Vilhelme Vranari – Dielli

RRUGËTIMI FILOZOFIK I PROF.DR.ISUF LUZAJT

December 1, 2017 by dgreca

PËRURIMI I STUDIMIT “RRUGËTIMI FILOZOFIK I PROF.DR.ISUF LUZAJT” I AUTORES VILHELME VRANARI HAXHIRAJ “MJESHTRE E MADHE”. /

Nga Uran Butka-studiues, historian, drejtor i Institutit të studimeve “Lumo Skëndo”/

Instituti i Studimeve Historike“Lumo Skëndo” përuron sot studimin “Rrugëtimi filozofik i Isuf Luzajt”, i shkrimtares Vilhelme Vranari ” Mjeshtre e Madhe e Penës”botim i Shtëpisë Botuese Nacional, 2017. Kjo është një ditë e shënuar, sepse: 1-Kjo vepër përurohet në institutin, që mban emrin e Mid’hat Frashërit, gjeniut dhe shërbestarit të kombit.

2- Prof.Dr.Isuf Luzaj ishte bashkëluftëtari i ngushtë i Mid’hat Frashërit në luftën për një Shqipëri të lirë, demoktatike dhe etnike.

3-Kujtoj se, Prof. Luzaj arriti të bëhej një personalitet i shquar i kulturës dhe shkencës me përmasa kombëtare dhe ndërkombëtare, “Profesor i Merituar i Amerikës”, titull i dhënë nga Presidenti i SHBA Ronald Regan, “Mjeshtër i Madh”, si dhe “Nder i Kombit Shqiptar”.

4- Luzaj është autor i 120 veprave në fushën e filozofisë, letërsisë, historio-grafisë dhe artit, këto të vlerësuara ndërkombëtarisht.

5- Sepse ky studim për rrugëtimin filozofik të Prof.Dr.Isuf Luzajt është i denjë dhe i vlefshëm, është një vlerë e munguar për kulturën shqiptare.

6-Së fundi, sepse, personalisht, kam nderim, vlerësim dhe ndjesi të veçanta për Profesor Isuf Luzajn, i cili ka qenë dhe miku e bashkëluftëtari i tim eti, Safet Butkës, të dy nacinalistë të shkolluar në Perëndim, profesorë në Liceun francez të Korçës dhe në Shkollën Tregtare të Vlorës, liderë nacionalistë të Ballit Kombëtar, luftëtarë antifashistë por edhe kundërshtarë të komunizmit, të internuar nga italianët në Ventotene, ku edhe Isuf Luzaj krijoi epopene e qëndresës me titull “Prozepopea”, kushtuar Safet Butkës.

Kopertina e studimit “Rrugëtimi Fiilozofik i Prof.Dr.Isuf Luzaj”

Studimi “Rrugëtimi filozofik të Prof. Dr. Isuf Luzajt” dhe në mënyrë të veçantë analiza e thellë e librit filozofik “Ekzistenca dhe Boshësia”, përbën një risi dhe njëherësh një vlerë në studimet shqiptare, ndaj Vilhelma meriton një falënderim të madh për kurajon, përpjekjen për t’u lartësuar edhe vetë në filozofi, zhbirimin e mendimit dhe të analizës shkencore të saj. Për të arritur deri këtu,edhe asaj, ashtu si kundër edhe Isuf Luzajt, i është dashur një rrugëtin i gjatë dhe i mundimshëm jo vetëm në udhën e krijimtarisë letrare, por edhe të studimit dhe të dijes filozofike, pa të cilat s’mund të hynte dot në botën e mistershme Luziane.

Le a ndjekim me pak fjalë rrugëtimin e Vilhelme Vranarit në udhëtimin filozofik të Profesorit me famë botërore:

Kaniniote, nga familja e shquar shqiptare e Gjergj Aranitit, ajo trashëgoi genet e të parëve të saj, ndonëse koha e goditi pamëshirshëm. E damkosur dhe e përndjekur si familje e deklasuar nga regjimi komunist, duke ngrënë bukën e hidhur të botës, duke i mohuar si profesionin, dhe diplominin, por edhe punësimin. Megjithatë ajo arriti të kompletohej me arsim të lartë për histori-gjeografi, pa të drejtën e ushtrimit të profesionit. Vetëm pas vitit 1990, ajo rigjeti vetveten e mohuar. Pjesëmarrëse aktive në lëvizjen demokratike, kryetare e gruas demokratike të Vlorës për të mbrojtur dhe promovuar te drejtat dhe liritë e gruas dhe të fëmijëve. Vilhelma, një nacionaliste dhe demokrate, është në udhën e Midhat Frashërit, Hysni Lepenicës, Isuf Luzajt, por duke qenë edhe vetvetja në jetë, në veprimtari dhe në botimet.

Vilhelme Vranari është një shkrimtare tanimë e mirënjohur, një penë e fuqishme dhe shumë prodhuese e letërsisë shqiptare, në mjaft gjini : prozë, poezi, ese, publicistikë, studime, fabula, letërsi për fëmijë etj…, me mbi 40 vëllime të botuara. Ajo është nderuar me çmime prestigjioze brenda dhe jashtë vendit, si Mjeshtër e madhe , çmimi “ Skënderbeg” prej Ministrisë së Kulturës Italiane , “Pena e kristaltë” Suedi, çmimi i parë për poezi në Firence, çmimi i parë në Mal të zi, medalje ari, argjendi dhe mirënjohje në Kosovë, Maqedoni, Greqi, Rumani, tre çmime karriere në Shqipëri, si edhe Nderi i Kaninës, e cila i shkaktoi dhimbjet e mëdha dikur, por edhe vlerësimet e mëdha sot, Kanina e saj, por edhe Vlora. Si autore shqiptare është përkthyer në Rumani dhe Greqi. Është e përfshirë në disa antologji në Shqipëri, në Angli, Itali, Suedi, Greqi, Rumani etj.

Sot ajo paraqitet me studimin filozofik “Rrugëtimi filozofik i Prof Dr. Isuf Luzaj”, ku përqëndrohet sidomos në esenë filozofike “ Ekzistenca dhe boshësia” , ku autori trajton marrëdhenien mes ekzistencës dhe inekzistencës, mendimit racionalist dhe teozofisë, shkencës dhe besimit.

Veprat shkencore filozofike, letrare dhe memoriale të Isuf Luzajt, por edhe kontributi i shquar si pedagog në universitetet më të rëndësishme të Vatikanit, Argjentinës dhe SHBA, e kanë bërë të njohur në tërë botën. Mjafton të përmendim vlerësimin e Luis Borgesit: “Lexova Ditarët tuaj dhe jam i gëzuar që një poet i huaj ka arritur lartësi akademike. Ju kini lindur poet!”

Vlerësimi i Fan Nolit është tejet impresionues: “I dashur Lap! Do të vish këtu si delegat i filozofisë nga universiteti i Buones Airesit; kishën e Shëngjergjit e ke si shtëpinë tënde dhe të pres vëllazërisht”

Studimin filozofik të veprës së Isuf Luzajt në Shqipëri e ka nisur studiuesja Vilhelme Vranari, e cila u pergjiget pyetjeve : Ç’është ekzistenca? Ç’është boshësia? A është ekzistenca një objekt i vërtetë? Raporti mes unit dhe botës që na rrethon? Evolucioni i formave, i mendimit dhe i ndërgjegjes. Doktrinat teiste dhe ateiste. Komunizmi një doktrine antinjerëzore etj.

Ja sesi e përcakton Luzaj sistemindoktrinar komunist:”Komunizmi është një doktrinë antinatyrore e jetës, kundër ligjeve të natyrës, e dënuar të falimentojë, pasi është false dhe i mungon arsyetimi logjik, është një trill i imagjinatës së sëmurë të utopistëve. Si i tillë është i gabuar, pa themel në arkitekturën e ndërtimit të ideve të asaj ngrehine, që quhet jetë”.

Mendoj që vepra filozofike e Isuf Luzajt do të jetë objekt i studiuesve të filozofisë , por edhe i shkencave te tjera. Intelektualët, studiuesit, shkencëtarët, studentet do të gjejnë në veprat e tij një nga filozofët më të mëdhej të shekullit XX.

Ndërkohë Instituri Histotik “Lumo Skëndo” merr përsipër botimin e plotë të veprës së Prof. Dr.Isuf Luzaj në një kolanë disavëllimshe.

Vlerësoj botuesin e veprës “Rugëtimi filozofik i Prof. Dr.Isuf Luzajt”, z. Mujo Buçpapa , poet i mirënjohur, i vlerësuar dhe i përkthyer në disa gjuhë, botues i njohur i gazetës Nacional, ku shqiptarët nga tërë hapësira shqiptare gjejnë veten me krijimet, kritikat, publicistikën dhe studimet e tyre.

Rrënjët tona janë këtu, degët nëpër botë hodhën shtat!

October 15, 2016 by dgreca

Intervistë me Prof.Augustin Giordano*/

Nga Vilhelme Vrana Haxhiraj/

“Shqipërinë e kemi te buza e te zëmra! Katundi im ish 100% arbëresh, ndaj jeta e djemvet arbreshë, Ejaninë, shkonej normale, sikur të rrohej në Shqipëri. Shqipërisë i vodhtim ëmrin e vjetër, Arbër; e na pëlqen të thrritemi Arbëreshë; dhe tërësinë e katundevet ku rrojën Arbëreshët e thrresmi Arbërì. E vet ky ëmer sosën t’i buthtonjë jetës kush jemi e ka vimi. Unë u rrita me fjàmurin shqiptar ndër sytë, me himnin shqiptar ndër veshët: me fjamurin shqiptar ndër vallet e Frasnitës të qellur me dorë ka ‘fjamuràri’, për krei valles; me himnin shqiptar të kënduar ka grupet folk arbëreshë. Edhe katundet arbëreshë janë pjotë me buste të Skanderbekut, me ëmre personaxhesh/qytetesh në toponimitë katundare, me fjàmure çë valëviten ndër shfaqjet folklorike. Revista ‘Jeta Arbëreshe’ është një ngusht me motin. Një ngusht me Arbëreshët. Një ‘jatrì’ çë Arbërisë i bën mirë. Gjuhës arbëreshe i bën mirë. Historisë arbëreshe i bën mirë. Shqipërisë i bën mirë.”August Giordano

Shqipëria, më e lashta e kontinentit evropian,“Dekania e Racave”(Viktor Frobin- 15 qershor 1913), “duke trashëguar një gjuhë unikale, e vetmja që deshifron shkrimet e lashta, të gjuhëve që sot janë zhdukur si:( latinisht, sanskritisht,greqishte e vjetër-Nermin Vlora Falaski– );”gjuha ilire që flet më së miri për lashtësinë e saj, si më e vjetra ndër gjuhët ndërkontinentale” (Dhimitër Pilika-“Pellazgët ,historia jonë e mohuar”). Meqë gjuha shqipe ka një fjalor frazeologjik tejet të pasur, ruan në vetvete thesaretë mëdha gjuhësore( Prof.Dr. Eshref Ymeri –Fjalori Frazeologjik Rusisht -shqip) .”Rrënjët janë këtu, në këtë tokë gjaklarë, kurse degët nëpër botë janë shpërndarë e hodhën shtat”(Vivra-Rrënjët)..

Kujtesa e dijes kombëtare thotë:”Gjaku nuk bëhet ujë’, ‘na afron era e gjakut’; ‘na thërret gjaku i stërgjyshërve’; ‘na ngroh shpirtin vlagu i tokës mëmë’; ‘kemi të njëjtin gjak në deje’; ‘na bashkon gjuha e nënës’; ‘Jemi një fis e një farë’; ‘lindëm nga e njëjta baltë’;’ku ka rrjedhur, do të pikojë, ku vete soji në soj”etje…- ka mjaft shprehje të tilla domethënëse.

Shqiptarët, që kushtet jetike dhe pushtimet e gjata ndër shekuj i detyruan të mërgojnë, jo vetëm nuk harruan vendlindjen e të parëve, por ruajtën gjuhën, besimin, doket apo zakonet.

Përherë kam qenë e interesuar për vëllezërit e mi Arbëreshë të Italisë apo Arvanitasit e Greqisë, si dhe trevat ballkanike apo evropiane ku jetojnë dhe punojnë shqiptarë. Por lidhjen shpirtërore me ta e krijova kur rastësia më njohu me z.Tommaso Campera (Sekretar i Sh. Vatra Arbëreshe”Chieri-Torino). Pasi fitova konkursin poetik me çmimin “Gj.K. Skënberbeu” më 2009 në Itali, ishte kënaqësi që u njoha me gjithë komunitetin shqiptar aty. Kur e pyetëm z.Campera se si na njohu pa u takuar kurrë, u përgjigj; – “Na lidh gjaku dhe gjuha. Kemi 600 vjet që flasim shpip”. U mrekullova kur mësova se në Piemonte jetonin 10.000 familje arbëreshe. Madje një fshat i tërë mbante mbiemrin tim Vrana. Ata ruanin mbiemrat e vjetër shqiptarë, si: Matranga, Borgia (Borxha), Durrësi, Shkodra, Toçi, Kastrioti, etj… Njohja me presidentin Prof. Vincenzo Cucci (Vinçenx Kuçi), me kryetarin e jurisë, Prof.Doc. Italo Costante Fortino, i vlerësuar nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë me Urdhrin “Mjeshtër i Madh”, si personalitet i kulturës arbëreshe, me të cilin e ruaj miqësinë. Më pas marrëdhëniet me Arbëreshët e Italisë , u forcuan nga një ftesë e ardhur për bashkëpunim me Revistën “Jeta Arbëreshe” nga drejtori i saj, prof.Augustin Giordano, me të cilin komunikoj vazhdimisht.

Tani kjo revistë ka ditëlindjen, mbush 15 vite punë, ku pasqyron: letërsi, gjuhësi, albanologji, histori dhe studime. Duke i uruar mbarësi dhe jetëgjatësi revistës që flet arbërisht dhe shqip! Përgëzoj stafin e saj dhe veçanërisht z. Giordano për punën e madhe të vështirë, por fisnike që ka bërë, që bëjnë dhe do të bëjnë për t’ia rritur emrin kësaj reviste ku flitet arbërisht dhe shqip!

Në këtë përvjetor i drejtohem për një intervistë drejtorit të revistës, Prof. Giordano, i cili e mirëpriti ftesën time:

*Profesor Giordano, përshëndetje nga Shqipëria, nga Vlora e dy deteve! Është kënaqësi e veçantë për mua që të komunikoj me ju! Cili është z. Agostino Giordano?

-M’e thonë Agostino Giordano, u leva në Ejaninë/Purçill, katund arbëresh i provinxhës së Kosenxës (krahinë e Kalabrisë, Itali), bir i nji fëmilje bujqish, i dyjti i katër bilve. Ati im ish ka Frasnita, mëma ka Ejanina, fraksiona e saj. Tatëmadhrat e mi, ka dy anët, ishin bujq, me dhera, vreshta, shpi e dhen (Bagëti). E të katër Arbëreshë; ata ka ana e tatës, pra, ishin nipra të papasit Bernardo Bilotta (1843-1918), prift i Frasnitës, poet e letrar.

U leva te viti 1950, ndë mars. Studiova në Universitetin e Rromës‘La Sapienza’. E atjè u diplomova në Letërsì, me një tezë mbi argument arbëresh, ‘Poezi popullore e Ejaninës dhe e Frasnitës’; relatori im prof.Ernest Koliqi vdiq tre muaj parë diplomës. Mësova për 40 vjet ‘Letërsi Italiane e Historì’ ndër Shkollat e Larta të provinçës së Kosenxës. Sot jam në pension.

*Cila është aktualisht gjendja juaj civile ?

-Jam i martuar e kam dy bil: njèri, gazetar profesionist, shërben jashtë Italisë; jetri, më i vogël, bën ‘shërbim civil’ ndë katund.

* Kur mësuat se ishit me origjinë shqiptare, si jeni ndjerë moralisht e shpirtërisht? A ka ndikuar origjina në jetën tuaj private apo dhe si komunitet?

-Lerja te një katund arbëresh, ndër vitrat ’50 të shekullit të shkuar, s’ish fare traumatìke. Katundi im ish 100% arbëresh. Njera çë rrihej ndë shpi, shkohej një vogëlí e hareshme e pa probleme: gjitonìa ish një ‘fëmilë e zgjeruar’, gjithsej ish lozje e festë. Traumi rrohej kur hihej në skollë fillore: atjè s’mund të folej më arbrisht, kish xëhej gjuha italiane. Atje zëjin problemet për vashat e djemt arbëreshë të katundit.

U pata fatin të kisha, për lalë, priftin bixantin të katundit, papas Emanuele Giordano, vllau i atit. E dhjàj kur kisha 5 vjet, vajta e rrova me të, te Kanònika (shpia e priftit). Ai ish një albanolog i njohur (vdiq vjet, 94 vjeçar) e kështu ‘këcimin te italishtja’ u e pata shumë më të lé se shokët e mi.

Jasht shkollës, xënsi arbresh prirej arbresh, e rronej natyrisht rrojtjen e tij etnike. Shpirtërisht, pra, arbreshi i Ejaninës s’kish probleme, sepse zotilalë, edhe muzikolog, e kish anticipuar Koncilin Vatikan II e shumë pjesa të kënduara të Liturgjisë Bixantine i kish tashpjerrë ka greqishtja në arbërishte, e i kish adhaptuar muzikës bixantine. Veç ‘mizës ‘ bardhë’ të shkollës italiane, jeta e djemvet arbreshë, Ejaninë, shkonej normale, sikur të rrohej në Shqipëri. Arbreshitèt 100%.

Origjina ime arbëreshe ka ndikuar pozitivisht në jetën time private, mësemë për ‘mësuesin personal’ çë pata te fëmila, zotin lalë Emanuill.

* Ndikon tek Ju afërsia gjeografike me vendin e të parëve. Na lagin të njëjtat ujëra të të dy deteve dhe jemi në të njëjtën gjerësi gjeografike.

Afërsinë e Arbërisë (katundevet Arbëreshë) me Shqipërinë e njoha qartë te Gjuha; e pra te Vallet, te Rrapsodhitë, te veshjet; gjatë rrëfimevet, gjatë mësimevet të pjeqvet, të prindvet dhe të zotit lalë. Karta gjeografike e Shqipërisë ish e stisur me gozhdë te muri i zyrës së zotit lalë, mbi libret e rivistat çë i vijin me postë ka Shqipëria, zotit lalë, çë prej vitevet ’50. Unë, te Kanonika e zotit lalë, isha afër Shqipërisë, më se gjithë të tjerët. Edhe për vizitat çë gjuhëtarë e letrarë Shqiptarë i bëjin zotit lalë; si edhe për shkrimet e shumta të lalës mbi gjuhën, folklorin, historinë arbëreshe. U fjëja në Bibliotekë e ndukja ajër arbresh e shqiptar.Dhe shfletoja e djovasja libre arbëreshë e shqip.

Dhe ‘ujrat e dy detevet’ i ndýejta vërtet ‘të njëjta’, kur zoti lalë vate të parën herë, me avion, ndë Shqipërì, i ftuar nga Universiteti i Tiranës, ndë 1967; o kur u, në vitin ’76, me anì, bëra udhëtimin Bari-Bar për të veja në Prishtinë, tek Seminari Ndërkombëtar për të Huaj.

* Duke bashkëpunuar me ju, kam mësuar se ju flisni mirë shqip dhe jepni mësim në këtë gjuhë? Si e keni mësuar gjuhën shqipe?

-Tue jetuar afër zotit lalë, gjuhën arbreshe xura t’e djovasja(lexoja)e t’e shkruaja. Zura e shkruajta poezi çë kur kisha 17 vjet. Në Universitetin e Rromës, pra, thellova studimin e gjuhës shqipe, çë njihja.Te viti 1972, redaktoja, me zotin lalë, revistën Zëri i Arbëreshëvet (1972-1982). Pas diplomës, mësova Gjuhë Arbëreshe te skollat e mesme të katundevet arbëreshëFrasnitë e Çift, dhèsper (pasdite), për dy vjet shkollorë. Pra, nën drejtimin e papasit prof.Francesco Solano, ordinar i katedrës së Gjuhës Shqipe në Universitetin e Kalabrisë, dhé mësim si ‘lektor i gjuhës shqipe’ ç’ka viti akademik 1986-87, për shtatë vjet.

*A keni pasur ndonjë vështirësi kur u flisnit shqip, apo u mësonit alfabetin e gjuhës shqipe fëmijëve arbëreshë?

-Arbëreshi folen arbërishtin, e arbërishtja ka t’i mësohet, jo shqipja. Djali arbresh – si i rrituri arbresh – s’e njeh shqipen, s’e kupton shqipen. Shkurt: arbreshi do alfabetizuar tek e folmja e tij katundare. Çdo arbresh tek e folmja e tij lokale. E, mësemë, jo alfabetizim arbresh në gjuhën shqipe! Vasha e djali arbreshë duan folur te gjuha e s’jëmës, e katundit: duan alfabetizuar tek ajo gjuhë, sepse me atë gjuhë rrojën ditë pas ditje. ‘Shqipja s’ka lidhje’, ndër katundet arbëreshë. Vendi i saj janë Universitetet Italianë ku ka katedra gjuhje dhe letërsije shqipe: Romë, Napul, Kosenxë, Palermë.

Megjithatë, të shkohet ka të folurit arbrisht tek të shkruarit arbrisht, s’ësht lé: aq kur ké t’e xësh, sa kur ke t’e mësosh. Po kur ënda e mësuesit përpiqet (takohet) me kuriozitetin e djalit, s’ka më probleme. E kur djalit i folet tek e folmja e tij dhe i mësohet të shkruanj fjalët çë di, probleme s’ka: alfabeti xëhet njìze e mësimi ndërrohet në lozje.

Kështu qe për mua dhe kështu është për çdo djal e vashë arbëreshe.

*Ç’ndikim ka në formimin tuaj historia e Shqipërisë? A gjenden tek ju gjurmë të kulturës, shqiptare, si kostumet folklorike, rite të ndryshme gëzimesh apo hidhërimesh, këngë, ose diçka nga kuzhina shqiptare.

-Na Arbëreshë vimi ka Shqipëria, ka më se 5 shekul e gjìmës. Me hyrjen e turqvet në Shqipërì, Skanderbeku personalisht na shtýjti të vijim nd’Itallì. Për të shpëtojim lirinë dhe besën e krishterë. E thot Historia. Po, më qartë se historia, na e thot Gjuha, mbiëmret, toponìmet, veshjet, këngët, vjershet, Kalimeret,(Këngë popullore Qishnje)riti bixantin-arbresh, etj… Rrojtja jonë e tërë na folën për Shqipërinë, Atdheu i étërvet tanë. Rapsoditë na foljën për Shqipërinë. Të rruarit, të ngrënit, të gëzuarit, të qarit tonë na folën për Shqipërinë. Karakteri ynë i lirë, kryelartë,i fortë, i egër na zbulon shqiptarë. Me këtë gjuhë arbëreshe – një degë e dialektit tosk – kemi stisur një Letërsi. Afërsia e Arbëreshvet ndaj problemevet politikë të shqiptarvet qe e madhe dhe e vlershme. Ndikimet, ka nj’anë e ka jetra, sa më të duash.

Shqipërisë i vodhtim ëmrin e vjetër, Arbër; e na pëlqen të thrritemi Arbëreshë; dhe tërësinë e katundevet ku rrojën Arbëreshët e thrresmi Arbërì. E vet ky ëmer sosën t’i buthtonjë jetës kush jemi e ka vimi.

*Ç’kuptim kanë simbolet kombëtare shqiptare për ju si individ dhe si komunitet në tërësi.

Unë u rrita me fjàmurin shqiptar ndër sytë, me himnin shqiptar ndër veshët: me fjamurin shqiptar ndër vallet e Frasnitës të qellur me dorë ka ‘fjamuràri’, për krei valles; me himnin shqiptar të kënduar ka grupet folk arbëreshë. Edhe katundet arbëreshë janë pjotë me buste të Skanderbekut, me ëmre personaxhesh/qytetesh në toponimitë katundare, me fjàmure çë valëviten ndër shfaqjet folklorike.

Mbi kanxhèlin e jashtëm të shpisë sime disha të skicuar një shqiponjë me-dy-krera.

Këto simbole kombëtare i lidhjën njeri-jetri arbëreshët, si shprehja ‘gjaku jonë i shprishur’ kur përpiqen (takohen). Shqipërinë e kemi te buza e te zëmra.

*Botimi i revistës ”Jeta Arbëreshe”e cila ka ditëlindjen së afërmi, lindi si nevojë, thjeshtë si dëshirë e juaja, apo si domosdoshmëri?

-Një revistë lehet kur kihet çë t’thohet, çë t’jipet. Ndrìshe ka libri, çë mbetet një krijim personal, revista intereson më veta, një komunitet; matet e rritet ndë mes t’korrispondentëvet ebashkëpunëtorëvet. Një shkollë, e një katedër.

Unë, me zotinlalë papas Emanuele Giordano, kishim pasur një përvoje publicistike dhjetëvjeçare me ‘Zërin e Arbëreshvet’(1972-1982), në Ejaninë, po mua s’më kish ndëndur.

‘Jeta Arbëreshe’ (2002) lehet si ‘dëshirë’, sepse dishëroja t’bëja ‘gjë më shumë’ për Arbëreshët, për Arbërinë. Lehet si ‘nevojë’, sepse Arbëreshëvet, Arbërisë, i lypsej një gazetë mujore, e tërë e shkruar në të Folmet e çdo katundi arbëresh. Lehet si ‘e domosdoshme’ sepse motet ishin të pjekur: Ligji kombëtar – si edhe t’tjerë Ligjë krahinorë – për Pakicat Gjuhësore kishin qënë aprovuar ka Italia e duhej një gazetë për ‘të shkruar e thërritur’ te gjuha e Arbëreshëvet. Ish vonë, por akoma mbë herë, për të shpëtohej Arbëria. Me shkrimet arbëreshë të Arbëreshëvet e me ndihmën e shkrimevet tëvëllezërvet shqiptarë. Një veprim ‘last minute’, ‘buzë përroit’, për rrojtjen e të Folmevet Arbëreshe, për ruajtjen e të drejtavet të Arbërisë. Ndëse ky veprim u kish bënë ndër vitet ’60 të shek. të shkuar, me gjithë revistat asimoti ‘të shkruara arbërisht’, sot ishim 10 pika me përpara: kishim shpëtuar sadopak 15%më shumë të Arbëreshitètit tonë.

* Cilat janë temat dhe fushat më të prekshme që evidentohen në faqet e saj? Keni korespondentë të përhershëm apo sipas rastit?

– Kur një popull bier fjalën, vdes. Mua më intereson paremëparë Gjuha Arbëreshe (= tërësia e të Folmevet Arbëreshe): për këtë, ‘dua’ se Arbëreshët ‘kanë’ shkruajën arbrisht, tek e folmja e katundevet tyre, jo lëtisht: për shumë mot bëmë ‘politikë të jashtme’(shkruajtim lëtisht), për t’ishim të njohur ka të hùajit; nanì na duhet ‘politikë e mbrëndshme’: kem shkruami arbrisht, për të shpëtomi vetëhenë tonë, identitetin tonë.

Jemi Italianë, po me origjinë (e gjuhë e zakone e rit bixantin e kulturë) shqiptare.

Korrispondentët (ka pothuaj gjithë katundet ku folet arbrisht) janë të përhershëm; kështu edhe Bashkëpunëtorët. Arbëreshë e Shqiptarë. Arbëreshët, më shpejt gjindë normalë, se sa intelektualë o akademikë. Shqiptarët, më të shumët ka jeta universitare (shqiptare, kosovare e maqedonase) o intelektuale.

Veç Gjuhës (e praktikuar me shkrim), mbi Jeta Arbëreshe botohen materiale mbi letërsinë, folklorin, zakonet, ritin bixantin, historinë arbëreshe, kronikë. Shqiptarët shkruajën (mësemë sotepara) vet mbi Çështje Arbëreshe. Kur zura botimet (me zotin lalë) e kisha si ëndërr, sot e realizova: Jeta Arbereshe është e para (dhe e vetmja) revistë në botë, ku shkruhet vet arbërisht (e shqip), e vet mbi Problematika Arbëreshe. Një çudì!

*I nderuar Prof.Giordano, unë do ta quaja revistën tuaj, një monument të trashëgimisë etniko-kulturore shqiptare që ju po e vazhdoni intensivisht dhe me këmbëngulje. Ju faleminderit për këtë punë të madhe, vetmohuese dhe me shumë vlera kombëtare.

Zoti Agustin, në bibliotekën time personale kam libra të Rilindasit të madh De Rada, të Mons. Eleuterio Fortino, Prof.Italo Costante Fortino, të Tommaso Campera, antologji poetike të Shoqatës “Vatra Arbëreshe” disa botime të revistës së mrekullueshme “ Jeta Arbëreshe”, që keni pasur mirësinë të ma postoni Ju,personalisht. Cilët janë autorët arbëreshë që preferoni?

-Si ju thash, per dica vjet rresht, u fjeta te Biblioteka e zotit lalë, papas Emanueli. Një det libresh, ku veprat e më të mbëdhenjvet Poetë e Shkrimtarë Arbëreshë, ç’ka De Rada njera te Vorea Ujko, zbukurojin mbi raftet kështënjje. E ku veprat e pabotuara të Bilotës gërshetohshin me rivistat arbëreshee me skedat e ‘Fjalorit’ të zotit lalë. Autorët, të djeshëm e të sotshëm, çë ju më citoni,(veç De Radës e Bilotës) shkruajtin e shkruajën mbi J.A., i pata e i kam bashkëpunëtorë. Ndër Autorët Arbëreshë, pra, aì çë më pëlqen më shumë është poeti Vorea Ujko (papa Domenico Bellizzi), ka Frasnita.

*Sa njihet letërsia shqiptare tek ju? E njihni ndryshimin midis letërsisë së realizmit socialist dhe asaj bashkëkohore?

-Njihet pak letërsia shqiptare, ndër katundet tanë; më shumë njihen kënkat shqiptare: muzika errën atjè ku libri nëng nxën; edhe sepse jo pak qenë grupet folklorikë profesionistë shqiptarë çë, gjatë vitevet të komunizmit, vejin e vijin ndëpër katundet arbëreshë, për propagandë: kënka e valle çë lanë gjurma në grupet folk arbëreshë. Përkundra, bibliotekat e intelektualëvet dhe dijëtarëvet arbëreshë (edhe priftra), ç’ka vitrat ’50 të shek. të shkuar, qenë të mbytura – falas – ka revista e libre të ‘realizmit socialist’, ç’ka Veprat e Hoxhës njera te ‘Zëri i Popullit’, ture shkuar nëpërmes tërë letërsisë të asaj kohe. Çë prej vitit 2001, pra, ndër bibliotekat e intelektualëvet arbëreshë errunë pak e më pak libre nga Shqipëria, edhe sepse jo më falas, po ‘me t’paguar’. Sidoqoftë, edhe pse pra lirisht mund të udhëtohej ‘vafsh e ardhsh’ ka Shqipëria, (e libret mund të bjehëshin edhe atjè, mbë vend) letërsia bashkëkohore shqiptare zu e u njoh. Dhe ndryshimi me letërsinë e vjetër hoxhjane u pá, dhe u çmua pakund. Mbi revistën Jeta Arbëreshe sot bashkëpunojën, kraha kraha, e vjetra gjeneratë shqiptare dhe e reja: gjënden, për shembull, shkrime të proff. Klara Kodrës si të Laura Smaqit.

*Nuk e kam vizituar Kalabrinë, por si mësuese gjeografie, gjej një ngjashmëri të jashtëzakonshme mes brigjeve të jugut kalabrez, e Siçilisë, me bregdetin jugor të Shqipërisë, duke nisur që nga Vlora. E njëjta thellësi, gjire të panumurta ngjyrë blu, bregdet i lartë shkëmbor me ullinj dhe agrume. Pse u vendosën në një terren të tillë të parët tuaj kur emigruan?

-Historia thot se na Arbëreshë iktim ka Atdheu në shek.XV, më të shumët nga jugu. Këtë e provon edhe fakti se afro tërësia e komunitetevet arbëreshë në Itali kish ritin bixantin grek, çë peshkopët lëtinj, gjatë motit, luftuan egër dhe ka gjimsa e katundevet bën e u zhduk. Lanë Atdheun si ushtarë të Gjergj Kastriotit Skanderbé, po ndë Italì – veç bulerëvet çë preferuan të rrojin Napul – pat’ bëhshin bujq e delarë. E katundet e tyre s’i themeluan në bregdet, o afër detit, për trëmbësi të Turqvet, po preferuan të hyjin mbrënda territorevet e t’i stisjin mbi kodra të ajrosura o nën shpate malesh. Dhe fituan vreshta e ullinj, rrit’tin mëndra dhensh e dhish e lopësh, ture rikrijuar ambientin bujqësor çë kishin lënëte Mëmëdheu.

.-Profesor, më falni për ndërhyrjen , por për aq sa e njoh historinë e Arbëreshëve, përcaktues i origjinës suaj jugore shqiptare, nuk janë vetëm ritet fetare, por dhe toponimet Kalabri*, Ejanina*, edhe kostumet popullore, arbërishtja juaj i përket djalektit toskë. Mesa di, ju keni fituar të drejtat e minorancës nga shteti italian. Janë të mjaftueshme apo keni kërkesa të reja?

Vo: sqaroj këto 2 toponime

*Calabria= ca –Labëria= Kah Labëria =nga Labëria

*Ejanina= e-janina = është Janina ose( si Janina). Shqipërohet edhe ndryshe:

*Ejanina= Ejani -na=Ejani te ne (shën. i autoresVivra)

Ëmri Calabrias’ka prejardhje (veç ato fonetike) të sigurta/historike ilire apo shqiptare.

Ëmri Ejaninavjen ka ëmri i lumit Ejano, çë buron nën këtij katundi.

-Pas 5 shekul e gjimës, Pakica Arbëreshe është e njohur ka Institucjonat Italiane, qendrore dhe krahinore. Ligjën 482 e vitit 1999 e aprovoi Shteti Italian, po atjè ku gjënden katunde ku folet arbërisht, krahinat kanë pra aprovuar Ligja diçka të ngjashme, për ruajtjen e Pakicës arbëreshe (si edhe të tjerave Pakica). Mirëpo, janë Ligja të pamjaftueshme o nga ana normative o ka ajo ekonomike; o qenë aplikuara lik, aq ka autoritetet politikë krahinorë sa ka përgjegjsit universitarë. O, më keq, paratë qenë të shfrytëzuara lik: për shembull, jo për ruajtjen (dhe mësimin) e Gjuhës së Pakicës Arbëreshe po për mësimin e gjuhës shqipe, në kontekste katundare ku u bënë ndryshe dëme, mësemë në sferën shkollore. Janë katunde ku ligjat aplikohen, ku fare, ku aq sa fare. Një kaos. Jeta Arbëreshe lufton vet për një objektiv: Ligjat duan respektuar e jo më një cent ka të verë jashtë Arbërisë, o tëfinanconjë projekte ç’i venë kundër Arbërisë, kundër Arbëreshvet, kundër Gjuhës Arbëreshe. Kjo është kërkesa jonë e re. Serioze, e rreptë, e pa-diskutueshme.

*Cilat janë marrëdhëniet tuaja me Shqipërinë? Keni dëshirë ta vizitoni dhe ta njihni Shqipërinë?

-Njera sot, vizitat e mia kanë interesuar më Kosovën se Shqipërinë. Në Prishtinë vajta disa herë, për shkak të Seminarit Ndërkombëtar të gushtit, ku nderova Arbërinë me kumtesa të posaçme. E ku përdora Arbërishten, se sa munda. Në Shkup qeva ndër vitet ’70, e atjè më botuan një përmbledhje poezish. Të Shqipërisë njoh aeroportin e Tiranës dhe bulevardin e kryeqytetit, ku edhe hëngra drekë; njoh edhe pak Durrësin, ku errura me tragèt; dhe autorrugën Durrës-Prishtinë. E bukur. Në Prishtinë kam disa bashkëpunëtorë të vlershëm, si mikun vëllazëror gjuhëtarin prof.dr.Imri Badallaj. Në Shqipëri, në ambient universitarë e jo, bashkëpunëtorët janë afro 20: e para qe prof.sha Merita Bruci, të Institutit Albanologjik të Tiranës. Shumë adhe s’i njoh. M’e ka ënda t’e vizitonj Shqipërinë, e jo pak: t’e ecënj, t’e njoh, t’e fotografonj. Se të frymëzohem. Disa ftesa zyrtare shqiptare i refuzova, sepse qeva i zënë me të tjerë probleme. Po sotepara kam ndërronj. Miqt më presën. Shqipëria më pret.

*Natyrisht, që jeni i mirëpritur . Shqipëria ka qenë dhe është bujare për kalimtarët që i zë rruga në det dhe i fton në shtëpi me këto fjalë: “O udhëtar që nata e stuhishme të zuri në det, eja! Eja…, Bukë, krip dhe zemër do të gjesh në çdo vatër të këtij trualli të bekuar nga Zoti!”

Kurse bijtë dhe bijat e saj i pret me krahë hapur si nëna që pret fëmijën!Pastaj…, Ju i nderuar Prof.Agostino jeni degët e shpërndara nëpër botë, kurse rrënjët i keni këtu. Është e drejta e degëve ,që të gjejnë rrënjët se ku i kanë, sepse ato janë identiteti ynë i përbashkët.

*Jeta Arbëreshe simbjet mbaron 15 vjet. U nis si gazetë kartje, dil nga muaj, me gjashtëmbëdhjetë faqe; sot është revistë, del nga gjashtë muaj e online, me 80-100 faqe. E shkruar arbërisht ka arbëreshët, për arbëreshët. Se të rronjë Gjuha Arbëreshe.

Vëllezërit Shqiptarë, kado rrojën, na ndihjën me shkrimet e studimet e tyre. Mbi problematike arbëreshe. Na do t’i qasmi ata sa më afër neve, katundevet tanë, vatravet tona: se të njohjën sa më thellë qënien tonë, gjuhësore, letrare, etnografike, historike, reale. Për të mirën e Arbëreshëvet. E për plotësimin e njohjevet çë Shqipëtarët kanë mbi Arbëreshët.

‘Jeta Arbëreshe’ është një urë përmbi dy zallesh, ku Arbëreshë e Shqiptarë, ka e tërë Ballkania, venë e vijën, e shetitjën, e foljën, e ndërrojën njèri jètri përvoje e gëzime. Ku nganjë jep e merr, ku nganjë priret te katundi i tij më i bëgatë e më trim se më parë.

‘Jeta Arbëreshe’ është një ngusht me motin. Një ngusht me Arbëreshët. Një ‘jatrì’ çë Arbërisë i bën mirë. Gjuhës arbëreshe i bën mirë. Historisë arbëreshe i bën mirë. Shqipërisë i bën mirë.

Një jatrí. …Po vet ndëse Arbëreshi dishëron të shërohet…

*I uroj rrugë të mbarë, jetë të gjatë dhe suksese medias më të bukur që flet Shqip dhe Arbërisht, revistës “Jeta Arbëreshe” me drejtor Prof. Agostino Giordano! Ju faleminderit për kënaqësinë e jashtëzakonshme që më dhatë me këtë bashkëbisedim mes dy njerëzve të një gjaku e të një race hyjnore, më të lashtës në botë, racës Arbëro-Shqiptare!

Po ju shpreh një dëshirën time. E vetmja mundësi imja për arbreshët është t’Ju dhuroj juve personalisht, Universitetit të Kozencës dhe Bibliotekës të Kalabrisë disa nga titujt e botimeve të mia. Mundësisht siguroni postimin e librave.

I nderuar Profesor! Mirë u takofshim në Shqipëri ose në Kalabri!

–Me shëndetë!

Dy fjalë njohjeje për Bernardo Bilotta dhe Domenico Bellizzi

Bernardo Bilotta

Bernardo Bilotta (arbërisht: Binard Bilota, 29 November, 1843 – 16 Qershor, 1918). Ishte një prift bixantin, poet dhe filolog arbëresh.

Ka lindur në Frasnitë, nga Emanuele Bilotta dhe Francesca Martire, ka studiuar në San Demetrio Corone dhe u shugurua prift në ritin bizantin më 1866. Ka studiuar pedagogji e dha mësim në shkollat fillore të Frasnitës; çë prej vitit 1873 është famullitar i Frasnitës.

Përkushtimi i tij për studimin dhe ruajtjen e gjuhës Arbëreshe, e bëri që të marrë pjesë në disa kongrese arbëreshe gjuhësore, veçanërisht në një kongres të mbajtur në Corigliano Calabro (në vitin 1895) dhe një tjetër kongres të mbajtur në Lungro- Kozenca më 1897.

Si në karrierën e tij poetike,edhe të shkruarit, ai është i shqetësuar. Bilotta ka filluar kompozimin në vitin 1870, në një kohë kur ai shkroi Markuri Dorsit(poemë satirike). Disa vjet më vonë ai filloi poemën epike” Shpata Skanderbekut ndë Dibrët Poshtë”, e cila u rishikua katër herë,në vitin 1874 e në 1890. Përveç nga prodhimi i tij në poezi dhe poema, ai shkroi edhe disa vepra filologjike mbi gjuhën shqipe, të cilat i publikoi dhe vazhdoi deri në vitin 1915.

Domenico Bellizzi

Domenico Bellizzi (1918-1989)*, i njohur edhe me pseudoniminVorea Ujko, është një ndër më të popullarizuarit dhe të respektuarit poetë arbëreshë. Domenico Bellizzi ishte një prift arbëresh nga Frasnita, i cili ka bërë famullitarin në Firmo. Bellizzi vdiq në një aksident me makinë në janar 1989.Vargu i Bellizzit është një shprehje e rafinuar lirike e qenies arbëreshe, që ka shkruar në shumë revista dhe antologji si dhe në shtatë koleksione, katër prej të cilave janë botuar në Itali, dy në Shqipëri dhe një në Kosovë. Bellizzi është një poet i traditës së pasur. Ai është trashëgimtar(pasardhës) i denjë i poetëve të mëdhenj arbëreshë të shekullit të XIX, De Rada (1814-1903) dhe Zef Serembe (1844-1901), të cilët i admironte shumë. Vargu i tij është i lidhur ngushtë me përvojën arbëreshe, ku tregon forcën e lidhjes së tij me kulturat e paraardhësve të tij në Ballkan, pavarësisht se kishin kaluar mbi 5 shekuj, ai vazhdon traditën e të parëve të tij shqiptarë.

Botimet e Vorea Ujko-s

*Zgjimet e Gjakut, Castrovillari1971;

*Kosovë, Cosenza 1973;

*Mote moderne, Schiavonea 1976 (Kohët moderne);

*Ankth, Prishtinë 1979 (antologji poezish të botuara, hartuar nga Ali Podrimja);

*Stinat e mia, Corigliano C.Stazione 1980 (Stinët e mia);

*Këngë Arbëreshe, Tirana 1982;

*Burimi, Tirana 1985;

*Hapma derën, zonja mëmë, Tirana 1990.

(Cfr.: Vorea Ujko, Opera Letteraria, / Studio introduttivo di Italo C.Fortino, cura dei testi di Agostino Giordano, traduzioni di Caterina Zuccaro/, pp.780, Editrice Il Coscile, Castrovillari 2004).

vo:Përshtati në normën letrare të gjuhës shqipe- Vilhelme Vrana Haxhiraj

* Botuar në origjinal

DITELINDJA E HEROIT KOMBETAR

January 15, 2015 by dgreca

Në pritje të 610 vjetorit të lindjes së Heroit Kombtar Gjergj Kastriot Skënderbeut (1405- 2015)/
“Fama e dhëndërrit (Skënderbeut) zbehu madhështinë e vjehrri(Gjergj Arianiti”/
Nga Vilhelme Vranari/
Gjatë këtij viti mbushen 610 vjet nga dita e lindjes së heroit tonë kombëtar, Gjergj Kastriot Skënderbeut, të cilin e kujtojmë me veneracion, pasi i siguroi vendit lirinë për një çerek shekulli dhe ndaloi dyndjen e islamizmit në Evropën kristiane. Ndaj, kur flitet për këtë hero në mjediset e Evropës Perëndimore, edhe ata krenohen me të duke e quajtur heroin e tyre. Ndoshta duke nisur që nga vitet 30 të shekullit XV , me fitoret e njëpasnjëshme të Gjergj Arianitit, dhe deri në vdekjen e Skënderbeut, ka qenë një nga periudhat më të ndritura historike të Shqipërisë për të cilën ia vlen të mburremi para botës.
Gjergj Kastrioti i biri i princ Gjonit Kastriotit, zot i Krujës dhe Matit, lindi më 1405. Ishte koha kur Perandoria Osmane zgjeroi pushtimet e veta në Ballkan dhe Europë, duke i këthyer në vasalë gjithë princërit që i nënshtroheshin. Gjergji, pinjoll i një familjeje të madhe feudale, ishte djali i vogël mes 4 djemëve të Gjon Kastriotit. Për fat të keq, nuk ka të dhëna të sakta pët fëmijërinë dhe rininë e tij. Historia e tij është bazuar te Marin Barleti. Po me kohë figura e tij është plotësuar nga biblioteka e Stambollit dhe më pas nga historiografia botërore, sidomos nga arkivat e Vatikanit. Gjithmonë sipas Barletit, i ati duke qënë vasal i Portës së Lartë, sulltani ia mori peng djemtë. Fillimisht nën kujdesin e Sulltan Mehmetit të – I-rë dhe më pas Muratit të- II-të, Gjergji hyri dhe u edukua në radhët e “Iç-Ogllanëve”, i cili qysh në moshë të re u shqua për aftësi të rralla luftarake në beteja të ndryshme. Duke përvetësuar mësimet e Islamit ai u quajt “Skënderbej”, emër të cilin e mbajti gjithë jetën dhe me të u bë i njohur në botë. Por i edukuar nga vëllezërit më të mëdhenj me dashurinë për vendlindjen, ai mësoi gjuhën shqipe dhe nuk e harroi kurrë atdheun e tij. Gjeti kohën dhe shfrytëzoi betejën me Janosh Huniadin e Hungarisë, ku duke ia lënë fitoren atij, Skënderbeu me 300 luftëtarë shqiptar, pa përjashtim pengje të Turqisë, u kthye në Shqipëri. Pas fitoreve të para të viteve 1443-44, me thirrjen e Kuvendit të Lezhës më 2/3/1444, i mbështetur nga Gjergj Arianiti dhe princërit e tjerë, u krijua ushtria me në krye Skënderbeun. U aprovua një platformë lufte e cila pati sukses. Skënderbeu u dallua si strateg i zoti . Kjo gjë bëri që me një ushtri të vogël duke përdorur taktikën e befasinë në mësymje, ndaj një ushtrie të madhe në numër dhe të armatosur rëndë, i siguroi
vendit fitoren për 25 vjet radhë. Një influencë të madhe në këtë drejtim pati martesa e tij me të bijën e Gjergj Arianitit, Donikën, e cila u shqua për maturi dhe si një këshilltare e zonja. Aftësitë dhe taktika luftarake që përdori bëri që kështjellat shqiptare njëra pas tjetrës të bien në duart e uahtrisë së Skënderbeut. Fama e tij i kaloi kufijtë e atdheut. Pati përkrahjen e Papës së Romës, Napolit, Raguzës. Megjithë intrigat e Republikës së Venedikut dhe Serbisë, ai përsëri korri fitore. Kjo e bëri që ai ta kthejë atë në “Mit” dhe bëmat e tij në “Legjenda”. Skënderbeu ka vlera të mëdha kombëtare. Është heroi që i siguroi vendit lirinë për çerek shekulli dhe shpëtoi krishtërimin europian nga asimilimi islamik, duke i treguar botës se ishte krenar për gjakun e tij shqiptar. Pikërisht për këtë duke filluar që nga kronikani turk, Evlia Çelebiu, kronikani shqiptar Marin Barleti, Rilindasi Naim Frashëri, Fan Noli, që janë pasuar nga autorë apo studiues të mirfilltë francezë, italianë, gjermanë, austriak dhe sa e sa të tjerë, këtij miti, këtij heroi me përmasa kontinentale, iu kushtuan shumë vepra( rreth 1500 vepra i kushtohen trimërisë së Gjergj Kastriotit), si në poezi dhe në prozë duke e kthyer atë në një nga figurat më të ndritura të Europës për kohën. Bustet e tij i gjen në Shqipëri, në Kosovë, në Romë, Kalabri etje. Armët e Skënderbeut i gjejmë aty ku mbahen reliket më të vyera të Europës, në muzeun historik, në Belvedere të Vienës. Në Romë pallati ku ka pasur rezidencën Skënderbeu gjatë kohës që ishte në Itali, është shndërruar në muze. Aq jehonë patën fitoret e tij sa vetëm pas 11 vjetësh turqit ripushtuan të fundit kështjellën e Shkodrës(më 1479). Studiuesit janë shprehur: “ Fama e dhëndërrit , zbehu madhështinë e vjehrrit. Skënderbeu vdiq në moshën 63 vjeçare më 17 janar 1468, në Lezhë, në kohën kur kishte thirrur kuvendin e dytë të
shqiptarëve , që kishte si qëllim çlirimin e plotë të trojeve shqiptare.
Ku konsistojnë vlerat e tij?
*Pas mbretërisë së Arbërit, Skënderbeu njihet si burri i vendosur që krijoi shtetin e parë dhe bashkoi shqiptarët e përçarë.
*Gjatë sundimit të tij u shuan mosmarrëvesjet dhe përçarjet e principatave shqiptare nga jugu në veri.
*Për herë të parë Shqipëria mbrohet si një komb( sepse e njohur ishte bërë me luftrat romake më pas me Rugjina Balshën, me Kryengritjet e famshme të Gjergj Arianiatit, që për famën e tyre, e quajtën “Madhështori”
*Fitoret e Skënderbeut treguan se Shqipëria ka pasur zot dhe përherë ka mbrojtur të drejtat e saj kombëtare për liri.
*Një vlerë kontinentale është quajtur suksesi i luftës së Gjegj Kastriotit, pasi ndaloi islamizmin e Evropës kristiane. Duke kujtuar me nderim këta burra të shquar, si Skënderbeun dhe I. Qemalin dhe gra të shquara si Rugjina Balsha, Donika Kastrioti, Nënë Tereza etje…, politika e sotme shqiptare, e majtë apo e djathtë, duhet të ketë parasysh, se bashkimi kombëtar bëhet kur i lë pas mëritë, mllefet dhe hakmarrjet. Kur sajohen pretekste të kota, që pengojnë zhvillimin dhe integrimin e tij në familjen e madhe europiane, është e kotë që përmënden këto figura të ndritura të kombit, pasi u hidhet baltë dhe nëpërklmben vlerat e tyre kombëtare të pallogaritura. Grindjet dhe pengesat për të ecur përpara kombi ynë i vuajtur, janë turp dhe fyerje për këta njerëz të shquar që përdorën mençurinë, forcën e gykimit , madje edhe jetën për Shqipërinë, kundër të huajve. Përderisa ky komb u mbijetoi kohërave, tregon se ne kemi forca për të qenë pjesë e pandashme e familjes europiane me të drejta të barabarta, gjë që varet nga vullneti i politikës shqiptare, synimet dhe bashkëveprimet ndërpartiake, të cilat janë me bollëk në Shqipëri.

STINËT E QYTETIT TIM

January 2, 2015 by dgreca

Skicë letrare/
Nga Vilhelme Vranari Haxhiraj/
Ky qytet, ku përshëndeta botën për herë të parë, më fali dhembjet e vuajtjet e pakrahasueshme, por më ka dhuruar edhe gëzimin dhe bukurinë e jetës.
Ky është qyteti i diellit, të cilin valët dhe briza e Adriatikut të kaltër, që puthin ëmbël bregun, i falin mirësinë. Ndërsa Joni blu, përjetë i dashuruar me bregun e artë, herë i qetë dhe herë me tërsëllim, i fal atij me të tepërt bujarinë, duke e shndërruar gjithë krahinën buzë kaltërsisë pa fund në në të zgjedhurën e Zotit. Ndaj pa druajtje, e quaj :”Parajsa ku kanë bërë folenë dhe prehen Perënditë”. Ky është qyteti më i bukur në botë, Vlora, të cilën nuk e ndërroj me asnjë qytet tjetër në botë apo me mrekullitë e Universit. Edhe pse e vuajtur, e drobitur nga plagët e shekujve, përsëri Vlora ngelet “Perla e Rivierës Shqiptare.” Qytetit tim i kam kushtuar qindra vargje poetike, sidomos në prozë.
“NË KËTË QYTET
Në zemër të qytetit
kam lindur…
Në këtë qytet bregdetar
u lodha duke pritur…

Këtu melodia xanxare
shndërrohet në këngë e valle.
Këtu jeta vlen
më tepër se çdo ëndërr djaloshare.

Në këtë qytet,
ku deti s’fle kurrë,
këtu dua të prehem,
mëngjeseve të zgjohem këtu.

Dua që rrezja e diellit
të më përkëdhel,
ëndërra të më përkund
dhe flladi, ëmbël të më puth…

* FUND VJESHTE

Rendin ditët, rendin…
Shpejt ato i zënë vendin njëra-tjetrës…
Përherë dhe më të shkurtra, më të zymta….
Prej stresit ndihen të tishtuara…Vjen një çast dhe ato shpërthejnë në vaj. Kthejnë kokën pas të lodhura dhe kërkojnë të gjejnë diçka të përbashkët në ditët që kanë kaluar. Por mjerisht asgjë, asgjë…
Ç’u bënë ngjyrat?!
Ku shkuan buzëqeshjet?!
Po këngët…pse mungojnë vallë?!
Të gjitha kanë shtegtuar larg…Sinonim i kësaj braktisjeje është foleza e dallëndyshes që rri kalavarur dhe e përkund era pa mëshirë nën strehën e ballkonit tim.
Nata po e sfidon ditën dhe errësira kërkon ta mundë dritën…
Ditët e pikëlluara shkurtohen përherë dhe më shumë. Lotët e furishëm të qiellit duken se i kanë tkurrur aq shumë, saqë ngjasojnë me xhuxhët që dridhen së ftohti. Kërcitjet e dhëmbëve të tyre arrijnë deri në veshët e mi.
Krijuesit e parë të botës zhurmojnë me tërsëllim dhe prej gojëve të tyre gjigante, të errëta si plumbi, shpërthejnë flakë.
Grindja vazhdon me ashpërsinë e ciklonit dhe përplaset mbi ditët xhuxhe duke i fshikulluar me egërsi.
Ditët dëgjojnë:
“Si thoni, ta shkatërrojmë?”
“Jo do ta lëmë:”
“Mendohuni mirë! Tani që erdhi fundi?! Ta presim në paqe foshnjën që do të lind.”
Pastaj qetësi…Duket se s’pipëtin asgjë.
Papritur ditës xhuxhe iu kthye buzëqeshja.
Syri i botës, i kënaqur që dita më xhuxhe se të tjerat ishte e gëzuar, nisi të vështronte me imtësi çdo skutë, ledhatonte me dashuri ripërtëritjen e xhuxhes dhe me qetësi, priste orën njëzetë e katër, për t’i dhënë lamtumirën vjeshtës, si dhe një epoke të pakthyeshme, vetëm për t’i hapur rrugën stinës së re të plakut me thinja…

*Dimër
Me flokët e arta butë-butë, toka është mbuluar. Plaku thinjosh endet nëpër rrugë si endacak. Si një tinzar, vjedhurazi, ai futet në çdo skutë. Si i marrë rend tufani dhe gjithçka duket se ka ngrirë. Madje edhe foshnja e sapo lindur me emrin “Njëzetë e një”, duket i mardhur. Mbi trupin e tij njomëzak dhe të brishtë kalojnë furishëm dukuritë natyrore, që sillen tejet egërsisht. Masat e ngrira përplasen në drurët ngjyrë hiri të pyllit pa jetë, duke krijuar një masë mjegulle të bardhë në gri. Diku kërcet një degë e thyer, zhurmë, që e përfshinë murlani në ulërimën e vet. Rrëqethet atmosfera e përhimtë…Bota duket e shkretë, e braktisur, sepse i mungojnë ngjyrat, gjallëria…Duket se çdo gjë ka ndalur në vend, e ngrirë, e heshtur…Ngjason me një trup të pushtuar prej brengës dhe trishtimit.
Nën ulluqet e një çatie, pas stalaktiteve, dëgjohen regëtima jete, cicërima e një zogu që kërkon strehë për të futur kokën. Pas xhamave të mjegullt të dritareve, ndihet mbytur jeta e një dimri të paparë…Vallë kush e ka hedhur këtë napë ngjyrë gri në të errët mbi fytyrën e qiellit dhe vellon e bardhë mbi tokë?!
Jashtë dritareve shihet zbehtësi. Në fasadë vetëm dy ngjyra: bardhë e gri…
Natyrë e ashpër dhe e ngurtësuar… gjithsesi, mes saj, foshnja mëson të ecë. Më pas do të nis të ngrihet edhe në këmbë…
Është dimri i vitit dy mijë në vendin tim…

*Pranverë
Lotët e natës i kanë dhënë një shkëlqim si të farfurinjtë gjelbërimit të livadhit, i cili ngjason me një qilim mbuluar nga një mori e pafund kristalesh në ngjyrë të bardhë. Syri i botës përshëndet gëzueshëm. Me buzëqeshjen e tij të ngrohtë i përkëdhel e i transformon kristalet në vezullime shumëtrjatëshe dhe shumëngjyrëshe. Tek-tuk natyra e ka qëndisur me lule të bardha e të verdha, që i japin hijeshi.
Në anë të livadhit, përroi ia thotë një melodie të qetë, aq nanuritëse, saqë, po të mbështetësh kokën mbi barin e freskët dhe joshës, të zë gjumi…
Pak më tej pylli madhështor, i përtërirë, me lulesat që gërvishtin hapësirën qiellore, të lë përshtypjen e një krenarie të pazakontë për të…
Ndërsa nga filizat me ngjyrë vishnje si në vjollcë rrjedhin pika loti si kristal. Pikërisht aty bulëzon një syth. Kjo pamje fantastike të fton të hysh në brendësi të pyllit, për ta shijuar nga afër magjinë e tij.
Veshi të kap zhurma misterioze , që janë në harmoni me njëra-tjetrën. Fëshfërima e gjetheve shkrihet me ajrin e freskët. Shushurima e një rrëkeje përkëdhelet nga rrezet lozonjare të diellit, që formojnë figura fantastike pa mbarim. Meloditë e panumërta të zogjëve bashkohen me gurgullimën e një ujëvare, që dëgjohet diku matanë pyllit. Të gjitha së bashku formojnë simfonitë e pafund të të madhërishmes natyrë.
Sa del nga pylli syri ndesh në faqen e kodrës vallen e fustaneve të bardha dhe rozë të kumbullës dhe të bajames. Solistë të këtyre valleve janë fluturat e bukura dhe krahëlehta.
Ndrsa nipi im, fshehur pas një gëmushe, del e më dhuron një tufë me manushaqe. Duke më përqafuar më uron :”Gëzuar pranverën 2000, nëna!”

* Mbrëmje vere

Mbrëmje…
Perëndimi i përflakur pasqyrohet mbi sipërfaqen e qetë të detit, zhytet në thellësi dhe i jep atij një pamje misterioze . Reflektimi i diellit në horizont, në ngjyrë të kuqe që shkon në portokalli, ngjason me bishtin e një sirene gjigante që arrin deri tek shkëmbinjtë, edhe ata të përflakur e të përndezur prej tij, kërkojnë të shuajnë etjen dhe epshin e pangopur përtej zjarrmisë lakmuese.
Një dallgë lozonjare, si krahët e një pulëbardhe, puth me butësi bregun dhe shuan etjen e shkëmbinjve, që në atë perëndim kanë marrë ngjyrën blu me nuanca viole.
Një afsh i nxehtë, që del prej gojëve të zhuritura dhe të etura të tokës, të merr frymën. Të rinjtë, si një pranverë e përtërirë, kërkojnë freskinë e asaj stine që sapo shkoi. Po ku ta gjejnë?!
Enden nëpër parqe pranë shelgjeve vajtues, ku ende këndon gjinkalla. Por mjerisht…edhe shelgu ankohet aq shumë, sa i bën ata të dy të shkojnë drejt detit. Briza detare, mikpritësja e gjithë banorëve të globit, i ledhaton aq ëmbël, sa ata të joshur prej saj, hyjnë në ujë. Dhe aty…
Nën petkat transparente prej ujit, shkëlqejnë linjat e bukura të trupave të të dashuruarve, si në përralla. Luajnë me valët, përqafohen pa përfillur temperaturën që shënon dyzetë gradë.
Së largu dëgjohet kënga e varkëtarit:
“Ndale varkën varkaxhi,
të vimë edhe ne!”

BUÇPAPAJ FITON ÇMIMIN E CIKLIT MË TË MIRË “OENEUMI”

December 4, 2014 by dgreca

*POETI MUJË BUCPAPAJ MERR ÇMIMIN E CIKLIT MË TË MIRË “OENEUMI” në Festivalin Ndërkombëtar të Poezisë “Ditët e Naimit”, Tetovë/
*“Ky çmim vjen pas disa vlerësimeve ndërkombëtare që poeti shqiptar ka marrë vitet e fundit.”/
Nga Vilhelme Vrana Haxhiraj/
Është mbyllur Edicioni XVIII Festivalit Ndërkombëtar të Poezisë “Ditët e Naimit”, i cili u mbajt në Tetovë prej 16 – 19 tetor 2014.
Poeti i mirënjohur Mujë Buçpapaj është vlerësuar nga juria e festivalit me Çmimin “Oeneumi”, “Për ciklin më të mirë poetik”(For the best poetry cycle). Ky çmim vjen pas disa vlerësimeve ndërkombëtare që poeti shqiptar ka marrë vitet e fundit.
Pesë muaj më parë (në Qershor 2014), Organizata Ndërkombëtare Kulturore “Kafeja e ideve”, në Athinë dhe UNESKO i kanë dhënë poetit M.Buçpapaj çmimin “Aleksandri i Madh i Artë”, çmim i fituar tre vjet më parë edhe nga poeti i mirenjohur shqiptar Ali Podrimja. Arsyet e dhënjes së çmimit i referohen kontributit të Buçpapajt në poezi. “Shkrimtari krijon një shkollë të re poetike model në ndertimin e vargjeve dhe përshkrimit të përvojave të vështira, të cilat ndërthuren bashkë nëpërmjet vragjeve, që kërkojnë analizë të thellë në mënyrë që të bëhet e kuptueshme rëndësia e kuptimeve dhe vargjeve të cilat hapin rrugë të reja të shprehjes poetike.”
Në edicionin e sivjetëm të Festivalit të Tetovës ishin të ftuar 40 poetë të njohur nga vende të ndryshme të botës si: SHBA, Argjentinë, Kolumbi, Danimarkë, Islandë, Gjermani, Francë, Itali, Poloni, Izrael, Greqi, Turqi, Iran, Kroaci, Slloveni, Bullgari, Serbi, Bosnjë dhe Hercegovinë, dhe poete shqiptare nga Mali i Zi, Shqiperia, Kosova dhe Maqedonia.
Ashtu si edhe në festivalet e tjera, në programin e këtij edicioni ishte parashikuar edhe botimi i një antologjie me cikle poetike nga të 40-të poetët pjesëmarrës, prej nga u shpall edhe cikli më i mirë “OENEUMI”për poetin Mujë Buçpapaj. Sqarojmë për lexuesit se “Oeneumi” është emri Ilir i Tetovës dhe ka simbolikën e vet të fuqishme jo vetëm poetike.
Mujë Buçpapaj, aktualisht drejtor i gazetës letrare kulturore “Nacional”, është një figurë mjaft e njohur dhe e spikatur në fushën e artit dhe letërsisë. Ai është autor i shumë librave, por edhe i qindra shkrimeve publicistike, kritikave, esseve, studimeve , si dhe përkthimeve kryesisht nga poezia bashkëkohore amerikane. Është autor i disa përmbledhjeve poetike, esseve dhe studimeve, një pjesë e të cilave të botuara në disa gjuhë të huaja. Si një nga poetët më të mirë bashkëkohorë ka fituar disa çmime kombëtare dhe ndërkombëtare.
Më 2009 Shoqata e perkthyesve të SHBA-ve, dhe shoqata e bibliotekave publike te SHBA-ve, i jep Çmimin e parë për libin “THE INVISIBLE VICTORY”, si libri më i mire i botuar në anglisht nga gjuhet e huaja. Libri ju rekomodua studenteve të universiteteve per t’u lexuar.
Më 2010 Revista prestigjioze amerikane “ Translation Revieë” e cila botohet prej 30 vjetesh nga Universiteti i Teksasit në një numër të saj shkruan një studim të gjatë për poezinë e M.Bucpapajt. Revista më e madhe në botë për perkthimin nga gjuhet e huaja, vlerëson “THE INVISIBLE VICTORY”, si libri më i mirë i botuar gjatë atij viti në anglisht.
Në nëntor 2012 libri i fundit i poetit Mujë Buçpapaj “The invisible victory” fitoi çmimin e librit më të mirë i cili qarkullon ndërkombëtarisht nga Organizata Ndërkombëtare Kulturore “Kafeja e ideve” në Selaminë të Athinës.
Për shkollën poetikë të Mujë Bucpapajt kanë shkruar edhe disa nga kritikët më të njohur të letërsisë në SHBA, Greqi, Zvicër, Kroaci, Slloveni, Maqedoni, Mal të Zi, Rumani etj, ku edhe është përkthyer dhe botuar poezia e tij. Në kudër të Festivalit Ndërkombëtar u mbajten disa orë letrare, u hap një ekspozite pikturash, u promovuan libra, si dhe u vizituan lokalitete kulturore dhe historike të qytetit, nën organizimin e shkelqyer të Drejtorit të këtij Festivali, poetit të mirenjohur Shaip Emerllahu. Poeti shqiptar Mujë Buçpapaj, i cili mori pjesë në Festival dhe në ceremoninë e ndarjes së çmimeve falenderoi organizatorët dhe jurinë për çmimin si dhe mbajtjen e veprimtarisë në një nivel të lartë. Ai tha se “vlerësimi ishte një nderim edhe për poezinë bashkëkohore shqipe dhe letërsinë shqiptare në tërësi. “
Sipas njoftimit të jurisë së konkursit

Lista e pjesëmarrësve në të edicionit XVIII Festivalit Ndërkombëtar të Poezisë “Ditët e Naimit”
Sebastiano GRASSO (ITALY) , Maryam Ala AMJAD (IRAN), Kadir AYDEMİR (TURKEY), Silke Liria Blumbach (GERMANY), Bisera Suljiç – BOSHKAILO (BOSNA AND HERCEGOVINA), Mujë BUÇPAPAJ (ALBANIA), Laure CAMBAU (FRANCE), Germain DROOGENBROODT (BELGIUM), Shaip EMËRLLAHU (MACEDONIA), Galina GANOVA (BULGARIA), Laura GARAVIGLIA (ITALY), Brigitte GYR (FRANCE) , Entela SAFETI – KASI (ALBANIA), Trajçe KACAROV (MACEDONIA) , Levent KARATAŞ (TURKEY), Joslin Love KEARSE (SHBA), Dinos KUBATIS (GREECE), Giuseppe NAPOLITANO (ITALY), Bujar PLLOSHTANI (MACEDONIA), Slavica DABEVSKA QIROVSKA (MACEDONIA), Braha ROSENFELD (IZRAEL), Robert SIMONIŠEK (SLOVENIA) , Victoria Slavuski (ARGENTINA), Nicolaj STOCHHOLM (DENMARK), Christos TOUMANIDIS (GREECE) , Björk ÞORGRÍMSDÓTTIR (ISLAND) , Ndue UKAJ (KOSOVA) , Burhanedin XHEMAILI (MACEDONIA), Emine Maliqi – ZAIRI (PESO) (KOSOVA) , Bohdan ZADURA (POLAND), Ilire ZAJMI (KOSOVA), Visar ZHITI (ALBANIA).