Më vjen ky roman «Il pero fiorì a dicembre» i Shpend Sollaku Noé-se,  rreth nji kohe t’ftofët, kur sapo kujtimet e bukurat e fmijve të palindë si unë, po vriteshin ende pa u jetue...m’paskesh nisë tregimin e Vendit t’Hirtë…/
The memory keeper/

nga Hortensia Haxhiademi /
Kaherë, më mbrrijnë shkresa nga mëmëdheu. Babi m’i paloste dikur… Mama m’i sjell pa u ankú. Dhurata të miqve, libra të bibliotekës së tim Eti a të tim Gjyshi; çka shpëtoi, letra të shkrueme fillimshekulli… që vjete e vjete, rrugtojnë.
I prek. Këto të shënuemet me penë të ngjyeme n’kallamar t’hershëm më mahnisin ma fort nga tana.
Burra që shkruanin me kaq pasion, herë shtruem herë ethshëm. Sikur përpiqem t’i menoj ndër menime t’veta. Nuk janë çudina këto që ju llafos, a mbase janë. Unë rrekem t’kujtoj si qenë kaq t’hijshëm!! Ndër gërma si rruza… e shkojnë menimin si varg. Si banin kaq kujdes që diçka e zakontë sa nji letër e thjeshtë nga Gjinokastra nanës së re, a kjo kartë postu t’Ungjit nga përtej alpesh t’largta – tingllón si kangë e lmuet m’vete. T’ëm bajë me i përgju ato dhelatime e porosi t’vogla si me qenë athere mtani, mbas nji shekulli! Shkru me etiketë, hijë, dhele t’përmbajtun, kaq ma e bukur nji kshu. E respekt.
Kohë zotnijsh.
Madje që n’vogli e tynja. S’ka ma t’tillë!
E dëgjoj shpesh kët shprehje. Shpeshherë si nji rrefren, shoqnu me çdo lot të zverdhun thatë – gatitë për në online. Vrenjtem e lodhë kur u knohen vujtjet e mohimet – mëshohet n’to…! Rrallëherë ndriçon rrezja fort në veprën që lanë. Rrallëherë knohet e bukur vëmendshëm siç qe… Asfare msohet n’libra e klasa!!! Asht trashgimija e kujtimi ma i bukur – e shpërdorimi mendor ma i pamerituem e pamend.
Sikur se due atë lotin thjesht të “qajmë”. Që s’din asnji rresht nga Ta, a shkruen asnji rresht për Ta. At’ që i vajton pa e vërejtë në ç’gjuhë e çdo gjuhë, e çdo site e tendë cirku që gjindet! Ky refren pambarim e psalme t’nji kulti të panjoft që vetëm qan me lot t’vizatuem!!! Që i vret prap e prap në kët vajë t’randomtë kaherë ziliqare; u vret n’mjegull e m’zi çdo gërmë e çdo gjeth që lanë.
Hipokrizia ma e poshtme!! Lexoja hiret njihere, masnej qaja vajat!
Vujtjet ja qajnë ata që dhembin!!

Po nuk ban ma Nana burra t’tillë, a ban n’yje t’rralla. Se po t’i bante gjallë ene njiherë – mbase do e qajshin vedin pak ma me zotnillik, ma hijshëm, ma ditun!!
Mama m’i ka mbledhë prap rrotull, vit m’vit… ku gjendem. Letrat, librat – fotografat gri me vështrim që shifte lart e larg n’blu t’hapun, në çdo moshë. M’i ka pranë vetes. Gjana mbase s’i interesojnë askujt, veç mua…
…I lmoj me mollza, vërtet, fjalosem… i mbaj për vete ca kohë – para se me i nda – po desha – me ndonji si unë. Që mbase harrohen ne ata tuj i kqyrë. Po deshën. Se s’ka ma t’Tillë…
Heshtun m’i ban dhurata; ma ka kuptu kët dëshirë e mahni. T’asaj – që veç prej nji fati a ndodhe t’ylltë mban çelsin e ca Bukurave edhe ajo.
I hap në valixha të vockla, (gjithnji m’i udhton në valixha t’vockla e veç, e unë ia due kët huq). Gjej mes tyne për çudi edhe ndonji dyfletshe – hartim timin të gjimnazit… Me këtë shkrim ende të paprish prej fëmije që as do e njihja më po mos ia njifja menimet.
Ja them me vete, më ka fut ndër Ta- sa e mirë e syhapun asht! E ka zënë malli si duket, asht ulë m’lexon “Po që s’ka shkrujtë keq as kjo ime bijë…!!” . Se mamave çdo gjë e mirë u duket… dhe guxon me m’futë edhe mu mes librave e dyfletshave t’vyeme.
Paçka. Ata t’Mijtë qenë. Ndaj s’më ban me ia thy zemrën po za e i godis ato t’mirat n’albume. Ze lexoj librat…
Dhuratat më të bukura timet megjithatë, po të doni të më bani ndonjiherë dhuratë – janë librat, e çdo media tjetër. Ka raste dëgjoj “Po ta nis ndimësja.. “sekretarja” ime, pse s’të erdhi?” Unë qeshi e them n’mirkuptim: E s’ka gja, mbase ua dhashë adresën gabim, a mbase s’erdh posta në kët vend ku jetoj…! Menduem ngel’e kënaqun megjithatë, që paska gjetë orë, hapsinë e udhë ç’ka i ke buzqeshë që n’lindë…
Naive kujtimesh, që mrekullohe kaq shpejt. Ke msu ne ti. Kadalë kadalë, po bahesh ma e “kthjelltë” ma e l’mume me k’to… thjeshtat e përditshme t’shqiptarvet… Sikur s’i don as ti me shumë shpjegime…
…Asht ma mirë kur më vijnë lehtë, papritë. Ma bukur laku dëshira me i lexu a ndigju – njashtu, me nxitim si nji mendim i funit. Rrijnë ma fort me ty kur vijnë natyrshëm.
Ndaj nuk sëkëlldisem.
Ja pse u gëzova kur ky libër i Shpend Sollaku Noé-s për fat mbrriti, ashtu si lajm i mirë – që e merr, ne e sh’pështjellë, njashtu siç për çudi m’dëfteu. Shpendin e njoh thjesht si lexuese. Asnji bisedë, asnji kujtim, asnji kafe, asnji how do?! Veç librat ia kam pa rishtazi. Nji vepër e gjanë shkruar me kaq passion & kujdes, e që ndryshe nga letra të tjera shqipe është disponibile & e mirëmbajtun po me kaq kujdes online. Gjë që e bën të prekshme për ata si ne që janë larg po e kanë dashni e kureshtje gjuhën e vet. Kam blerë edhe libra të tjerë shqip, porositë mamës nga librari të Tiranës, a online – ç’ka kam gjetë. Ca perla, ndonji tjetër ja kam vu kamve të minderit mos lëvizi.
Nga Noé, megjithatë, pak, shumë pak kam blerë e lexuar nga Noé – krahasú me ç’ka shkrue. Sepse e zbulova vonë. Në fakt, më parë librave të tij, lexova njohje & përmbledhje rreth letrave të tij në web sites miqsh e kritikësh – mjaft me ma nxitë kureshtjen. Kushedi pse s’e paskam hasë ma parë. Pa asnji shpjegim. Se atyne t’mirave s’u kërkohet asnjihere ndjesë, admirimi s’u asht asnjihere i vonë. I lexon në voli tate në çdo moshë e nën çdo qiell, e prapë e prapë. E ja si e din që janë të mira.
Ndaj shëtita në Amazon library e bleva disa libra prej shkrimtarit, nji numur i vockël fare po të mendosh ç’vepër voluminoze i ka ba emrit të vet e vendit të vet. Merr përmasa edhe ma krenare po të mendosh që është botuar në kufinin e vetëm 28-30 vjetve, shqiptar yni, në shumë gjuhë. Në mbshtjellën e pasme të Barcodes, US – AutorHouse 2010 , Noé quhet Dante Alighieri i shekullit XXI. Ja ç’thuhet – sepse kët pjesë , pasi kam lexuar Barcodes e kam shume , po shumë endje: “ … no pits or circles of hell in his poem, but his vision is equally terrifying… we feel more than damned..” “ I never read a poem so beautiful, but baffling; so imbued with lyricism, but bitter as poison; so truthful, that you immediately want to read Holy Scripture again; so present that you regret the past; so pungent that you feel you should wear gloves when flipping the pages!” … Më duket si t’i kam shkruar unë këto rradhë, e mendoj me dorën mbshtetë në kapak – a mund tʼia kisha ulë kapakun kaq randë e drejt, e bukur – Barcodes ásht i tillë!

A lexohet megjithate aq bukur vëmendshëm Noé… Asfare msohet n’libra e klasa! Atdheu që qéllet s’duket ta vonojë megjithatë. Tregimfolësi jeton alpet e veta, e flet gurrat e veta, kushedi se ku, ashtu shpenguem. Kaherë me nji buzqeshje finoke që t’ban me qeshë bashkë me të; Po paska mbrritë tek ajo bluja tjetër ndërkohë – tek ajo maja tjetër, vazhdon rrëfenjën. Se s’ka udhë tjetër. Qysh prej atij libri të kaltërt që si tregon vetë autori u kthye n’karton nji a dy vjet para… demokracisë. Ende s’i kam lexu Mëzat e Kaltër – duhen vjete të lexosh Noé-n e unë sa kam fillue. Jo mjaft të jem në gjendje të ulem (nëse mundem) e të them dy fjalë me vend për nji vepër që do bante krenar çdo shqiptar, është aq e gjanë & e folun.
Dëshiroj me ju dëftye megjithatë, ç’ka thanë nji tjetër poet për punën e atyne pak si Shpend Sollaku Noé – plot 80 vjet ma parë – sepse Ai besoj fort i njifte:

“Në nji kohë si kjo e jona, me u marrë njeriu me poezí a me çdo art tjetër të bukur asht nji punë e kotë e nji mundim i pafrytshëm. Artisti apo shkrimtari shqiptar, qi ti banjë ballë nevojavet të jetës, duhet mâ përpara të merret me ndonji punë qi ep bukë si ç’flitet këtu në Shqipni, dhe për mjeshtërin qi i flet zemra të punojë nëpër orë pushimi ose të lanjë mangut gjumin e natës. Me fjalë të t’jera të banjë nji sakrificë dhe nji sakrificë të madhe. Të rrijë pa dëfrime jete, të rrijë pa prehje e qetsi, të rrinjë ma në funt edhe pa gjumë, për të krijuë diçka të bukur dhe artistike.
Epoka e jonë materiale të tillë njerëz i quën të sëmundë. Dhe deri diku asht e drejtë. Mundimi i vazhdueshëm duhet të pjelli në funt frytin e shpërblimit. Pse me u mundue me mjellun në kopshtin e jetës pemë qi nxjerrin gjithmonë lule dhe nuk lidhin kurrë as ndonji kokërr të vogël?
Me gjithë këtë në këtë Shqipnin t’onë ka disa të pakët qi i ka kapun nji sëmundje e tillë. Dhe kur të kujtohet se këtu ke na përveç satisfakcionit material ke mrapa dhe urrejtjen e publikut për veprën qi i fale me kujdes e dhimbje shpirti, ahere gjendja e shkrimtarit shqiptar bahet sá mâ tepër tragjike. Drama e Ibsenit “Armiku i Popullit” e shpreh mjaft bukur në këtë rast botën shqiptare kundrejt puntorit të Muzavet.
Dikur nëpër perioda t’errta të vendevet t’jera gjindesh ndonji Mecen a Richelieu, të cílët i murën puntorët e pendës ndën mprojtje. Dhe vetëm për këtë mprojtje këta bamirës e lidhën vehten e tyne me historín e literaturës Romake e Frange. Këtu tek ne ngjanë e kundërta. Mprojtja mâ e madhe qi munt t’i bahet nji shkrimtari asht ta çojnë mësuës osè sekretar në ndonji zyrë të vogël. Nga nji herë ngjanë qi e qisin jashte fare dhe nga kjo punë e thjeshtë dhe e lanë pa bukë në të katër rrugët.
Po a munt të lulëzojë në këtë mënyrë literatura shqiptare? Sigurisht jo. Ndër të tilla kushte puna e letrave asht nji heroizëm, nji idealizëm pa kufi… Me gjithë këto sá u tha sipèr, un prap përmblodha nji volum të vogël të vjershavet të mija dhe ja paraqis publikut shqiptar. Nji punë e pakët, por e kujdesëshme, qi besoj se do t’i vlejë mjaft literaturës s’onë të vorfën. “
Et’ hem Haxhiademi
-nga parathania e Lyrës
Elbasan 14 Mars, ‘37

A këndohet mençëm Noé? … Barcodes fillon me këtë Namë ngjethse që t’ijët ia këndojnë me zell vetes përditë e përvit, e vazhdon:
“ Go, people, crawl / as stingy crooks/ to kiss the hands of piteous Godfathers/ to lick the feet of bank administrators, / to tear the knees in delirium/ toward the Sacred Appearance, / to whip the evil from the skull, / to engrave bleeding snakes on the back “ -“ May Eternal be the Prayer “ këndon përfund autori – “ Our Bank that art in Land…”
Ndërkohë që overtura e harpës së bukur të Haxhiademit e ulë perden po me kët bekim e namë :
“ Ktá qi votrat ngjyn’ me petka t’zeza..
Nëqoftse do t’më mbaj’ shum’ frym’ e ime
E rastet të volitshme të më jenë,
…Do t’u vargoj të gjithve veprat n’shkrime,
Qi nga nji përmendore t’vogël t’kenë ;

…Por ah, kujt ti thuësh për pun’ të shkuëme,
Kur bij rrebêlësh rrijn’ me duer përveshë
Edhé lëpijn’ me shij’ ndër en’ të shpuëme..”
“.. Mbassi detyrën shpërdoruën pa vend
E si ç’ më ra në vesh, sa bes’ s’e zuna,
Nga vledhja n’burg i vun’ të han’ me qent ;
Këtyne u kujtoj prá qi godita,
Ca Përmendore porsi Piramida.
~ Haxhiademi , Lyra ,
Kanga Shekullore , 14. III. 1937 ~
Ah, këta filla paralele t’kohnave, që puqin t’Parët e mençëm të Nji Fisi!
Pavarësisht nga koha, smundat sociale e letrare në të cilat krijojnë, edhe má fort prej tyne, pavarësisht nga ambienti në të cilin krijojnë, qoftë ky i 80 vjetvet ma parë a sot, të Tillët – e kanë të qartë misionin e vet. Mbase, e para gjá që u ásht shkrue qysh n’lindë. Është nji faqe interesante me Aforizma të Noé-s në fund të Abysses , botuar në States nga Author House, 2009. Ndër të tjera autori shkruan : “ Intellectuals Inspire Revolutions. They enter first as idealists- and exit first as losers, kicked out by opportunism & ignorance” ( Intelektualët frymzojnë ndryshime të mëdha. Fillojnë të parët me idealizëm – e dalin po të parët – përjashtue prej oportunizmit e injorancës ) !!…. Sikur jehojnë ato fjalë t’mençme prapë pas vjetesh “ Në nji kohë si kjo e jona …”
Gjithnji kam besue se detyra e shkronjsve të letrave, atyne t’vërtetve që i njoh sa i has, fillon e mbaron me rrëfenjën…
Ndërkohë ata kanë lëvize tek tregimi a vargu tjetër që asht i shkruem qyshkur mbrenda tyne, nji mision e diktesë, ndi e ditë qysh n’vogli.
Asht detyra e t’tjerve megjithate, ta mësojnë rrëfenjën, ti vendosin ato t’Artat e hershme e Ndritatve sotme, ato m’a t’mirat aty në ballë. T’jua tregojnë fmijve e rinisë në banka e klasa, zevendsu nji sistem të vjetërsuem & tjetërsuem, shpesh me prioritete të hutueme e të neveritun. Tua paraqesin mençem- si ma e mira jonë që duhet mësue….
Më vjen ky libër rreth nji kohe t’ftofët, kur sapo kujtimet e bukurat e fmijve të palindë si unë, po vriteshin ende pa u jetue. Kur çdo rranjë e kangë e njomtë ja ku po ç’bahesh; çdo rrezej sapo i knohesh lutja e funit… t’vulosesh n’kutia betonesh hermetike t’pa harta, n’emën të çdo njerke që i thirresh nanë.
E bashkë me kangën mekún, edhe ma mjerë ata që mbetën mbas! Zinte ftofta e thatsina e madhe…
m’paskesh nisë tregimin e vendit tHirtë…
E hapa mbramë, me nji shënim nga dora e vetë shkrimtarit… Nga ato shënimet që ju dëfteva m’sipër, kujdesun e finesë si nji menim i heshtun se asht ba zakon! E ende më çudit. Sa gjest fisnik. Sepse unë, kam lexuar shumë shkrimtarë shqiptare – por njoh pak Zotnij!
Do e marr edhe nji kopjen time megjithatë. Ju shkrofshi gjithnji gjana t’bukura. Po unë, gjithnji do i jem mirnjohse atyne që mendojnë gjuhën e kujtimet time si për lezetin tim. Gjithnji do i kërkoj e gjej me kureshtje. Përherë do i buzëqeshi e ruej Puntorët e Muzavet, ata ma t’fismit – përkrah.

Po afron Mars… Ky shënim, i kushtohet tim Gjyshi & gjithkujt e gjithçkaje që i kam ba v’menje ma fort n’menime t’mija.
 

 Hortensia Haxhiademi