qenë edhe për të gjith ne. Sepse autori çështjet përkatëse nuk i trajton ne aspektin personal, por ka qenë i preokupuar për pozitën dhe statusin e shqiptarëve në ketë mjedis, në nivelin lokal dhe ate shtetëror.Eshtë pra pikërisht, ndjenja e përgjegjësisë e cila fatkeqsisht si kategori morale është zbehur dukshëm duke u bërë nocion i huaj, që në mënyrë transparente dëshmohet në keto vite të pluralizmit.
Ne këtë aspekt përjashtim bëjnë disa individ, qe me keqardhje themi se janë të pakët të cilët meritojnë respektin e veçantë, por të gjithë jemi dëshmitarë se dominojnë antivlerat, si ne dimensionin lokal, shtetëror dhe regjional. Andaj e them pa hezitim se pas krizës politike e ekonomike, ajo morale është me tragjike, sepse për të riparuar ketë gjendje duhen dekada të tëra!
Libri VITET E HUMBURA, me çështjet e trajtuara, qasjen dhe analizën e autorit, paraqet një kontribut më vlerë në publicistikën analitike tek ne dhe më gjerë.Te gjithë ata te cilet në të ardhmen do të trajtojnë çështjet përkatëse nga kjo periudhë kohore e pluralizmit, patjetër duhet ta kenë si referencë edhe këtë botim.Duke e marrë parasysh se është nder librat e rrallë e kësaj natyre tek ne, ai është i mirë se ardhur jo vetëm për një profil të veçantë lexuesish, por edhe për opinion e gjerë.

*Shaban Peraj, VITET E HUMBURA, Ulqin 2015- (Fjala e mbajtur me rastin e përurimit të librit me 4 shkurt 2016)