Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Hallë Mara

by

Tregim nga FATION PAJO/
Ky tregim merr shkas nga një ngjarje e jetuar. Çdo përqasje në emrat e personazheve është një rastësi.- Autori/
Ishte e shtunë e fundgushtit. Një ditë e nxehtë dhe e bukur. Hallë Mara kishte dasmë në shtëpi. Pas humbjes së të shoqit, Tomës, tre vjet të shkuara nga shembja e tynelit të minierës, ajo do të martonte vajzën, Erën. Kishte dasmën e parë, dhe me këtë rast kishte ftuar shumë miq. Me përgatitjen e dasmës ishte angazhuar dhe familja e të kunatit, Zefit, me të cilën gardhi i ndante.
Përgatitja dhe angazhimi i madh në këtë gëzim pothuajse i kishin lodhur të gjithë. Edhe disa orë dhe do të niste darka. Në oborr Zefi me të rinjtë pothuajse po mbaronin me rregullimin e tavolinave. Hallë Mara kishte dhe dy djem, Fatmirin tetëmbëdhjetëvjeçar, binjak me Erën, dhe Rubinin pesë vjet më të vogël nga ata. Era ishte e lumtur. Po martohej me djalin që kishte njohur vetë kur ishte në gjimnaz. Në dhomë e ndihmuar nga kushërira dhe Brikena, shoqja e feminisë, po bënte përgatitjet e fundit.
Ndërsa gjithshka po shkonte për së mbari, hallë Mara hyn në dhomën e saj të vishej. Aty gjen Fatmirin të shtrirë përmbys në shtrat. “M’u lodhe shumë këto ditë bir! Qetësohu pak të marrësh veten! Kemi gjithë këtë natë përpara.” -mërmëriti ajo dhe për të mos e zgjuar i hodhi një mbulesë të hollë mbi trup, mori me kujdes rrobat e reja dhe hyri në dhomën e Erës. Veç saj aty thuajse nuk shkonte njeri tjetër gjatë ditës.
-Uau, si yll më dukesh sot! Të ndrit nuri. Kaq e lumtur je?!
-Po shumë, -bëlbëzoi vajza dhe njëherësh ia shkrepi në të qarë. -por sesi më duket që do të ndahem prej jush.
-Do të mësohesh, bija ime. S’je e para. Vajza derë e botës është. -puthi të bijën Mara, dhe si la ndërresat në karrige doli jashtë. “Të mbarojë kjo së rregulluari dhe pastaj vishem unë “, tha dhe sakaq shkoi tek i vëllai, Halimi, të cilin e gjeti në verandë duke pirë kafenë e pasdites. E kishte marrë malli.
Para shtëpisë, nga porta e madhe e hapur, ndiheshin zhurmat njohëse të fshesave, prej të cilave ngrihej një re pluhuri e përhimtë. Dy vajza po pastronin rrugicën, zakon që e trashëgonin brez pas brezi, në kësi rastesh, e për festa. Zemra i gufonte hallës nga gëzimi që kishte. Piu pak ujë të ftohtë.
-Vëlla si thua, do të dalim mirë sonte? -e pyeti.
-Pse jo, kemi çupën më të bukur të fshatit. -heshti një çast dhe si rrufiti pak kafe shtoi, -E duan të gjithë. Edhe vetë Zoti lart mendoi për ‘të sot. Shih moj, sa ditë të bukur kemi! Eh, motër e dashur, -thithi ngadalë cigaren dhe qeshi pak me një thinjë që i kishte dalë mbi vesh. -e sheh që ia arrite kësaj dite edhe ti! -e përqafoi me mall. -Po thinjemi dhe çoç’ na duket vetja kështu.
-Po vëlla, po. Kështu më duket dhe mua. -piu edhe ajo një kafe të bërë enkas nga mbesa, dhe pasi kujtuan të kaluarën e tyre u ngrit e hyri brenda.
Me hapa të ngadaltë dhe pa i folur njeriu hapi derën e dhomës. Kishte kaluar tashmë pothuajse një orë nga koha kur kishte dalë nga dhoma. Djalin e gjen po ashtu si e kishte lënë dhe më parë, përmbys. I afrohet dhe e tund. “Sa i lodhur më dukesh, biri im! “ -foli me zë të ulët, por kur e pa se ai nuk po reagonte, tentoi ta rrotullonte. Ç’të shihte fytyra e tij ishte shndërruar në ngjyrë veje. I hapi krahët dhe e platitur ra mbi të. Vuri jastëkun e saj në gojë dhe ulëriti mbytur të nxirrte atë çka I erdhi aq papritur. Një zot e di si e përmblodhi vehten atë minutë. Gati e tmerruar, por pa nxjerrë asnjë pikë loti doli shpejt, mori të vëllanë e u mbyllën për disa minuta në dhomën e saj. Halimi kish punuar për më shumë se tridhjetë vjet mjek zooveteriner në NB “Fitorja” në rrethin e tij. Ai me të vënë re se vërtetë nuk po ia ndjente pulsin, u ngrit, nxorri celularin dhe menjëherë lajmëroi shokun e tij të vjetër, dr. Kriston, kardiolog në spitalin e qytetit. Në pritje të ardhjes së ambulancës, i çuan lajm në oborr Zefit dhe si më i madhi ndër ta e mori fjalën:
-Motër, -zëri nisi t’i dridhej nëpër buzë, -është keq situata. Djali duhet çuar sa më parë të jetë e mundur në spital. Klinikisht duket se ka mbaruar. Unë them ta shpiem atje. Njoftoni këtej se nuk ndihem mirë nga zemra dhe po më shoqëron Fatmiri. Dasmën, e kupton dhe ti, s’mund ta shtyjmë për javë tjetër. –u kthye nga krushku, -Zef kjo që ndodhi është tepër e rrëndë për ne. Mbahu vëlla. Duhen marrë masa për t’i kryer tani disa punë si duhet. Për çupën e për fshatin ne na lipset të jemi të fortë. Ç’mendoni ju? -vështrimi i tyre zgjati pak kohë.
-Po ku e di unë, si është më e mira ashtu të bëhet! Krah jush jam. Po të dëgjoj. -Trupin ia përshkuan disa mornica.
-Po vëlla, Era nesër duhet të shkojë në derën e burrit, ashtu si e kërkon zakoni. –nga sytë i shkanë disa lotë. –Unë s’mundem me ia da…
Halimi s’e la të motrën ta shpinte deri në fund mendimin. E tërhoqi pranë vetes dhe e shtrëngoi fort pranë gjoksit të tij.
-Të kujtohet ç’më ke thënë kur na iku nëna? –I mërmëriti pranë veshit, -Mbahu vëlla, më the, jeta është e gjatë dhe e bukur, por ka dhe ditë të liga si kjo e sotmja! –ia ngriti kokën dhe me ngadalë ia fshiu lotët nga cepat e syve, -Ke të drejtë. Djalin s’e kthejmë dot nga udha e nisur, por ti e para dhe ne pas teje duhet me e vu një gur në zemër. Ta përcjellim çupën si na ka hije dhe… -mezi e mbajti vehten atë çast, -dhe më pas hapim lajmin e hidhur. Hë si thoni?!
-Po ashtu është, dhe më fal për lotët, që s’i mbaj dot. -ngriti kokën Mara dhe iu kërkoi ta kuptonin. -Si do të bëjmë atëherë?
Halimi ndjeu një therrje në krahun e zemrës. Ndezi një cigare dhe iu drejtua krushkut:
-Zef ty të mbetet barra të merresh me dasmën. Dërgoni njeri të kthehen ata të orkestrës. Po kështu gjeni një mundësi që miqve t’u thuhet si qëndron e vërteta, por me kujdes Era të mos pikasë gjë. Unë do atje shkoj ta marr, dakord?
-Biiir! –hoqi në shpirt Mara, dhe njëherësh u pre e ra në shesh.
Halimi së bashku me Zefin e ngritën me kujdes dhe e ulën në karrige. Zefi shkoi jashtë të merrte pak kafe pluhur dhe një godë ujë. Halimi i vrau damarrët e qafës dhe kur ajo u përmend, me zë të ulët e këshillon:
-Të dija burneshë Marë! Hajt mblidhe veten e mos na korit.
Hallë Mara piu pak ujë dhe me vështrimin nga i kunati dukej sikur i lutej, “Po nuk mundem, bre! Zef, ç’është kjo hata! … Si do t’mundem me e nxjerr çupën nuse nesër!” –e shtrëngoi nga krahu për të mbledhur fuqitë.
-Më keq s’ka, motër, -gjegji Zefi, -po ja, si na the edhe vetë, duhet t’i ruajmë zakonet. Ky është risku ynë, s’kemi ç’bëjmë. –i rregulloi shaminë e kokës dhe doli të mbaronte punët jashtë.
Halimi me të motrën nuk kishin më kohë për të pritur, rregulluan shpejt të birin e me të mbritur ambulanca e futën me kujdes në të.
-Motër Mara, -hoqi syzet optike dr. Kristoja, i cili pas ekzaminimit të djalit si dhe bisedës vetëm për vetëm me Halimin, nisi ta porosiste, -jeta na ka mësuar të bëhemi të fortë. Ti je nënë, dhe për ty është shumë e vështirë t’i kapërceshë këto drama. Janë drama të mëdha, të cilat duan këllqe të forta e durim. Ti e ke treguar vehten se di të përballoshë situata të tilla. Ky paska qenë fati i tij. -e përqafoi fort dhe për t’ia lehtësuar sadopak dhimbjen vazhdoi, -Pa mendo sikur të ta sillnin të vrarë, siç i shohim të ndodhin shpesh në këto vitet e fundit, atëherë do të ishe dyfish e helmuar, e për tërë jetën. Kështu pra, bëhu trimëreshë për vete dhe për këta që të rrethojnë. T’u trashëgohet vajza. -ndihmoi shokun të hypte në makinë. I hodhi një vështrim të heshtur shtratit ku ndodhej djali. Priti sa Halimi zuri vend. -Atëherë motër, nesër më njëmbëdhjetë do ta sjellim. Gjëma është e madhe, ju mos harroni ç’keni sonte. -duke iu afruar derës së tij shtoi, -Mos e lësho veten, dhe të lutem mos derdh asnjë pikë loti, të paktën derisa të përcillni vajzën. –Fytyra e saj e zbehtë e tundoi sakaq. Mblodhi buzët të mendohej për paksa. Hoqi syzet dhe pasi fshiu ballin e djersitur me shami vazhdoi, -Pranë do të keni Irmën, asistenten time. Rrugës u kthye në fshat të takojë të sajtë. E keni nga Belica, nuk do të vonohet atje. Ja, sikur ka ardhur. -u përqafua me të e i dha shenjë shoferit të nisej.
Nën jehonën e përgatitjes së darkës të gjithë ishin në lëvizje. Bashkimi, djali më i madh i Zefit, edhe ai i fejuar pak kohë më parë, së bashku me një shok të tijin ngritën shtylla pishe anës gardhit e vunë dritat të ndriçojnë gjatë darkës. Hallë Mara me dhimbjen thellë në shpirt shkoi të përgatitej për darkën. Në dhomë Era e gjendur mes kushërirave dhe shoqeve të saj ishte pothuaj gati. Befas Mara, sapo e pa me fustanin e bardhë u drodh e njëherësh i shkanë lotë ndër sy. “Eh, moj bijë, -hoqi në shpirt, -po të ishte kohë tjetër do të të përcillja me kalë të zi. Po ti s’ke faj, dhe unë s’të rrëndoj për këtë. S’kanë faj as krushqit për nesër!”
-Mami ç’ke kështu?! –dëgjoi zërin e së bijës. –Ti sesi më dukesh…
-Jo bijë jo, -e mblodhi shpejt veten Mara, -Epo jam nënë dhe kur të shoh kështu, s’e fsheh dot atë ç’ka ndjej këtu brenda.
-Po unë nuk do shkoj larg, që! -qeshi vajza dhe iu afrua pranë. -As gjysmë ore nuk mban deri atje. Me Gimin do të dalim shpesh këtej. Të premtoj!
-Po bijë, dhe për këtë jam e lumtur. -i rregulloi vellon mbi ballë të bijës dhe doli. -E di që do më shohësh shpesh. I buzëqeshi jashtë dëshirës e doli.
Oborri i shtëpisë s’kishte qetësi atë mbrëmje. Miqtë dhe të ftuarit nën shoqërimin e Zefit zunë vendet e tyre. Një fllad i lehtë ere nisi të freskojë ambientin. Zefi, pak nga lodhja e pak nga ç’po e mundonte prej disa orësh përbrenda, si vuri re që pothuajse të gjithë kishin zënë vendet, i shkon pranë xha Rakipit, gjitonit të mëhallës dhe më të moshuarit në fshat. E merr më vete e ia bën prezent hallin që u ka rënë.
-Si mendon xha Rakip? -e pyeti.
Xha Rakipi mori një karrige në cep të verandës, u ul dhe vështroi një copë herë tavolinat, të cilat pothuajse ishin të mbushura plot. Tek po dridhte një cigare nga duhani i tij, iu shfaq në kujtesë shoku i fëminisë, Hasimi, i ati i Zefit. “Eh, o vëlla s’të kam sonte pranë. “Një goxha mal të lartë po më ngarkojnë mbi shpinë. Po do ta mbaj që ç’ke me të. Duhet t’u gjendem pranë bijve tanë, vëlla!” -heshtur ngjeu me pështymë letrën e cigares dhe si e rropi pak me ata dhëmbët e mbetur i flet:
-Zef, jeni vërtetë në hall të madh. Po mirë e keni menduar. Unë do t’ua shkopsit si duhet këtë situatë. -i hodhi dorën mbi shpatulla dhe me mundim u ngrit, e me hapat që mezi i hidhte iu drejtuan tavolinës së qendrës ku po i priste me zemër të ngrirë Mara. Përqafoi atë dhe nusen, mori godën e rakisë e pasi rregulloi pak xhaketën iu drejtua miqve.
-Sonte kam nderin e madh të hap këtë darkë. -rrotulloi sytë nga njerëzit.
-Ulu xha Rakip, ulu! –u dëgjua një zë burri andej nga tavolinat e fundit, -jeni babai ynë!
Xha Rakipi u kollit lehtë, vendosi dorën në zemër, tundi kokën në shenjë respekti për folësin e pa lëvizur nga e tija u foli:
-Po të ishte sonte mes nesh i ndjeri Tomë, o miq të nderuar, do t’isha po këtu, më rrofshi bijtë e mi. Sonte dua t’u kujtoj diçka. Po më parë të bëjmë detyrën e ngarkuar. -ngriti godën dhe e takoi me zonjën e shtëpisë. -Të të trashëgohet vajza, dhe me jetë të lumtur në derë të burrit. Të rrosh Ti, Marë, që na solle kaq dritë në fshat, që na solle gojën e ëmbël dhe urtësinë. Dhe ta dish mirë, “Hallë” s’mundet të quhet kushdo. Ti e meriton këtë, dhe më shumë se kaq ndoshta, ndaj jemi këtu siç’ po na sheh. Vërtetë nga mosha jam babai yt, por dhe nuse s’të them dot. Ndaj mos mendo ndryshe kur të thërras, “hallë”. Apo nuk është kështu, o miq? -ngriti godën drejt tyre. -U kthye nga Zefi, -Sonte, s’keni vetëm ju gëzim, por i gjithë fshati. Hajde gëzuar e me trashëgime mbesës! Unë do ta pi me fund, ju sipas dëshirës. -ktheu godën ai dhe u ul.
-Të na rrosh dhe ti, xha Rakip! -ktheu urimin Zefi tashmë i prekur nga fjalët e plakut dhe pasoi duke e pirë dhe ai me fund të tijën.
Pasi të gjithë uruan dhe ngritën godat e futën diçka në gojë, xha Rakipi me pirun godet godën të mbahet pak qetësi.
-Miq të nderuar. Jemi mbledhur për dasmën e vajzës së hallë Marës. Sipas traditës këto i shoqërojmë me saze. Sonte do ta prishim pakëz këtë rregull. E pleqëruam me të zotët e shtëpisë, pasi tej nga krushqit para pak kohësh u nda nga jeta gjyshi i dhëndrit, miku im i vjetër i luftës, Subiu. Ndaj le t’i respektojmë ata, por… -heshti një grimë, kapi nga krahu Zefin dhe vazhdoi, -E di ç’po mendoja pak më parë biro! M’u kujtua dasma e tim-biri, Bastriut shumë kohë më parë. S’kishim mbushur një javë që më kishte lënë im-atë. –ktheu pak raki të mblidhte veten, -Ditën e kishim prerë. Dikush nga ju e mban mend atë darkë. Dëgjoheshin vetëm lugët e trokitjet e thata të godave me raki. Papritur në tavolinë më vjen Hasimi dhe aty për aty, theu heshtjen që na kish mbërthyer duke ia marrë këngës. “Trimave u ka hije kënga vëlla, jo loti!” –më tha, dhe gjithë natën e gdhimë duke kënduar. –nuk foli asnjë fjalë tjetër, mor për krahu Zefin dhe shkuan e u ulën në mes të sheshit dhe ia nisi një kënge të vjetër ashtu me zërin e tij të dridhur. Rreth tij zunë vend gjithë burrat. Nga tavolina qëndrore hallë Mara herë-herë mbyllte sytë, gjetkë e kishte mendjen ato çaste të vështira. “Më rrofsh xha Rakip, nuk dija si do t’i kapërceja këto momente pa praninë tënde. Ah, s’e dini ju o miq sa po vuan kjo zemër sonte. Po ç’e gjen njeriun në këtë jetë e s’e heqka!” -qëndronte pranë të bijës e zhytur mes këtyre mendimesh dhe ndiqte në të turbullt këngët e burrave. Këngë që nuk do të pushonin derisa të vinin krushqit.
-Mami se ç’të mundon ty sonte. Nuk të shoh mirë! -e kapi për dore e bija.
-Kam merakun tënd… -zëri i humbi nëpër buzë. Po e tradhëtonte fytyra. Ktheu pak ujë, e fshiu buzët me pecetë. –Era, si nuk kemi asnjë sinjal andej nga spitali? S’e di si u bë dajua! Si nuk po dërgojnë asnjë laim, xhanëm! Ne këtu…
-Ehu dhe ti sa e vret mendjen, -i shtrëngoi dorën në të sajën vajza, -po të kishte gjë do na njoftonte Miri. Hajde tani qesh pak. Nuk dua të të shoh kështu, sikur të janë mbytur gjemitë! Ja zëre se kanë ardhur dhe “ata”, e s’është mirë të të gjejnë buzëvarur.
-E mirë, mirë po mundohem të qetësohem. –e shtrëngoi fort pranë vetes Mara dhe lëvizi kokën fare lehtas në drejtim të grupit të burrave, tek kumbonte si rrallherë zëri i Zefit.
Kthjelltësia e qiellit me Hënën dhe yjet që ndriçonin lart e bënin dhe më magjepsëse nga ç’ishte këtë mbrëmje. Befas një makinë e vogël frenoi para shtëpisë. Prej saj zbriti një grua e re, e panjohur, me flokët e lidhur bisht pas, me një bluzë akrilik në ngjyrë mente të lehtë e me xhinse, që e tregonin të fisme. Mara brofi menjëherë në këmbë e i doli para gruas. Po ashtu veproi edhe Zefi me të mbaruar këngën. Ai u ngrit e iu afrua me vështrim të ankthshëm atyre.
-Jam Irma, më falni po tani më erdhi vëllai nga Tirana e…
-Nuk ka pse, -s’e la të vazhdonte tjetrën Zefi, -keni ardhur bash n’kohë. –bëri një hap pas dhe me dorë tregoi hyrjen për në shtëpi. –Ju vazhdoni, unë po u dal përpara miqve, Marë.
-Zef, hidh xhaketën krahëve se ke dirsur e mer ndonjë të ftohur! -e porositi Mara dhe së bashku me infermjeren shkuan drejt shtëpisë. Irma vërejti një zbehtësi në të bardhat e syve të të zonjës. Nxorri nga çanta aparatin e tensionit dhe ia mati. Po, e kishte të ulët. U ngrit dhe kërkoi t’i përgatitte një kafe shqeto.
-Ulu Irma, je lodhur nga rruga. Ja po i bëj unë, ta pijmë bashkë dhe pse është ca si vonë e do na rrijë goja e hidhur. -Mara bëri kafetë në petrogaz, vuri në tabaka një pjatëz me liko qershie dhe kafetë e duke hedhur me mundim hapat i shkoi pranë. -Nga mos ta kem kaq, moj nuse. Ti e di mirë në ç’gjendje ndodhem.
-Tani po, je halla që s’të heq asnjë nga goja në tërë zonën. Dhimbja do fuqi. Dhe ty nuk të mungojnë. -e përqafoi sikur të njiheshin prej kohësh, -Jam në dijeni të gjithshkaje motër. S’të ve faj për ç’ka po kalon. Por nuk ke parë më keq. Nuk ke parë të përcjellësh në një ditë tre arkivolë. Një shoqja ime para gjashtë muajsh mbuloi burrin dhe dy fëmijë të vegjël njëherësh. E pra, asaj gruaje çfarë t’i thuash! Si ta ngushëllosh! Ajo ishte vërtetë një hata e madhe. Ndaj të them bëhu e fortë. Mos harro se ke vajzën që po marton sot, por ke dhe një djalë që do të vazhdimësojë jetën. Zoti të dhëntë fuqi ta kapërceshë këtë situatë. -vetvetiu i shkanë lotë teksa po fliste si me motrën së saj të madhe.
-Më rrofsh Irma, fjala jote në vesh të perëndisë. -me një pecetë ia fshiu sytë e u ul të pinte kafenë pranë saj. -Do Zoti gjen një fat të mirë, siç je dhe vetë… -por pa mbaruar ende së rrufituri kafenë u dëgjua zhurmë përjashta. Po vinin krushqit. -Erdhën, -mezi shqipëzoi fjalën dhe sakaq iu prenë fuqitë përsëri e gati sa nuk ra në dysheme. U mbajt fort në parakrahun e Irmës. Vërtetë nuk ishte mirë.
Irma me të shpejtë e shtriu në divan e njëherësh i bëri një inxheksion për ta qetësuar. Në hundë i afroi kupën me kafe të bluar dhe priti ashtu ulur pranë saj dersa u përmend. Kur erdhi në vete e ngriti ndenjur. Priti sa ajo u kthjellua mirë dhe i foli me gjysmë zëri.
-Hallë, si thua shkojmë! -i përkëdheli ngadalë mollëzat e gishtërinjve.
-Shkojmë, mirë jam tani, mirë. -duke u ngritur rregulloi shaminë mbi ballë, piu një godë ujë dhe i priu drejt derës. –Bo-bo, u turpërova me “Ata”. Si do t’u dal kështu?!
-Ti je e justifikuar hallë. Je dhe grua dhe burrë në këtë shtëpi. –buzëqeshi Irma dhe pa ia shkëputur dorën nga krahu e çoi në tavolinë. -Mua më ke tek kjo tavolina këtu. Hë se harrova, u lidha me spitalin dhe Halimin e ke më mirë tani. -ngriti pak zërin ta dëgjonin dhe të tjetrët. Priti sa ajo zuri vend, përqafoi dhe vajzën e saj nuse, sikur të njiheshin prej vitesh e shkoi.
Orët e darkës pothuajse kaluan shpejt. Për hallë Marën ishte nata më e gjatë e jetës. Priti e përcolli krushqit me zemrën plagë, duke u mbajtur fort mos turpërohej e nxirrte lotë. Herë pas here i afrohej Zefi dhe me zë të ulët i jepte kurajo. Kur dielli doli dy pash mbi majën e Dajtit, pra në orën e caktuar, para portës së shtëpisë u dëgjua frenimi i makinave që do të merrnin nusen. Hallë Mara me Besën, të shoqen e kunatit, e me Verën përgatitën Erën dhe e nxorrën në prag.
-Krushkë, -ishte dajua i madh i dhëndrit, -të na trashëgohet çifti e me jetë të lumtur. -Iu afrua Zefit e i foli me zë të ulët, -Nesër me të aguar do e nisim nusen për këtu me dhëndrin e me të atin. E dimë ne si do t’ia themi të vërtetën asaj.
-E kalofshi mirë sot dhe Ju andej, e të fala miqve. -uroi Zefi dhe së bashku me Marën e të tjetrët pritën sa makinat humbën përtej kthesës së rrugës.
Marës ato momente, tek vështronte dorën ngritur të të bijës, sikur iu shkëput një copë mishi nga trupi. Ngjyra e kuqërremtë e fytyrës filloi t’i zbardhej. Rreth syve njëherësh iu formuan rrathë të zinj, të cilat ia mjegulluan vështrimin. Pa folur asnjë fjalë mbylli portën, u mbëstet fort në supin e Zefit e ia shkrepi të qarës. Mezi kishte përballuar gjithë atë mal dhimbjeje. Besa së bashku me Irmën duke e ditur tashmë se çdo minutë deri në ardhjen e të birit ishte në dëmin e saj, e morën dhe e çuan në dhomë të qetësohej pak. Irma i mati pulsin dhe e këshilloi të ndiqte porositë e saj deri në mbritjen aty të dr. Kristos. Prerja e fuqisë së Marës e detyroi Irmën të përdorë serumin.
Gratë ndodheshin brenda, kur mbriti në oborr vetë i katërt xha Rakipi. Nipi i tij, Ergysi, i cili pononte në zyrat e Komunës së bashku me Bashkimin nuk po dukeshin ende. Atyre u ishte caktuar detyra për marrë të gjitha masat për për pritjen dhe përcjelljen deri në banesën e fundit të Fatmirit. Ata iu afruan Zefit dhe të gjithë bashkë bisedonin e tymosnin duhanin qetësisht. Në kohën që filluan të vinin në oborr të afërmit dhe gjitonët erdhën dhe Bashkimi me Ergysin. Ata I kishin mbaruar të gjitha punët. Pas pak theu heshtjen zhurma e njohur e ambulancës në hyrje të fshatit. U ngritën dhe pa lëvizur nga vendi pritën ardhjen e saj. Në kohën e caktuar makina solli arkivolin me trupin e pajetë dhe frigoriferin për ta mbajtur në dhomë deri të nesërmen. Halimi me të shoqen e kishin veshur djalin, kishin porositur kurorat, e i kishin qëndruar tek koka gjithë natën. Edhe për ta kishin qenë të vështira orët e pritjes. Ndërsa e shoqja hyri në dhomën e grave t‘i ndodhej pranë të kunatës, ai shkoi e u ul pranë xha Rakipit e Zefit. Me biseda të ndryshme po kalonte një nga netët më të gjata për të gjithë. Në ankth ata po prisnin të agonte, e bashkë me të dhe përbadhjen e Erës me të vëllanë.
Si ishte lënë nga të dy palët, dasma po kalonte qetësisht e po i afrohej fundit. Ishin orët e para të mëngjesit. Ndërkohë që tavolinat po boshatiseshin xhaxhai i madh i dhëndrit, Mërkuri, i afrohet të vëllait.
-Bujar, gjithshka pothuajse po shkon për së mbari. Miqtë dhe dashamirësit një nga një po largohen, nise çiftin të pushojnë ca. -vështroi gjatë sytë e nuses, -Erë moj bijë e xhaxhait, -zëri iu mek. U mendua pak. Bashkë me lodhjen e ditës së gjatë, në sytë e saj dalloi një pulitje të shpejtë. –s’ka pak që morëm një lajm jo të mire nga spitali…
-Siii, dajua, -pa mbaruar ende fjalën iu derdhën faqeve rrëkeza loti, -kur, ç’ka mos… ?!
-Nuk dimë gjë me saktësi, por janë në sallën e operimit. –zgjati dorën, mori nga e kunata shaminë dhe i fshiu lotët. -Ndaj së bashku me Gimin e t’ët-vjerr përgatituni për të shkuar. Do të ktheheni në fshat të merrni Hallë Marën e do ta mbani frymën drejt e në spital. O burra Gimi, sa më shpejt të niseni, aq më mirë. Por, -i ngriti kokën nuses, -të lutem mos derdh lotë, se s’është mirë për të sëmurin. Hajde vëlla, ngrihuni e shkoni tani! -hapi rrugë ai dhe pasi përqafoi Erën, u mbajt tek i biri. -Këtu i ngavasim ne të tjerët punët, shkoni e do zoti e gjeni më mirë!
-Xhaxha, të lutem mos ka ndodhur ndonjë…-s’e mbante vendi Erën ato sekonda.
-Të thashë bijë ç’është. -I ra shkurt Mërkuri. -Hajde shkoni e bëhuni gati. Fredi zëre se ka ardhur. S’është mirë të vonohi. -iu drejtua nipit sakaq, -Shpejtoni pak se Fredi duhet tek bosi i tij më shtatë.
Gimi mori të shoqen dhe hynë me shpejtësi në dhomën e tyre të ndërrohen. Ai hoqi këmishën e bardhë dhe veshi një tjetër, ndërsa Era bluzën gri me mëngë të shkurtra dhe pantallona të zeza. Pas dhjetë minutash u dëgjua boria e makinës. Bujari me një bohçe në dorë shkoi dhe zuri vend para. Pas zuri vend çifti.
-Baba, mos ka… -e brente përbrenda Erën një mendim i keq.
-Nuk besoj. –gjegji shkurt ai.
-Po unë si nuk u lidha pak me të mi-të në telefon! –mërmëriti ajo dhe u ngjesh në gjoksin e të shoqit. –Nga u gjend dita për…
-Ah, jo bijë, jo kështu. –u kthye nga ajo Bujari. –Ndodhin këto për njeriun.
-E kisha njeriun më të dashur dajën. Oh, -vendosi duart në kokë dhe nisi të ngashërehet.
Kur makina hyri në rrugën e fshatit Bujari i bën shenjë Fredit të hapë krahun e të ndalojë. Ora po shkonte shtatë. Bujari doli nga makina dhe ndezi një cigare. Çuditërisht para këmbëve hasi në një gur kilometrik gati në të rënë në kanalin e anërrugës. Goditi me majën e këpucës një gurë të vogël dhe si e thithi fort cigaren u drejtua nga dera e pasme ku ndodhej Era. Hyri brenda dhe e vështroi drejt e në sy nusen e djalit. Nxorri nga bohçja një bluzë të zezë, të blerë nga e shoqja.
-Era bëhu e fortë xhan, vish këtë. -i la në duar bluzën dhe e kapi nga të dy supet.
-Dajooo, oh! -klithi ajo, dhe sikur t’i kishte me çelës zbrazi nga sytë rrëke lotësh. -Babá, si kështu? Kur ka ndodhur? -tjetri vetëm e vështronte. -Të lutem më thoni një fjalë se po plas! -sytë e saj po prisnin ato çaste të vërtetën e hidhur.
Bujarit, e para herë që u gjend në një pozicion të tillë, tek pa vajzën të dridhej si purteka, iu pre goja dhe heshti. S’mundi të përballej kësisoj me nusen. Puliti sytë, hapi xhamin e hodhi bishtin e cigares në kanal. Vështroi të birin. Edhe atij i kishte ikur ngjyra e fytyrës. Nuk kishte ç’të bënte më, e tërhoqi nusen në gjoksin e tij dhe si u kollit lehtë për të qëruar zërin foli:
-Jo bijë, s’është Halimi.
Vajza u shkëput menjëherë prej tij. Si e goditur nga një shuplakë e fortë, ndërprehu dënesjen e u përqëndrua në sytë e tij.
-Po kush atëherë?! -mezi po e mbante frymën.
-Yt-vëlla, Fatmiri. -mërmëriti Agimi dhe e ngjeshi pranë vehtes.
-Shpirti i motrës! -shqipëzoi fjalët ajo dhe u var pa ndjenja në krahët e tij.
Fredi mbante gjithnjë me vehte pak raki në korskot të makinës. Nxorri shishen e me të shpejtë ia dha Gimit. -Jepi pak të vijë në vehte.
-Zemër mbahu. -u mundua ta qetësojë Gimi. I vrau pak damarët e qafës dhe për të fituar pak kohë porositi Fredin të nisej. -Era dëgjomë pak, -i foli pranë veshit pak para hyrjes në lagjen e saj, -asgjë s’mund ta kthejmë pas, vetëm ti mund ta qetësosh nënën. Ajo e ka shumë të vështirë ta përballojë këtë dhimbje. Ndaj mblidh vehten se arritëm. -e ndihmoi të zbriste nga makina dhe
me hapat që mezi shtyhen në të tilla raste, hynë brenda.

FATION PAJO
Nëntor, 2014

Lypësi

by

Tregim nga Hazir Mehmeti/Ilustrim nga Gazmend Freitag- Linz/
Paradite. Rrezet e diellit u fshehën prapa reve të zeza. Papritmas filluan pika të ftohta shiu, edhe pse ishte ditë gushti që thante çdo gjë të jetëshme. Bulevardi i qytezës, në të dy anët hapësira dheu të rrethuara me beton, karrige të reja, shkallë, rreth mesore, tribuna mes shkallëve, një dukje e bukur nga larg. Kërcejtë e barishteve gjethegjera, aty këtu me letra e lecka plastike që kacavirreshin në luhatje deri në shkëputjen e tyre në fluturimin tjetër drejtë gjatësisë së luginës veriperëndimore, e cila ndan qytezën. Ndonjëra që gabonte drejtimin të ngjitej në fytyrë apo trup, pa të pyetur, do apo jo.
Meditimi i paraditës së trazuar u pasurua me zërin e këlyshëve pranë barishteve, me lëvizjet e tyre që të ofronin shoqëri. Do thoshe, të një veze, pesë laramanë që shpalosnin anash dhëmbët, luanin bishtin dhe lakonin trupin. Gjuha e tyre fliste për urinë, për besnikërinë ndaj njeriut e gjithë kjo e rënduar nga një instinkt i brendshëm, i lashtë sa vetë jeta. Njëri që ishte i lodhur rrinte i ndrojtur nuk afrohej dhe sapo zgjate dorën Lypësi ta përkëdhelte vëllain e tij aty afër, ai largohej. Largohej e ndalej, drejtonte shikimin lutës mu në sytë e tij. E kuptonte shqetësimin e tij, por si i pafuqishëm që është, s’mund t’i ndihmonte, të paktën, t’i dëftonte rrugë ku do të jetonte, i lumtur jo se jo, por të paktën pak ushqim sa për “sot për nesër”. Kjo nuk është fyese për miqtë e çastit, pasi kështu jetohet në varfëri. Fundja, secili ankohet, edhe syshkruari, për hisen e vet nën qiell.
Lodhjani sikur e kuptoj mendimin e mikut, lakoi trupin, ngriti këmbën e pasme të djathtë, markoi betonin e ri zbukurues, uli bishtin dhe humbi në strofkën e tij.
S’ka ç’të bëjë i shkreti.
Lypësi mblodhi trupin, duke pëshpëritë nën buzët e tij shoqëruar nga rrudhat e trasha të ballit me hapjen e syve qerpik gjatë përplot zgëlliba.
“Mund të të rrëfej, miku im, sa për të ngushëlluar, se mallkimi njëherë të nget dhe nuk shqitet më në jetë. E përjetova shkelmin e largimit nga vatra dhe shkëlqimin e parkut të Metropolit ku kisha dhe unë një strofkë ngjashëm me tënden. Në kaçubat e gjelbra zbukuruese, mes degëve me gjemba e siguroja hyrjen fshehtas në mesnatë, veja kartonë, mbështillesha me zhgunin e vjetër gjithë zdralë dhe mashtrohesha se flija deri para agimit. Ding-dangu i kambanave të katedrales mes qytetit nuk më prishte fare atë që nuk e kisha. Sigurisht, as ty i nderuari miku im i idealeve, nuk të trazon ding-dangu e as altoparlanti shurdhues i myezinit të ri në cepin e kasolles sate. Shijen e shkelmit e mëson, veçan kur goditësi ka këpucë malore, dhe s’kemi pse mërzitemi se kështu e ka jeta. As nuk u nis me ne, as nuk soset.”
As vetë nuk e kuptonte, përse Lodhjanin e ndiente më shumë nga katër vëllezërit e tij. “Ndoshta nga shikimi i tij. I varfër, por krenar,- mendoi, një atavizëm i vjetër ngushëllues barbarie. Apo, ndoshta, pamja e tij me një trup që shuhet pamëshirshëm në vapën pluhur plotë e të pistë gjithandej Parkut të Shpresës me të gjitha parregullsitë e një fillimi.
Kundërmimi i përroit të disiplinuar nga betoni, me ujë të shterur nuk e pengonte Lypësin të jetonte ditën e tij të zakonshme. Hapi pallton përplot zhele mbi krah, u mbështet për betoni, zgjati këmbën reumatizmë, kurse të majtën e kryqëzoi dhe vuri para leckëlëmoshën përplot njolla. Me dorën e majtë drejtoj mjekrën, mori pamje shenjtori para lëmoshdhënësve.
“Lëmoshën e sotme do e ndaj me pesë miqtë e mi”,- mendoi, dhe sikur ta kishin dëgjuar mendimin e tij u dukën skaj betoni tre nga këlyshët e larmë me shqetësimin e vëllazëruar.
Cingërr-err-err tingëlluan lehtë monedhat e para nga kalimtari, një burrë në moshë në ecjen e tij shtrembër nga e djathta, duke u mbajtur për shkopin e tij të drunjtë. Cingërima e metaltheve sikur zgjoi myezinin nga kotja në zagushinë e gushtit me zërin e tij thep me thep luginës. “Ejani në lutje, ejani…. eja….. “ dhe pushoj papritur nga kursimi ditor, një më një i dritave.
“Faleminderit, zoti të dhashtë!
Lypësi tani e kishte mësuar përmendësh peshën e cingërimës, mbërtheu centët, i shikoj dhe me to fërkoi mjekrën: “Me bereqet, i pari lëmosh”- lëshoi zërin tri herë në lutjen për mbarësi. Dhjetëcentëshin dhe pesëcentëshin i ktheu përsëri me kujdes mbi leckë.
“Edhe dhjetë centë për ta blerë një bukë” pëshpëriti. Gjysmëmajtas dukeshin këlyshët, dy nga të cilët rrinin ulur, kurse tre të tjerët nuk dukeshin nga barishtet gjysmë të venitura.
“Bani rahmet, bani rahmet, kam pesë shpirtra për t’i ushqyer”- e filloi lutjen, një refren me zë të lodhur sa herë që kalonte njeri aty pranë.
Në një ditë tregu sikurse sot, qyteza mbushej me njerëz nga fshatrat e rrethinës. Jeta gjallëroi aq shumë sa të dukej një zgjua bletësh e çrregulluar nga tymi. Pluhuri shoqëronte turmat në Tregun e Gjelbër ku shitej e blihej. Në çdo anë dëgjohet “Hajde speca…mollë… qepë… kunguj… kaftorra…pula e zogj, e çka jo tjetër. Toka dridhej nga muzika e lartë tallave e kasetashitësve, CD e DVD- shitësve sikur të ishin në garë me altoparlantit majë minares së re shkëlqimi i së cilës mbronte retë e pluhurit nga pamja. Kush ka kohë të merret me standardet e ndotjes akustike këtu. Efektet psikologjike e mendore të tyre janë përvetësuar me kohë nga ndotjet paraardhëse në jetën e parregullsive moteve. E veçanta vendore këtu është zhurma. Edhe krisma e armës është argëtuese e çka mund të pjellë pas, kush qanë kokën për cikërrima.
Lypësi gjithmonë ka kohë të mendoj edhe për gjëra banale që nuk e beson kush. Derisa priste të tretën e një buke kaluan shumë re drejt juglindjes në humbjen e tyre prapa shkëmbinjve të Kaloshit plak. Në të kundërtën e tyre kaluan dhjetëra kalimtarë të rinj e pleq, pa e lodhur mendjen për atë grumbull eshtrash nën plafin arnosh.
“Hë poet, cilën vjershë do ta recitosh, krisja njërës po deshe lëmosh”- u dëgjua zëri i të riut me xhinset e tij të shqyera nga hapeshin gojë të leckosura që nxirrnin në pamje mishtë e mbështjellë me lëkurën e zverdhur nga përditshmëria e llastuar kafeneve e tymosjeve narkotike. Anash tij zgërdhiheshin dy hije krijesash me veshje lëkure. Këmisha e zhytur me bojëra mes së cilave portreti i MichaeilJacksonit me njërën dorë helikë varej mbi kokë.
Me një zë më shumë kundërshtues Lypësi nxori nga buzët:
*“Whatabout all the dreams,
yousaidwasyoursand mine…”
“E paska harruar gjuhën shqipe, majmuni. Dikur ia shkrepte vargjeve të Naimit e Fishtës derisa alivanosej nga shqelmat e policit.
“Tregoje fytin e ndrydhur nga çizmja, ta jap një euro”- iu drejtua i riu duke u çjerrë nën kundërmimin e padurueshëm.
Lypësi mbylli skajet e mbështjellësit para fytyrës në barrikadimin e pamjeve që nuk i pëlqente.
Pas disa sharjeve u larguan të tre duke hedhur pas monedhë para këmbëve, e cila lëshoi tingëllimë të mbyllur në rrokullisjen mbi beton.
Lypësi hapi pamjen duke larguar anash fytyrës mbulesën e vënë mbi kokë. Para tij tani qëndronin katër këlyshët e larmë sikur ofronin përkrahjen për mikun e ditës. Lodhjani kishte vënë kokën mbi këmbët e para të shtrira dhe shikonte drejtë në sy.
Ai kërkoi me sy rrugës së dëgjuar të cingërimës. Një euro e bardhë, mbështetur për barishte, shkëlqente me katër yjtë e shqyer në tetë cepa të mbrehtë simetrik mes së cilëve shkronjat Malta dhe viti dymijë e gjashtë.
“Nuk më duhet lëmosha e fëlliqnakëve. Të pa njerëz! Koka e tyre nuk vlen sa koka e Lodhjanit. Hora!”- lëshoi zë që dëgjues kishte vetëm këlyshët e uritur derisa faqeve dukeshin gjurmë lotësh të njomë. Si në ëndërr iu kujtua Gjimnazi, demonstratat, arrestimet e nëntëdhjetë e tetës dhe filloi të dëgjonte zërat e torturës në njëmijë ngjyra rrëqethëse në hetuesinë namzezë.
“O malet e Shqipërisë…” i erdhi ta lëshonte zërin protestues që nuk e kuptonte përse. Lotët shpërthyen përcjell me pështymë e dënesje.
Tani nuk ishte i aftë për asgjë, as për zvarritje deri tek furra, të blinte gjysmë buke për vete dhe miqtë e ditës. Ishte prekur plaga e vjetër, lëngimi i së cilës nuk u shërua as në metropolet e lavdeve shkencore. Në kujtesën e thellë rinore iu ringjallën të gjitha vjershat e mësuara përmendësh. Ato ishin shpirti i tij dhe ai zëri i tyre deri në labirintet e torturave ku vriteshin lulet e agimit.
“Mirë u pafshim miqtë e mi! – foli përmes buzëve që dridheshin duke luhatur dorën sipër plafit të vjetër mbi barishtet në Parkun e Shpresës nën shoqërimin e plagëve besnike. Një trup mbi dheun e bekuar nga kënga e shpirti në fillimrrugën qiellore. Prehje. Një funeral i heshtur qytezës së vjetër aq sa robëria e saj.
Besnik, gusht 2014
(*Ç‘ndodhi më të gjitha ëndrrat, thanë, janë tuajat e të miat…)

NJË COPËZ JETE

by

Tregim nga Vjollca Tiku Pasku/
Rrezet e kuqe të diellit binin shtruar në asfaltin e rrugës duke e nxehur tej masës. Nga temperaturat e larta, asfalti ishte bërë i butë dhe në cepat e pashkelura formonte flluska. Gjatë drekës ato fryheshin dhe më pas plasnin duke çliruar atë afsh të nxehtë me erën karakteristike që është mbytëse për frymëmarrjen…Në mesditë, kjo vapë bëhej e padurueshme, sepse të gjitha poret e trupit përthithnin të nxehtin dhe ajri i tharë pa lagështi vështirësonte frymëmarrjen. Vendosëm me bashkëshortin që këto ditë të nxehta t’i kalonim në qytetin tim bregdetar të lindjes. Sapo arritëm aty, unë si përherë shkova për të psonisur tek magazina e madhe e shoqes time të fëmijërisë. U përqafuam me mall, pasi kishim kohë pa u parë. Fytyra e saj ovale e bardhë me flokët e zezë krijonin atë kontrast që quhet bukuri. Sytë që dikur ishin te vëmendshëm edhe në lëvizjen më të lehtë, tani ishin bërë disi të hutuar. Përshëndeta bashkëshortin e saj, një njeri trupgjatë me flokë të dendur gështenjë. Në tëmthat kishte fije te bardha thinje, sikur koha i kujtonte që vitet e tij po kalonin. Gjithmonë zotëronte një energji të paparë dhe përherë krijonte një situatë gazmore. Evelina kishte përqendruar shikimin në një pikë, njësoj si të shikonte një shishe ne det, nga ato që ruanin një mesazh të mbyllur dhe valët e merrnin duke e shtyrë gjithnjë e më larg. ”Ç’mendonte vallë..” Papritur u zgjua nga përgjumja dhe u bashkua me batutat e tij, më pas i tha diçka të shoqit, më kapi prej krahu dhe më tha:
-Hajde të pimë një kafe së bashku. Pranova me kënaqësi. U ulëm në lokalin më të afërt, dhe unë ia nisa:
-Lina të kujtohet kur ishim të vogla, sa herë kishe diçka që të mundonte, ti vrapoje tek unë dhe të dyja e diskutonim së bashku. Tani të shoh të menduar, ti sikur ke një hall. Më duket sikur më ke thirrur me botën e shpirtit për të më thëne diçka… Lina e befasuar, shkundi gjithë turbullimin e grumbulluar me një psherëtimë të zgjatur dhe tha:
-Eshtë e vërtete ne kemi qenë si motra, por edhe tani megjithëse nuk jemi parë shpesh, unë të konsideroj si të tille…
-Njësoj të çmoj edhe unë , për më tepër që më bën pjesë në botën tënde,- i thashë unë duke pritur të vazhdonte shpjegimin e pyetjes sime.
-Ti me kuptove menjëherë,- tha ajo- që diçka nuk shkon. Atëherë po të hap ty zemrën, nuk i kam thënë askujt… Në magazinë rrimë po thuaj nga mëngjesi në darkë. Unë shkëputem me intervale për punët e shtëpisë. Për të lehtësuar punën përdorim kompjuterin. Ti e di që kam mbaruar ekonomikun dhe gjithë hyrjet-daljet e mallit i bëjmë me të. Një ditë hapa faqe në fb dhe në kohën e lirë flisja me shoqet. Një shoqe me prezantoi një kushëririn e saj në fb. E pranova pa dëshirë. Me shumë mirësjellje më tha ”se kishte një biznes të vogël dhe nëse mund të merrte mallra nga magazine jonë”.“ Natyrisht “ iu përgjigja. Kur erdhi më vështronte ngultas , vjedhurazi nga burri im, njësoj sikur të hidhte një rrjete të padukshme për të më zënë rob. Kohë pas kohe u mësova ta marr atë shikim, si një shigjetë të ëmbël që më trazonte diçka brenda meje. Më dukej vetja si preja e një magjistari ndjenjash. Zemra më godiste me forcë, njësoj sikur do më kërcente nga kraharori,dhe mjaftonte ta tërhiqte pakëz, unë do të pranoja çdo vuajtje, apo torturë, mjafton të isha bashkë me të . Që nga ai çast fishekzjarrët shpërthenin në qiell, ndërsa ndjenjat shpërthenin brenda meje dhe purpurima e kuqe më degëzohej faqeve, se ndjeja të më digjnin. Buzët e tij mishtore më ngjallnin dëshirë dhe zëri i tij ishte si një instrument që luante vetëm për mua. Në fillim më dukej një njeri i zakonshëm, pastaj portreti i tij m’u ngrit në qiell. Një ditë burri im kishte vajtur të paguante disa fatura. Këtij i ndritën sytë tek më pa vetëm. Doja të fshihja atë ndjenjë të ëmbël që më provonte ai, por orvatja ime ishte e kotë. I thashë punëtorit tim të ngarkonte artikujt që bleu ai në makinën e tij dhe u tërhoqa për të bërë llogarinë. Ai më erdhi pas në zyrë dhe më tha “Edhe sikur t”i bija kryq e tërthor botës , nuk do gjeja lule më të bukur nga ty për ta kundruar. Je si lulja në mes të shkëmbit të greminës. Kam frikë se kurrë nuk do mund të të arrij”. ”Nuk ke frikë se mos bie në humnerën e thellë “ i thashë unë. “Jo, më frikë kam të vështroj e të ndiej kundërmimin tënd “ më tha . Ai hodhi një hap përpara, si për të bërë kapërcimin mbi shkëmb. Instinkti i vetëmbrojtjes më thoshte ”s’prapsu e marrë, ç’po bën”. Por zemra më fliste: “vetëm një puthje e para dhe e fundit”. Lufta logjik –zemër ndesheshin si dy qenie për jetë a vdekje. Ai e pa ngurrimin tim, më vështroi me sy, sikur do të më përpinte, ndërsa unë doja të humbisja në horizontin enigmatik të tij. Ai më puthi me një puthje të gjate dhe mua m’u duk sikur shpërtheu portën e turpit e të ndrojtjes dhe u hap bota e përjetimit të kënaqësinë. Ndjeja gjakun të më vërshonte në vena i nxehtë, dhe mushkëritë e mia që po thithnin ajrin e tij. Po te mos ishin hapat e punëtorit tim, nuk e di ku do kishim arritur. U tërhoqa menjëherë dhe bëra sikur po vazhdoja llogarinë, duke qenë se po mbytesha në një baticë ndjenjash. Në njërën anë ndihesha e lumtur dhe shikoja ëndrra me sy hapur, sikur isha me të, dhe nga ana tjetër me vriste ndërgjegjja. Njëzetekatër vjet martese po i hidhja poshtë. Dy fëmijët e mi djali njëzetedy vjeç dhe vajza njëzetëvjeçe ç’farë do mendonin për mua. Po bashkëshorti im që më kish mbajtur në pëllëmbë të dorës , zonjë mbi zonja, s’i mund t’i vija shkelmin, kur më tepër nuk dija çfarë mendje kishte ky. “Te lutem Lina, mos më bëj moral, mjaft lufte zhvillohet në shpirtin tim. Do të thosha se lufta me armë nuk është asgjë para luftës së shpirtit…. – më tha ai pas rezistencës sime… Sot është hera e parë që ai me la takim në një motel, në orën gjashtë… Nuk po u besoja veshëve te mi, as syve. Ajo ishte vërtetë Evelina, shoqja ime e fëmijërisë ?… Ajo kishte qenë nga shoqet më e arsyeshmja, më e logjikshmja, njeriu më shpirt mirë dhe më drejte që kisha njohur. Tani vinte një çast ku brenda hutimit të saj fshihte gjithë zjarrin e madh që i ishte ndezur papritur. Një shpirt ku kishte lulëzuar si në një tokë të thatë, për kaq vjet, dhe mjaftoi një shkreptimë e gënjeshtërt për t’i zgjuar dëshirën të provonte stuhinë që i përkiste një territori të huaj. Vitet e kaluara për të po zbeheshin si gjethet e vjeshtës, duke harruar se edhe ajo po shkelte në të njëjtën stinë. Tani ishte ndërmjet qiellit dhe tokës duke harruar se qielli është për zogjtë me krahë dhe toka për njerëzit që mbështeten fort në të.
-Ç’farë pret shko, Lina!– i thashë me një ton provokues.
-Kaq thjeshtë, Lola? -tha ajo me një vështrim dyshues…
-Të gjitha tradhtitë , thjesht ndodhin , -i thashë unë qetësisht.
-Nuk po me ndalon?…
-E përse të ndaloj, nëse ti merr përsipër pasojat dhe të vë kandarin t’i peshosh, ku është vuajtja dhe dhimbja më e madhe. Në njërën anë të kandarit vendos së pari fëmijët, bashkëshortin, gjithë punën, ekonominë tënde, në fund opinionin e botës, lakimin e emrit tënd në çdo rasë, dhe në anën tjetër vendos vetëm ndjenjën tënde, të cilën do ta quaj pasion kalimtar, ku do anojë kandari?…. Por edhe të luash fshehurazi, as mos e mendo, sepse njëherë do kapesh. Ti tani je bërë dhe si e hutuar, rri gjithë kohën në botën tënde. Mos kujto se nuk ke rënë në sy. Jam e bindur se burri yt të ka pyetur shumë herë dhe diç bluan për ty. Nëse njëzetekatër vjet i shumëzon me zero atëherë shko… Në fb shumë njohje virtuale janë kthyer në njohje reale kanë ndarë shume familje… Pa prit, kur erdha u ndesha më një person pak të shkurtër, ai është?
-Po po ai….
-O Zot, një xhuxh një metrosh, të paska katandisur në këtë gjendje?!…. Po a krahasohet burri yt si azgan me një gjysmë hije si ai…Ti ke pasur momente bosh, të plogështa, dhe ato ngacmimet e vështrimet e vogla të janë kthyer në emoni. Sa gra kanë rënë në këtë grackë ndjenjash….i konsumojnë….dhe më pas jetojnë ne depresion, sepse i dashuri kërkon të zbrazet përherë dhe kur do ai , pa pyetur për familje, burrë, apo fëmijë. Ai pasi të të shtijë në dorë me fjalë të mësuara sa andej këtej, sepse këta gjuetare dine mire se çfarë i pëlqen shpirtit të ndjeshëm të një gruaje naive, do vijë të marri shumë artikuj për dyqanin e tij dhe ti do t’ia japësh me çmimin që i ke marrë vet, ose kur gjen rastin pa para. Ky është përfitimi. Një të dashur për pak qejfe të vjedhura dhe para për aq sa mund të shfrytëzojë… Ai familjen e tij nuk e prish kurrë, të njëjtën gjë do të thotë edhe ty. Besoj i ka bërë shumë mire llogaritë… Mos më thuaj se nuk kishe menduar asgjë nga këto që të thashë, dhe hallakatesh vetëm ne lumin e ndjenjave. Hap sytë Lina!… Evelina më vështronte e tmerruar dhe më foli me shpërthim gjoksi:
-Jo , jo, Lola ime, kur njeriu verbohet nuk mendon logjikisht, por rend drejt ëndrrave pa frymë. Duhej patjetër një zë, që të më zgjonte!…
–Atëherë jepi frymëmarrjen logjike ëndrrave të tua, Lina!… Lotët e saj filluan të rridhnin çurk. Ndoshta tani e zgjonin tërësisht nga amullia e mendimeve. U ndamë duke marre dy rrugë te ndryshme, unë për në shtëpi dhe ajo për në punë.

NJË FUNDVERE E TRISHTË

by

NGA ALEKO LIKAJ/
…Mesi i gushtit i vitit 1997 pati edhe një ngjarje të pazakontë atë verë në plazhin tonë të vogël buzë Adriatikut. Një vajzë e re fshati, e ardhur nuk e di se nga ç’rrethina, që ishin larg gati dy kilometra, u gjet e mbytur në orët e para të mëngjesit. Që nuk ishte pushuese, ashtu si ne hallexhinjtë e shumtë, që në atë vit të mbrapshtë të shqiptarëve, pas hapjes së depove ushtarake ku armët luftarake dolën sheshit, kuptohej edhe nga fakti që trupi i 20-vjeçares ishte tejet i bardhë dhe i paputhur nga dielli i asaj vere të çmendur. Ata që e panë ashtu pa jetë, te përkundej pranë bregut nga valët lozonjare, thanë se ishte e bukur si një yll edhe ashtu e vdekur. Dukej si një nuse e vërtetë në ditën e parë të dasmës së saj.
Ç’dasmë zeza. Pa e ditur se kush ishte ajo krijesë, që kishte përfunduar tragjikisht në një mënyrë të tillë, në bisedat tona ato ditë, tek rrotulloheshim për t’u pjekur në rërën e nxehtë të plazhit, hyri e mbeti si një histori që na tronditi e preku thellë në zemër, si ato që ishim mësuar të dëgjonim që nga pranvera e atij viti, i cili pa dyshim, ishte e mbeti i veçantë në jetën e gjithë shqiptarëve, që u bënë edhe pronarë kallashnikovësh.
Dy vjet më vonë vendosa të shkoj në plazh pas njëmijë e ca lutjeve të fëmijëve, që po më bëheshin burra dita – ditës, por edhe të gruas që po e bluante reumatizma, ngaqë njëzet vite të shkuara për më shumë se një duzinë kishte punuar si agronome baltërave të pafundme të Myzeqesë, duke i mbajtur në shumicën e rasteve këmbët të mbledhura me qese plastmasi brenda këpucëve. Nuk kishte e nuk gjendeshin të tilla këpucë, që ta përballonin atë lagështi, duke mos nxjerrë dot as edhe një dimër. Pra, vendosa ashtu siç i thonë, “t’i ve zemrës një gur” për të përmbushur betimin e marrë.
Së bashku me një shok ngritëm shpejt e shpejt nga një çadër që na e kishin dhënë hua, buzë detit në të njëjtin vend ku ishim mësuar dy vite më parë, pasi çmimi i shtëpive të fshatit ishte bërë tepër i kripur jo vetëm për xhepat tanë, që punonim si mësues, rrogëtarë shteti, por ndoshta më i lartë se kripa në ujët e detit për këtë verë. U duk se ditët ishin të njëllojta, ashtu si dy vjet më parë. Por dhe hapësira e gjelbër në krahun e djathtë, aty ku ishim mësuar të ngrinim çadrat vetëm ne arsimtarët, që i shtynim të njëqind ditët e pushimeve të sezonit të verës mes valëve e diellit, që të djeg si një saç i nxehtë përvëlues, ishte ngushtuar ca. Kjo edhe për shkak të prerjes deri në rrënjë të pemëve nga ndonjë, siç i thonë, ” i paudhë “, që i ishin dashur veçse për tregti. E shqiptarët këtu nuk të falin.
Kur u duk se po më kapte një mërzi e pakuptimtë pas dy apo tri vizitave në ujin e ngrohtë e të kaltër të asaj vere, pas një jave që u ruhesha rrezeve të diellit, Vasoja, gjitoni im i pushimeve, më ftoi për t’u bërë i gjallë andej nga klubi, sa për të pirë një tonik të ftohtë me akull. Ky i fundit më bëri që të çohem nga hija e çadrës ku shtyja gjithë ditën, duke u kotur pas leximit të romaneve të fundit, që më joshnin shumë. Pak freski mes asaj vape skëterrë të shijon për mrekulli. Ashtu ngadalë, me pantoflat që i tërhiqja si plor traktori mes rërës përvëluese, bëra nga mesi i pishave, në zemër të të cilave ishte kioska e Makut, bufetierit më origjinal që kisha njohur deri në atë kohë. Pak i kërrusur, me sy të futur e picërues, të cilët kurdoherë do t’i shihje të kuq si gjaku dhe me rremba të hollë poshtë një balli të sheshtë e të madh plot rrudha, vazhdonte kushedi prej sa vjetësh të përsëriste në çdo tri fjalë një lumë betimesh, që më shumë se të bënin t’u besoje, të ngjallnin të kundërtën. Edhe pse nuk tregonte kështu në shtat, i kishte të paktën nja 60 vjet, ndonëse nuk i pushonte kurrë e qeshura nën buzë, edhe kur delte me një leckë në dorë për të pastruar ato tri tavolina plastike të bardha, që kishte nxjerrë përpara derës. Ia dhisnin vazhdimisht mizat.
Vasoja më kishte bërë edhe një surprizë. Ishte ulur në krahun e majtë të Kozit, shitësit të bostaneve, në atë plazh të veçuar të Adriatikut, i cili tymoste i qetë, si njeriu që i ka mbaruar që të gjitha detyrat e tij. Me sa dukej, ftesa për mua kishte të bënte edhe me praninë e atij dyzetvjeçari, që dukej i lodhur nga jeta. Kjo ishte përshtypja e parë, sapo t’i hidhje sytë. Ai me një gomar, të cilit i kishte ngarkuar dy kosha, i binte tej e tej plazhit që nga mëngjesi deri në mbrëmje. Kabinë më kabinë e çadër më çadër, jo vetëm tek të “abonuarit”, për të shitur bostanet që të shijonin në ditët e nxehta, por edhe që të bënin, të të lëshonte goja lëng nga ëmbëlsira dhe aroma e këndshme. Nuk më kishte qëlluar që të shkëmbeja ndonjë fjalë apo ta pyesja për çmimin e mallit, me të cilin mbante familjen, pasi ime shoqe ishte kliente e rregullt tek ai burrë, që dukej sa një grusht ashtu i ulur në karrige dhe dridhte cigaren me duhan Dumreje, që ia sillte për merak një miku i tij nga Elbasani. Ishte vendës dhe në kohên e monizmit kishte punuar si qerrexhi në kooperativë. “Punë e zgjedhur mooo “,- thoshte sa herë që ia kujtonin apo qëllonin ta pyesnin, ashtu siç bëra unë atë mëngjes.
Një javë më parë, te po kalonte pranë nesh në një rërë të shkrifët e të nxehtë, me këpucët që i dilnin nga këmbët pas çdo hapi, i thashë Vasos, që kishte futur kokën nën hijen e një çadre të madhe plazhi, se bostanxhiu më kujtonte një personazh të Çehovit. Komshiu im kishte qeshur me të madhe dhe, pasi lëshoi një shprehje “ku të ka vajtur mendja edhe ty?”, u kthye nga ana e tjetër për të ekspozuar në diellin e mëngjesit atë pjesë të trupit të mbuluar me rërë. Sidoqoftë, ne tani ishim ulur përballë dhe bostanxhiu thithte e tymoste me një kënaqësi të rrallë cigaren, që në fakt nuk ishte rrumbullakosur mirë dhe që të kujtonte kështu një shkop thane me gunga.
Gomari kulloste aty pranë buzë një kanali i ngarkuar me frutin e verdhë që dukej i pjekur para kohe. Kozi aty e kishte merakun. Mbasi mbaroi rrugën e parë, në të dytën mbeti në rrjetën e Vasos, që s’e ka shokun për hokatar. Kuptova se rrinte si në gjemba, pasi i duhej që të bënte edhe dy rrugë të tjera deri tek ara me bostan, buzë fshatit, ashtu siç bënte çdo ditë. Me fitimet e verës Kozi shtynte edhe dimrin, që në këto anë është plot me lagështi e shira të bollshëm. “Kurbetin e kam këtu”,- fliste ngadalë kur e pyeta sa për të zënë muhabet. Por, siç i thonë, fjala-fjalën dhe ne para një filxhani kafeje e një tekeje raki “Përmeti” për të cilin zoti i klubit betohej se ishte “safi”, dolëm te ngjarja që tronditi plazhin dy vera të shkuara. Kozi u duk që psherëtiu thellë. Uli kokën e madhe dhe e vuri mbi gjoks. Heshti për një çast dhe pastaj nxori sërish kutinë me duhan Dumreje për ta dredhur përsëri, ndonëse një çast më parë na kishte thënë se do të ngrihej shpejt, se ishte për punë. Por Vasoja… nuk lejonte që fjala të binte për tokë.
– Ishte fatzezë, – tha Kozi për vajzën që u gjet e mbytur atë mëngjes gushti dhe u duk sikur u ngashërye. – Vajzë fshati mooo. Jetime. E kam pasur komshie. Nënë e babë nuk kishte. Rrufeja 15 vite më parë u kishte marrë jetën te hangarët e kooperativës, në ” Fushë të Kuqe “. Ishte stinë mbjelljesh në ara. Verën shtatëvjeçare e mori dhe e rriti një i afërm i babait të saj. Vëllezër dhe motra nuk kishin ata në katundin tonë, sepse nuk ishin nga ky fshat. Se ç’mesele kishin një zot e di. Vera e para në shkollë, por edhe e sjellshme fort. Për bukuri nuk kishte vajzë që t’ia kalonte këtu te ne. Kur u bë 17 vjeçe, ja këtu në plazh, njohu një djalë. Në mos gaboj, më dukej se prej Tirane, që edhe ai ishte si një yll. Shumë i bukur mooo. Vera u shiste pushuesve perime e zarzavate, ja, kështu siç bëj unë me ju. Djali që kishte edhe emrin Ylli, na shtiu sevda saqë u marros pas së gjorës vajzë. E mësoi jo vetëm plazhi, por edhe katundi ynë. Ylli sa vinte mëngjesi i dilte përpara gocës dhe shportat me perime ua shpërndanin vetë pushuesve. Pasi merrnin lekët, të dy vrapin e mbanin nga plazhi i “Gjeneralit”. Ja atje tek ata shkëmbinjtë. Gati një vrap pele që këtu. Kalonin së bashku orët e nga pasditja ktheheshin si dy pëllumba të bardhë. Djali aq shumë e deshi Verën, sa nuk u largua nga rëra e nxehtë gjithë sezonin.
U bë si i shtëpisë deri në vjeshtë. U duk se dashuria e dy të rinjve nuk do të shteronte si ujët e detit, por një pasdite tetori, e pashë të përlotur të shkretën gocë. Te graria ishte rrëfyer jetimja. Ylli që na i kishte pasur edhe prindërit e tij prej vitesh refugjatë përtej, në Evropë, atje në Francë, ku thonë se bëhet një verë e famshme, u nis. Djali që nuk i kishte kaluar të 25 pranverat premtoi se do të kthehej sërish. Madje për ta marrë Verën. Do ta pleqëronte me prindërit dhe do të kthehej, kur do të festoheshin Krishtlindjet. E gjora vajzë i numëroi ditët me kokrra misri, por ato të shkreta mbaruan shpejt. Djali nuk u bë i gjallë. Disa në katund i vinin faj, disa jo. Dimri si dimri, plot lagështi. Shi edhe erë. Historia e jetimes shkonte derë më derë e katundi shtynte ditët e lagura, vjen apo nuk vjen djali. Asgjë. Hiç. Pushuesit nisën përsëri dhe e mira vajzë nisi të shesë perime si më parë. Veç këtë herë me një brengë në zemër për të dashurin e saj, që i mungonte kësaj stine.
Ditët rrokulliseshin dhe vajza veçse ligështohej çdo çast. Kush mund t’ia shëronte plagët? Veç ai që i rrëmbeu zemrën një vit më parë. Në vitin e dytë, vajza mori një letër nga Ylli dhe u duk se për herë të parë edhe katundi mori frymë. Nuk kishte njeri në fshat, besoj unë, që të mos dinte se ç’shkruante ai djalë për miken e zemrës dhe bijën tonë, që e kishte lënë këtu në Shqipëri. Ylli ua kishte mbushur mendjen prindërve dhe i bindi ata për dashurinë e tij të zjarrtë. Lajmi se në fillim të tetorit do të vinte te ne në fshat, na gëzoi të gjithëve. Kush nuk lumturohet kur është fjala për një jetime. Por tetori erdhi shumë shpejt e goca u hijeshua si në fillim. U duk se ishte bërë edhe më e bukur, pasi në fytyrë i ra një nur nusërie. Do t’ia bënim dasmën fshatçe dhe do t’i përcillnim bashkërisht. Por s’qe e thënë. Djali nuk u bë sërish i gjallë.
Ai e kishte mbajtur fjalën. U nis që prej asaj Bordoje me tren deri në kufi me Italinë në veri dhe që andej mori një tren tjetër për të ardhur më në jug. Aty do t’i hipte tragetit, që të vinte për në Shqipëri. Por ç’na kishte ndodhur seee?! Aty, në Bari nuk kishte gjetur mjet që ta kalonte detin. Bënte një furtunë e zallamahi që zgjati tri ditë e tri net. Djali mooo, nuk e gjeti një kokërr hoteli. Duke ndenjur aty në mol, një zonjë italiane me qen në dorë po na e fton dhëndërrin tonë në shtëpinë e saj, sa për të kaluar natën. Edhe të nesërmen bënte kiamet e nuk mund t’i hyje detit për në Shqipëri. Boj hesap mooo! Aq shumë ishte egërsuar deti sa një mjet, që është më i madh se një pallat nuk e binte Yllin deri në Durrës. Të tretën ditë çunin e shoqëroi përsëri zonja, por edhe këtë radhë i thanë atje në kapitenerinë e portit, që nuk lundronte trageti. Çuni u kthye sërish në shtëpinë e zonjës, që po e priste me gjithë të mirat mooo. Edhe ky po e falënderonte se tepërmi për këtë nder kaq të modh. Por ajo ishte pasanike e madhe dhe vejushë. Rrospie. Ia vuri syrin djalit tonë dhe e mbajti aty. Ylli as që donte t’ia dinte për të. Kishte Verën këtu te ne sa për pesëqind. Thonë se zonja kishte qëlluar magjistricë dhe, sa herë që bëhej gati çuni ynë, ajo na e trazonte detin.
E kyçi djalin në një prej sarajeve të saj, se kishte plot shtëpi në Bari. Ajo nuk e linte më të shihte as ditë e as qiell. E donte si mashkull se ishte i kuveçëm kështu si djalë. Në lule të rinisë mooo. Goca këtu te ne e priti, por edhe ne si katund. Hyri nëntori. Pastaj dhjetori, janari… Një pasdite të ftohtë dimri vjen një benz prej Tirane këtu dhe një burrë pyet për Yllin. Thonë se ishte ndonjë i afërm i djalit të gjorë apo ndonjë shok i besës. Fshati e mori vesh se djalin e kërkonte familja atje, në Bordó më dukej se i thonë. Po, po, në Bordó të Francës. U bënë tre muaj. Kishin bërë telefonata se, ç’është e vërteta, është për t’u bërë merak. Boj hesap ti. Hane tetor, hane janar.
Vera u bë pikë e helm. Por edhe katundi që i vinte keq tashmë për dhëndërrin e vet. Por rrospia atje në Bari të Italisë e kishte burgosur çunin. Ne nuk dinim gjë në atë kohë se ç’i kishte ndodhur atij qyqari, por as edhe Vera, që çdo ditë tretej si qiriu. Ca nga malli, ca nga pritja. Pleqtë thonë se pritja të lodh shumë. Hajt t’i gjeje ilaçin seee… Iku dimri dhe pranvera doli dhe u bë kështu seneja e dytë që Ylli nuk u duk më në katundin tonë. Po ku të linte zonja atje në Bari të Italisë?! Të ketë shtrigë në këto kohët moderne, vetëm Ai e di, që është në qiell. Sa herë që çuni i thoshte asaj rrospisë se do të shkonte në Shqipëri se e priste Vera, ajo po e qiste në dritare dhe i tregonte kohën. Veç furtunë për fatin e zi të çunit. Edhe djali tretej e përpëlitej atje në thonjtë e italiankës, që e luste orë e çast për të shuar epshet e saj. Sepse për atë të shkretë punë e kishte robëruar tiranasin. Si div mooo. Në moshë. Po nuk dorëzohej djali. I mbyllur brenda katër mureve të një kështjelle.
Thonë se rrospia ishte nga familjet më të pasura, jo vetëm të Barit. Djali plaste prej marazit pa mundur që të nisë ndonjë haber, qoftë edhe policisë për të kallëzuar, se ia kishte marrë padrejtësisht lirinë. Por edhe për t’i çuar ndonjë lajm Verës së tij të dashur a ndonjë shenjë të paktën. Po italianka i kishte marrë që të gjitha masat, për ta plotësuar qëllimin e vet, duke i zhdukur edhe celularin. Kjo qyqare mbaroi këtu në katund. Nja dy çuna prej fshatit tonë morën përsipër të shkojnë në Bari e të pyesnin se ku kishte ngecur dhëndërri ynë. Të gjithë besonim në ndershmërinë e Yllit dhe e çmonim dashurinë e tij për jetimen. Thonë pleqtë. Fati parathuhet që në fillim. Nuk i qesh buza jetimit jooo!…
Goca filloi e zu thinja. Ime shoqe, Lefta, na tregon se Vera ngrihej në mesnatë nga shtrati dhe shkonte e rrinte te shkëmbinjtë. Aty i kishte kujtimet. Te plazhi i “Gjeneralit”, ku kalonte orët e mesditës me të dashurin e saj, Yllin, dhe fjalosej me valët që lëpinin shkëmbin si me njerëzit e gjallë, duke pritur deri në agim kthimin e zemrës së saj të dytë. Kaloi dhe dimri i tretë, por tiranasi, që ishte nisur prej asaj Bordoje, e që thonë se është atje në majë të Francës, dy vite më parë nuk ishte bo ende i gjallë. Tregojnë se e qau edhe familja, duke menduar se do ta kenë vrarë në traget dhe kufomën e kishin hedhur në det tek të shumtit, me ata që hedhin skafistët dhe që janë bërë ushqim për peshkaqenët e gjënë e gjallë të detit .
Këtij i thonë hall, or mik. Ta qash njeriun pa pasur varr. Po Vera mendonte ndryshe: “Nëse do të jetë i gjallë apo i vdekur, ai do të vijë njësoj ndonjë ditë. Deti nxjerr kufomat në breg dhe Ylli im në çfarëdo thellësie që të jetë futur, në breg do të dalë.” Kështu arsyetonte e mjera vajzë, që e kishte tretur dashuria dhe malli për të dashurin e saj. Plakat thonë që kishin vënë re te jetimja disa shprehje në fytyrë, që nuk dukeshin për njerëz normalë. Nënë Sofka dha e para alarmin. E kishte parë vajzën me flokë të lëshuara mbi supe një agim, që fliste me zogjtë. I pyeste dallëndyshet që posa ishin kthyer nga vise të tjera dhe që kishin ardhur të parat për të lajmëruar pranverën, nëse kishin parë Yllin e saj në bregun tjetër?! Fjalosej me pulëbardhat që i bien detit pash më pash dhe anë më anë.
Sofkës nuk ia vuri veshin njeri. Ku të falte katundi për Verën e gjorë. Të gjithë e konsideronim si gocën tonë dhe helmi që kish zënë atë ishte futur në çdo familje. Po hajde ta ndihmoje seee. Veçse fjalën e mirë i thoshim që të gjithë dhe i jepnim shpresë.
Dy vite të shkuara erdhi te ne për të bërë plazh një mjek i dëgjuar nervash prej asaj Tiranë mooo, i cili mori me qira një shtëpi në katund. Të zotëve të shtëpisë u shkoi mendja te jetimja, e cila kohët e fundit e shkonte ditën mbyllur në errësirën e një dhome dhe dridhej e gjitha. Doktori sa e pa me sytë e qitura, kafshoi buzën dhe u bë pikë e helm për vete. “Gjynah!”, -u tha atyre që e çuan te vajza. E vizitoi, por Vera as mjekun nuk pranonte. Nuk donte njeri afër. “Do të vijë, do të vijë!…”, -pëshpëriste dhe sytë i rrotulloheshin në të katër anët. Njeriu i mjekësisë këshilloi që të mos e lenë të dalë jashtë e vetme, sepse, sipas tij, është e papërgjegjshme. E gjora gocë, si u katandis ashtu. Po hajde ta besonin që të gjithë. Shumë vetë nuk ua vunë veshin fjalëve të doktorit, duke menduar se kthimi i Yllit do t’i kthente buzëqeshjen , gazin, e do t’ia hiqte taksiratet që e kishin zënë si me magji. Por ajo tashmë nuk ishte në këtë botë. Asgjë nuk bënte fajde, mooo.
Vërtet, një mesnatë ajo doli sërish fshehurazi dhe nënë Kristina, që e pa t’i drejtohej buzës së detit, mendoi se do t’i bënte mirë, do ta qetësonte dhe do ta lehtësonte nga ajo gjendje ku ishte futur. Nuk ndodhi kështu. Vera iu fut detit në këmbë për të vajtur tek i dashuri i saj, atje në Bari, duke mbajtur lart një shall me të cilin shpresonte të përshëndeste tiranasin, që i vodhi zemrën e ëndrrat vajzërore së bashku. Doemos që deti e sprapsi, se i thonë det, por vajza çau përpara. Atëherë uji i kaltër, që ndan dy brigjet përballë, mbylli rrugën më të shkurtër dhe i punoi rrengun e dytë dhe atë fatalin. E zhyti në thellësi derisa i mori frymën dhe pastaj e nxori përsëri në sipërfaqe, por këtë herë pa jetë, duke ua dorëzuar valëzave, të cilat e nxorën deri në agim në breg.
Kur na dhanë mandatin, vajtëm dhe e pamë që të gjithë. Ishte bërë ashtu si nuse. I kishte rënë një nur i bukur vajzërie që i mungonte prej kohësh. Dukej shend e verë e me buzën në gaz, ashtu siç nuk e kishim parë kurrë. Te këmbët ishte edhe shalli të cilin, thonë se e kishte kujtimin më të çmuar nga ai djalë prej Tirane. E shkreta goce! E treti dashuria dhe iku prej mallit për atë që i fali dashurinë e parë…
Kozi uli kokën e pastaj nxitoi të nxjerrë nga xhepi një shami. U mënjanua, sikur t’i vinte turp prej nesh dhe thau lotët që i vareshin mbi faqe.
– Më falni. E di që nuk bën burri kështu!
Ne të tjerët, që e kishim humbur pusullën, të rrëmbyer nga ai rrëfim tragjik, nuk u bëmë të gjallë. Atje tej u dëgjua një e pëllitur gomari, të cilin nuk e linin të kulloste dy çamarrokë plazhistë, duke e ngacmuar me një shkop të gjatë.
Kishte rënë mesdita dhe hija e pishës, që na freskoi në mëngjes, ishte zhvendosur nja dhjetë hapa më tej. Vasoja, që u kujtua i pari, tha:
– Rrofshi dhe e kujtofshi që të gjithë atë vajzë! Mos paçi të liga dhe mbretëroftë dashuria e lumturia në familjet tuaja!
Shitësin e bostaneve e nderuam ato ditë. Historinë tronditëse të Verës dhe Yllit ua rrëfyem edhe banorëve të tjerë në atë lëmë çadrash të grumbulluara në hapësirën prej pesë hektarësh të pishave dhe ata e përjetuan ashtu si ne.
– More, po ç’u bë me Yllin? Nuk mësuam ndonjë gjë.
– Nuk pyetet Kozi më. E pe si u bë atë ditë. I shkaktuam një plagë të thellë, – tha Vasoja me trishtim.
Por nuk do të zgjaste shumë dhe kjo, jo për kuriozitetin tonë se në fund të fundit nuk kishim asnjë të drejtë të hynim në jetën e brendshme të njerëzve, Kozi, që çuditërisht më kujtonte një nga personazhet e Çehovit, një ditë, sikur të ishte kujtuar që e kishte lënë përgjysmë atë rrëfim tragjik, erdhi dhe hyri në çadrën tonë që ishte si një tendë e madhe, ku mund të fusnin kokën deri në dhjetë plazhistë. Na tregoi se dy muaj pas vdekjes së Verës mbërriti në fshat edhe Ylli. E kishte mbytur kuçedrën në Itali dhe i kishte shpërthyer muret, për të qenë i lirë përsëri. Ishte shpërfytyruar dhe flokët ishin kthyer në thinja të bardha.
Ata që e panë tregojnë se qau e shqeu gjoksin si një bishë, sapo mësoi fatin e së dashurës së tij. Thonë se ndenji një natë e një ditë sipër varrit të saj, duke i refuzuar që të gjithë për të hequr dorë nga vendimi i tij. Të nesërmen tregojnë përsëri se, pasi unë nuk jam ndodhur në fshat ato ditë për shkak të një mbese në Durrës, e gjetën të tjetërsuar. Edhe ai i gjori kishte ikur nga kjo botë. Ca duan të thonë se tani gjendet në psikiatrikun e Elbasanit. Ca tregojnë se e morën disa të afërm të tij nga Tirana që i lajmëruan se djali mbaroi punë dhe, pak ditë më vonë, mbylli sytë dhe ai për t’i shkuar pranë, në botën e përtejme, vajzës që e deshi në të gjallë. Thonë pastaj se këtë histori e vuri në gazetë një gazetar, që nuk di se në ç’rrethana e mësoi ngjarjen tronditëse të dashurisë së dy të rinjve, por unë nuk e kam lexuar. Shpresoj.
Kaq tha bostanxhiu i plazhit.
Mua më ka mbetur në mendje prej kësaj historie ai fund stine, Vera, Ylli dhe shitësi i bostaneve.
Bordo, 19 qershor 2002

Kohëthyerja

by

Tregim nga Hazir Mehmeti/
Përgjumësia e sillte Adanin mashtrueshëm në fshatin e tij rrëzë Bjeshke. Hapi sytë. Pa se ndodhej në dhomën e Hotel “Vera” me dritaren përballë detit, tek atëherë iu kujtua se ishte në Durrës. Një turrje qensh dhe britma e një gruaje e shkundi nga molisja e natës, hodhi anash çarçafin dhe u iu drejtua dritares. Një grua e lemerisur mbrohej nga qentë, duke u zhytur e veshur në ujë deri në bel për t’i shpëtuar kafshimit. Një pamje shqetësuese që në ditën e parë të pushimit për të cilën kishte udhëtuar nga Veriu i i Largëte. Çadrat e mbyllura me shtretërit pushues krahkthyer në rërë heshtnin në renditjen e tyre mëngjesit që priste lindjen e diellit. Baloja, Bishtcubi, Topalli, Qafërrjepuri e Hundëgjati nuhaten ardhjen e vrapuesve sportistë përgjatë rërës që lagej nga deti, ulën bishtat dhe zunë pozitat e tyre mes shtretërve e çadrave në pritje të pushuesve, të cilët tani flinin në qetësinë e ajrit jodizues, sjellë nga erërat dhe rrebeshi i shiut të natës. Bardhoshi në kthim e sipër me këmbën e parë varur cangël, ngriti këmbën e pasme dhe ia futi shurrës cercallë krevatit aty pranë. Shtatë vaporët përballë që prisnin ankorimin dukeshin hije të shpuara me drita vezulluese në reflektimin valëve të shkumuara të cilat shuheshin pas disa çastesh bashkë me shushurimën e tyre.
Adanit iu kujtua pylli i pishave dikur me qetësinë e tij, zëri gjinkallave në gushtin e nëntëdhjetë e tetën kur kishte ardhur pas njëzet e katër vjetësh arratisjeje. Tre bunkerët, prej të cilëve i mesit më i madh, qëndronin para katër pishave të mbetura nga pylli i vjetër me gjithë hijet e tyre që lageshin nga valët e lehta të mëngjesit.
“O Zot, si shpëtova. I rrethuar nga betoni në kanalin komunikues mes bunkerëve. Nata e errët dhe shiu i dendur malor mbulonin çdo gjë. Rrallë ndonjë vetëtimë e dobët e verës së vonë ishte syri i çdo gjëje, por lisat e gjatë me trungje të trashë e pengonin vëzhgimin e zbuluesve. Tri ditë maleve, konservat mbaruan me fillimin e luftës me urinë majë bjeshkës në jugpërballje me Korabin plak”.
Cingërima e vonuar e celularit në zgjimin e tij i kujtoj se kishte planifikuar të flinte më shumë se nevoja e tij për gjumë natën e parë. Mori llullën, e mbushi me duhan, të cilin e kishte blerë sapo arrin në Durrës, tek Ura e Dalanit, hapi derën e ballkonit ku e priste plastkarrigia. Lehtë ndjeu freskinë e ajrit me aromën e detit, e cila i kishte munguar me vjet në zhuritjen përmallues të mërgimtarit.
Pushimet në bregdetin e ftohtë verior asnjëherë nuk i kishin lënë përshtypje, mungonte çdo gjë për të cilën kishte lindur e ëndërruar.
Mbështeti mjekrën me leshin e saj të thinjur në dorën e majtë, nguli sytë larg, larg mes degëve të pishave në shkëlqimin e rrezeve të sapo arrira në shpatin e Shkëmbit të Vajës. Iu kujtua Ana, flokët e saj të gjata që preknin belin e hollë, buzët e holla me sy të mëdhenj që lëshonin shkëndija, ato duar me gishta të gjatë e lëkurë të njomë fëmije. Atje, sipër shpatit, nga dukej kaltërsia e detit ishin takuar disa herë, shumë herë, shumë…Takimi i fundit kishte qenë ditën që nisej për ushtri.
“Ana, të dua shumë, shumë sa vet jetën”- pëshpëriti për të mijtën herë me gjysmë buzët e lira nga rrethimi i bishtit të llullës ngjyrëdruri.
“Dhe, unë ty Adan. Ti je fati im i vetëm” -, kishte thënë ajo dhe lotët kishin njomur faqet e kuqe prush.
Ofshani. Jetë o jetë, dhe sytë u ndalën mbi tryezë ku “Taraboshi” i radhës e priste me verdhësinë xhelozie në shkëlqimin e lojës së kohës të pa jetuar. Shtëllunga tymi fijeformë ngjiteshin ngadalë deri në ndaljen sipër ballkonit të qetë. Gota e zbrazur e konjakut qëndronte e vogël pranë etiketës gjysmë të grisur të “Skënderbeu” me përkrenare ngjyrë ari, ku dallohej vetëm gjysma e brinjëve të kokëdhisë.
Tani e kuptoi se shumëçka kishte ndryshuar jashtë ëndrrave e shpresave të tij. Takimi me të dashurën e tij kishte mbetur vetëm ëndërr. Ajo fillimisht kishte përfunduar në burgun e Spaçit, si e fejuara e armikut të shtetit e pastaj e internuar në Ishullin e Zi . Nuk dihej viti i vdekjes e as varri i saj. Thuhej se ishte çmendur dhe kishte kërkuar gjithmonë dike, thërriste një emër që e kuptonte vetëm ajo. Në fund ishte vërsulur me vrap drejt vaporit që kishte parë diku larg në Otrantë dhe kishte rënë nga shkëmbi copë e grimë në gurët ku përplaseshin valët e detit.
“E shkreta Ana, po ta dija të paktën shkëmbin e ikjes tënde, do veja të paktën një kurorë”. Përmallshëm hapi me dorën e majtë kapakët e medaljonit të flakëruar me gravurën e shqiponjës sipër, pas së cilëve, në mjegullën e syve të tij doli fytyra e zbehtë e Anës me pamjen e një të burgosure prapa portës së çelisë. Ishte Ana dikur me buzëqeshjen e saj.
“Ana do…. Ana do ta…. Ana do ta vë kurorën atje ku shpirti yt u lirua nga vuajtjet e ferrit komunist. Të betohem, Ana ime, Ana ime…. Vetëm kjo tani ka mbetur e mundur të bëj për ty”.
Mbylli kapakët e medaljonit mes grushtit, krisma e tyre në veshët e tij kujtoj portën e hekurt të ndryshkur në burgun ku dergjej Ana. Tymi që dilte nga llulla përzihej me avullin mundues të tymuesit në hapësirën e cila filloi të ndriçohet nga rreze gjithnjë e më të forta dielli ashtu sikur gjallëria e zërave përzier me të lehurat e qenve dhe pëllitja e ndonjë gomari që priste në kurriz koshat me fruta në nisjen e ditës drejt rërës së plazhit.
“Fruta bio nga Fshati, sapo i vola”- u dëgjua zëri i njeriut shtatshkurtër, i cili tërhiqte kapistallin e gomarit të ngarkuar nga disa kosha të mbushur me gjithfarë frutash, ku vetëm këmbët e koka me veshët e gjatë dukeshin nga kafsha. Nga dy kosha anash, kurse mbi kurrizin e kafshës dy të tjerë ku dukeshin pjeprat e verdhë si limoni.
-“Keni fiq zotëri”- u dëgjua një zë gruaje diku nën çadrat e rendit të dytë.
– “Po zonjë, kemi fiq sapo të vjelë, njëqind lek kilogrami”- u përgjigj fshatari.
Adanitentoi ta njihte bashkëfshatarin e Anës së tij, por koha, si e pamëshirshme që është, kishte tretur çdo gjë dhe imtësitë e skajshme të kujtesës. Aroma e shtalbave që piqeshin pak metra nga këmbët e tij ndërrohej me aromën e petullave, herë me aromë pjepri në thyerjen e erës së detit bashkë me shushurimën e valëve që mbaronin pa reshtur në rërë.
“Ujë i ftohtë, birra, redbull” u dëgjua djaloshi që shtynte biçikletën e ngarkuar me frigorifer udhëtimi. “You, whospeakEnglish- Luleshtrydhe “, tjetri energjik me gjysmë rafti stilopori mbushur me luleshtrydhe, i varur në dy supet me rrip të zi. Mes anglishtes së tij përsëriste vetëm një fjalë shqip, edhe pse turist të huaj nuk takoje askund.
“Merre një petull zotëri, kemi edhe fli, doni?”- ia priti tjetri tani nga thellësia e çadrave drejt hotelit.
“Erdhi freskia e Fshatit me fiq, kumbulla e nektarina”- u dëgjua fshatari tjetër me gomarin e lodhur të ngarkuar sa mezi nxirrte këmbët e thata nga rëra e butë përvëluese e plazhit. Majtas, skaj koshi, varej kandari me boçat e tij në ritmin e hapave të kafshës ku pa dashur ia kujtua dashi i tij dikur në vapën përvëluese.
“Përsëri Fshati, sikur ta pyes rreth lagjes Bora, ndoshta…. “ mendoi Adani kësaj radhe i shqetësuar.
Tërë dita kishte mbaruar me gjithfarë thirrjesh e ofertash nga më të ndryshmet, ndoshta nga më të çuditshmet, siç ishte oferta e perdeve, fustaneve, orëve apo krisma e daulleve e tarabukut, çiftelisë apo lypësi me veshjen e tij nga arnat prej flamujve nga shumë shtete të lidhur këmbëve, mbi e nën gju. Flamuri trengjyrësh i Kosovës dallohej qartë mes ati kuqezi dhe një flamuri tjetër të kaltër nё të kuq lidhur në këmbën e majtë mbi gju. Flamuri evropian, i rrethuar me shumë të tjerë mbi e nën tё që nuk deshifroheshin lidhur në të djathtën e tij përplot varje leckane shumëngjyrëshe. I tërë Pazari i Roskovecit defilonte para pushuesve me karroca gjithfarësh, me motor e pa motor, me rroba, gjëra plastike, syze, mollësheqer. Mes tyre dallohej MacedoniaGelati Granite Bibite” në të poshtmen e mbrapsmë të saj dukej shenja e harruar e njëqindvjetorit të shtetit shqiptar, edhe pse tani ishte viti i dytë e shekullit pasues, karroakullore, pastaj, shtazë për foto kujtimi ku veçohej ariu, majmunët, gjarpinj, kuaj, gomarё e çka jo tjetër. Secila kishte tonin e zërit nga cis e deri në bas, pa bori e me bori, C-dur, në A-mol, soprano e bas, i pa përsëritshëm as në kompozimet e klasikëve të njohur. Oferta “Urdhëroni banane”- ishte më e shprehura dhe s’mund të dremiste asnjë minutë sy edhe pse kishte nevojë.
Dera e blinduar e dhomës me çelësin dhëmban në dy anët e tij nuk kuptohej lehtë se cila e fillonte hapje e cila mbylljen. Kjo nuk e shqetësonte shumë sa rrethanat, përse do duhej një derë e një çelës i tillë, shumë dyer të tilla brenda gjashtë kateve të një godine sikurse ishte hoteli i ri me katin e fundit të papërfunduar. Ishte kjo tregues pasurie e pronarit apo e pasigurisë nga hajdutët e grabitësit gjithandej vendit të lashtë po aq sa telashet e tij me vetveten. Kjo nuk ishte më rëndësi në shikimin e Adanit. Ai kishte ardhur për pushime verore në vendin e tij, në fshatin e Anës së tij, i cili zgjonte njëkohësisht kujtim e neveri kur e mendonte të kaluarën. Dhe, ai vet nuk e kuptonte sekretin e tërheqëses të këtij vendi kaq kryeneç me parregullsitë e sigurta si normalitet i jetës.
Vuri syza dielli, edhe pse retë kishin errësuar gjithçka. Pagoi taksin bashkë me një të gjashtën e tij prej pesëdhjetë lekësh bakshish, vuri ombrellën mbi kokë dhe mori tatëpjetën e kodrës përtej hekurudhës së ndryshkur e të mbuluar nga barishte sa mezi dallohej se çfarë ishte. Në lakesën e parë majtas fillonte rruga e vjetër.
-Mirëmëngjesi!
-Mirëmëngjesi!- ia kthyen përnjëherësh disa banues para të cilëve qëndronin gota e filxhanë kafeje mëngjesi.
-Jeni kosovar, kërkoni bujtinë?- iu drejtua gruaja nga dritarja e katit me leckë në dorë e gjysmë trup të varur jashtë kapakëve të vjetër druri të cilën e pa tek pasi e ngriti çadrën.
-Jo zonjë, unë nuk kërkoj bujtinë, nuk jam nga Kosova, jam nga Tirana, me rrënjë nga Veriperëndimi. Mund të më thoni diç rreth familjes Bori apo Borini, siç e quanin dikur. Kisha një mik nga ajo familje.
-Urdhëroni e mirë se vini, ne jemi familja Borini.
Adani mbeti pa frymë, çadra me dy trenj të thyer i rrëshqiti anash bashkë me republikën e tij të kafet dhe era me pikat e shiut ia freskuan qafën e veshët e ngrohur zjarr. Fillimrruga e vjetër ishte e shtruar me rërë dhe gurët e kalldrëmit të dikurshëm dukeshin vetëm aty këtu skajeve mbi të cilët kishte ecur me Anën deri sipër shpatit të Shkëmbit të Vajit e pastaj disa minuta majtas deri në cakun e tyre ku dukej kaltërsia e detit.
“Kjo nuk është e mundur”-mendoi dhe vërejti skaj dritares ndërrimin e fytyrave kureshtare, të cilat lëshonin një shikim dhe humbnin në errësirën brenda dhomës.
Tani fshati përballë detit kishte ndryshuar çdo gjë, shtëpitë, banorët, rrugicat. Në Lëndinën e Mushkës, poshtë fshatit, tani ishte ngritur hoteli dymbëdhjetëkatёsh me emrin e kryeqyteti për ku të nxirrte rrugica e ngushtë e rrethuar me beton fqinjësh dhe grumbuj bërlloku me shkëlqimin shumëngjyrësh të mbetjeve plastike.
-Adani hoqi syzet dhe republikën e tij, i vuri mbi tryezë dhe ndjeu freskinë e ajrit nën tënden e zhurmshme nga pikat e shiut. Freskia e shiut nuk ia shuante zjarrin që i vlonte në gjoks. Më nuk kishte zë, tani flisnin ndjenjat. Shija e kafes ishte e njohur nga ajo që kishte pirë dikur këtu me Anën dhe sikur ia ringjalli. gjembat e fajësisë për tё.
-Hej ti, kriminel. Ty po them. Kriminel- u vërsul një grua me fustanin e bardhë deri në fundkëmbë me gjoksin e ç’kopsitur, e cila mbante në dorë një arkë të kafet druri. Para se ta kapnin qifti i ulur skaj derës ajo e hodhi me fuqi mbi tryezën nga u ngritën copa thyerjesh, spërkatje kafeje e lëngjesh, duke u përzier me pikat e shiut rrëke që binte.
-Ti, dëgjon! Ti je vrasës! Si s’të vjen turp të vish këtu, dezertor i pabesë. Ik nga ke ardhur me gjithë surratin e ndyrësitë tuaja! I mallkuar!
Fytyra e çartur nga zemërimi rrethuar me blej flokësh të lagur lëngonte nga lodhja e hidhërimit të mbledhur kohëve që kishte pritur shpërthimin si një vullkan pas shumë shekujve. Pas disa çastesh çetësimi gruaja mblodhi vetën, u ngrit në këmbë dhe bashkë me dy përcjellës, që e mbanin për krahësh, u nis oborrit drejt shtëpisë. Me një të kthyer pas lëshoi zërin:
-Merre arkën, e ke porosi nga Ana!
Çdo gjë që kishte brenda arkës peshonte plumb, që rëndonte mbi një trup të dërmuar nga jeta.
“Gjithçka kujto nga unë, vetëm jetën time jo”- shkruante Ana në faqen e fundit të ditarit. “Në skajin perëndimor të Ishullit është shkruar “Ana Borini”-kujtonte Era, motra e saj e cila kishte mbetur e vetme nga familja.
Perëndimi i diellit të ditës së fundit ngjyrosi me rrezet e tij dy emra në shkëmbin ballë detit “Ana e Adani- amshim në takimin e përjetshëm”.

Durrës, 2014