Shpend Sollaku Noe’ – Page 7 – Dielli

Nuk vuaj nga sindroma e të të shpëtuarve

August 15, 2017 by dgreca

Shkruan: Shpend Sollaku Noè/

Krimin e padrejtësinë e kam luftuar qysh fëmijë/

Rebelimi im i parë?

Kur isha në klasë të parë jam arratisur prej dritares së katit të dytë të shkollës së vjetër «Kongresi i Lushnjes», pasi mësuesja D.G. më kish dënuar tʼë ndihmoja fëmijën e dikujt që kish ndikuar në dënimin e tim eti – një monarkist i lindur.Ai nxënës nuk e meritonte, jo vetëm si bir i njërit prej atyre që na lanë për rreth tetë vjet pa baba, por edhe sepse vetë ishte kokëderr, medjemadh dhe i trashë, nga ata që gjyshat tanë u thoshin «nuk ha pyka».

Nuk numërohen përjashtimet nga shkolla që kam pësuar, po aq edhe kërcënimet për të më vënë pas hekurash. Fati im i mirë, por edhe dinakëria, ka qenë se kam ditur gjithmonë të zgjedh shokë besnikë; nuk kam folur kurrë rëndë kur kemi qenë më shumë se dy vetë, sidomos në prani të tyre që mund të më dilnin dëshmitarë në gjyq.

Kështu kam shpëtuar i padënuar, por me punëra të rënda për 5 vjet nëpër bonifikime e në tunelet e Sazanit. Kur bijtë e tyre, me nota shumë më të dobëta se të miat, shkonin në universitet, mua më çuan në Sazan- tre vjet ushtri, edhe pse kisha mbaruar gjimnazin me dhjeta dhe kisha patur një aktivitet të rëndësishëm artistik e letrar deri në rang kombëtar, duke filluar në moshë mjaft të njomë. (Në moshën 7 vjeçare kisha rene tashme ne sy dhe kam qenë i ftuar nga Lushnja në Radio Tirana. Katërmbëdhjetëvjecar kisha filluar të botoj në organet kombëtare…

Unë e di çʼkam hequr për të mos humbur të ardhmen. Për tʼu shpëtuar atyre dhe bjerrjes së vetvetes.

Luftova shumë, ashtu si munda, dhe jam krenar që e kam berë. U vura pothuaj gjithmonë kundër interesave të mija, kundër edhe një pjese të mirë të rrethit miqësor, kundër edhe një pjese të fisit e të krushqisë. Dhe këtë e bëra në emër të progresit, të antikomunizmit, të demokracisë, të jetës sipas kritereve perëndimore.

Lufta ime nuk ka qenë asnjëherë për hakmarrje, por lufte principesh. Edhe pse më shkatërruan jetën; edhe pse vazhdoj akoma tʼi vuaj pasojat e persekutimit të tyre, edhe pse e di që kam për të vuajtur deri në shuarjen fizike.

Nuk kam bërë asnjë ditë burg. Nuk kam bërë asnjë ditë internim. E pastaj?

Duhet të ndihem në faj për këtë?

Aspak, përkundrazi, falenderoj zotin dhe them: Sa mirë që shpëtova, kështu kam mundur tʼi luftoj për një kohë më të gjatë, për gjithë jetën, të cilën shpresoj ta kem përtej kufirit të frymëmarrjes.

«Ngjyrat e Dashurisët»- roman i ri i Lis Bukurocës

July 25, 2017 by dgreca

shpendi ne mal

Nga Shpend Sollaku Noé/

Nëpër këto male zgjodha ta mbaroj së lexuari librin e Lis Bukurocës «Ngjyrat e Dashurisët». Kur lash pas edhe faqen e fundit, u ndjeva më i plotë në kulturë. Janë 200 faqe e dy rreshta të shkruara bukur, me një shqipe të zgjedhur e të pastër, me një frazë concize, me një dialog të shkathët e të pasur që do tʼia kishin zili edhe dramaturgët me pervojë, me një zhdërvjelltësi të shkruari që të bën ta lexosh me një frymë.

Edhe pse me një erotizëm të ndjeshëm, ky libër më la përshtypjen e një romani të mprehtë social që vetëm në paraqitje ka ravijezimet e një zhanri të verdhë të regjur në erotizëm. Personazhet, të kursyer në numër, janë të detajuar e të tipizuar mirë dhe bëjnë të padobishëm praninë e pseudove të tjerë të vagët, shpesh të bezdisur e të kotë nëpër romane. Këto faqe kanë aq sa duhet të kishin, edhe në përshkrime e situata. Nuk janë të tepërta edhe poezi të mirëfillta kushtuar Lizës, përkundrazi, i japin larmi e thyerje interesante formave të tjera të të shkruarit të pranishme në këtë vepër.

Që prej vitit 1988 Lis Bukuroca, i ndjekur prej policisë serbe, u detyrua të braktisë Kosovën. Qysh atehere jeton e punon ne Gjermani. Ai ka një eksperiencë të gjatë (nga vitit 1991) si përkthyes nga shqipja, maqedonishtja, serbo-kroatishtja, italishtja dhe frëngjishtja por, më kryesorja, muza e tij ka gjetur shpërthime origjinale në ese, analiza, tregime dhe poezi.

Gjithë kjo eksperiencë mijërafaqëshe në të shkruar ka shërbyer si një pedanë e shkëlqyer për ta katapultuar këtë autor të guximshëm e të rrallë në një prozë të gjatë të sukseshme si kjo, që sigurisht ka për të patur pasuese të tjera edhe me të arrirra.

Këto pak rreshta janë vetëm një penelatë e shpejtë që ka për tʼu pasuar edhe me studime më të thella; ky është vetëm një urim prej thellësisë së zemrës, Lis Bukuroca.

51 vjet të Golgotës me mbiemrin Dobra

July 24, 2017 by dgreca

Përcjellje për librin «Bashkëudhëtarë»./

Nga Shpend Sollaku Noé/

Ky libër është shkruajtur me penën e shpirtit, të ngjyer në gjak e lotë. Shefqet Dobra është njëherësh autor, personazh i planit të parë dhe dëshmitar i drejpërdrejtë i ngjarjeve.

Shumë vëllime janë botuar nga të mbijetuarit e persekutimit komunist, por pak e kanë freskinë ngjethëse të këtij libri. Të shkruara në vetën e parë, faqet e tij kanë një ndikim të drejtpërdrejtë, duke i trasformuar këto dëshmi dramatike në një dialog intim mes autorit dhe lexuesit.

Harku kohor i ngjarjeve është ai i tragjedive shumëpalëshe pothuaj homerike: ai fillon në vitin e hershëm 1945 dhe përfundon në vitin e vonë 1996: 51 vjet te kaluara si i përjashtuar, si i dënuar, si i torturuar, si i mohuar.

Nuk mund anashkalohen faktet e përshkruara në këto faqe të ngjeshura me tragjizëm. Aty-këtu, sidoqoftë, gëlon dëshira për të rezistuar, për të mbijetuar, për të qenë dëshmitarë të drejpërdrejtë të ngjitur mbi tokë prej ferrit. Si fakt qëndrese mund të shërbente edhe një buzëqeshje bashkëvuajtësit, një rënie në shpatullë si shenjë përkrahjeje e heshtur, një vetmohim përballë propozimesh për të bashkëpunuar me xhelatin. Por ndonjëherë ato fakte janë aq të brishta e prekëse, saqë të duken të pabesueshme. Siç ndodh në rastin e nënë Mbrikës, që dhuron floket e saj për të qepur arnat e fëmijëve të internuar në Kampin e Tepelenës, pasi penjtë ishte vështirë të gjendeshin.

Si në një bullet time lexuesi ngec në ankthet e një adoleshenti që detyrohet tʼu bjerë fushave kryq e tërthor që në moshën 15 vjeçare, që vërtitet pas telave me gjëmba të Kampit të Tepelenës (1945-1955), të barakave të internimit të Plugut e Gjazës, të Kampit të Çermës (1971-1996), për të ndjerë në pulset pastaj, prangat dhe qelirat e Spacit e të Qafë Barit (1971-1987).

Prologu i këtij rrëfimi të ngjethshmën është vënë në skenë në pranverën e vitit 1945, në një fshat-qytet që mund të ishte secili prej vendbanimeve shqiptare të atij viti. Si vazhdim i vëllavrasjes të nisur gjatë luftës, «një grup njerëzish, gra me fëmijë të vegjël për dore apo në krahë, të rrethuar nga një togë policësh e ushtarësh të armatosur», janë vënë në rresht për tʼu larguar drejt të panjohurës. Kush i vështron duke kaluar urën e një lumi, shtanget, frikësohet më shumë sesa vetë të shpërngulurit me forcë. Është një tablo me një pjesë të shqiptarëve që do pësojnë tragjedinë e luftës së klasave dhe një pjese tjetër që nuk ish në gjendje të solidarizohej me të, por të aprovonte në heshtje opresorin. Një tablo që do të karakerizojë pesedhjetë vjetët e një diktature të pashembullt, të një numri me mjaft zero tragjedish akoma të pashpaguara, te jetëve të fikura, pa dallim moshe e gjinie, të vdekjeve nga uria, turtura, gjymtimi, gryka e armës.

Ajo që e bën të veçantë, këtë libër, veç fakteve të mësipërme, është karakteri që kanë këto faqe, që i ngjajnë si dy pika uji karakterit të autorit. Edhe pse të regjura në dhimbjen e tragjedive të panumërta, në to nuk gëlon urrejtja.

Rregulla sipas të cilës gjithkujt që të ka nxjerrë syrin duhet tʼia nxjerrësh, është e huaj për Shqefqet Dobrën. Ashtu si në jetë, edhe në këto faqe ai është njeriu i mençur, i urtë dhe i drejtë, që kërkon gjithmonë tʼi kundërvëjë, egërsirës së etur për gjak, drejtësinë gjakftohtë, sipas ligjit të zotit, pasi ajo e njerëzve është akoma e çalë.

Pata rastin ta njoh nga afër autorin, ashtu si edhe familjen e tij. Kam dhënë mësim në shkollën ku bijtë e tij studjonin si të internuar në Kampin atje pranë. Edhe ata kishin tiparet e babait të tyre, atë edukatë dhe shpirt fisnik të shpënë përpara prej nënës së tyre heroinë, Bukurisë.

Pikërisht kësaj gruaje të madhe i kushtohet edhe mbyllja e këtij libri të rëndësishëm, nëpërmjët dhimbjes së burrit për humbjen e shoqes së jetës, të asaj Bukurie që, si të gjitha gratë e të të persekutuarve politikë, mbajtën mbi shpinë peshën kryesore të familjeve, rritjen dhe shpëtimin e fëmijëve nga pasojat tragjike të mënjanimit të imponuar prej ligjit pervers.

Për nga dretjpërdrejtshmëria dhe pasuria e dëshmive ky libër përbën një dokument unik e të rendësishëm që historianët duhet ta mbajnë mbi skrivani ndërsa do të shkruajnë historinë ashtu siç duhej të ishte.

Me renien e regjimit shumë bashkëvuajtës të Shefqet Dobrës preferuan të largohen nga ato vende që u ringjallnin vetëm dhimbje e hidhërim prej përcmimit e vuajtjeve të kahershme. Ai, si pak të tjerë, preferoi të mbetet në Lushnje, për tʼi parë drejt në sy krimet e parrëfyera, pendimet e paardhura dhe kërkimin e ndjesës kurrë të arritu

Shpend Sollaku Noé, qershor 2017

Jemi përfaqësues të një letërsie të vdekur?

February 15, 2017 by dgreca

Shkruan: Shpend Sollaku Noé/

*Dy janë rrymat e sotme sunduese për gjykimin e letërsisë shqiptare, që të dyja të nisura nga kriteri politik./

*Rryma e pare idealizon tërësisht letërsinë e 1945-990 – ës. Sipas saj ekzistojnë vetëm autorët e realizmit socialist, pas tyre – Hiçi./

Largimit nga kjo jetë e Agollit, buja që e pasoi nga një sferë e caktuar e shoqerisë shqiptare, shfaqi në mënyrën më të kjartë idenë e kësaj rryme se shkrimtarët e asaj periudhe mbeten e do të mbeten më të mirët. Kjo ide sundon në social network-ët dhe në shtyp, dhe ata që e shfaqin proklamohen hapur të krahut politik të majtë. Me ketë pikëpamje jane shprehur edhe poetë apo shkrimtarë që i shërbyen regjimit, përfituan prej tij apo patën pozita kyçe në periudhën e çenzurës të praktikuar po prej tyre. Sa herë që të vdesë ndonjë shkrimtar i realsoci-it (të moshuarit akoma në jetë të asaj letërsie janë të shumte, një emër mbi të gjithë: Kadare), do ta ridëgjojmë këtë refren, edhe dhjetra herë. Sa të jenë gjallë kalemxhinjtë e regjimit, edhe ata më pak të mplakur, do ta mbrojnë me xhelozi pozitën dominuese të pushtuar që atëherë, pothuajse gjithmonë nga një katapultë politike. Në situatën e sotme të sundimit të të majtës postdiktatoriale ata ndihen në habitatin e tyre, madje më mirë se dikur. Kanë nën kontroll shtëpitë botuese kryesore, mbajnë në dorë yzengjitë e pjesës dërmuese të shtypit, shpallin çmime letrare të dedikuar ish korifejve të Partisë, bëjnë pjesë po vetë në zhuritë që japin këto cmime, ngazëllehen prej fitimeve materiale e morale, duke ngatërruar vetëshpalljen fitues me suksesin e vërtetë të dekretuar nga Shën Lexuesi.

Rryma e dytë – me pikënisje politike jo të majta, çuditerisht, mohon edhe kjo letersinë e pas 1990-ës. Nuk e bën këtë mohim drejtpërdrejtë, por duke mos e marrë në konsideratë. Kjo rrymë, duke injoruar tërësisht realsocin, e gjen shpëtimin e letërsise shqiptare tek autorë të para 1945-ës, Sjella e saj është tipike i një romantizmi anakronik. Shpesh risillen e lëvdohen poetë që nuk kanë arritur as të ngrihen në nivel kombëtar. Edhe këtu kriteri i vlerësimit dominues (me keqardhje e them), ështe ai polilik. Quhen gjeni të letrave edhe autorë të superuar prej kohesh për nga forma dhe idetë, vetëm sepse nuk kanë shkruar për regjimin, apo sepse kanë jetuar shume vite para vendosjes së tij.

Tjetër gjë është njohja e traditës letrare, tjetër imponimi si model. Pasi edhe kjo shkollë jo më pak dominuese e mendimit, si pikënisje të vlerësimit, nuk ka parimin e vlerave artistike.

Letërsia shqiptare nuk ka prodhuar asgjë të rëndësishme pas 1990-s? Është një bosh i përsosur?

Unë them të kundërtën. Me bindje.

Nëse niset të studiohen autorët e postregjimit, do të vihet re se ata nuk janë vetëm një sasi kaotike mediokrësh të vetëshpallur poetë e shkrimtarë nëpër social network-et. Shumë shqiptarë që jetojnë jashtë atdheut kanë arritur prej kohesh të vlerësohen prej krtikës dhe lexuesit të huaj, por nuk gjejnë hapësirë në Shqipëri. Si në politikë, edhe në letërsi atyre u trëmben, pasi elementë që mund të shkatërrojne ekuilibra të vendosur prej më se shtatëdhjetë vjetësh.

Nuk janë të pakët edhe autorët e pavarur me nivel të lartë që jetojnë në Shqipëri. Por edhe ata ndihen të mënjanuar, sidomos kur nuk përkrahin ndonjë forcë politike.

Statusquoja e letërsisë shqiptare është thyer prej kohësh, por nuk ka kush guximin,forcën dhe karizmën të vlerësoje zyrtarisht këtë apo atë. Do ta bëjë koha? Sigurisht. Shpresojmë pa viktima të ndritura.

Nëse poezia është një akt hyjnor…

February 2, 2016 by dgreca

Rreth antologjisë poetike të porsabotuar të Skënder Rusit/
Nga Shpend Sollaku Noé/
Pse duhet blerë antologjia e çmuar «Me vete kam gjithnjë një Evë»? Pse duhet patur në bibliotekën personale? Pse duhet lexuar vazhdimisht? Çfarë mund të bëjë ky poet për ju?
Shumë, shumë. Mundet edhe tʼju ndryshojë jetën.
Nëse poezia është një akt hyjnor, keni lexuar librin e një shenjtori: Shën Skënderi i Korçës. Në altarin e perëndive të artit për dashurinë Ai është patjetër përçori, shenjti kryesor, ikonës së të cilit i janë drejtuar e do tʼi drejtohen të dashuruarit dhe gjithë ata që banojnë në trevën e ndjenjave.
Gjeni gjithçka në këto fletë, që nga tiparet fillestare të një vegimi të brishtë në rrëzë të Moravës, deri tek shkrirja e plotë me të përhershmen, ku vetëm disa vargje vlejnë sa dhjetë «atynë»!
Vargu i tij është serum për shpirtra në agoni, ku edhe ai vetë është kryq dhe i kryqëzuar, ku ti si lexues je pjesë e asaj lëngate, ku të duket se ato fjalë i ke shkruar ti, ku je edhe qielli, edhe toka, edhe loti, edhe e qeshura e shpërthyer prej syve të këtij fëmije të marrëzisë.
Brenda të nëjtës poezi Shën Rusi është edhe klithmë e mprehtë dhe përqafim i heshtur. Tek ai dashuria është totale, mbitokësore dhe e nëndheshme: ajo eshtë dashuri për jetën dhe vdekjen; është hingëlllima e një kali që krijon ylberët, është fjetja në një shtrat me motrën e diellit, atje ku tradhëtonin si të ishin Eseninë, ku të vdekurit shkojnë me natën për të fjetur, duke e lënë jashtë porte, si për tʼi thënë që u duhet si uji të gjallëve. Për tʼu kthyer sa më shpejt atje, në botën-Korçë të lindur nga puthjet.
Pse duhet lexuar patjetër ky libër? Sepse pa të, të gjithë ju do të jeni më të varfër në ndjenja, më të paaftë për të dashuruar.
Sepse këto janë vargje të shkruara edhe për ata që nuk kanë studjuar kurrë teknika e truke të artit të fjalës. Sepse janë të kapshme, me dukje të thjeshta; por është një thjeshtësi e kërkuar, e studjuar dhe njëkohësisht spontane; një thjeshtësi që i jep peshë magjike edhe fjalës më të rëndomtë, asnjëherë banale dhe e përsëritur, që kthehet në shkollë të artit të poetrimit. Sepse tek ky shenjt i poezisë dashurore e rëndësishme është jo vetëm ajo që do të thotë, por edhe si do ta shprehë, që të mos e lodhë lexuesin, të mos e detyrojë tʼi flakë vargjet në një qoshe. Aq e punuar e peshuar dhe e ekuilibruar është kjo kapshmëri e poezisë, saqë çdo fjalë duket sikur ekziston vetëm brenda vargut të tij. Një varg i kristaltë, ku, nëse heq edhe një rrokje të vetme, gjithçka copëtohet në mijëra thërmija.
Është e tepërt tʼju bëj një listë banale të botimeve të këtij poeti: Ai është ngjizur në shtratin e Muzave, në ditën e festës së tyre madhore. Është e kotë tʼu theksoj se ku ka lindur, atdheu i tij është zjarri i të puthurës. Veç është e domosdoshme tʼju kujtoj se, kur shumëkujt mund edhe tʼi jetë zbehur boja e emrit në gjendjen civile, kur tʼi jetë sheshuar varri prej errozionit të harresës, Ai – Shën Skënder Rusi i Korçës – do të jetë në limfën e jetëve të ardhshme, si një dehje e këndshme, soundtrack i dashurive të përditshme.