Sokol Paja – Page 62 – Dielli

ALBANOLOGJIA NË UNIVERSITETIN E TRAKYAS NË TURQI

March 12, 2021 by dgreca

“Dielli” me shqiptarët në Edirne, Turqi/

ALBANOLOGJIA NË UNIVERSITETIN E TRAKYAS NË TURQI/

Rijetë Simitçiu pedagoge në departamentin e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Fakultetin e Letërsisë në Universitetin e Trakya-s në Edirne, Turqi, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, historinë e Departamentit të Albanologjisë në Universitetin e Trakya, krijimin e Departamentit të Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe që është i vetmi në mbarë Turqinë i themeluar në 125 vjetorin e lindjes së Fan Nolit, “Unionin e Universiteteve të Ballkanit” një union që bashkoi universitet e vendeve të Ballkanit edhe një numër jo të vogël të universiteteve shqiptare etj. Me pedagogen Rijetë Simitçiu bisedoi gazetari i “Diellit” Sokol PAJA.

HISTORIKU I DEPARTAMENTIT TË ALBANOLOGJISË NË UNIVERSITETIN E TRAKYA-S

Departamenti i Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe u themelua në vitin akademik 2007/2008 në kuadër të Gjuhëve dhe Letërsive Ballkanike të Fakultetit të Letërsisë në Universitetine Trakya-s, i vetmi në mbarë Turqinë. Interesimi i studentëve për të studiuar gjuhën shqipe në Universitetin e Trakya-s përgjatë viteve 2011-2016 është rritur për herë më shumë. Në këtë departament deri në vitin akademik 2017/2018 numri i kontigjenit të studentëve që mund të fillonin studimet themelore/bachelor ishte 20(20+1) studentë, ndërsa tani ky kontigjen kaplon numrin 30(30+1) të studentëve. Aktualisht, rreth 56 studentë janë duke studiuar në Departament e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Edirne të Turqisë. Stafi i brendshëm akademik i këtij departamenti përbëhet prej tre mësimdhënësve dhe dy asistentëve. Studentët të cilët kanë përfunduar studimet themelore/bachelor për Gjuhë dhe Letërsi Shqipe mund t’i vazhdojnë studimet postdiplomike (master dhe doktoratë) në këtë fushë në Departamentin e Studimeve Ballkanike. Ky departament u hap në vitin akademik 2013/2014 në kuadër të Institutit të Shkencave Sociale të Universitetit të Trakya-s.

AKTIVITETET QË BËHEN NË DEPARTAMENTIN E GJUHËS DHE LETËRSISË SHQIPE TË UNIVERSITETIT TË TRAKYA-S

Në këtë departament vite me radhë janë bërë aktivitete të ndryshme. Së pari dua të filloj për rolin dhe rëndësinë e “Programit të Shkëmbimit Mevlana” që ka luajtur në këtë departament. Me vendimin e publikuar në Fletoren Zyrtare të datës 23 gusht 2011, ky program synon të shkëmbejë studentë dhe staf akademik midis institucioneve të arsimit të lartë që ofron arsimi në Turqi dhe institucioneve të arsimit të lartë që ofrojnë universitetet shqiptare. Universitet shqiptare me të cilët është aplikuar ky shkëmbim përvojash në kuadër të departamentit të Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe janë: Universiteti “Aleksandër Moisiu” – Durrës dhe Universiteti “Eqrem Çabej” – Gjirokastër (Shqipëri), Universiteti “Ukshin Hoti” – Prizren (Kosovë), Universiteti Shtetëror i Tetovës (Maqedoni) dhe Universiteti i Malit të Zi (Mali i Zi). Që nga gushti i vitit 2010 e këtej studentët e këtij departamenti janë mysafirë të Universitetit të Prishtinës “Ukshin Hoti” për të ndjekur kursin e gjuhës shqipe për dy javë rresht në kuadër të Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare. Seminari, që nga viti 1974, mbledh gjithë studiuesit e studentët që merren me probleme të gjuhës, të letërsisë e të kulturës shqiptare, po edhe me albanologjinë përgjithësisht. Për disa vite radhazi është organizuar “Dita e Studentëve të Gjuhëve të Ballkanit”, në këto manifestime është recituar, luajtur e kënduar shqip në qytetin historik të Edirnes. Studentët tanë po ashtu marrin pjesë edhe në organizimin e manifestimeve të tjera si në “Ditën e Shpalljes së Republikës së Kosovës”, në “Ditën e Pavarësisë së Shqipërisë”, e kështu me radhë. Këto manifestime që u përmendën së fundi organizohen nga studentët kosovarë e shqiptarë në krye me rektorin e këtij universiteti.

UNIVERSITETI I TRAKYA-S THEMELOI “UNIONIN E UNIVERSITETEVE TË BALLKANIT”

Universiteti i Trakya-s për dallim prej universiteteve të tjera të Republikës së Turqisë që kanë për qëllim përgatitjen profesionale të profileve të caktuara, ai ka për qëllim edhe krijimin e marrëdhënieve me shtetet fqinje, përkatësisht me shtetet e Ballkanit. Që nga viti 2014 ky universitet themeloi “Unionin e Universiteteve të Ballkanit” 34 anëtarësh, ndërsa sot ky union përmban 80 anëtarë. Prej këtyre 80 universiteve nga mbarë Ballkani një numër jo i vogël prej tyre janë universitete shtetërore e private nga mbarë trevat shqiptare. Në një farë mënyre ky union jo vetëm që bashkoi universitet e vendeve të Ballkanit, ai njëkohësisht bashkoi edhe një numër jo të vogël të universiteteve shqiptare. Misioni i këtij unioni është formimi i marrëdhënieve mes universitetesh të vendeve të Ballkanit për një mësimdhënie më efektive dypalëshe. Produkt i një misioni të tillë është edhe programi i “Diplomës së Dyfishtë (2+2)” i cili vuri bazën në mes të Universitetit të Trakya-s me Universitetin e Prishtinës nëpërmjet dy departamenteve, atë të Gjuhës dhe Letërsisë Turke dhe të Gjuhës e Letërsisë Shqipe. Marrëveshja e këtij të pari u realizua dhe filloi të zbatohet prej vitit të kaluar akademik.Për vënien e themelit të kësaj marrëveshjeje në fushën e gjuhës shqipe, në nëntor të vitit 2019, prorektori i Universitetit të Trakya-s që njëkohësisht është edhe drejtor i Zyrës për Marrëdhënie me Jashtë Prof. Dr. Murat Türkyılmaz-i u takua me dekanen e Fakultetit të Filologjisë Prof. Dr. Linditë Rugovën dhe me shefin e Departamentit të Gjuhës Shqipe Prof. Dr. Bardh Rugovën. Për hir të situatës së pandemisë për momentin ky proces ka stagnuar por në një të afërme shumë të shpejtë pritet të fillojë. Misioni tjetër shumë i rëndësishëm që po ndërmerr Universiteti i Trakya-s është numri i studentëve që pranon ky universitet çdo vit e më shumë, si prej Kosovës, Shqipërisë, Maqedonisë etj. Në këtë vit akademik në këtë universitet vijojnë studimet nga Kosova (477 studentë), Shqipëria (144 studentë), Maqedonia (177 studentë), Mali i Zi (36 studentë) dhe nga Serbia (61 studentë). Këta studentë i ndjekin studimet themelore/bachelor, master dhe dokoraturë me shumë përkushtim dhe dashuri për punë. Këtij numri kaq të madh të studentëve universiteti iu vjen në krah edhe pas përfundimit të studimeve duke iu dhënë një mundësi për punësim nëpër shtetet amë të tyre. Universiteti në fjalë filloi projektin “TEKNOPARK” në Kosovë, për të vazhduar më tutje në vendet e tjera fqinje. Më 20 janar të këtij viti në Prishtinë u nënshkrua protokolli i modelit “Kosova Teknopark” në mes të ministrit të Tregtisë dhe Industrisë, Vesel Krasniqi dhe rektorit të Universitetit të Trakya-s Prof. Dr. Erhan Tabakoğlu. Në fund nuk do i lë pa i përmendur edhe revistat të cilat boton ky universitet që kanë të bëjnë me gjuhën shqipe. Revistat shkencore “Revista e Institutit për Kërkime Ballkanistike” dhe “Revista Ballkanistike përgjuhës dhe letërsisë”, si dhe “Revista – Ura e Rumelive”. Kjo e fundit punimet që kanë të bëjnë me gjuhën, letërsinë, kulturën shqiptare i boton në të dyja gjuhët, në njërën anë të faqes në turqisht e në anën tjetër në shqip.

KONTRIBUTI I REPUBLIKËS SË TURQISË PËR GJUHËN SHQIPE

Qeveria e Turqisë në këto vitet e fundit ka ndërmarrë mjaft hapa të rëndësishme lidhur me pozitën dhe rëndësinë e gjuhës shqipe në Republikën e Turqisë. E para, ka futur gjuhën shqipe si lëndë me zgjedhje në shkollat e mesme të ulëta. Ndërsa e dyta, ka futur gjuhën shqipe si provim zyrtar shtetëror në Republikën e Turqisë. Në dhjetor të vitit 2016 Ministria e Arsimit të Turqisë dhe Universiteti i Trakya-s kanë nënshkruar protokollin për bashkëpunim. Kështu që nxënësit e shkollës së mesme të ulët të mësojnë gjuhën shqipe si lëndë me zgjedhje në kuadër të gjuhëve dhe dialekteve që jetojnë në Turqi. Ky protokoll u nënshkrua nga ministri i arsimit të Turqisë Dr. Cem Gençoğlu dhe rektori i Universitetit të Trakya-s Prof. Dr. Erhan Tabakoğlu ndërsa plan-programet dhe tekstet shkollore u përpiluan nga pedagogët e këtij universiteti. Plan-programet mësimore janë përpiluar duke marrë për bazë kurrikulën e Ministrisë Turke të Arsimit për plan-programet mësimore të gjuhëve dhe dialekteve që “jetojnë” në Turqi, mirëpo duke ia përshtatur natyrës së gjuhës dhe kulturës shqiptare. Tekstet mësimore prej klasës së 5-të deri në dhe të 8-tën kanë përfunduar, ndërsa mësimi i gjuhës shqipe si lëndë me zgjedhje ka filluar gjatë vitit shkollor 2017/2018. Në Fletoren Zyrtare më 7 shkurt 2018-të u hap rruga për mbrojtjen zyrtare të gjuhës shqipe në Turqi. Qindra shqipfolës kanë hyrë në provimin e gjuhës shqipe. Interesim të madh kanë treguar jo vetëm shqiptarët që jetojnë në Turqi por edhe shtetasit turq, ndër ta edhe ata me origjinë shqiptare. Në këtë provim janë futur edhe studentët që kanë përfunduar degën e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Universitetin e Trakya-s në Edirne. Ky provim ka për qëllim përcaktimin e nivelit të njohurisë së gjuhës shqipe. Kështu një nëpunës në Turqi që zotëron gjuhën shqipe, pas dhënies së provimit, do të marrë shpërblim nga shteti çdo muaj duke ia bashkangjitur atë rrogës mujore.

KUSH ËSHTË RIJETË SIMITÇIU?

Quhem Rijetë Simitçiu, jam e lindur më 7 prill të vitit 1979 në qytetin e Prizrenit. Shkollën fillore, gjimnazin dhe Shkollën e Lartë Pedagogjike për mësuese i kam mbaruar në vendlindje. Studimet themelore Fakultetin e Mësuesisë dhe studimet master në Fakultetin e Filologjisë i kam përfunduar në Universitetin e Prishtinës. Tema ime e masterit me temë “Kohët e foljes sipas Selman Rizës” është udhëhequr prej Prof. Dr. Bardh Rugovës. Në janar të viti 2015 Instituti i Shkencave Sociale të Universitetit të Trakya-s vuri themelet për hapjen e Departamentit të Studimeve Ballkanike për studime të doktoratës, në kuadër të saj studimet për gjuhë dhe letërsi shqipe. Në këtë rast unë pata fatin të jem studentja e parë e kësaj fushe. Me një fjalë u hap një derë historike për studime albanologjike në Turqi, prandaj ndihem jo vetëm e nderuar por edhe me shumë fat. Tema e doktoratës që unë studioj titullohet “Kopjimi i kodeve të turqishtes në shqipe në shembujt e gjetur te të folmet e Dibrës së Madhe (të Maqedonisë) dhe të Dibrës së Vogël (të Shqipërisë)”. Kjo temë doktorate jo vetëm që bashkoi dy Dibrat, ajo bashkoi edhe dy studiues të ndritur mentorin tim Prof. Dr.Ahmet Günşen dhe bashkëmentorin Prof. Dr. Bardh Rugova, i pari nga Turqia e i dyti nga Kosova. Me 12 mars të vitit 2001 kam filluar karrierën time si mësimdhënëse në qytetin tim të lindjes Prizrenin. Ndërsa që nga fillimi i vitit 2014 e gjerë më sot punoj si mësimdhënëse në departamentin e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe të Fakultetit të Letërsisë në Universitetin e Trakya-s në Edirne. Me një fjalë ky universitet m’i ka hapur dyert edhe si mësimdhënëse edhe si studente prandaj i jam shumë mirënjohëse. Kur u kontaktova nga gazeta “Dielli” e Federatës Mbarëshqiptare VATRA në New York, për të bërë një intervistë, emocionet ishin të papërshkruara. Nuk arrija të besoja se më kërkonin prej gazetës “Dielli”, gazetës të cilën e themeloi Fan Stilian Noli së bashku me Faik Konicën 112 vjet më parë. Dhe për çudi ky Departament i Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe që është i vetmi në mbarë Turqinë u themeluar në 125 vjetorin e lindjes së Fan Nolit edhe atë vetëm 100 km larg vendlindjes së tij Ibriktepes (në atë periudhë Vilajet i Edirnes). Edirneja, Edreneja apo Adrianopoli, si të doni ja thoni, është qyteti ku mbaroi Noli gjimnazin. Tani të gjitha këto që u përmendën mund të jenë të rastit apo siç thonë: “Rasti është mbret i botës”. Para se ta përfundoj këtë intervistë dua t’ju falënderoj juve z. Sokol, si dhe shtëpinë e madhe të VATRËS e Gazetës “Dielli” që ma dhatë këtë mundësi.

KRISHTËRIMI NË SHKODËR E RRETHINA GJATË MESJETËS

March 10, 2021 by dgreca

Prof. Asoc. Dr. Edmond Malaj nga Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Historisë, sjell para lexuesit librin e tij më të ri “Hulumtime mbi historinë e Krishtërimit në Shkodër e rrethina gjatë Mesjetës” ku lexuesi gjen të dhëna që nga periudhat më të hershme e Krishtërimit në Iliri, që nga antikiteti dhe mesjeta e hershme e deri në shekujt e parë të Perandorisë Osmane. Në një rrëfim për “Dielli”-n e “Vatrës” New York, dhënë gazetarit Sokol Paja, Prof. Asoc. Dr. Edmond Malaj shprehet se libri hedh dritë mbi Krishtërimin gjatë antikitetit, duke u kufizuar kryesisht në përhapjen e këtij religjioni nga vetë figurat kryesore të tij, si Pali, Titi, Cezari, etj.

MBI HISTORINË E KRISHTËRIMIT DHE TË KISHËS NË ARBËRINË VERIORE

Në këtë vëllim janë mbledhur së bashku një numër i përzgjedhur artikujsh të botuar në një rrjedhë kohore prej dhjetë vitesh nga hulumtimet të mia mbi historinë mesjetare të trojeve shqiptare. Materiali i këtij vëllimi hedh dritë kryesisht mbi historinë e Krishtërimit dhe të Kishës në Arbërinë veriore, duke u përqëndruar kryesisht në krahinën e Shkodrës. Në këtë liber lexuesi gjen të dhëna që nga periudhat më të hershme e Krishtërimit në Iliri, që nga antikiteti dhe mesjeta e hershme e deri në shekujt e parë të Perandorisë Osmane. Në kapitullin e parë me titull “Të dhëna mbi Krishtërimin në trojet iliro-shqiptare para dhe pas Ediktit të Milanos (Viti 313)” hidhet dritë mbi Krishtërimin gjatë antikitetit, duke u kufizuar kryesisht në përhapjen e këtij religjioni nga vetë figurat kryesore të tij, si Pali, Titi, Cezari, etj, dhe në martirizimin deri para Ediktit të Milanos, dhe tolerancën fetare që të krishterët përfituan nga Edikti i Milanos (viti 313), si dhe në disa ndryshime pozitive që pati Krishtërimi pas këtij Edikti, duke pasur parasysh këtu në lidhje me të edhe zhvillimet në Iliri.

MONUMENTE KISHTARE BRENDA SHKODRËS MESJETARE

Kapitulli i dytë me titull “Në gjurmë të monumenteve kishtare brenda Shkodrës mesjetare” ka si objekt hulumtimi të gjitha kishat që kanë ekzistuar në Mesjetë brenda qytetit të Shkodrës dhe në rrethinat e saj më të afërta, apo në lagjet që ishin jo shumë larg nga muret e Shkodrës mesjetare, pra këtu bëhet fjalë për kishat, qoftë brenda kështjellës, qoftë jashtë saj. Aty kemi paraqitur të gjitha të dhënat e mundëshme në lidhje me këto kisha dhe duke u bazuar në dokumente dhe në literaturë shkencore historike, jemi munduar të gjurmojmë edhe ato kisha që kanë mbetur akoma anonime, por që të dhënat e deritanishme flasin mjaftueshëm për ekzistencën e tyre edhe pse ato nuk mund të identifikohen saktësisht me emër. Përsa i përket monumenteve, një hapësirë e veçantë i kushtohet edhe kishave të shumta të Drishtit mesjetar, i cili cilësohet nga studiuesit edhe si “fidanishte e klerit katolik shqiptar”. Hulumtimet rreth ketyre kishave, të cilat tashmë nuk ekzistojnë më, por që kanë mbetur të gjurmueshme nëpër dokumente të shumta, janë objekt një kapitulli më vete të këtij vëllimi.

URDHRA KISHTARE NË SHKODËR E RRETHINA GJATË MESJETËS

Një vend të caktuar në këtë vëllim zë edhe hulumtimi rreth urdhrave të ndryshme kishtare që kanë ekzistuar në Shkodër e rrethina që nga Mesjeta e hershme e deri në fillimet e periudhës osmane. Këto urdhra janë objekt hulumtimi i kapitullit me titull “Urdhra kishtare në Shkodër e rrethina gjatë Mesjetës”. Fjala është këtu për Benediktinët, Françeskanët, Domenikanët, Augustinianët, dhe Presbiterat. Përveç këtyre të dhënave hyrëse që ka ky kapitull për të gjitha këto urdhra, një vëmëndje të veçantë i kemi kushtuar Françeskanëve, sepse nga të gjitha urdhrat dhe kongregacionet kishtare të Mesjetës, ai është i vetmi që ekziston akoma edhe sot dhe që ka një vijueshmëri historike të pashkëputur që nga shekulli XIII e deri në ditët e sotme. Me historinë e këtij urdhri merremi specifikisht edhe në kapitullin me titull “Françeskanët në Shkodër e rrethina gjatë Mesjetës dhe shekujve të parë të pushtimit osman”.

IPESHKVITË E QYTETEVE TË DRISHTIT, DEJËS, BALECIT, SARDËS DHE KRAJËS

Një objekt i rëndësishëm hulumtimi në këtë vëllim janë Ipeshkvitë e shumta rreth Shkodrës, të cilat u përkisnin qyteteve që ndodheshin fare pranë saj, si për shembull Ipeshkvitë e qyteteve të Drishtit, Dejës, Balecit, Sardës, Krajës. Krahas rendit të Ipeshkvijve të këtyre dioqezave tashmë të zhdukura, por që në mesjetë ishin fort të gjalla dhe kishin rëndësinë e tyre, ka edhe të dhëna të shumta dhe të detajuara në lidhje me monumentet lashta të këtyre dioqezave. Të dhëna mbi këto Ipeshkvi dhe Dioqeza të vjetra i kemi nxjerrë qoftë nga punime të rëndësishme shkencore, qoftë nga dokumente mesjetare të cilat zënë një vend të rëndësishem në punim. Perveç kësaj në lidhje me Ipeshkevinë e Drishtit, në kapitullin e gjashtë merren në shqyrtim edhe kanonikët e Katedrales së Drishtit, të cilët na kanë lënë një dokument me vlerë dhe unikal përsa i përket dokumenteve historike kishtare në trojet shqiptare. Ky dokument janë Statutet e Kapitullit të Katedrales së Drishtit. Pikërisht këto Statute na ndihmojnë që të kuptojmë shumë mirë organizimin, detyrimet, përfitimet, etj që ka pasur ky komunitet kanonikësh. Këto statute na ndihmojnë që të kuptojmë sadopak edhe jetën brenda bashkësive të tjera të kapitujve të katedraleve shqiptare që duhet të kenë qënë shumë e ngjashme me kapitullin e Katedrales së Drishtit. Këto statute janë i vetmi dokument i tillë që posedojmë deri tani për kapitujt e katedraleve të Krishtërimit katolik në trojet shqipfolëse.

NGA SHËN MAURICI TE SHËN GJON VLADIMIRI

Në punim hasen të dhëna edhe për kulte të ndryshme si p.sh. për kultin e Shën Mauricit, apo për kultin i Shën Gjon Vladimirit, të cilit i kemi kushtuar një hapësirë të veçantë. Për këtë princ serb të Mesjetës, i cili u kthye në shenjtor dhe që nderohet sot edhe nga të krishterët katolik madje edhe nga myslimanët shqiptar, bën fjalë kapitulli IX. Një vëmendje të veçantë në këtë punim i kemi kushtuar edhe klerikëve shqiptar me banim në Raguzë dhe veprimtarisë së tyre atje. Në këtë veprimtari një vend të rëndësishëm zënë pelegrinazhet, të cilat bëheshin nëpër vende të ndryshme të shenjta të Krishtërimit. Klerikët verior i hasim si pelegrinë që nga Jeruzalemi dhe Toka e Shenjtë (Izraeli) e deri në Shën Jakob të Kompostelas në Galicie. Për praninë e tyre në Raguzë dhe për veprimtarinë e lart përmendur bëjnë fjalë kapitujt XIII dh eXIV. Së fundmi në kapitulli në XV bëhet fjalë edhe një herë për Urdhrin Françeskan por kësaj here rezultatet e hulumtimeve janë të dhëna rreth martirizimit të Klerit Katolik në Shqipëri gjatë pushtimit osman, dhe këtu janë Françeskanët ata që zënë vendin e parë në mes të martirëve të Kishës Katolike në Shqipëri kryesisht gjatë shekujve të parë të këtij pushtimi.

LIBRI SI NJË GUIDË MBI HISTORINË MESJETARE

Për këto hulumtime janë shfrytëzuar një gamë shumë e gjerë qoftë dokumentesh, qoftë punimesh shkencore sidomos të autorëve më të mirë në këtë fushë dhe lista e gjatë e vëllimeve dokumentare dhe të punimeve të përdorura jepet në pjesën që i kushtohet bibliografisë së punimit. Kjo bibliografi ka rëndësinë e vet, sepse synon që t’u shërbejë si një guide të gjithë atyre që duan të merren me historinë mesjetare në përgjithësi dhe me historinë e Kishës gjatë kësaj periudhe në veçanti. Bibliografia është këshilluese sidomos për studentët e historisë dhe të teologjisë së krishterë, të cilët e kanë më se të nevojshme që të konsultohen me një aparat të tillë titujsh mbi historinë e Krishtërimit në trojet shqiptare në Mesjetë. Në fund të vëllimit jepet edhe një regjistër vendesh dhe personalitetesh që e ndihmon lexuesin që të fokusohet tek pika apo çështje të caktuara. “Last but not least” një falenderim shumë të madh kam për Provincën Françeskane Shqiptare, e cila financoi botimin e këtij libri.

HARTA DIXHITALE E KRIMEVE TË KOMUNIZMIT

March 8, 2021 by dgreca

-HARTA QË RIKTHEU KUJTESËN E FSHIRË SHQIPTARE-

Blerina Gjoka, drejtoreshë e Fondacionit “Kujto” – Arkiva online e viktimave dhe krimeve të komunizmit, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, krijimin e Hartës Digjitale të Kujtesës ku shënjohen në hartën e Shqipërisë të gjitha vendet që janë përdorur si burgje, kamp-burgje, kampe pune apo kampe internimi, me qëllim për të rikthyer kujtesën e fshirë shqiptare për periudhën më të errët që ka kaluar Shqipëria. Fondacioni “Kujto” ka si synim kryesor dixhitalizimin e memories së komunizmit duke sjellë dëshmi dhe dokumente për krimet e komunizmit në Shqipëri. Me gazetaren Blerina Gjoka bisedoi gazetari i Diellit Sokol PAJA.

Nga e djathta: Blerina Gjoka, Agron Shehaj dhe Luli Progni.

NJË HARTË DIGJITALE E BURGJEVE DHE KAMPEVE TË DIKTATURËS KOMUNISTE NË SHQIPËRI

Projekti për ndërtimin e hartës digjitale ku të shënjohen në hartën e Shqipërisë të gjitha vendet që janë përdorur si burgje, kamp-burgje, kampe pune apo kampe internimi, lindi si nevojë për të rikthyer kujtesën e fshirë shqiptare për periudhën më të errët që ka kaluar vendi në historinë e tij shekullore. Ky projekt u realizua nga fondacioni “Kujto”, i cili është themeluar 3 vite më parë me iniciativë dhe mbështetjen financiare të z.Agron Shehaj, një biznesmen i suksesshëm shqiptar dhe politikan i së djathtës. Fondacioni “Kujto” kishte si synim kryesor dixhitalizimin e memories së komunizmit duke sjellë dëshmi dhe dokumente për krimet e komunizmit. Gjatë këtyre viteve në Kujto.al janë publikuar profilet e më shumë se 50 mijë viktimave të diktaturës komuniste, të ekzekutuar, të burgosur dhe të internuar gjatë 45 viteve. Çdo ditë ne shtojmë profile të reja në bazë të dokumenteve apo dëshmive të familjarëve. Janë mbledhur dhe publikuar qindra dëshmi të ish-të përndjekurve politikë apo familjarëve të tyre në shërbim të ndërtimit të platformës së kujtesës për komunizmin. Janë dëshmi të gjalla të vuajtjeve dhe persekutimit nën terrorin komunist. Janë publikuar një mori dokumentesh arkivore që vërtetojnë krimet e komunizmit mbi popullsinë e pafajshme. Janë realizuar 9 dokumentarë mbi ngjarje dhe personazhe që kanë shënuar qëndresën antikomuniste. Kemi mbështetur dhe të rinjtë që t’i nxisim drejt njohjes së të vërtetës duke financuar një bursë master në Degën e Historisë për studimin e krimeve të komunizmit etj. Fondacioni ka financuar dhe ndërtimin e një memoriali përkujtimor në kamp-burgun e Qafë-Barit me rastin e 35-vjetorit të revoltës së këtij kamp-burgu duke marrë dhe inciatën për emërtimin e një rruge në qytetin e Fushë-Arrëzit “Revolta e Qafë-Barit” në kujtim të djemve që u vranë pas kësaj revolte. E bëra këtë panoramë për punën e fondacionit për të kuptuar qëllimin e punës tonë për të bërë atë që nuk e kanë bërë dot, ose nuk ka pasur vullnet për ta bërë, as institucionet shtetërore të ngritura për këtë qëllim.

TERRORI KOMUNIST I SHTRIRË NË TË GJITHË SHQIPËRINË

Gjatë punës tonë kuptuam se terrori komunist ishte shtrirë në të gjithë territorin e vendit duke e kthyer Shqipërinë në një burg të madh, ku përveç burgjeve klasike, funksiononin kampet e punës së detyruar që zhvendoseshin në çdo front pune ku regjimi kishte nevojë, kamp-burgjet statike, si dhe kampet e internimit, fillimisht me tela me gjemba dhe më pas të hapura, të cilat i kishin kthyer të dënuarit politikë në skllevër pune. Harta e vendeve të vuajtjes lindi kësisoj si një projekt i ri i Fondacionit “Kujto” për të realizuar një punë të detajuar të skemës së internimeve dhe burgosjeve dhe për të shenjuar në hartë vendet që u përdoren për persekutimin komunist. Me mbështetjen e Fondacionit Konrad Adenauer harta dixhitale e burgjeve dhe kampeve është bërë realitet me një website të dedikuar në shqip dhe në anglisht duke u bërë dhe një udhërrëfyes për studiuesit dhe lexuesit e huaj që kanë interes për periudhën e komunizmit në Shqipëri. Hartaekujtesës.al sjell një hartë interaktive të burgjeve dhe kampeve të internimit, duke shënuar çdo vend vuajtje dhe përshkrimet përkatëse.

NGA BURGJET, TE KAMPET E PËRKOHSHME TË PUNËS DHE VENDET E INTERNIMIT

Mbi hartën gjeografike të Shqipërisë janë shënuar me simbolet përkatëse: Burgjet, Kampet e Përkohshme të Punës dhe Vendet e internimit. Duam të theksojmë, që duke qenë që flitet për një hartë, kriteri gjeografik ka qenë parësori në plotësimin e saj. Kështu, edhe pse në Shqipëri në vitet ’50, u krijuan Repartet e Riedukimit, të cilat emërtoheshin me një numër dhe i zhvendosnin të dënuarit sa nga një kantier në tjetrin, në Hartën e Kujtesës janë shënuar vendet ku kanë punuar të dënuarit politikë të këtyre reparteve që me emërtesën zyrtare numerike, publikut nuk do i thoshin asgjë. Në kategorinë Burgje bëjnë pjesë Vendet e Izolimit, “burgjet klasike”, ku të dënuarit nuk dilnin të punonin dhe Kamp-Burgjet, stacionet e përhershme të reparteve të punës, të cilat u ngritën përgjithësisht pranë minierave. Në kategorinë Kampet e Përkohshme të Punës, janë vendosur Kampet e Para të periudhës komuniste para krijimit të reparteve të riedukimit dhe Repartet e Punës, stacionet e përkohshme të periudhës së reparteve të riedukimit, ku ato merreshin me ndërtimin e një fabrike, blloku banesash, aeroporti etj. Megjithëse nga ana administrative, është po Kampi Nr. 2 që ndryshoi emërtimin në Reparti Nr.303, i cili fillimisht bëri punime, për një periudhë të shkurtër, në Peqin dhe, si përfundim, ndaloi përgjithmonë në Spaç, këto dy vende dënimesh, janë vendosur në kategori të ndryshme: Peqini, si një nga kampet e para të kampeve të përkohshme të punës, kurse Spaçi si kamp-burg. Dhe ky kriter është zbatuar në çdo rast, sipas specifikave përkatëse. Kategoria e tretë është Vende Internimi, që përmbledh vendet gjeografike ku dërgoheshin të internuarit dhe jo emërtesën zyrtare “vend internimi” që zëvendësoi në disa raste emërtesën “kamp internimi”. Kjo kategori përmban Kampet e Rrethuara të viteve të para dhe vendet e Hapura, ku internoheshin të dënuarit pas mbylljes së kampeve me tela me gjemba.

DOKUMENTE DHE DËSHMI E TË BURGOSURVE DHE TË INTERNUARVE

“Harta e Kujtesës” sjell gjithashtu Dokumente dhe Dëshmi të të burgosurve dhe të internuarve për ta bërë sa më të saktë dhe sa më të gjallë përfytyrimin për këto vende dënimi. Të dhënat për burgjet, kampet e punës dhe vendet e internimit janë mbledhur duke shfletuar Arkivën e Ministrisë së Punëve të Brendshme, disa fonde mjaft të pasura arkivore për këtë tematike në arkivin qendror të shtetit, studimet e deritanishme në këtë fushë, ku veçojmë autorin Kastriot Dervishi, botime të ISKK dhe shtëpive botuese me autorë ish-të dënuar politikë dhe dëshmitë e shumta që Kujto.al ka mbledhur gjatë këtyre viteve. Kjo veprimtari është gjithmonë në proces për ta pasuruar nga ana e përmbajtjes dhe për ta modernizuar nga ana e paraqitjes, Hartën e Kujtesës, hartën që nuk duhej t’i mungonte Shqipërisë. Fraza postulat, “Shqipëria ishte një burg i madh, nga i cili nuk dilje dot e në të cilin nuk hyje dot”, bëhet e prekshme kur sheh mbi hartën e vendit, vend-dënimet, kampet dhe burgjet. Shqipëria ishte një burg i madh, dhe qelitë e tij ishin shtrirë kudo. Anekënd në të gjithë hartën e vendit. Nga burgu i Pleqve në Zejmen tek ai për të miturit në Shën Koll. Nga Shën Vasili në jug te burgu i grave në Belsh, Harta e Kujtesës, shënjon të gjitha vendet që u harruan në 3 dekada, nga nevoja njerëzore për të harruar dhimbjen e nga dëshira çnjerëzore për të mohuar dhimbjen e të tjerëve. Ky projekt është ambicioz, nuk është afatshkurtër. Ai kërkon punë shkencore në vazhdimësi, mbledhjen e dëshmive dhe dokumenteve që vërtetojnë përmasat e paimagjinueshme të një krimi shtetëror që mbajti të burgosur shqiptarët për afro gjysëm shekulli. Informacionet historike krijojnë një imazh të qartë, se ku ishin vendosur, në çfarë kohe funksionuan dhe si ishte jeta dhe kushtet e vështira të punës në këto kampe.

30 VITE PAS RËNIES SË REGJIMIT KOMUNIST, ISH- TË PËRNDJEKUR E ISH- PERSEKUTORË PËRSËRI NË SKENË

E para, kjo hartë kujtese i duhet Shqipërisë për shenjën e pashlyeshme që diktatura komuniste ka lënë në shoqërinë dhe historinë tonë. E dyta, kur në sistemin arsimor në Shqipëri mungon tërësisht edukimi mbi diktaturën komuniste, po rritet një brez që nuk njeh të shkuarën dhe kujt më shumë se sa të rinjve u vjen në ndihmë kjo platformë online ku ata do të përballen me të vërtetën që u është mohuar në shkolla. Dhe e treta, dhe që është më e rëndësishme na duhet një hartë e tillë për të mos harruar. 30 vite pas rënies së regjimit komunist, shumë prej ish- të përndjekurve kanë ndërruar jetë. Vendet e kujtesës, janë zhbërë herë nga padija e herë nga mungesa e vizionit. Në një anë nevoja për të harruar, e në tjetrën nevoja për të mohuar, e ka kthyer vendin tonë në një skenë ku ish- të përndjekur e ish- persekutorë, janë pothuaj sërish në të njëjtat kushte; persekutorët si mohues të asaj që ka ndodhur e ish- të përndjekurit të pafuqishëm për ta ndryshuar realitetin. Para disa vitesh pati një debat publik për kampin e Tepelenës, ku historianë me emër dhe grada shkencore u munduan të relativizojnë përmasat e së keqes që kishte ndodhur në këtë kamp, ku me dëshmi është vërtetuar se kanë vdekur rreth 300 fëmijë, nga uria dhe sëmundjet. Ky debat tregoi se për një pjesë të shoqërisë, ai kamp nuk ka ekzistuar. Ajo që mohohej para ‘90-ës, vijon të mohohet edhe 30 vite pas lirisë. Në mungesë të vendeve të kujtesës e muzeve që e dëshmojnë të shkuarën e afërt, jo vetëm si respekt për viktimat, por edhe si ngjarje historike, me zhbërjen e vendeve të kujtesës, me shkatërrimin e dëshmive, duket se 47 vitet e persekutimit u fshinë përgjithnjë. Me to, edhe varret.

HARTA E KUJTESËS SI DOMOSDOSHMËRI PËR TË MOS HARRUAR KURRË

“Harta Digjitale e Kujtesës” synon të krijojë një panoramë të qartë për të rinjtë shqiptarë, studiuesit vendas dhe të huaj, pasardhësit e të persekutuarve politikë, dhe për këdo që është i interesuar që të njohë dhe të krijojë një perceptim të saktë për këtë periudhë të errët të historisë së Shqipërisë. Shumë kampe janë sot pa asnjë gjurmë fizike, por ky udhëtim virtual e ndërton imazhin e tyre, duke u shënuar gradualisht si shenja vuajtjeje në të gjithë hartën e Shqipërisë. Në një kohë afatgjatë projekti synon të sjellë dhe një panoramë të jetës në burgje dhe kampe, ku sipas dëshmive dhe dokumenteve jeta e të dënuarve politikë ishte skllavëruese, ushqimi ishte i keq, ata nuk gëzonin asnjë të drejtë bazë të njeriut, ku fëmijët që lindnin ishin të dënuar që në djep të ishin “armiq të popullit”, etj.

GËZUAR DITËN KOMBËTARE TË SHKOLLËS, MËSUES TË DIASPORËS!

March 7, 2021 by dgreca

NJË URIM I VEÇANTË PËR MËSUESIT SHQIPTARË NË DIASPORË

Sokol PAJA – DIELLI/

Sot është një ditë shumë e veçantë për kombin tonë, dita e mësuesit, heroit sakrifikues, heroit që hedh themelet e forta e të shëndosha të shtetit dhe të ardhmes së ndritur të kombit tonë. Shkolla është institucioni më i rëndësishëm i një shoqërie, shteti dhe themeli i një kombi të zhvilluar.

Në këtë ditë feste dhe krenarie kombëtare, më shumë se kurrë dhe më fort se asnjëherë tjetër duhet të shprehim mirënjohjen për rilindasit tanë të shquar, për patriotët e nderuar, për korifejtë e lartë të dijes, për trimat e pushkës e të penës që na trashëguan ndër breza këtë gjuhë të bukur të Perëndisë. Hapja e shkollës së parë shqipe në Korçë më 7 mars 1887 ishte fillimi i daljes nga errësira 5 shekullore osmane. Sot përulemi para sakrificës që bëjnë qindra mësues çdo ditë duke përshkruar me këmbë orë të tëra fshatrat e largët, të vetmuar e të harruar të Shqipërisë duke mësuar shqip. Falenderim nga zemra për mësuesit shqiptarë në çdo cep të trojeve amtare por sidomos mirënjohje të veçantë sot iu shkon mësuesve të mërgatës shqiptare në çdo cep të botës.

Gjuha e bukur shqipe sot flitet, mësohet dhe trashëgohet denjësisht në çdo shtet dhe kontinent ku jetojnë shqiptarë. Nga Amerika në Kanada, nga Australia në Angli, Itali, Gjermani, Austri, Zvicër, Belgjikë, Greqi, Suedi, Norvegji, Danimarkë, Finlandë, Spanjë, Kroaci, Turqi e kudo ku shqipet punojnë, gëzojnë e jetojnë. Emigrimi masiv, zhvillimi teknologjik, presionet e asimilimit në vendet ku jetojnë, nevoja e përshtatjes dhe integrimit e ka vënë në rrezik harrese dhe asimilimi gjuhën shqipe, por falë punës së jashtëzakonshme të mësuesve shqiptarë në diasporë, gjuha shqipe jo vetëm nuk harrohet por lëvrohet dhe kultivohet për mrekulli.

Mësues të certefikuar në hapsirën ndërshtetërore shqiptare, profesionistë të licensuar e mirëtrajnuar me metodat më bashkëkohore të mësimdhënies në shtetet ku jetojnë, eksperiencat pedagogjike ndërkombëtare i ka bërë mësuesit e diasporës shqiptare kompetentë, virtuozë dhe dinjitozë në mësimin e gjuhës dhe kulturës sonë kombëtare. Këta mësues janë shndërruar në personalitete kombëtare dhe gëzojnë një reputacion të lartë dhe në shtetet ku punojnë e jetojnë. Mësuesit shqiptarë në diasporë, me pasionin, krenarinë dhe përkushtimin për të mësuar gjuhën shqipe bashkatdhetarëve, përveç se ruajnë identitetin, kulturën, traditën, shpirtin shqiptar, ata janë shndërruar në ambasadorë të pazëvëndësueshëm të etnitetit dhe identitetit tonë në botë. Mësuesit e diasporës shqiptare mbajnë gjallë flakën e dashurisë për Mëmëdhenë, zjarrin e shpirtit të bukur arbëror dhe krenarinë e të qënit shqiptar. Falë mësuesve të përkushtuar, distancat shpirtërore atdhetare i kanë mundur distancat gjeografike. Nga fryma e tyre atdhetare, prej duarve të tyre të bekuara, prej dijes që përcjellin, mësuesit e diasporës trashëgojnë dhe shënjojnë vazhdimësinë e kombit tonë. Mësuesit shqiptarë në diasporë na bëjnë krenarë ndër kombe e shtete tjera. Mësuesit shqiptarë janë shndërruar në fidanishte ku këndojnë bilbila dhe rriten dallëndyshe që pasi fluturojnë në qiejt blu të botës kozmopolite, përsëri nuk e harrojnë dhe kthehen në folenë e ngrohtë: Mëmëdhe. Mësuesit shqiptarë në diasporë janë ambasadorët e vërtetë të kombit shqiptarë. Ata janë krenaria jonë, vazhdimësia jonë, identiteti ynë, më të vlefshëm se diplomacia parlamentare, ministrore apo konsullore qoftë. Mirënjohje e nderim. Respekte e vlerësim sot, nesër dhe përgjithmonë.

PROBLEMATIKAT E SHËRBIMIT TË URGJENCËS NË KOSOVË E SHQIPËRI GJATË PANDEMISË

March 5, 2021 by dgreca

Shkruan: Sokol PAJA – DIELLI/

Pandemia COVID-19 ka vënë në vështirësi të gjitha hallkat e sistemeve shëndetësore në të gjithë botën. Kjo pandemi ka evidentuar dobësitë dhe papërgatitjen e shumë shteteve për tu përballur me këto vështirësi. Një ndër arsyet për këtë janë dhe investimet e pakta në fushën e shëndetësisë, duke përfshirë pajisjet, ambjentet, instrumentat dhe personelin shëndetësor. Në këtë kontekst, Shërbimit të Urgjencës i është dashur të riorganizohet për t’iu përgjigjur në mënyrë të shpejtë dhe efektive kujdesit dhe shërbimit ndaj popullatës. Mjekët shqiptarë kanë qënë në vijën e parë të përgjigjes jo vetëm në vendet shqip-folëse, por edhe më gjerë në Diasporë. Vështirësitë që ata kanë hasur gjatë kësaj periudhe u paraqitën në një webinar të organizuar nga Shoqata e Mjekëve Shqiptarë në Itali. Gjatë këtij webinari Dr. Arben Gjata, Dr Skënder Brataj, Prof Basri Lenjani dhe Dr Esen Uysal paraqitën eksperiencën e tyre, sfidat e hasura dhe mësimet e marra që nga fillimi i kësaj pandemie përkatësisht në Itali, Shqipëri, Kosovë dhe Turqi.

CILAT ISHIN SFIDAT E SHËRBIMIT TË URGJENCËS?

Me fillimin e pandemisë, Shërbimi i Urgjencës u përball me sfida të mëdha, të cilat kërkonin krijimin e një strategjie për uljen e infektimeve dhe ngadalësimin e përhapjes, hartimin e kritereve të monitorimit të rasteve të dyshuara si nga centrali operativ edhe në territor dhe krijimin e një rrjeti emergjent territorial. Në të njëjtën kohë duhej treguar vëmendje për pajisjen e të gjithë personelit shëndetësor me dispozitivë të mbrojtjes individuale, koordinimin me mjekët e specialiteteve të tjera, menaxhimin dhe trajtimin në emergjencën para hospitalore për pacientët e dyshuar me COVID-19. Gjatë muajit mars të vitit 2020, mjekët e Shërbimit të Urgjencës u përballën me një shtim të numrit të thirrjeve nga ana e popullsisë që tregon edhe për panikun e krijuar nga një sëmundje e panjohur e që po përhapej me shpejtësi kudo në botë. Fillimisht ishte e vështirë edhe të përkufizohej një rast i dyshuar me COVID-19. Kishte një numër të kufizuar të ambulancave të pajisuara me të gjitha instrumentat e nevojshme sikurse respirator dhe transporti i pacientëve pozitiv kritik në shërbime më të specializuara hasi në probleme. Ndërkohë kishte një mungesë komunikimi e bashkëveprimi me departamentet e tjera, si psh ai i dializës. Në valën e parë personeli i Urgjencës u gjet i vetmuar në territor, në mungesë të dispozitivave të mbrojtjes individuale duke ndikuar gjithashtu në mosfunsionim e figurës së mjekëve të familjes. Në disa raste, të vënë përballë një armiku të panjohur e të padukshëm, personeli shëndetësor ka hezituar për të shkuar te pacienti. Ndërkohë u hasën vështirësi për të bindur personat e dyshuar, të konfirmuar, apo që ktheheshin nga jashtë shteti për të qëndruar në karantinë. Një rol të rëndësishëm edhe pse jo gjithmonë pozitiv, luajti dhe media e politika. Dizinformimi që u vu re gjatë kësaj pandemie vështirësoi shpesh punën e personelit shëndetësor e vendimmarrësve, të cilët u përballën me mosbesim të thellë nga ana e popullates. Edhe pse gjatë valës së parë u pa një solidaritet i lartë me ekipet mjekësore, kjo gjë ndryshoi me përhapjen e teorive të shumta dhe shpesh u vu re mosbesim deri në fajësim ndaj personelit mjekësor dhe skepticizëm ndaj këshillave të dhëna, kryesisht mbi përdorimin e maskave, mbajtjes së distancës sociale.

SI U MENAXHUA SITUATA E VËSHTIRË E PANDEMISË?

Në mungesë të protokolleve për menaxhimin e rasteve me COVID-19,mjekët e Shërbimit të Urgjencës u mbështetën tek protokollet e vjetra të hartura për SARS, në rastet kur ishin të krijuara dhe ekzistente. Me shtimin e njohurive dhe evidencave shkencore mbi virusin dhe pandeminë, shumë shpejt u hartuan protokolle të reja kombëtare e ndërkombëtare, të cilat iu mundësuan në mënyrë të përditësuar dhe të herëpashershme personelit mjekësor. Me numrin e rasteve që shtoheshin dita ditës, një tjetër sfidë ishte trajnimi dhe edukimi i stafit mjekësor mbi SARS-CoV-2, trajtimin e pacientëve dhe përdorimin e duhur të veshjeve mbrojtjëse. Duke konsideruar infektueshmërinë dhe transmetueshmërinë e lartë të virusit, u pa e domosdoshme dizinfektimi i herëpashershëm i ambjenteve të urgjencës dhe i ambulancave. Koordinimi midis departamenteve të ndryshme dhe bashkëpunimi midis tyre lehtësoi mbingarkesën e sistemit shëndetësor, duke përfshirë dhe Shërbimin e Urgjencës. Pati një ulje të numrit të thirrjeve për patologjitë e tjera akute për shkak të frikës nga COVID-19, gjë që tregon një shtyrje të kujdesit shëndetësor deri në rrezikim të jetës së pacientëve. Kjo çoi në një mbipopullim të ED në një moment të dytë. Për t’ju gjendur sa më pranë pacientëve, personeli i urgjencës ka qënë në kontakt të vazhdueshëm me ta, duke ritelefonuar ditë pas dite ata në gjendje kritike e të dyshimtë. Mjekët kanë pasur nivele të larta stresi për shkak të turneve të gjata e të lodhshme, infektimeve të tyre e të familjarëve, humbjeve të personave të dashur e të kolegëve. Për t’i ndihmuar janë vënë në dispozicion numra të këshillimit psikologjik si dhe kurse për menaxhimin e stresit.

BETEJA ME VIRUSIN VAZHDON…

Shërbimi i Urgjencës, ashtu si i gjithë sistemi shëndetësor ndjeu mungesën e protokolleve dhe parapërgatitjes në fazat e para të pandemisë COVID19. Me shtimin e njohurive mbi virusin dhe me kalimin e kohës u bë një riorganizim për të ofruar një shërbim efektiv e në kohën e duhur për çdo pacient. Eksperiencat e ndara gjatë këtij webinari mund të shërbejnë si mësime për të gjithë mjekët shqiptarë të shërbimit të urgjencës, jo vetëm në përballjen me pandeminë që po kalojmë, por edhe në një emergjencë sanitare në të ardhmen. Si përfundim, duhet theksuar se deri në përmirësimin e situatës epidemiologjike, beteja me virusin vazhdon dhe në asnjë moment nuk duhet të ulim vëmendjen ndaj respektimit të masave të shëndetit publik.