*Duke përkujtuar Xhevat Kallajxhiun, editorin e Diellit, ish gazetarin e Zerit te Amerikes, k/redaktorin e “Demokracia” ne Gjirokaster,poetin, studiuesin…/
* “Liria është aq e rëndësishme për njeriun,sa ç’është dielli për jetën./
Atje ku s’ka diell, jeta bëhet robotike.”
Xhevat Kallajxhiu, “Lot e Shpresa”, 1976/
Shkroi Peter R Prifti/ Dielli-arkiv/
Xhevat Kallajxhiu pati jetë të gjatë, aktive dhe të frytshme, gjysmën e së cilës e kaloi në vendlindje, Shqipëri, dhe pjesën tjetër në mërgim, kryesisht në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. U lind në kapërcyellin e shekullit dhe po u afrohej të 85-ave, kur vdiq më 8 nëntor 1989. Për një kohë të gjatë jetoi tok me familjen e tij në Forestwille, Maryland, afër Washington, D. C.
Kallajxhiu ishte besimtar i përkushtuar ndaj idealeve dhe mënyrave demokratike në jetë. Vdekja e tij përkon për çudi me shpërthimin e trazirave në të gjitha vendet e Evropës Lindore, ku regjimet komuniste po shembeshin njëri pas tjetrit, duke i hapur rrugën demokracisë. Ai vdiq me vetëdijen se ëndrra e tij politike po bëhej e vërtetë në pjesën më të madhe të Evropës, edhe pse jo akoma në vendlindjen e tij.
Skicë biografike – Kallajxhiu lindi në qytetin e Gjirokastrës, në Shqipërinë e Jugut, në të njëjtin vend ku lindi Enver Hoxha. Megjithëse të dy i përkisnin së njëjtes vendlindje, politika që ndoqën dhe pikëpamjet e tyre ishin të kundërta. Vite më vonë, Hoxha nuk la rast pa e sulmuar Kallajxhiun, me qëllim ta diskreditonte si figurë politike në mërgim.
Kundërshtar i politikës autoritare dhe radikale të Lëvizjes Komuniste Shqiptare gjatë Luftës II Botërore, Kallajxhiu u rreshtua me forcat e Ballit Kombëtar, që ishin kundërshtarët kryesorë të forcave komuniste. Sapo mbaroi Lufta, ai emigroi në Itali ku qëndroi pak kohë, pastaj erdhi në Shtetet e Bashkuara, ku kaloi gjithë jetën.
Kallajxhiu për një kohë të gjatë shërbeu në redaksinë e seksionit shqiptar të “Zërit të Amerikës” në Washington. E mbaj mend se për herë të parë e takova kur shkova bashkë me të ndjerin Lui Prifti, i cili punonte po atje. Pasi dha dorëheqjen nga “Zëri i Amerikës”, ai pranoi ftesën e Federatës Vatra, të bëhej kryeredaktor i gazetës “Dielli”. E pranoi grishjen nga respekti për gazetën më të vjetër shqiptare që vazhdonte të botohej dhe për bindjet e tij se komunitetit i nevojitej një gazetë me orientim demokratik sikurse “Dielli”. Ai e vazhdoi atë detyrë për dhjetë vjet (1976-1986), shumë më gjatë sesa e kishte menduar. Më pas për arsye shëndetësore u detyrua të jepte dorëheqjen.
Xhevat Kallajxhiu ishte mysliman bektashi. Ai ishte besimtar i përkushtuar dhe bëri çmos ta ndihmonte fenë e tij. Ai luajti rol të rëndësishëm për ngritjen e Teqesë së Bektashinjve në Detroit, Michigan, më 1954. Teqeja ishte për të një vend pushimi shpirtëror dhe shoqëror dhe ai shpesh ndërrmerrte udhëtime nga Forestwille në Detroit, ku qëndronte disa javë e rrallë herë disa muaj.
Kallajxhiu ishte autor që impononte respekt. Nga viti 1961 deri më 1988, ai botoi shtatë libra, nga të cilët tri biografi: “Lincoln” (1901), “Skënderbeu” (1975) dhe “John Kennedy (1980); një vëllim historik “Bektashizmi dhe Teqeja shqiptare në Amerikë”; dy libra me poezi : “Lot e Shpresa” (1976) dhe “Tingëllimet e Zemrës” (1978), plus një përmbledhje me pjesë humoristike të titulluar “Për të qeshur” (1978). Te kjo e fundit janë futur ndodhi ose anekdota nga jeta e legjendarit filozof popullor Nastradin Hoxha, i cili zë vend të nderuar në folklorin shqiptar. Të gjitha këto vepra ai i botoi në gjuhën shqipe. Një vepër tjetër e Kallajxhiut “Larg atdheut”, të cilën ai e quante roman historik, ka mbetur e pabotuar.
Njeriu dhe veprat – Kallajxhiu në radhë të parë ishte njeriu që tregonte vazhdimisht kujdes për kombin shqiptar. Në të njëtën kohë ai kishte ndjenja të forta simpatie dhe admirimi për Amerikën. Nga kjo anë ai i ngjante shumë Fan Nolit, i cili gjithë jetën ia kushtoi mbrojtjes së interesave të kombit shqiptar, duke punuar me përkushtim t’i sillte popullit shqiptar demokracinë wilsoniane. Kallajxhiu, po ashtu, ishte avokat i zjartë i parimeve dhe idealeve demokratike. Përkrahja e tij ndaj parimeve demokratike të jetës daton qysh nga Gjirokastra, ku ai botoi gazetën me titull “Demokratia”. Demokracia, liria, pavarësia dhe paqeja – këto nuk qenë thjesht slogane për Kallajxhiun, por kushte vitale të domosdoshme për një shoqëri të drejtë e të mirëqeverisur.
Libri i tij për Skënderbeun nuk qe thjesht një eulogji për Heroin Kombëtar Shqiptar, por përkujtim festiv i lirisë dhe pavarësisë. Respekti i madh që kishte për “virtytet dhe idealet” e Abraham Linkolnit e shtyri të shkruante një libër për Emancipuesin e Madh. I njëjti respekt për një tjetër president amerikan të shquar, e frymëzoi njëzet vjet më vonë të shkruante biografinë e John. F. Kennedy, të cilin e quante “kampion i paqes e i lirisë.”
Citati për lirinë në krye të këtij artikulli shpreh qartë filozofinë politike të Kallajxhiut. Këto fjalë vërtet do të meritonin të viheshin edhe si epitaf mbi varrin e tij.
Si editor i “Diellit”, ai e bëri gazetën e shumënderuar platformë të fuqishme demokratike. Në artikujt e tij të qartë e jetësorë, me argumente logjike dhe emocione të forta, ai evidentonte virtytet e lirisë dhe të qeverisjes me konsensus, në mënyrë të atillë që të kuptohej prej çdo lexuesi.
Kjo qe një nga arritjet e tij më të mira si gazetar. Vlen të vihet në dukje përkushtimi i tij i përhershëm për çështjen e Kosovës. Gjatë dhjetë vjetëve si kryeredaktor i “Diellit”, Kallajxhiu e bëri Kosovën “çështje të ditës,” duke i kushtuar në faqet e gazetës hapësirën e nevojshme, duke përkrahur dhe evidentuar kërkesat e kosovarëve. Kauzën e shqiptarëve në Jugosllavi, ai e trajtoi jo vetëm te faqet e gazetës “Dielli”. Qysh te vëllimi i parë me poezi “Lot e shpresa”, disa nga pjesët më të bukura janë për Kosovën, të cilën ai e quan “emër legjendar…tok’ e bekuar…që s’u munde.”
Xhevat Kallajxhiu ishte biograf, historian, por dhe përzgjedhës humori. Në tërësi shkruante duke pasur gjithmonë respekt për faktet dhe duke patur përmbajtje prej dijetari. Nga temperamenti ishte idealist me simpati të thella humanitare për të shtypurit. Në jetën e tij pati mjaft dhimbje e vuajtje, por fatkeqësitë i mbarti me shpirt të qetë dhe me sens humori. Pasi botoi librin “Për të qeshur” më dërgoi një kopje me autograf me këto fjalë: “…ta lexoni kur e ndjeni se ju kap mërzia.”
Do ta kujtoj Xhevat Kallajxhiun si shqiptar nacionalist të vendosur, si zë i fortë për liri e demokraci.( Nga Peter R. Prifti)