Sokol Paja – Page 63 – Dielli

SFIDAT NË MENAXHIMIN DHE ORGANIZIMIN E KLINIKËS EMERGJENTE GJATË PANDEMISË COVID-19

March 1, 2021 by dgreca

Prof. Asoc. Basri Lenjani MD.PhD, Drejtor i Klinikës Emergjente Shërbimi Spitalor dhe Klinik Universitar i Kosovës (SHSKUK), në një rrëfim ekskluziv për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, analizon shërbimet mjekësore emergjente në Kosovë që prej fillimit të pandemisë Covid 19 dhe përcjell mesazhin se jemi në rrezik nga vala e tretë dhe u bën thirrje qytetarëve të zbatojnë masat e rekomanduara. Me Dr. Basri Lenjani bisedoi gazetari i ‟Diellit” Sokol Paja.

SHËRBIMET MJEKËSORE EMERGJENTE

Shërbimet mjekësore emergjente paraqesin një sistem të organizuar, dizajnuar për të ofruar kujdes mjekësor emergjent në vendin e ngjarjes, gjatë transportit të të sëmurëve ose të lënduarve deri në spital. Klinika emergjente merret me pranim, monitorim, ekzaminim, observimin, diagnostikimin, trajtimin të të sëmurëve emergjentë, kritik, deri në stabilizimin dhe sistemin e tyre në reparte sipas gjendjes klinike, ose lëshimin në shtëpi pas stabilizimit definitiv. Sistemi SHME nuk ka një rrjet të konsoliduar dhe të integruar të shërbimeve emergjente mjekësore. Që nga përhapja e sëmundjes COVID-19 klinika emergjente ishte në vijën e parë të frontit, duke shërbyer në funksion thelbësor e duke u bazuar në ligjin e kujdesit mjekësor emergjent në identifikimin e sëmundjeve, lëndimeve dhe të sëmurëve të prekur me COVID19, duke i izoluar nga të sëmurët e tjerë me qëllim të ofrimit të kujdesit mjekësor emergjent deri në stabilizimin definitiv. Në të njëjtën kohë, gjatë ditëve të para të pandemisë, sistemet shëndetësore kishin një rënie në numër të të sëmurëve që kërkonin kujdes akut (ose mos paraqitje ED) emergjent për shkak të COVID-19, mbeten që më vonë të analizohen. Pandemia COVID-19 dhe përgjigjet lokale, rajonale dhe kombëtare ndaj saj kanë përparuar më shpejt se çdo entitet tjetër mjekësor në shumë nga përvojat tona profesionale. Klinika emergjente aktualisht ka 507 m2, me 22 shtretër për qëndrim ditor (1 shtrat për 100.000 banorë).

SHËRBIMET MJEKËSORE EMERGJENTE NË EUROPË

Shërbimet mjekësore emergjente në Europë ballafaqohen me sfida që rrjedhin nga ndryshimet e dinamikës së jetës, përparimet shkencore të cilat rrisin kërkesën për përparimin e mënyrës së ofrimit të SHME. Mungesa e kapaciteteve hapësinore, barnave, materialit shpenzues, kapaciteteve diagnostikuese, laboratorike, sistemi të mirëfilltë referimi, stafit mjekësor si dhe stafit mbështetës. Mangësitë dhe problemet e konstatuara në shërbimin e emergjencave. Shfrytëzimi i ulët i SHME. Një shkallë tejet e ulët e përdorimit të ambulancave të emergjencës, mënyra për transportimin e të sëmurëve. Mungesa dhe nevoja e trajnimeve profesionale fokusuar veçanërisht për mjekët emergjent dhe infermierë e ndihmësit e tyre. Mungesë e standardizimit (shërbimit klinik dhe përkufizimeve). Mbajtje jo e mirë e të dhënave mbi pacientin (kartelat mjekësore dhe regjistra). Që nga shkurti, SHSKUK-së, spitalet regjionale si dhe në të gjithë botën kishin vetëm një vision e mision: Luftën kundër për të sëmurët me Covid-19 si dhe përpjekja për të parandaluar përhapjen e virusit, kryesisht i panjohur. Vizitat mjekësore në ED u ulën ndjeshëm gjatë pandemisë COVID-19. Një % shqetësuese e kësaj ulje ishte midis të sëmurëve që zakonisht do të ishin pranuar në spital, duke sugjeruar shtyrjen e konsiderueshme të kujdesit mjekësor. Ne u përpoqëm të përshkruajmë dhe karakterizojmë ndikimin e COVID-19 në pranimet në spital përmes ED, me një fokus specifik në grupin e diagnozës, moshën, gjininë.

RASTI PARË I REGJISTRUAR ME COVID19, 13 – 20 MARS 2020 NË KOSOVË

Më 13 mars 2020, Ministri i Shëndetësisë, deklaroi: njoftoj se MSH pas përfundimit të analizave në IKSHPK të 15 rasteve të dyshimta: dy kanë rezultuar pozitivë dhe gjendja e tyre shëndetësore rezulton të jetë stabile, njëra ishte e moshës 20 vjeçare me nënshtetësi italiane dhe tjetri i moshës mbi 77 vjeçar me nënshtetësi Kosovare. Janë marrë të gjitha masat kundër personave me të cilët ata kanë qenë në kontakt. Statistikat IKPSH 25.02.2021. “Numri total i rasteve pozitive është 67.469 raste nga 294.985 persona të dyshimtë në virusin SARS-CoV-2 dhe 1.582 raste të vdekjes, kurse numri i rasteve aktive është 6.968”. Rastet e konfirmuara me COVID19 në Klinikën emergjente, 15-20 raste. Numri i shtretëve të shfrytëzuar mbi 100 %. Prolonogimi i testeve PT-PSR. Qëndrimi i gjatë i të sëmurëve në K emergjente mbi 72/h. Kapacitet i limituar.

FORMIMI I KOMITETEVE, DETYRAT, ROLET DHE PËRGJEGJËSITË

Formohet Komiteti i ShSKUK për menaxhim të situatës me Covid19 në Mars, 2020. Meqenëse anëtarët e grupit të Komitetit i ShSKUK për menaxhim të situatës me Covid19, sjellin përvojë profesionale në menaxhimin e spitalit, udhëheqjen e kujdesit shëndetësor dhe menaxhimin e infermierisë, ata shpejt përcaktuan çështjet më emergjente për të cilat ata, si drejtues, dëshirojnë të punojnë, duke përdorur perspektivat e tyre të ndryshme dhe përvojat personale. MSH Formon Komitetin për Koordinimin dhe Vlerësimin e Situatës Emergjente me Koronavirus COVID-19. Mars, 2020. Grupi i punës i Komitetit për menaxhimin e COVID 19 SHSKUK –së. Meqenëse anëtarët e grupit punues për menaxhiminn e Komitetit të ShSKUK-së sjellin përvojë profesionale në menaxhimin e klinikave, udhëheqjen e kujdesit shëndetësor dhe menaxhimin e stafit mjekësor, ata shpejt përcaktuan çështjet më emergjente për të cilat ata, si drejtues, dëshirojnë të punojnë, duke përdorur perspektivat e tyre të ndryshme dhe përvojat personale. Anëtarët e grupit punues te Komitetit të ShSKUK-ës për menaxhimin e covid 19 diskutonim se çfarë bën një udhëheqës në një situatë të veçantë siç është pandemia dhe veprimet e përqendruara që duhet të ndërmerren për të mbajtur klinikat COVID 19 dhe jo COVID 19 në gjendje të mirë. Përvojat tona pasqyrojnë ndikime të ndryshme të COVID-19 në secilin nga vendet dhe spitalet tona, lloje të ndryshme të spitaleve (publike dhe private), si dhe përvojat tona, duke shkëmbyer përvojat tona të sfidave dhe praktikave më të mira për të përgatitur spitalet për t’iu përgjigjur pandemisë dhe cilat zona kanë nevojë për forcim të mëtejshëm.

SFIDAT DHE MËSIMET E MARRA PËR DREJTUESIT E KLINIKAVE

Cilat janë sfidat dhe mësimet e marra për drejtuesit e Klinikave? Çfarë duhet përqëndruar dhe cilat masa paraprake dhe ndryshime në udhëheqje duhet të merren për / në të ardhmen? Për të filluar t’i përgjigjemi këtyre pyetjeve, ky vlerësim i parë përqendrohet në Planin e Menaxhimit dhe Udhëheqjes në emergjencë për COVID-19. Zotërimi i fazës së parë të madhe me COVID-19 ishte nevojë për vendimmarrje të shpejtë për ndryshime të thella në strukturat organizative dhe solidaritet të madh me stafin e kujdesit shëndetësor.

SFIDAT E VENDIMMARRJES GJATË COVID-19

Nga qendrat e kujdesit parësor te spitalet e kujdesit terciar, sfida ka qenë t’i përgjigjesh një virusi të ri që ka ndryshuar mënyrën tonë të jetës sot. Në Spanjë, një nga vendet më të ndikuara evropiane, spitalet ishin mbingarkuar nga një ortek pranimesh DE si dhe njësitë e kujdesit intensiv. Aneksi ofron një përmbledhje të shifrave që lidhen me vendin tonë dhe ndikimin e COVID-10 deri më tani. Për më tepër, shumë vende në botë si dhe tek ne zgjodhën t’i shtyjnë operacionet dhe ndërhyrjet e parashikueshme, por duke rritur kapacitetet e MIQ(shtretër, ventilator, personel), në mënyrë që të jenë të gatshëm për një numër të madh të sëmurëve kritikë me COVD 19. Prandaj, të gjithë ne u përballëm me të njëjtat vështirësi themelore: Një situatë e jashtëzakonshme shëndetësore, që askush nuk e kishte provuar kurrë më parë. I gjithë sistemi i kujdesit shëndetësor duhej të mësonin lëvizjet duke marrë njohuri nga organizata ndërkombëtare si OBSH, dhe gjithashtu duke ndjekur kërkimet e fundit. Shumë informacione të reja në lidhje me situatën pandemike, e të cilat duheshin marrë në konsideratë për vendimet e të gjithë kemi përjetuar strategji themelore të përbashkëta: Grupit i punës i Komitetit për menaxhimin e COVID 19 SHSKUK –së takoheshim çdo ditë për të diskutuar dhe vendosur se si të mirëmbahet funksionaliteti i SHSKUK, sa i përket personelit, hapësirës dhe furnizimeve dhe si mund të mirëmbahet ose zvogëlohet ose rritet kapaciteti i trajtimit spitalor, në përputhje me situatën. Për më tepër, komunikimi i duhur dhe një menaxhim i ndryshëm i informacionit ishin gjithashtu një çështje e veçantë. SHSKUK- së grupi punës për menxhimin COVID 19 me Drejtorët Klinika COVID 19 ishin ne takime pune çdo ditë. Përveç protokolleve të reja për të gjithë profesionistët, ekzistonte një raport ditor për numrin e të sëmurëve, rastet problematike, duke dhënë udhëzime se si të trajtohen në të gjitha Klinikat me COVID 19 siguria, ED në laborator, kujdes intensiv dhe izolim / karantinë. Në SHSKUK -ës, ekipi përbëhej nga njerëz të ngarkuar me Klinikat kryesore të kujdesit shëndetësor të QKUK-ës dhe shërbimet që mund t’i përgjigjeshin krizës shëndetësore, jo vetëm mjekësore, por edhe në lidhje me logjistikën, të tilla si depot, higjena, barnat, materiali shpenzues, pajisjet mjekësore, komunikimi, transporti dhe inxhinieria. Mungesa dhe krijimi i një ekipi përgjigjes COVID-19 SHSKUK-së, gjithashtu, dhe përbëhej nga infermierë, specialistë të sëmundjeve infektive, menaxherë ekzekutivë dhe personel shtëpiak, pas evaluimit duhet të mendohet në këtë drejtim? Përvojat në Gjermani për menaxhimin e pandemisë COVID-19 në Spitalin Hebre në Berlin formuan Bordin Ekzekutiv, personelin mjekësor, drejtorin e ED, MIQ me ekspertët e higjienës, zyrtarin e komunikimit, shefin biomjekësor dhe drejtues e tjerë. Në Dubai, u krijua një qendër komande ku një grup udhëheqësish kryesorë shëndetësorë dhe menaxherë administrativë zhvilluan një plan të plotë të strukturuar në kontrollin e përhapjes së pandemisë.

ORGANIZIMI I ZONAVE DHE EKIPEVE TË REJA DHE SHSKUK

Organizimi i zonave dhe ekipeve të reja dhe SHSKUK-së duke përdor një strategji të ndryshme për të ruajtur shërbimet mjekësore dhe në të njëjtën kohë për të parandaluar përhapjen e virusit apo edhe një shpërthim brenda spitalit: Vendosjen e profesionistëve në grupe, në zona të ndryshme spitalore dhe ndryshimin e modeleve të ndërrimit të punës për të zvogëluar ndër-infeksionin, rrezikun midis profesionistëve, spitalet fushore të triazhit jashtë ndërtesës nuk kishim nevoje para KE, ku shqyrtimi dhe identifikimi i rasteve të mundshme mund të bëhet para se të hynë të sëmurët Klinikat COVID 19 për të mbajtur të ndarë të sëmurët me COVID-19 dhe jo-COVID-19, megjithëse ato sollën sfida të tjera. Nuk kemi ide se çfarë na pret. Objektet e kujdesit shëndetësor dhe veçanërisht departamentet e urgjencës duhet të jenë të përgatitur për këtë. Jemi ne, ne mund të bëjmë atë që mundemi dhe të shpresojmë që editoriali im i ardhshëm të jetë i qetë. Mbrojtja e personelit. Pandemia paraqiti disa kërcënime për stafin mjekësor: vetë virusi dhe ngarkesa e punës për shkak të situatës së re të punës të përshkruar më sipër. Mbajtja e njerëzve të shëndetshëm, mbrojtja e stafit nga infeksionet ishte një detyrë e rëndësishme e udhëheqjes. Kishte reagime të ndryshme midis punonjësve ndaj informacioneve të reja dhe vendimeve të reja, disa ishin shumë të frikësuar dhe të pasigurt për situatën dhe të tjerët ishin pothuajse të pakujdesshëm. Por ishte shumë e rëndësishme të krijoheshin politika për hyrjen në spital dhe të riorganizohen protokollet e parandalimit dhe kontrollit të infeksionit në rutinën e stafit të spitalit. Në spitalet portugeze, grupet e punës u krijuan nëpër spitalet kryesore dhe filluan të zbatojnë aksionin e ndërgjegjësimit për profesionistët e kujdesit shëndetësor. Planet e emergjencës u kryen dhe po rregullohen me kalimin e ditëve. Në Kenia, si në shumë vende të tjera, u bë e detyrueshme për të gjithë njerëzit që hynin dhe lëviznin në spital të mbanin maska kirurgjikale dhe askush nuk mund të hynte në portën kryesore nëse nuk vishnin një maskë. Kontrolli i temperaturës është bërë në pika të ndryshme në dhe kushdo me një temperaturë mbi 38 gradë u zhvendos në një zonë të caktuar për vlerësim të mëtejshëm. Në shumë spitale, brenda vetëm disa javësh, ndonjëherë edhe vetëm disa ditë, stafi u mësua të mbante një maskë gjatë gjithë kohës që ishte në detyrë, dhe të mos kishte më takime prezentuese me një numër të madh njerëzish në dhoma të vogla. Kudo që ishte e mundur, u zbatua një punë në distancë, esp. për stafin e administratës.Tek ne fillim ishte në gjendje të anashkalonte burokracinë e prokurimit të materialeve të konsumit kirurgjikal për të qenë në gjendje të siguronte shpejt sanitizues dore, PPE dhe maska kirurgjikale dhe N95 për të gjithë stafin e saj. Atyre që punojnë në pavijonet COVID-19 dhe atyre që punojnë në departamentin e emergjencës.

SIGURIMI I PAJISJEVE MBROJTËSE PERSONALE

Sigurimi i Pajisjeve Mbrojtëse Personale (PPE) ishte një sfidë globale në fillim të pandemisë, SHSKUK-se spitalet dhe mjekësia parësore u përballën me një mungesë të PPE dhe shumë shpejt disa profesionistë të shëndetit morën teste pozitive COVID-19. Në shumë vende, zinxhirët e furnizimit u prishën pothuajse në asnjë kohë dhe çmimet për PPE u rritën jashtëzakonisht shumë. Grumbullimi dhe sigurimi i PPE për të gjithë punonjësit ishin tema kryesore. Fillimisht, nuk kishte kontrolle dhe kontrolle mbi lëshimin e maskave dhe spitali shpejt kuptoi që njerëzit po vinin një numër të madh maska për të marrë në shtëpi, dhe më pas u prezantua një sistem ku infermierja përgjegjëse e njësisë ishte përgjegjëse për shpërndarjen e PPE për të siguruar që rezervat nuk ishin shteruar për shkak të grumbullimit dhe përdorimit pa mend. Spitalet e tjera shpërndanë maska dhe dezinfektues punonjësve dhe familjeve të tyre. Kosova pritet të sigurojë falas 360 mijë vaksina, kurse pjesën tjetër do ta blejë. Ndërkohë zyrtarë të OBSH-së në Kosovë parashohin që procesi i vaksinimit në Kosovë nuk mund të fillojë para stinës së pranverës.

KONLUZIONET, MENAXHIMI DHE UDHËHEQJA

Menaxhimi dhe udhëheqja në këto kohë të papara ka sfida të natyrshme të mundimshme, pasi spitalet kanë një sfidë të rëndësishme në balancimin e kohës, interesin më të mirë kombëtar, rajonal, të biznesit, punonjësve dhe pacientëve. Kalimi nga një strategji e njohjes sistematike të rasteve të mundshme në atë të zbutjes së epidemisë kërkonte shërbime të mjekësisë emergjente spitalore për të zbatuar masa të menaxhimit të krizës, për të garantuar kapacitetin e pranimit dhe shtrimit në spital. Gjetjet tona demonstrojnë ulje të pranimeve në spital përmes KE gjatë pandemisë dhe sugjerojnë që disa të semurë mund të kenë shtyrë kujdesin e nevojshëm. Përvojat tona nxjerrin në pah rëndësinë e përfshirjes në çdo hap dhe përgatisin protokolle, politika dhe procedura rigoroze, në mënyrë që të standardizojmë kujdesin dhe të sigurojmë sigurinë e të gjithëve. Kujdesuni për stafin tuaj, pastaj stafi juaj kujdeset për pjesën tjetër. Nevojiten hulumtime të mëtejshme për të përcaktuar pasojat klinike dhe operacionale të kësaj vonese. Ka pasur ndryshime të konsiderueshme në modelet e kërkimit të kujdesit gjatë pandemisë COVID-19. Rëniet në vizitat e KE, veçanërisht për grupe të caktuara demografike dhe proceset e sëmundjes, duhet të nxisin përpjekje për të kuptuar këto fenomene, të inkurajojnë kërkimin e duhur të kujdesit dhe të monitorojnë për sëmundshmërinë dhe vdekshmërinë që mund të rezultojë nga kujdesi i vonuar ose i shtyrë. Përmes kësaj krize pandemike, kishte mësime kryesore, praktika të mira dhe të këqija, që duhet të ndahen. Shpejtësia mund të përsosë. Kjo pandemi na ka treguar se udhëheqja e mirë është thelbësore, plani i detajuar, ofrimi i shërbimeve cilësore shendetësore, financimi i qëndrueshëm i SHME, sigurimi i resurseve njerëzore dhe kapitale, sigurimi i sasive të mjaftueshme të barnave dhe materialit shpenzues, krijimi i mekanizmit të vleresimit dhe promovimit të teknologjise mjekësore dhe të komunikimit, sigurimi i kapaciteteve diagnostikuese për kryerjen e testeve bazë dhe atyre të shpëtimit të jetës, sigurimi i një sistemi të mirëfilltë referimi. Ndryshimi i sistemit, sigurimi i protokoleve që do të mundësonte vendimmarrje korrekte emergjente, si në diagnostikim, trajtim të bazuar në algoritmet, teknikat e përzgjedhjes sipas standardeve ndërkombëtare. Sigurimi i edukimit specialistik dhe EVP për mjekë emergjentë dhe nevoja të mjekësisë emergjente. Motivimi i personelit që punon në Kliniken Emergjente. Stafi mjekësor i emergjencës mbajnë një përgjegjësi të madhe në këtë pandemi. Ne duhet të sigurojmë triazh dhe menaxhim të hershëm të pacientëve me infeksion të dyshuar ose të konfirmuar COVID 19. Më e rëndësishmja, ne duhet të bëjmë gjithçka që mundemi për të parandaluar departamentet tona emergjente përhapjen e infeksionit. Masat e ndryshme të ndërmarra nga departamenti kanë ndihmuar në sigurimin e moralit të mirë të stafit dhe respektimin e rreptë të procedurave të sigurisë. Ne ndajmë mësimet e marra në mënyrë që të tjerët që menaxhojnë ED në të gjithë botën të mund të përfitojnë nga përvoja jonë.

STANDARDET E PROFESIONALIZMIT MJEKËSOR

Profesionalizmi mjekësor bazohet në standarde individuale por edhe institucionale. Jo vetëm standarde klinike, por edhe etike, të vlerave e të sjelljes. Nigel Crisp, 2006. Mesazh: Jemi në rrezik nga vala e tretë. Na ndihmoni në mënyrë që të mos kemi nevojë ta mbyllim komplet ekonominë siç ka ndodhur para disa muajve. Respektoni masat e reakomanduar nga IKSHPK dhe OBSH-së.

Me shëndet çdo gjë na duket e kënaqshme, kurse kur jemi të sëmurë asgjë nuk na kënaq. – Artur Shopenhauer.

SHKOLLA SHQIPE “CHILDREN OF THE EAGLE” FESTOI NË VATËR DITËN E GJUHËS AMTARE

March 1, 2021 by dgreca

-Poezi për gjuhën shqipe, për festën e Flamurit, për pavarësinë e Kosovës e për ngjarje të shënuara për kombin shqiptar i dhanë një emocion të veçantë mbrëmjes festive.

– Drita Gjongecaj ndër të tjera tha: “Mirënjohje Vatrës që na ka vënë në dispozicion ambjentet e saj dhe na ka mirëpritur në çdo kohë…..

-Nxënësja Terezina Parubi Ditëlindjen e 11 të saj nuk do ta harrojë sepse e festoi në Vatër së bashku me bashkëmoshatarët e saj….

NGA SOKOL PAJA-

Shkolla Shqipe “Children of the Eagle” që zhvillon aktivitetin e saj prej 5 vitesh në shtetin e New York-ut me rastin e ditës ndërkombëtare të gjuhës amëtare, zhvilloi në VATËR koncert të larmishëm festiv. Nxënësit e mrekullueshëm të kësaj shkolle recituan, kënduan, kërcyen dhe vallëzuan me motive të pastra shqiptare. Poezi për gjuhën shqipe, për festën e Flamurit, për pavarësinë e Kosovës e për ngjarje të shënuara për kombin shqiptar i dhanë një emocion të veçantë mbrëmjes festive.

Z.Elmi Berisha, kryetari i Federatës Panshqiptare të Amerikës “Vatra” përshëndeti koncertin festiv të Shkollës Shqipe: ” Children of the Eagle” në New York me rastin e ditës ndërkombëtare të gjuhës amëtare. ” Jam shumë i lumtur dhe i emocionuar që ju bijtë e shqipes e zhvilloni këtë koncert kaq të rëndësishëm në VATËR, familjen atdhetare të të gjithë shqiptarëve. Jam i impresionuar nga ky koncert festiv pasi zhvillohet në VATËR dhe uroj me shpirt që nga kjo klasë nxënësish të shkëlqyer uroj të na dalin arkitektë, inxhinierë, diplomatë, mësues, mjekë, senatorë, kongresistë e deri Presidentë të SHBA.

Faleminderit për këto motive patriotike. Faleminderit që ruani gjuhën, traditën, kulturën, identitetin shqiptar. Zoti ju bekoftë” – mbylli fjalën përshëndetëse kryetari i Vatrës z. Elmi Berisha. “Program me modesti por me shumë patriotizëm e dashuri. Edhe pse jemi në kushte të jashtëzakonshme për shkak të Pandemisë, nxënësit punuan me shumë përkushtim dhe na gëzuan me këtë koncert kaq të bukur. Ju faleminderit të gjithëve” – përfundoi drejtuesja e Shkollës Shqipe Drita Gjongecaj.

Kryetari i Vatrës z.Elmi Berisha, nënkryetari Besim Malota dhe Editori i Diellit z.Dalip Greca organizuan një takim bashkëpunimi me bordin e organizates AADLC-se dhe mësuesit e Shkollës Shqipe “Children of the Eagle” Drejtuesja e organizates dhe e shkollës Drita Gjongecaj ndër të tjera tha: “Mirënjohje Vatrës që na ka vënë në dispozicion ambjentet e saj dhe na ka mirëpritur në çdo kohë. Mirënjohje të veçantë editorit z.Dalip Greca i cili ka qenë i gatshëm në çdo ditë pushimi për të na mbështetur. Me aktivitetet që bëjmë i ndihmojmë fëmijët dhe familjet e tyre dhe shoqërinë me veprimtarinë në ruajtje të gjuhës shqipe e kulturës kombëtare. Në bordin tonë janë mësuesit më të mirë të licencuar dhe të përkushtuar në ruajtje të gjuhës shqipe.

Marjana Bulku dhe Arjeta Ferlushkaj po japin një kontribut të madh në bordin e Organizatës si në fushën e medias dhe të letërsisë. Dua të falenderoj dhe mësueset e përkushtuara Holta Ahmataj, Arjana Kurti, Ornela Hasandoçaj. Po krijojmë një rrjet mësuesish për trajnime dhe certifikime në dobi të secilit prej nesh por mbi të gjitha gjuhës dhe kombit tonë. Rrjetëzimi i mësuesve filloi para 4 vitesh në Vatër, jam e gëzuar për këtë bashkëpunim” përfundoi drejtuesja e organizatës AADLC dhe shkollës shqipe “Children of the Eagle” Drita Gjongecaj. Kryetari i Vatrës z. Elmi Berisha u dha mbështetje maksimale bordit dhe mësuesve pjesëmarrës. “Në të ardhmen shpresojmë të ndërtojmë një bashkësi organizatash në Vatër ku secila shoqatë të ketë zyrat e saj dhe të bashkëveprojmë sëbashku. Për të ardhmen e kombit tonë dhe të aktiviteteve që bëni, Vatrën do ta keni në mbështetje kurdoherë. Mirënjohje për këtë takim dhe koncertin festiv. Ishte shumë emocionuese. Faleminderit për gjithçka” përfundoi kryetari i Vatrës z. Berisha.

Nxënësja Terezina Parubi Ditëlindjen e 11 të saj nuk do ta harrojë sepse e festoi në Vatër së bashku me bashkëmoshatarët e saj….

STEFAN ÇAPALIKU RRËFEN SERAFIN FANKON, FELININ E TEATRIT SHQIPTAR

February 27, 2021 by dgreca

Shkrimtari dhe dramaturgu i mirënjohur Stefan Çapaliku sjell para lexuesit librin e tij më të ri monografik kushtuar Serafin Fankos, Felinit të Teatrit Shqiptar. Ky libër është vëllimi i tretë i kolanës “Imago & Verbum”. Në një rrëfim për “Dielli”-n e “Vatrës” New York, dhënë gazetarit Sokol Paja, dramaturgu Stefan Çapaliku tregon në libër njohjen me mjeshtrin e madh të Teatrit Serafin Fankon, bashkëpunimet e ngushta, dhe përmasat gjigande të një artisti të kalibrit europian.

KUJTIMET E PRAGËS

Për shkak të disa rrethanave familjare, mjeshtrin e kam njohur që herët. Por njohja e vertetë profesionale, ndodhi në vitin 1994. Ishte një koinçidencë e çuditshme, fakti që unë kisha pak muaj që isha kthyer nga Praga, ku 30 vite më parë ai kishte qenë student. Pra, kujtimet e Pragës na lidhnin të dyve. Atë si student universitar dhe mua si student pasuniversitar. Aso kohe unë kisha provuar të shkruaja pa sukses një dramë, e cila për fatin tim të mirë, më ka humbur. Thjesht mbaj mend se titullohej “Gjurmë mbi borë” dhe se qe shkruar një vit para rënies së komunizmit. Ishte njëfarë teksti revisionist, diçka si hibrid i ideve të reja me rrënjët e kalbura të sistemit të kaluar. Pastaj kaluan kund pesë vjet dhe unë pata disa përvoja teatrore jashtë Shqipërie, natyrisht si spektator, më e çmuara e së cilës ndodhi kur qeshë si student në Pragë, më 1993.

DRAMA “FTESË PËR DARKË”

Kësisoj, drama që më lidhi profesionalisht me Serafin Fankon ishte “e dyta”, “Ftesë për darkë”. Kështu pra, me dramën time “të parë” ndën sqetull, ngjita shkallët e katit të tretë të pallatit “me hark”, ku jetonte mjeshtri. E hapi derën ai vetë. Aso kohe Serafin Fanko duhej ishte rreth mesit të pesëdhjetave, aq sa jam unë sot. Ai zakonisht rrinte ulë mbi një divan përballë televizorit, me një gotë të vogël, që gjerbej me ngadalë. Vështirë të kishte televizioni një spektator më të mirë se ai. Kur unë i dhashë tekstin, doli pa fjalë nga dhoma tjetër, si të qe duke u nisur drejt një tempulli, ku do kryehej në heshtje rituali i shenjtë i leximit. Thjeshtë, ai më la vetëm me televizorin e vet. Dhoma ku shkoi ndahej me atë të ndenjes prej një vetrate. Atje ishte biblioteka, një tavolinë e rëndë njëkëmbëshe dhe disa karrige druri të errët, me një tapiceri vishnje. Mbi tavolinë shtrihej një tavëll shumë e madhe dhe mjaft e rëndë prej kristali. Në murin përballë bibliotekës disa piktura. Në mos gaboj njëra ishte e vetë Serafin Fankos dhe tjetra e kolegut të vet, aktorit Bep Shiroka. Gjithashtu në një cep të murit vareshin edhe dy rrahje në bakër, rezultat të kapriçiove të tij. Unë pra mbeta këndej këtyre sendeve të vyera dhe ia nisa të tymosja cigaret e mia, pa pasur nevojë të përdorja shkrepse. M’u duk sikur edhe ai kishte nisur të tymoste të vetat, pa pasur nevojë të përdorte shkrepse. Druhem se kjo qe hera e parë dhe e fundit që asistoja në një seancë tymosje simultane. Kisha një padurim të jashtzakonshëm dhe doja të gjeja një mënyrë për ta shtyrë kohën që nuk ecte kurrsesi. Ai po konsumonte historinë time, që nëse do t’i pëlqente unë do bëhesha dikushi, nëse jo, nuk e di se me çfarë punësh të tjera do merresha. Mirëpo mbas kund treçerek ore, ai doli me syzet në majë të hundës dhe me tufën e letrave në dorë. Vërehej një farë hutimi në sytë e tij. Pasoi një pauzë, me gjasë teatrale. Pastaj ai tha: Po. Më pëlqen. Më pëlqen, përsëriti. Do ta vë në skenë, theksoi, dhe u duk se i vuri pikën aty për aty muhabetit. Atë çast mu duk se perceptova sesi ai u shndërrua në kumbarën tim në altarin e shenjtë të teatrit.

T’I HYSH TEATRIT NGA SHPINA E SKENËS

Me atë rast pata mundësinë t’i hyja teatrit nga shpina e skenës. Të dilja në skenë, kur salla qe bosh. Të kundroja me andje trarët, litarët dhe shtangetat, që rrinin të varura si gijotina të fshehta, të thikta dhe të befta. Të verbohesha lumturisht prej projektorësh gjithfarë ngjyrash. Pra, të përjetoja atë magji, atë abragadabra që të bën të biesh në dashuri njëherë e përgjithmonë me teatrin. Pata mundësi pastaj të mos mungoja asnjë ditë në prova dhe të nisja e ta kuptoja procesin e ngjizjes së asaj materie organike, që thirret shfaqje dhe që kryen misionin e mishërimit të fjalës, siç thotë Gjoni në ungjillin e vet. Pra me pak fjalë nisa të kuptoj zanatin e këtij prestigjatori, duke e parë nga të gjitha perspektivat e mundshme.

KUR SABOTONTE TEATRI KOMBËTAR

Fatkeqësisht, për mua ky qe bashkëpunimi i parë dhe i fundit në fushë të teatrit. Diku nga gjysma e dytë e viteve ’90 patëm edhe dy tre tentativa të tjera për bashkëpunime, të sabotuara mendjelehtësisht, mendjehollësisht dhe mendjedjallëzisht nga Teatri ynë Kombëtar. Gjithsesi, bashkëpunimi i dytë mbeti në dokufiksionin “Qyteti në menopauzë” më 2001. Një film ky i realizuar në Shkodër, si bashkëpunim i Serafin Fankos, Arian Çuliqit dhe meje. Dhe bashkëpunimi i tretë paska qenë ky libër. Ka kaluar shumë kohë nga momenti kur më vetëtoi ideja e shkrimit të këtij teksti, derisa u gjenda përmbi dramat, platformat, letrat, fotot dhe posterat e tij; përballë kolegëve të vjetër dhe të rinj; bri bisedave të gjata me të gjithë ata që e njohën nga afër dhe punuan me të.

ITALIA NËN “PUSHTIMIN” E MUTACIONIT ANGLEZ, BRAZILIAN DHE JUGAFRIKAN TË COVID-19

February 24, 2021 by dgreca

-Dr. Arben Gjeka nga Torino-Itali flet ekskluzivisht për gazetën DIELLI në SHBA-

Dr. Arben Gjeka mjek në Qendrën e Koordinimit të Emergjencave Mjeksore në Torino, Itali, në një rrëfim ekskluziv për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, analizon Italianë në përballjen me pandeminë globale, procesin e vaksinimit anticovid, shqiptarët në Torino dhe punën si mjek në kushtet e shpërthimit masiv të pandemisë globale. Me Dr. Arben Gjekën bisedoi gazetari i “Diellit” Sokol Paja.

VARIANTI BRITANIK I COVID-19 NË 88% TË ITALISË

Ka disa javë që situata në Itali është stabilizuar, me një indeks pozitiviteti < 5% dhe Rt <1. Masat e kufizimit kanë funksionuar në bazë të ngjyrës (kriticitetit) që Ministria e Shëndetësisë i cakton një Rajoni në bazë të indeksit Rt, incidencës (nr. të personave të infektuar për 100.000 banorë), përqindja e shtretërve të zënë në terapinë intensive dhe në repartet covid jo në gjendje kritike. Aktualisht janë vetëm 6 Rajone në zonën me ngjyrë portokalli (Abruzzo, Liguria, Provinca Autonome Bolzano, Provinca Autonome Trento, Toscana dhe Umbria). Të gjithë rajonet e tjerë janë në zonën e verdhë. Ka një rritje të sinjalizimeve të tre varianteve të koronavirusit që Istituti i Lartë i Shëndetësisë po monitoron që nga muajt e fundit të vitit 2020 dhe që po bëhen një preokupim: varianti anglez, brazilian dhe jugafrikan të cilët ka disa javë që janë identifikuar në persona kovid pozitiv në Rajone të ndryshme të Italisë. Sipas rezultateve të një hetimi të shpejtë të datës 4 dhe 5 shkurt nga Istituti i Lartë i Shëndetësisë, në bashkëpunim me laboratoret Rajonale, varianti Anglez është i përhapur në pjesën më të madhe të territorit Italian, të paktën në 88% të Rajoneve. Por ajo që u konstatua ishte fakti që kjo përhapje nuk është uniforme: në disa zona prevalenca e variantit Anglez arrin në 59%. Është një shpërndarje e rëndësishme nga fakti që ky variant ka një indeks infektiviteti të lartë. Përhapja e këtyre varianteve, në mënyrë të veçantë varianti anglez, preokupon ekspertët, disa prej të cilëve kanë kërkuar një lockdoën për disa javë në mënyrë që të ulet numri i të infektuarve, sepse parashikojnë që së shpejti problemi do të bëhet serioz. Në një deklaratë të Istitutit të Lartë të Shëndetësisë thuhet: “Evidenca të reja na bëjnë të hipotizojmë një rritje të rasteve të rënda për shkak të përhapjes së variantit Anglez. Personat e infektuar nga koronavirusi rrezikojnë të ri infektohen nga variantet”. Unë jetoj në qytetin Torino (Rajoni Piemonte); aktualisht jemi zonë e verdhë por javët e fundit kemi vënë re një rritje të trendit të infektimit të moshës 6-10 vjeç. Moshat e reja po infektohen me një shpejtësi më të madhe karshi moshave të vjetra. Numri mesatar i te infektuarve me covid në ditë është 718, por po vëmë re edhe ulje të lehtë të shtrimeve në terapinë intensive dhe subintensive. Aktualisht varianti Anglez po qarkullon edhe në Rajonin tonë me përqindje që arrin 59% dhe një mesatare prej 17%; për fat të mirë vaksina është efikase karshi këtij varianti. Ky variant është shumë më infektues por për momentin nuk ka evidenca mbi rritjen e agresivitetit. Në Piemonte janë identifikuar 23 raste me këtë variant. Përsa i përket popullatës, në Itali pjesa dërrmuese e qytetarëve respektojnë rregullat. Si në gjithë botën, edhe këtu kriza ekonomike e shkaktuar nga pandemia covid ka goditur rëndë shumë kategori personash dhe sipërmarrësish sidomos sektoret e hotelerisë, turizmit, ristoracionit; u shpresua në hapjen e pistave të skive javën që kaloi por Qeveria nuk e lejoi duke provokuar një zemërim të kategorisë të prekura nga ky vendim.

VAKSINIMI KUNDËR COVID-19 NË ITALI

Vaksinimi në Itali filloi në datën 27 dhjetor 2021 (Vaçine Day) për mjekët në vijën e parë. Mbas autorizimit të vaksinës Astra Zeneca nga EMA, në 30 janar 2021 u autorizua përdorimi edhe nga AIFA – Agjensia Italiane e Barnave por vetem për moshat 18 – 55 vjec. Kjo bëri që të rishikohej edhe plani i vaksinimit i cili aktualisht parashikon vaksinimin e popullatës në 4 faza: Faza 1-A: vaksinimi i të gjithë operatorëve publik të shendetit (mjekë, infermierë dhe operatore spitalore), si dhe Shtëpitë e Pleqve me objektiv përfundimi në 21 shkurt 2021. Faza 1-B: vaksinimi i të gjithë profesionistëve të shëndetit (dentistë, farmacistë, veterinerë, biologë, specialistë të kimisë dhe fizikës, obstetrikë, teknik të radiollogjisë, teknik të rihabilitacionit, informatorët farmaceutik) me objektiv përfundimi në 15 mars 2021. Faza 1-C: Over 80 (që nuk jetojnë në shtëpitë e pleqve) që fillon në 21 shkurt 2021 me vaksinat Pfizer dhe Moderna. Faza 2: Over 60, personat me sëmundje kronike, personat me risk personal dhe shkollor me prioritet të lartë; vaksinimi do të filloje me mbylljen e fazës 1-C me vaksinat Pfizer dhe Moderna. Faza 3: Personeli shkollor, Forzat e Rendit, burgjet, personat që jetojnë në komunitet, personat me patollogji të ndryshme të gradës së moderuar duke filluar nga 8 shkurti 2021 me vaksinën Astra Zeneca. Faza 4: Pjesa e mbetur e pupullatës me vaksinën Astra Zeneca dhe vaksina të tjera që mund të autorizohen. Koha për fillimin e vaksinimit do të përcaktohet nga Komisari i Jashtëzakonshem për Emergjencën Covid-19. Objektivi fillestar ishte të vaksinoheshin 80.000 – 120.000 persona në ditë për të arritur në një vaksinim të 70% të popullatës (imunitet tufe) brenda 12 muajve nga fillimi. Aktualish janë vaksinuar 2.046.189 persona me dozën e parë (3.4% e popullatës) dhe 1.322.811 me dozën e dytë (2.2% e popullatës). Këto janë shifra të ulëta në krahasim me objektivat fillestar. Shkaqet janë, në radhë të parë mungesa e zbatimit të kontratave nga kompanitë farmaceutike me riduktim të furnizimit të dozave dhe në radhë të dytë mungesa e personelit vaksinues. Dje, Instituti i Lartë i Shëndetësisë dhe Agjensia Italiane e Barnave autorizuan fazën e dytë dhe të tretë të eksperimentimit të vaksinës Italiane ReiThera dhe fillimin e prodhimit dhe shpërndarjes nga shtatori i këtij viti me 100 milion doza në vit.

NJË SHQIPTAR NË QENDRËN E KOORDINIMIT TË EMERGJENCAVE MJEKSORE NË TORINO

Me fillimin e Pandemisë u gjenda në grupin e gjashtë mjekëve që u zgjodhën për të menaxhuar Qendrën e Koordinimit të Emergjencave Mjeksore në Torino 24 orë/24. Krijimi i këtij grupi të mbyllur mjekësh kishte dy qëllime: 1- ulja e rrezikut të përhapjes së infeksionit Sarscov2 në centralin operativ, qendër nevralgjike në menaxhimin e emergjencave 2 -rritja e nivelit profesional në këtë menaxhim, azhornimi ditësor me protokollet e reja kombëtare dhe rajonale. Përsa i përket aspektit profesional, me pak fjalë doja t’ju shpjegoja në çfarë konsiston roli i mjekut në qendrën e koordinimit të urgjencave – emergjencave mjekësore: – Mjeku i centralit operativ të emergjencave, duhet të ketë një eksperiencë të provuar në fushën e emergjencës urgjences. -Centrali është i ndarë në disa seksione ku punojnë infermierë profesional me eksperiencë spitalore dhe territoriale në fushën e emergjencës urgjencës: seksioni i vlerësimit telefonik të kërkesave të filtruara nga centrali unik rajonal 112, seksioni i mjekut, seksioni i menaxhimit të qytetit të Torinos, seksioni i menaxhimit të provincës së Torinos, seksioni i menaxhimit të helikopterëve të emergjencës dhe seksioni standbay i centralit remot për operacionet e ndihmës mjekësore (CROSS) – janë dy në Itali – Torino dhe Pistoia – aktivizohet në rast maksiemergjence nga departimenti kombëtar i mbrojtjes civile. Roli kryesor është ai i mbikqyrjes dhe mbështetjes (suportit) të aktivitetit infermierist në centralin operativ për të garantuar përgjigjen korrekte kërkesave për ndihmë si dhe mbështetja e personelit mjekësor dhe jo në territor. Organizimi i trasferimit në struktura të tjera spitalore të pacienteve që paraqesin nevoja urgjente për një trasport të asistuar, organizimi i trasportit të avancuar neonatal në emergjencë për Torinon dhe Provincën, kordinimi i operacioneve të trasportit të lidhura me marjen (eksplantin) e organeve njerëzore dhe trasplantin, monitorimi dhe menaxhimi i postës elektronike të certifikuar, aktivizimi i suportit psikollogjik në emergjencë, mbajtja e kontakteve me entet, institucionet, shërbimin publik, shërbimin e sigurisë dhe mbrojtjes civile dhe shoqatat që marrin pjesë edhe në mënyre okazionale në shërbim të urgjencave publike.

PSE VERIU I ITALISË U GODIT RËNDË NË FAZËN FILLESTARE TË PANDEMISË?

Përhapja e virusit favorizohet nga faktorë demografike, ambientalë dhe zakonet kulturale. Kurthi gjeografik dhe klimatik: lugina e lumit Po sidomos në zonen e Codogno dhe Vò, por mbi të gjitha, fakti që Veriu i Italisë u godit më me shumë forcë dhe shpejtësi nga pandemia ishin edhe faktorë të tjerë: rrjeti kapilar i autostradave në zonën padane, përqindja e madhe e personave në këtë zonë që përdorin përditë trenin për të shkuar në punë, ndotja e lartë atmosferike, dendësia e madhe e popullatës në Veneto dhe Lombardia dhe përqindja e madhe popullatës me moshë të shkuar. Mos të harrojmë që Italia u gjet e pa përgatitur; plani pandemik në Ministrinë e Shëndetësisë nuk ishte azhornuar që nga viti 2006, materialet mbrojtëse për personelin mjekësor ishin të pakta dhe u ezauruan që në javët e para të pandemisë. Shërbimi i Mjekëve të Familjes dhe vazhdimësisë asistenciale u paralizua për mungesë të dispozitivave të mbrojtjes individuale.

SITUATA E KOMUNITETIT SHQIPTAR NË TORINO

Komuniteti shqiptar e përballoi pandeminë si gjithë qytetarët Italianë. Rastet e para shqipetare të infektuar ishin disa miqte e mi në Rajonin e Aostës. Në fillimin e vitit 2020 para se Italia të merrte masat e izolimit, u bë gabimi i parë; u mbyllën shkollat pa marrë masa të tjera, kështu që 10 – 20 mije Milanezë shkuan në Aosta për të bërë ski atë fundjavë. Bashkëshortja e mikut tim punonte në një lokal në lokalitet turistik (bar – restorant) dhe u infektua se bashku me një kamarier tjetër (shqiptar) dhe natyrisht infektoi edhe gjithë familjen (bashkeshortin, vajzën dhe dhëndërrin). I ndihmova në aktivizimin e shërbimit të higjenës dhe epidemiologjisë që u bënë tamponat familjarisht dhe i vunë në izolim shtëpiak dhe monitorim telefonik nga mjeku i familjes. Policia bashkiake i ndihmonte me furnizime ushqimore dhe hedhjen e plehrave gjatë gjithë periudhës së karantinës. Për fat të mirë e kaluan sëmundjen në gjëndje të lehtë dhe të moderuar, pa komplikime. Natyrisht, si në valën e parë por edhe në valën e dytë shumë bashkatdhetarë miq, shokë apo dhe të panjohur nga Italia dhe Shqipëria me probleme kovidi, më kanë kontaktuar për këshilla shëndetësore telefonike.

MESAZH PËRSHËNDETËS PËR SHQIPTARËT NË USA

Përshëndes përzemërsisht të gjithë shqiptarët në USA. Kam përshtypjen që duke qënë më larg atdheut janë më të organizuar dhe më të lidhur me njëri-tjetrin. Në Itali, ndoshta distanca e vogël me Shqipërinë ka bërë që mos të jemi shumë të lidhur mes shqiptarëve. Frekuentojmë normalisht lidhjet familjare dhe miqësore. Sigurisht, situata që po kalojmë por dhe koha moderne e teknologjisë ka bërë që të krijohen grupe në media sociale ku mbahen lidhjet dhe komunikohet më lehtësish. Diaspora shqiptare në USA ka qënë gjithmonë model i veçantë dhe shembull për të gjithë shqiptarët jashtë atdheut. Nderime dhe respekt për të gjithë patriotët tanë në USA.

KUSH ËSHTË DOKTOR ARBEN GJEKA

Doktor Arben Gjeka ka lindur në Seman (Fier), ne 8 dhetor 1967. Është pjesë e asaj gjenerate që jetoi regjimin komunist, tranzicionin dhe demokracinë. Shkollën 8 vjeçare e kreu në Fier. Frekuentoi Shkollën e Mesme Mjekësore “Jani Minga” në Vlorë 1982 – 1986 dhe Fakultetin e Mjeksisë në Tiranë në periudhën 1986 – 1991. Në vitin 1991 – 1993 punoi si mjek me Forcat e Ndërhyrjes së Shpejtë të Policisë – Reparti 751 Vlorë, por me situatën që po kalonte Shqipëria në atë periudhë preferoi të emigrojë në Itali ku u diplomua në Universitetin e Torinos në vitin 1997. Në vitin 1998 mori licencën profesionale dhe filloi punë si mjek i vazhdimësisë asistenziale. Ne 1999 u emerua Zv/Drejtor i një Laboratori Analizash Mjeksore. Në vitin 2000 – 2001 frekuentoi Kurs trajnimi Rajonal për Emergjencën dhe në 1 qershor 2001 filloi punë në Emergjencë me kontrate ⅓ e orëve në Pronto Soçorso (Urgjence Spitalore), ⅓ e orëve në Emergjence Territoriale dhe ⅓ e orëve në qendrën e kordinimit të urgjencave mjekësore. Nga 1 prilli 2010 punon në emergjencë si Dirigente Medico (Medicina e Chirurgia D’Açettazione e D’urgenza). Azhornohet gjithë kohën që mundet në fushën e emergjencës, bën pjesë në disa grupe pune ku përpunohen protokolle dhe guidelines për përdorim të brendshëm. Interesi i tij është përqëndruar në terapinë e dhimbjes në ambient paraspitalor dhe në TÇC (Tactical Combat Casualty Care) e TEÇ (Tactical Emergency Casualty Care). Në këtë periudhë pandemie, dha edhe kontributin e tij modest në një grup Mjekësh Shqiptare nga gjithë bota: “Mjekët Shqiptarë në luftën kundër Coronavirusit COVID-19” grup FB me mbi 6000 mjekë, me publikim protokollesh, përkthim artikujsh, këshilla dhe diskutime me kolegët.

GREVA E URISË DHE PËRMBYSJA E DIKTATURËS NË SHQIPËRI

February 22, 2021 by dgreca

Ndue Lugja, pjesëmarrës në Grevën e Urisë në Qytet Studenti, themelues i Partisë Demokratike në një rrëfim ekskluziv dhënë gazetarit Sokol PAJA, për gazetën “DIELLI”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, paraqet para publikut shqiptar Ditarin Personal me rrëfimet e studentëve të Grevës së Urisë tri dekada më parë në Qytet Studenti. Në librin ditar ‟ Ndryshimet 90 ”, Ndue Lugja rrëfen dhjetorin e lirisë në Shqipëri.

ALEKSANDËR MEKSI PËR LIBRIN E NDUE LUGJËS “NDRYSHIMET 90”

Nisma e Ndue Lugjës për ti treguar publikut të interesuar kujtimet e tija për ato ditë dhe muajt që pasuan është me interes dhe vlera. Sigurisht që kujtimet janë mbresa personale, shënime të mbajtura e veprime të evidentuar në mediat e kohës dhe dëshmi të të tjerëve pjesëmarrës. Ato nuk pretendojnë të jenë studime e analiza, por megjithëkëtë ato janë të domosdoshme kur jepen nga protagonistë, që veprimet e tyre dhe vetë ngjarjet i bëjnë të kenë diçka për të na treguar, për të na thënë, për të dëshmuar. Është historiani dhe studiuesi ai që i vlerëson ato e ai të cilit i shërbejnë. Por këto dëshmi e kujtime vlejnë dhe për lexuesin e interesuar, sidomos për ata që ato ditë e ngjarjet që pasuan i njeh me të ndigjume e të turbulluara nga të thëna e të pa thëna, nga mungesa ende e analizave dhe dokumenteve sidomos për pjesën e padukshme e ato që nuk po thuhen. Kanë kaluar tre dhjetëvjeçarë që nga Dhjetori historik i vitit 90 të shekullit të kaluar dhe ende mungon një pasqyrim real i ndodhive, rrethanave në kuadër shqiptar e ndërkombëtar, që prunë atë ndryshim thelbësor. Mungon edhe një pasqyrim e analizë e vështirësive dhe pengesave, i rolit të forcës politike në pushtet e drejtuesve të lartë të saj e po aq dhe zbatuesve të “vijës së Partisë” dhe mbrojtjes së pushtetit “të fituar me pushkë e gjak”. Çdo vit kur afrohen këto ditë historike dëgjojmë protagonistë e pjesëmarrës, analistë e opinionistë të ndryshëm, madje dhe të njëjtët personazhe që ndryshojnë nga viti në vit dëshmitë e gjykimet e tyre. Të gjithë ata që u përfshinë në ato ditë, që mbështetën forcat e reja politike dhe ndryshimet janë mbi 50 vjeç, disa nuk janë më mes nesh por emri i tyre, kontributi i tyre është ende ndërmjet nesh. Përveç ditëve të Lëvizjes Studentore ne mësojmë nga një dëshmitar për punën për krijimin e Partisë Demokratike si në qendër ashtu dhe në rrethe. Ai tregon për pjesëmarrjen masiv dhe përkrahjen e popullit në mitingjet ashtu dhe qëndrimin e autoriteteve komuniste në antimitingjet në Durrës, Vlorë e Rrëshen. Me mjaft interes është gjithashtu dhe puna për organizimin e Grevës së Urisë, drejtuesit e saj, takimet me qeveritarët, në të cilën autori ishte pjesëmarrës e drejtues. Autori me thjeshtësinë që e karakterizon na njeh me kujtimet, gjykimet e tija për ato tre muajt e para vendimtare në përmbysjen e rendit politiko-ekonomiko-shoqëror në Shqipëri, me fundin e turpshëm e të pakthyeshëm të diktaturës komuniste. Ai duke qenë jo vetëm pjesëmarrës por dhe protagonist, tregon me hollësira veprimet e atyre ditëve të Lëvizjes Studentore që nga data 8 dhjetor, të cilët me kurajën e tyre ngritë në këmbë kundër regjimit shumicën e shqiptarëve. Si dëshmitar i atyre ditëve tregimet e tija janë të vërteta dhe lexohen, sidomos kur janë dëshmi të veprimeve dhe ndijimeve të përditshme dhe me reagimet e tija, gjykimet dhe pritshmëritë. Sigurisht që dhe shumë të tjerë me dëshmitë dhe kujtimet e tyre tashmë të botuar plotësojnë dhe saktësojnë historinë e atyre ditëve e muajve e deri vazhdimet e mëvonshme. Secili ka dëshmi për ndodhitë ku ka qenë i pranishëm. Sigurisht do të ketë përherë dallime e kundërshti në qëndrimet dhe interpretimet e individëve, grupimeve dhe organizmave politike, që janë opinione personale e të dobishme për të kuptuar më mirë politikat dhe rezultatet. Në këtë vështrim Ndue Lugja me kujtimet e tija na njeh me aspekte që shumëkush nuk i di, nuk i ka lexuar dhe që ndihmojnë për të kuptuar më mirë ato ditë e muaj historikë, sidomos sot kur dasia politike dhe kundërshtia janë më shumë se në atë kohë të ndjeshme. Autori me këtë libër na kujton përjetimet tona, na ndihmon me të dëshmitë e tij dhe gjykimet personale, për të qenë më të saktë. E për këtë Ndue Lugja duhet lavdëruar dhe kontributi i tij real duhet vlerësuar pozitivisht.

FAKTORET E JASHTËM NXITËS TË NDRYSHIMEVE TË MËDHA NË SHQIPËRI

Identiteti demokratik reformist lindor me liri të kufizuara të shprehjes së lirë të fjalës e të mendimit, shprehjes politike e ushtrimit të saj si opozitë, i nxitur e inkurajuar nga Gorbaciov në ish- bllokun lindor sovietik kishte filluar të përhapte e hidhte rrënjët e saj sipërfaqësore edhe në Shqipëri. Mjerimi, varfëria e humbja e identitetit personal, familjar, shoqëror, ekonomik, social e politik në ngjarjet e fundit të etheve komuniste, kishin filluar ta sjellin vendin tonë nga një “grip” influence të vogel në një ekzaminim më të madh “turbekulozi” ku mushkëritë popullore se pranonin më oksigjenin e huazuar të bllokut të Lindjes. Kjo vinte edhe pse me reformistet entuziaste o të detyruar nga masat popullore të revoltuara, po i linte vendet e ish bllokut dalë ngadalë të lirë e sovran të shëronin e kuronin vetveten në vendet e tyre. Rrjedhojë e pasojë ishin ngjarjet e mëdha të luftës anti- komuniste në Evropën lindore të uzurpuar nga regjimi e Grupi lindor komunist Sovjetik të drejtuar nga Gorbaciov, një komunist i reformuar nga situatat ndërkombëtare e i predisponuar të ndërronte vijën e ndjekur më parë e te shkatërronte këtë sistem dalë ngadalë. Takimi i tij me presidentin gjerman Koln ndërroi të ardhmen e lindjes. Pas zgjedhjes Pape në Qytet – Shtetin më të vogël kilometrisht por më të fuqishmin ekonomikisht në botë të Karol Wojtyla me emrin Giovanni Paolo II, ishte ai që mbështeti fuqimisht lëvizjen polake për demokraci deri sa në mënyrë demokratike e dialogu përmes veprimit e fjalës së lirë arriti të fusë në jetën politike Solidarnostin e ta barasbazojë në tavolinën e rrumbullakët të shtetit Polak të 1989 siç e kuptojmë ne më pas. Në gusht 1980 në Poloni krijohet sindikata e parë Solidaritet, me fondator një elektricist Lech Ëalesa që pas shumë vitesh në 1989 arriti të krijojë një moviment revolucion të fuqishëm kundër sistemit komunist polak që edhe me presionet e premtimet e Mikail Gorbachev që mendonte e luftonte formalisht për mos shkatërrimin e sistemit sovjetik, lëvizja antikomuniste kishte vetëm suksese që pastaj me këmbënguljen e saj u be tavolina e rrumbullakët ku levizja merr pjesë në zgjedhjet elektorale të vitit pas revolucionit të 1989. Më 9 Nentor 1989 u realizua ëndrra 50 vjeçare e bashkimit të dy Gjermanive lindje e perendim duke hedhur poshtë murin ndarës të Berlinit, si mur i ngritur e quajtur antifashist. Më 15 gusht 1961 realizohet me elemente të prefabrikuara çimentoje e guri, muri që ndante fizikisht, moralisht, politikisht qytetin e Berlinit në dy pjesë, njëra socialiste e tjetra demokratike perëndimore. Një mur i gjatë 156 km e i lartë 3,6 m realizuar nga rusët me shpenzimet e Gjermanisë lindore. Revolucioni Rumen 16 dhjetor – 25 dhjetor 1989 solli shkatërrimin e sistemit komunist të drejtuar nga Nicolae Ceausescu, stalinisti më i madh në Evropë ku nga frika e madhe e protestave dhe revolucionit detyrohet të ikë spektakolarisht nga Bukureshti. Më vonë e detyrojnë të ulet nga helikopteri që po udhëtonte, drejt ikjes e arrestojnë policia dhe ja dorëzojnë ushtrisë ku e denojnë me gjithë bashkëshorten e tij e i vrasin me gjyq të improvizuar që duron vetëm 55 minuta. Era e re që po pushtonte Evropën e shtyrja reformiste e Gorbacovit, se ndaluan Ceausescu të instauroje ligjin marcial në Timisoara ku nisi revolta popullore më e përgjakshme për të cilën u ekzekutua si genocid. Ishte i vetmi monokomunizëm që u largua me luftë e jo si Cekosllovakia, Polonia, Bullgaria. George H. W.Bush, Karol Wojtila i quajtur Giovanni Paolo II dhe Reformisti Sovjetik Gorbacov i cili pohon se pa Giovanni Paolo II kurrë komunizmi s’kishte rënë, arritën suksesin e ndryshimit të Sistemit Komunist pa luftë e pa humbje të mëdha njerëzore e shihnin të sigurtë platformen reformiste anti komuniste, për ta çuar Botën drejt një ere të re Demokratike. Akullnaja e madhe e bllokut Lindor të Evropes po shkrihej dalëngadalë duke mbushur përdite e më shumë lumenjtë e shpërthimit e urrejtjes popullore të shteteve të ndryshme ex lindore e më komuniste se vetë Moska nga ku kishte lindur .

FAKTORËT E BRENDSHËM NXITËS TË NDRYSHIMIT NË SHQIPËRI

Lajmet nga bota vinin të vakta e pothuejse asgjë. Gazetat shkruanin në ndonjë kuadrat të vogël ngjarjet në botë, televizioni Rtsh i vetëm ishte shurdh memec. Sistemi ishte totalitar e shumë i kujdesshëm e i vendosur për të ruajtur popullin nga ndikimet e jashtme anti komuniste. E kisha dëgjuar diku, po s’mu hap dera unë nuk mund të them se hyra brenda. Edhe pse shumë kuriozë, politikanë, impreditorë, gazetarë të kamufluar si turistë vizitonin vendin tonë për të parë nga afër e për të ditur diçka më tepër se çfare po ndodhte në Shqipëri. Ata shoqëroheshin nga sigurimi i shtetit për të mos pasur takime direkte me popullin. Gusht 1989 Misionaria Nënë Tereza viziton Shqipërinë pas shumë e shumë kërkesave të bëra për të ndihmuar Shqipërinë. Qeveria e asaj kohe e quajti vizitë private. Ajo i kerkoi Ramiz Alise të hapte shtëpi bamirësie në Shqipëri por Ramizi iu përgjigj se ne s’kemi të varfër këtu në Shqipëri e ajo theksoi me cinizem …unë kam shpi bamirësie kudo në Bote, në Amerikë, Kanada, Angli, Itali e në 97 shtete e ku ka të varfër. Lumtë ju që s’paski të varfër e mos harro se e djeshmja ka kaluar, e nesërmja akoma s’ka ardhë, por shiko të sontmen se dikush po vuan e ka nevojë për ty. OKB 1990 Ramiz Alia merr pjesë në sezionin e 45 të Asamblesë së Kombeve të Bashkuara dhe flet në mbështetje të Kosovës gjë që alarmon Jugosllavine por gëzoi shqipëtarët e ikur ndër vitet e egra komuniste që atëherë e deri në këtë ditë quheshin kriminela e tradhëtare me thënjen se ju do ktheheni në atdheun tuaj e mëma Shqipëri do ju mirëpresë, ju ngjalli një shpresë. Me 11 maj 1990 Perez de Cuellar kryetari i OKB pas vizitave në Austri, Hungari, Cekosllavaki vizitoi edhe vendin tonë ku u takua me Ramiz Aline por kohën më të madhe e kaloi veçanërisht me ministrin e jashtëm Reis Malile, ku bisedat ishin shumë intime e shumë të papritura e të kundërshtueshme nga sistemi pothuajse i kalbur që s’mund të mbahej më në këmbë,të drejtat e njeriut, prona private e ajo kolektive, e drejta e lëvizjes ose e mendimit te lirë. Ç’donte presidenti i OKB nga Shqipëria si vendi i fundit të shkatërrimit të komunizmit. Ligjin e ri të vizave e pashaportave si lëvizje e lirë e tre milion të burgosurve. Ku do ti çonte … Apo do të instalonte një sistem të ri prove laboratorike që koha e provoi. Të gjithë e dinë se Shqipëria është vendi më strategjik i kalimit nga Azia e Lindja për në Evropë. Shtetet e mëdha do të luanin kartën e fundit përseri në favor o disfavor të Shqiperisë. Ndërtimi i 600 mijë deri në 700 mijë bunkeresh ishin baraz me 700 mijë shtëpi në atë kohë e nuk do ta ndjente aq shumë ndihmen e perendimit. Kulti i individit e shkatërroi edhe më tepër Shqipërinë e vuajtur e stërvuajtur duke bërë aksione si Dita e Enverit, Java Enverit, Muaj i Enverit, e ne çfarë të hanim në fund të Muajit .

DEMOSTRATA E 14 JANARIT NË SHKODËR

Demostrata e 14 janarit në Shkodër ku u tentua të hiqej busti i Stalinit ku të mremën u arrestaun të gjithë organizatorët e të nesërmen populli u mblodh pranë bustit të Stalinit. Mungonin organizatorët e deshtoi si protestë por ajo vrau një frikë të madhe ku shteti i mobilizuar me ushtri e polici nga gjithë Shqipëria ngeli përpara një populli që shetiste i lirë e priste vetëm një shenjë. Demostrata e 25 Marsit në Kavajë erdhi si pasojë e një ndeshje futbolli ku qindra të rinj hodhën parulla kundër sistemit komunist e pati shumë të arrestuar. Të nesërmen më 26 Mars u organizua një manifestim i madh popullor me thirrjet : lironi shokët tanë …Liri Demokraci…Poshtë Diktatura, e cila u shtyp me forcë nga policia. Me 2 korrik 1990 shqiptarët mësyen Ambasadat e huaja në Tiranë. Mijera njerëz të vuajtur, të thjeshtë, punëtorë e intelektualë që kishin përjetuar dhunën e bishës së egër të sistemit, nxituan pa frikë të thyenin muret e telat me gjëmba e të hynin në Ambasada. Familje, gra, fëmijë të rritur e të moshuar nga gjithë Shqipëria u ngujuan për ditë të tëra nën hijen e Ambasadave. Qeveria Shqiptare filloi talljet e zakonshme duke i quajtur tradhtarë, kriminelë, hajdutë e deri në fjalën e fundit fyese për çdo shqiptar si jashtëqitjen e Atdheut thënë nga Ismail Kadare, ku më vonë me ikjen e tij në Francë edhe ai iu bashkua kësaj lëvizje. Dhuna e sistemit monolitar shihej në çdo fytyrë. Ikja nëpërmjet kufirit nga Saranda në Konispol shoqërohej me vdekje të përditshme të shqiptarëve në tentativen për të kaluar kufirin për në botën tjetër të lirë. Mali me Gropa filloi të priste e strehonte përjetësisht banorë të çrregjistruar e vrarë nga sistemi pa emra, pa identitet. Një ikje tjetër masive ishte ikja me pashaportë e viza të improvizuara që u qujt Riatdhesim i të gjithë shtetasve Italianë, Grekë, Gjermanë, Jugosllavë, Rusë, Polakë, Turqi e Çeki e fëmijet e nipër të tyre të lindur në Shqipëri nga martesat e kombinuara me shtetas ose shtetase të huaj, gjë e cila u realizua deri në Nëntor 1990 me kërkesë të Ambasadave të shteteve përkatëse. U lejua hyrja e gazetarëve të huaj. Informacioni tashmë qarkullonte lirshëm dhe më pak i censuruar. Liberalizimi falls i Ramiz Alise ishte një lloj lufte e trufe e fshehtë me konservatorët e kohës së tij, kishte frikë nga ata por përsëri i mbante zap. E dinte mire se ishte vendi më i shkatërruar në botë ekonomikisht e politikisht ku njerëzit kishin filluar të lypnin si Zani i zi e Loredana në qytetin Studenti, që na zgjonin në mëngjes duke mbedhur kavanozët në koshat e plehrave. Ishte vendi ku mungonte gjithçka deri te liria personale, ekonomike, sociale apo politike e mendimit e veprimit.

SHPRESA QË VINTE NGA QYTETI STUDENTI

Intelektualët e Tiranës venin e vinin nga Qyteti Studenti dhe dukej qartë se prisnin diçka të madhe prej nesh e na ngacmonin e përkrahnin ne mendime, me pyetje të ndryshme. Unë irritohesha shpesh me ta se nuk e dija se ishin të vërtetë o sigurimsa të veshur me petkun e zbulimit o të na nxisnin, por më kujtohej një thënje e babës tim që më relaksonte e qetësonte kur e mendoja. Ai mulli atë drith ka që të bluajë … I futja një buzëqeshje ironike e largohesha i qete. Ne jetonim një jetë të vështirë por duhej ta provoje që ta besoje. Lëvizja e vërtetë kishte nisur me ankimet e kushteve të jetesës së paimagjinueshme në një qytet ku po rritej elita e ardhshme e intelektualëve të rinj që në të nesërmen do shpërndaheshin në të gjithë anët e Atdheut. Koha s’priste me ankime por një dialog. Një letër e hapur e inxhinierisë mekanike – eletrike e menduar dhe e shkruar nga Pandeli Majko si sekretar i rinisë së fakultetit e dërguar Ramiz Alise dhe e afishur në gjamat e hyrjeve, u përhap si era në Qytetin Studenti, siç më thoshte Arben Sulo, që më vonë e përdorte si vërtetësi e vlerë kudo. Jemi ne në hapat pasardhës që e nisem si levizje, e sesi i lindi ideja e letrës Pandit është se ka patur ndonjë shtyrje, ndikim, propozim, mbështetje për qëllime të mëvonshme politike në shqipëri apo dhe në qeveri, e quaj gjithmonë si një element të inkurajuar, nxitës e pozitiv për tu përballur o vlerësuar nga drejtuesit komunistë të kohës. Kjo letër e lexuar, komentuar e mbështetur plotësisht nga studentët erdhi si një thikë në gjoksin e kalbur të PPSH. Vetëm muret na dëgjonin e na kthenin zërat tanë si në një humnerë malesh që i përcillnin zërin njëra tjetrës. Duke kënduar …Ejani mblidhuni këtu këtu …poshtë Diktatura, Nexhmie rruspije, Enver Hitler … zbritëm në sheshin qëndror poshtë menses. Djem e vajza të guximshëm ata që në një farë lloji e kishin mundur frikën, po vinin nga të gjitha godinat e bashkoheshin me ne. Gjithë studentët u bënë një për idealin e lirisë. Ishte një turmë e çorjentuar e pa kokë drejtimi ku secili thoshte e bërtiste si të donte derisa në murin përballë u shfaq një djale me një xhubot të zi e thirri: Unë jam Azem Hajdari, kam dy femijë e i lë peng për çështjen studentore. Një heshtje ra pastaj me brohorima… ja vdekje, ja liri… poshtë Enveri… poshtë Nexhmija…thirrje e ovazione dhe unimanimisht u pranua si lider i yni. Nga një thirrje brënda turmës…Shkojmë drejt korpusit të Universitetit, u nisëm sipas grupeve o sipas të njohurish drejt korpusit të universitetit e të tjerë që kërkonin të shkonim drejt qëndres së Tiranës.