Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

FATIN E KAM MBAJTUR FORT NË DORË, JO SI RAST POR SI MBRET

by

Bisedë me Dragush Bufin/

1-xhevair-lleshi-zyre

Nga Xhevair Lleshi/Ishte vjeshtë e dytë, me diell të fshehur dhe një mjegull të çuditshme të hapërdarë pllanga-pllanga gjer afër mesditës. Vendi, pllaja e mrekullueshme e Mokrës dhe më e varfra, e shurdhuar keqas gjer në përjetësi, pastaj me tërë atë horizont nga Selca e Poshtme – Varret e mbretërve ilirë – gjer te moti që hapet e mbyllet papritur siç shfaqen drurët e tërhequr lart me pahir drejt qiellit të kotur. Po bënim dy ditë që kërkonim barinjtë jo të liqenit të Poradecit por të pllajës së këtejshme, më fort një bari që ruante bagëtitë e verbuara si nga kohët e lashta. Në Proptisht flitej për një kamp veror fëmijësh që bënin shkollën e verës dhe ishin helmuar nga mishi i bagëtisë së therur asaj dite dhe të shtruar në spitalin e Përrenjasit, që rrinin në ca kabina të sajuara drurësh, shndërruar në klasa, po që fundja krenoheshin më këtë lloj kampi, shoqëruar nga mësues të ndryshëm të zonës, me plot kafshë të egra të padukshme, që vinin e iknin, që ktheheshin sërish andej nga kishin ardhur dhe shëtisnin poshtë e lart në pyllin e vjetër të pashkelur po edhe të dhunuar mos më keq.

Ç’kemi Drago? Ty të gjetën? Kaq i ri? Më pëlqen ky vend dhe dua t’i vë në jetë gjithë ç’kam mësuar në vend. Na thanë se ujqit janë larguar, por janë shtuar sëmundjet. Sapo kthehem nga bariu i bagëtive të verbuara. Është një lloj haje që e ka shkaktuar këtë. E kam gjetur dhe tani dua ndihmën e kampistëve. Mirëpo ja, ca prej tyre qenkan helmuar prej mishit. Ç’të jetë kjo? Tek zbriste poshtë, veterineri i ri u ra me shtrojën e këpucëve kabinave, duke rrëzuar dy dërrasa si të kalbura. Befas u kthye. Po, nepërka e dhisë! Helmi i saj duhet ta ketë shkaktuar. Bah! Nuk e ka kuptuar bariu? Shqeu derën e dyqanit dhe ktheu gotën me verë e kuqe disi të athët që ia zgjati mësuesi Istref Haxhillari, shkrimtari i ardhshëm me pesë yje e me amë të përveçuar. I dukej se fare lehtë mund të bëhej kërdia po të mos e kishe mendjen në vend, por u përmbajt. Fati është me mua, tha. E kam në duar dhe do ta mbaj fort. Do ta mbaj si mbret! Pëshpëriti dhe ktheu kokën. Nami i kish dalë anekënd Mokrës gjer në Pogradec e Korçë. Pritej prej kohësh të vinte prej së largmi një veteriner dhe ai kishte ardhur. Djalë për ta pirë në kupë, kaq i bukur, çohej mëngjeseve kur brofëtinin mëllenjat, thëllëzat e zogj të tjerë, shtrëngonte një dorëz borziloku në dorë dhe përsëriste vargjet e Çajupit e të Naimit nën zë, u shkonte një dorë flokëve të gdhendur dhe e mbante syrin te ndonjë rosë e egër si të hutuar, që sikur e kishte humbur toruan. E bëri punën që natën e parë që erdhi në Mokër: një lopë po ngordhte në fshat dhe ai u gjend aty. E ndihmoi të ngrihej në këmbë. Lopa dridhej. Ia hapi gojën dhe i hodhi pak lëng, vitaminë C e tretur dhe glukozë. Lopa u gëlltit dhe teshtiu. Kaq e thjeshtë të jetë? Dhe Fati ndenji një çast në dorën e tij. Drago e mbylli dorën fort dhe e shtrëngoi Fatin si mag. E pa me shqisën e tij të jashtëzakonshme. Dhe ndenji gjatë ashtu, duke mbajtur dorën e mbyllur. I zoti i lopës qante nga gëzimi…

Pastaj do ta shikoje veterinerin e ri në një shtëpi tjetër. Herë binte në pikëllim dhe herë të tjera ulej poshtë monopateve rrëmbimthi duke shkelur ndonjëherë zogj të vrarë, duke kapërcyer sulmin e shigjetave të larguara nga aroma dehëse e manxuranave të hatashme. Ime më e kishte rrethuar shtëpinë e vjetër me manxuranë dhe tek ne mbretëronte aroma e saj dehëse. Dragushi qeshi me këtë dobësi, po edhe me kafshët e urta e aq të bindura. I erdhi ndërmend kampi dhe vrapoi në fëmijëri kur bënte pushimet në Nepravishtë, kur përpiqej të rrethonte me krahët e vegjël trungjet e mëdhenj të lisave, apo rrapeve shekullorë. Pastaj shikonte zjarret në pyll, vraponte nëpër mjegullën e verës që binte dhe mbulonte drurët. Pastaj shihte gratë që mbushnin ujë brisk të ftohtë në krojet grykëgjera të Nepravishtës, këndellej kur shihte burrat e ashpër e qejflinj të fshatit tek i kthenin shtambat me ujë mbi gjokset leshtorë dhe tkurrej brenda vetes. E ftonin pa teklif dhe i rrëfenin ngjarje të çuditshme që s’kishin ndodhur kurrë, po që ai i pëlqente pa masë dhe binte në gjumin e mbrëmjes i lodhur nga bredhjet me mushkë e gomar, nga hedhjet dhe vrapimet e panumërta, nga një grusht qershi dhe nga një bark kumbulla e fiq të lashtë, nga soditja e perëndimit të atyshëm pranë zjarrit përjashta që s’shuhej gjer në agim. Sheshi i përrallave. O zot! Ku e mbytën sot këto kujtime? Po pse? Nepravishta ime e bukur! S’ka përralla që të nxënë ty! Atje, vetëm atje, mund t’i ngrije pritë edhe qiellit dhe të gjeje një rrugë të fshehtë që të çonte në Akeron, në lumin e perëndishëm, drejt të cilit mund të shkoje për dy ditënet me mushka. Po të kaloje brigjeve të tij dy të ngrëna hëne shikoje edhe portat e hapura të parajsës, buzë detit, pranë grykëderdhjes ku thoshin se Fati të vjen në dorë dhe mbetet aty si mbret i jetës sate. Mëma ime ia kujtonte këtë çdo mëngjes tim eti, por ai nuk dëgjonte nga kjo anë. Më rrasi një valixhe druri, më dërgoi në konvikt dhe më la brigjeve të shkollimit në vend që të endesha brigjeve të Akeronit dhe të pritjes së palodhur të Fatit…

Se duhet ta dinte kushdo që shkelte në Mokër, nuk ishte e lehtë ta përballoje mikpritjen dhe përzemërsinë e atyre njerëzve. Ia shërova kalin njërit prej banorëve dhe u bëra gati të largohesha. Ai më zuri për mënge: i thonë Mokër këtu, bir. Endet kudo ati i shenjtë dhe bën fshehurazi të mira, por mos i thuaj kujt. Eh, Pasko Laska, ç’më gjeti me ty! Për shkak të reumatizmës m’i paske shtrembëruar gjymtyrët! Por unë të shpëtoj edhe ty or mësues! Dukesh që ke qenë bandill… Kështu pra, po të ngas llafin, çdo mbrëmje vija te Pasko Laska, pinim nga një susak dhallë të hollë penjë-penjë dhe ky birkoja ankohet te sekretari i byrosë dhe kryetari i kooperativës, gurruci, që s’dinte ç’të bënte nga dhimbjet e mikpritjes. Pa po ngrihet sekretari dhe më thërret në byro, natën, në vend që të bariste  përjashta se nuk gjente rehat nga dita. Pastaj ndodhi ajo, që unë e them me të qeshur, ku të ha e ku të djeg, pse ashtu e pse kështu dhe tek e fundit të mësosh zakonet e vendit, domethënë ta vë në buzë rakinë dhe t’iu thuash gëzuar të zotit të shtëpisë, se ashtu i do mushka drutë te fukarai, tek i varfëri dhe do të shohësh se nuk të firon fati! Ata e morën përpjetë, u kapën si të thuash pas bishtit gjersa moti ndërroi, dhe Pasko Laska u kthye bashkë me mëzatët dhe ra në kishë. Ishte një mrekulli që shpëtova pa fshikull…

Flija paq dhe shtrati prej druri më dukej i butë si lesh rudë. I shkreti djalë, thoshin për mua, është mësuar në Tiranë, pa dhimbje të mëdha dhe pa vuajtje që të shkakton edhe bukuria e dheut, me bukë qahije të ngjyer me mjaltë përsipër, pastaj ka ngjëruar në të bardha dhe është ngjeshur pas perëndive si ka dashur. Të nesërmen do të ngjitesha ku kullosnin kopetë (kope që s’krahasohen kurrkund me të sotmet), po ato të marra i binin kryq e tërthor, tutje tëhu dhe ktheheshin mbrëmjeve sikur donin të bënin festë. Bariu i tufës së verbër bëhej xhind, aq shumë mërzitej se nuk pajtohej dot me këtë ndëshkim fare të papritur. Edhe mua më donte afër. Unë i qeshja dhe i përsërisja frazën e parë të asaj që më kishte treguar gjyshi në Nepravishtë: na ishte një herë e një kohë një bari (i verbër! Mos o Zot!) i tufës së dhenve të verbra… E di? Ik ore djalë e më lër të qetë. Nuk duroj dot. Nuk më mban më shpirti… Biri im, tani po e kuptoj se tek ti nuk është shenjtëria, m’u largo, të keqen. Dhe ashtu bëja gjithnjë.

Dy vjet i bëra në Mokër dhe Fatin tim nuk e lëshova kurrë nga dora! Kaluan vite. Bagëtia u shtua dhe u harrua. E lashë edhe Universitetin Bujqësor dhe ndoqa fillin e Fatit. Ai sikur më fliste me ngadalë dhe me një zë qiellor. Nuk e takova më as bariun e tufës së verbër, as Pasko Laskën. Fshati u mësua të shikonte barinj të tjerë, madje edhe nga ata të Akeronit. Po ja që ra një dimër i madh dhe njerëzia zuri të largojë të keqen e vjetër dhe mësuan një të keqe të re, se edhe kjo do të bënte kërdinë. S’e gjeja më qetësinë, po as shpirtin që rronte me hallet e njerëzisë diku lart në qiell. Ngriu gjaku i Fatit e u kallkanos gjithçka brenda një çasti. Po hynte flama e kapitalizmit, fitimi. S’mbeti kafshë e shpend që t’na shihte në sy duke u përunjur. E shihje veten si të ngrirë në kapule e lutje të ngushtuara brenda grykës nga dilnin dhe dalin fjalët e malcuara. Më ndihmo, o njeri, o Fat, mos më kthe mbrapsht, por nga e mbara. Më hante dora, atje ku qe ulur zogu i Fatit. Do të ndihmoj, por ti nuk je shenjt. Drejt, nuk e doja veten fare, të bëhesha po çfarë të bëhesha? Në këto punët e reja si të humbur nga një fill i ngrirë marrin përpjetë gjithmonë atje ku shtegton njerëzia. Po asgjë s’mjaftohet me kaq, çdo gjë merr lart në qiell natën e ditën dhe shenjtëria e mendimit i përcjell me shpirt në dorë dhe lutet për Fatin e tij.

Vjen çdo vit pranvera me qumështin e fryrë si lëng i jetës dhe i Fatit, shfryhet në pllajat e Mokrës dhe shëtit me Fatin tim, me Fatin tënd, endet në kopshtet e krijimtarisë së Istref Haxhillarit apo në mikpritjet e Pasko Laskës në kopshtet blu të Shqipërisë me kaq diell të bukur, dhe ia behin nga larg si një muzikë prej drite që shkëlqen kaq bukur. Do të më tregonin se kali që rrëzoi Isuf Myzyrin e që e la top në vend, ishte djalli i përrallës, që u kthye dhe për t’u siguruar duke i dhënë shkelmin e fundit në kokë. Kështu tregojnë pleqtë mosmirënjohës, me brofëtimë e me kuaj e njerëz, kapur pas bishtit të të vërtetave përplot thirrje gëzimi pa fund. Të vdekurit e vjetër janë Fati i të vdekurve të sotëm, duke ngjallur historinë. Ndaj Fati vjen i gjallë prej qiellit dhe të jep frymë. Tërë të bekuarit e zotit që janë bekuar në kishë e në xhami, që nga të humburit dhe të mëdhenjtë, të gjallët e të vdekurit, po i kthehen edhe njëherë të vërtetës së bekuar të Fatit që të vjen edhe prej Letrës, që ndez përjashta zjarrin si dikur në oborrin e madh të ballkoneve prej shkëmbinjsh të Nepravishtës dhe digjte dherat. Vetëm sa lëbyret drita dhe vuajtja bëhet më e butë, endet kuturu nëpër Shqipëri dhe befas mbyll dyert, i kërkon me ngut dhe kapet pas fundit të gjësë. Letrën duhet ta shtrëngoj fort sepse aty kam celulozën dhe aromën e pyjeve, dhe më ngjan se do jem në Mokër duke parë Istref Haxhillarin teksa shkruan apo Pasko Laskën në mikpritjen legjendare. Ka ardhur kohë shtegtimesh, por unë nuk shkoj gjëkund, jam sipër Letrës dhe thur legjendat që do t’i takojnë së ardhmes.

Papritur, si të ishim mësuar me behare të përjetshëm na erdhi sivjet një dimër i egër, jo si të tjerët. Dimri i mbylli brenda njerëzit u mbyllën brenda dhe s’bëjnë gjë tjetër po veç shkruajnë. I kërkojnë ndihmë zotit, po ai s’u jep mendje tjetër. Më në fund detyrohen t’i kërkojnë ndihmë vetes, po edhe vetja i kundërshton me ngut dhe njëfarë neverie. Sigurisht që tërbohen dhe përmbyten, sidomos kur shohin në shpatullën e bagëtisë, si dikur gjyshërit rreth zjarreve të Nepravishtës, bien në gjunjë dhe luten me gjithë mend që shpatulla e bagëtisë, teksa hahet, t’u tregojë Fatin, Shpirtin dhe Jetë, Luftërat, Zënkat dhe Paqen… në vend që të kërkojnë ta thjeshtojnë dhe ta bëjnë më argëtuese Jetën, Ditën, Natën dhe Djersën e Ballit. Shpëtim tjetër, qoftë edhe nga zoti nuk ka, sido që të luten ndoshta gjer edhe në agoni. Por mund të ndodhë që të shfaqet edhe në dritë të madhe e të mos kthehen më. Mbi letër, njerëz, mbillet toka e qielli, korret drithi dhe shihet në diell, si të mirat e kësaj bote që rrinë varur në qiell. Kjo Letër që vjen nga Suedia dhe Kina më thotë se ky vend u shkretua: u prenë pyjet, u thanë dhe liqenet, u shkatërruan edhe Varret Ilire të Selcës së Poshtme në Mokër, siç mund të ndodhte edhe në Apoloni, apo edhe në Nepravishtë… Ndërkaq agu ndizet dhe zjarri shndërrohet në hi. Në shpirt më trazohen një grusht thëngjijsh të mbetur nga Fati i ndrojtur. Vihem të kërkoj vetveten si ai bariu i kopesë së verbër të Mokrës, për të shkruar po jo si Istref Haxhillari. Me Letër do të mbjellë lisa si dikur Syrja Berati në kodrat e Beratit e që mori famë në tërë Shqipërinë, buzë një përroi, apo një bregu. Dhëntë e verbra nuk i hanë më lisat e vegjël po pylli s’bëhet që s’bëhet. Kanë pasur dhe kanë gjithnjë të drejtë. Unë punoj për pyllin sepse zotëroj letrën, por nga mendja nuk e heq dot bagëtinë e verbër. Sa do të doja ta lexoj atë tregim madhështor të Mokrës që tashmë ka mbetur në kujtesën e thellë…

Jemi në qershor, nën qiellin e Baldushkut, në një lokal të thjeshtë, duke biseduar për prodhimet bio, për punën e madhe që bën i dituri Rexhep Uka në «Uka Farm». Një rrafsh me bukuri prej çmendurie nga Agron Bregu që blunë e kthente të kuqe dhe të zezën e spërkaste me të bardhë. Ju s’e njihni Agron Bregun? Është në Athinë tani. Një Renbrandt i përsosur. Sapo janë hedhur ngjyrat, që janë ende me dritë, që vënë kujën në Baldushk, ku e gjithë energjia inxhinierike dhe sociale e Xhevair Ngjeqarit ra dhe u shkërmoq. Po rruga ama një ditë do të bëhet. Se ja një vrap pele dhe jemi në Cërrik ku zë fill Boshti i Jugut dhe gjithë të mirat e ardhshme të Shqipërisë… Kalonin disa fshatarë të plogët që mbushnin ujë. Hapësirë e mbyllur nga zgjedhjet e reja dhe festa e re e Fiter Bajramit gjatë këtyre ditëve të fundit të Ramazanit. Prisnin në radhë të ardhurit nga Tirana për të drekuar tek «Olivia» në Baldushk. Dragush Bufi më flet për Fatin dhe për Letrën, pa i harruar kurrë bagëtitë e verbra të Istref Haxhillarit, apo mikpritjen e tërbuar të Pasko Laskës. Poshtë rridhte përroi. Shihnim ujin dhe dëgjonim tingëllimën shpirtërore të Fatit. Punëtorët donin një kënd lojërash për të argëtuar fëmijët. Ne, or mik, vuajmë nga të gjitha. Fati ka mbetur vetëm. Edhe idetë e mia për zhvillimin e Shqipërisë nuk janë më në letër. Njerëzia ikin dhe vetëm ikin apo ëndërrojnë ikjen nga sytë këmbët. Tani po i kthejmë sytë nga qielli duke shkruar mbi letër Fatin e përditshëm dhe natyrisht presim shpëtim…

Tiranë, më 17.06.2017

Xhevair Lleshi:NE PËRJETOJMË ZHVLERËSIMIN E NDRITUR TË LIBRIT

by

Intervistë me shkrimtarin dhe botuesin Xhevair Lleshi, Mjeshtër i Madh/

1-xhevair-lleshi-zyrePYETJE: Jeni prej vitesh në tregun e botimeve, por cilat janë vështirësitë me të cilat përballen sot shtëpitë botuese?

Xhevair Lleshi- Vërtet e ke? Pse, paska në Shqipëri shtëpi botuese? Jo, këtu nuk ka asnjë vështirësi! Po, ka njerëz të mërzitur, që nuk duan t’i shohin me sy librat, ka shkolla që kanë vënë gardhin urdhërues te dera e tyre kundër librave (se përse venë në shkollë fëmijët, hajde merre vesh!), por ka edhe libra të neveritur! Mësues që nuk kanë lexuar kurrë një libër! Tamam ka ardhur koha e zhvlerësimit të njeriut të ditur! Pa hile! Rritje biologjike dhe rrënim. Një pështirosje e pa treguar! Ja, këtë ndjen sot! Dhe ti më flet për të mjerat shtëpi botuese, ose për ata që lypin, hiqen zvarrë, presin e përcjellin ngushëllime për vdekjen e librit, tallje, gjuha e drunjtë përjashta, tregim me gisht, teknologji që po ecën turravrap bashkë me kallajin e dukjes njerëzore, thotë një poet. Një shëmti e  bujshme dhe e përbindshme, të tilla janë institucionet pa libra, bibliotekat që kanë harruar librat, libraritë shqiptare që nuk i pranojnë librat e shkruara nga shkrimtarët shqiptarë. Paskajshmërisht e hidhur, vetmi tronditëse, një gjendje e mynxyrshme,  ngujim i tmerrshëm. Dhe kompjuteri, ndërkohë, mrekullia e paskajshme, qeshet e qeshet si e zënë nga kolera e vjetër që rron në forma moderne. Dhe, fundja, kjo ndodh se njeriu është bërë i pasjellshëm në lirinë e demokracisë, me mendjen te zakoni i vjetër dhe me dëshirën e çmendur tek shthurja instinktive. Dhe, dihet kultura (pale libri i gjorë!) ka ikur për dhjamë qeni. Me librat nëpër këmbë, duke i shkelur për qejf, lozin trimërisht bigamia, incesti, pedofilia, gruaja e legalizuar si prostitutë, droga, urrejtja patologjike për njeriun e thjeshtë. Njeriun e zakonshëm, siç cilësohet nga të pazakonshmit, që mjerisht na drejtojnë. Fundja në këtë mjerim, le të botosh edhe libra… Apokalips urban, e ka quajtur Markuse, mungesën dhe trajtimin kështu të librave.

 – Një situatë që vijon problematike dhe për ju nuk ka ndryshim?

Xhevair Lleshi- T’i ndajmë gjërat: ti flet për të jetuar apo për të përparuar, për të ecur me kokën lart në biznesin tënd? Hm. Isha nxënës në maturë kur lexoja fshehur romanin e madh të Hygoit: Viti Nëntëdhjetë e tre. Ndjeja dhe nga kjo rrëqethesha e shqetësohesha magjishëm: po shihja njeriun mendjeftohtë, dialogun e fuqishëm, rebusin e pazgjidhur kurrë të gjakut, mosnjohjen, guximin e çartur, krimin, prerjen e kokave, flakën e pushkëve, vdekjen magjike, irracionalitetin e mrekullueshëm, absurdin e bukur. Dhe sot ja ku jemi: me shumë seks të nxehtë dhe pa dashuri. Njerëzit sikur nxitojmë të vdesin, duke mallkuar nënën që i solli në jetë? Sot ne vegjetojmë si në mitrën e nënës! Ah! Ç’mrekulli do të qe! Dhe nuk do ta dëgjoje më për librin, botimin, shitjet, lodrat, s’do t’ia dije ç’bëhej jashtë, s’do të kishe katrahurë rrotull, s’do dëgjoje për askënd që të të kallte frikën. Se punët janë mirë e tu mirë, apo jo? Jo, jo! Zvetënim, Tv, iPhone, iPod, Galaxy, civilizim i allasojtë (pa libra, domethënë me aq shumë libra që flenë nëpër librari, që shteti e ka humbur vulën (që mos iu duktë kurrë ajo vulë!) për librat, bibliotekat i ka kthyer në ahure, që nuk kujtohet asnjëherë t’u japë libra falas nxënësve dhe… policëve për kulturë, falas… FALAS? Ç’thua o i marrë! Mishmash trushkulës! Trysni e papërballueshme nga e Keqja! Kopeja e njerëzve ecën mbrapsht pa orientim. Marramendje e bukur, fasadë përndritëse, obezitet i mrekullueshëm, fytyra me temperaturë që shkëlqen. E kush do t’ia dijë më? Autistë të ngopur me këtë jetën tonë të lumtur, engjëj që s’bëjnë dot pa mëkate, të sëmurë mendorë kaq të bukur dhe simpatikë që të ngashënjejnë, paraplegjikë që luftojnë kundër monstruozitetit njerëzor (!), diçka e bryllët dhe po aq e neveritshme. Dhe ne flasim për situata problematike! Kuje e zezë! Ne jemi të kredhur në gjiriz. Një shtëpi botuese që pi sisë në gjoksin e ministrisë së arsimit, boton me tre emra të ndryshëm (që të fshihet si struci!) tekstin e anglishtes. Dhe e fiton. Pra, sot kemi tre «shtëpi botuese» të një njeriu me tre tekste «të ndryshme»! Dhe të gjithë ngrohen nën këtë diell. Shëmti dhe kutërbim i hatashëm. Dhe me që është fushatë zgjedhore, ky numërohet një sukses i madh! Kultura është bërë shpresa që zbrazet si trasta që s’mban më brenda as bukën e përditshme!…

 – Botuesit dhe Ministria e Kulturës, kjo e fundit si ka ndikuar gjatë këtyre viteve me politikat e saj?

Xhevair Lleshi- Pse, vërtet ju mendoni se ka politika të Ministrisë së Kulturës? Ministria duhet të ishte pranë çdo shtëpie, ku mblidhen mbrëmjeve njerëzit e familjes dhe ndodhen gjithnjë me veten e tyre para gjithçkaje. Këtu fillon çdo gjë: ose pranë kolltukëve të rehatshëm duke rrëkëllyer ndonjë gotë, ose flasin andej-këtej, lënë mënjanë ngjyrën e ditës dhe sikur harrojnë rruzullin e dehur. Pra politika kulturore është kudo: në familje, në rrugë, në institucione, në filma, libra, përkthime, në zyra dhe në vetë ministrinë tonë të dashur. Unë për vete si botues e kërkoj ku të mundem dhe në 26 vitet e mia si botues nuk e kam gjetur dot…

Ndryshe do ta kisha nxjerrë trishtimin, vuajtjen, dhimbjen, dashurinë, apo ndoshta do marrosesha pas grave të bukura! Dhe ndoshta kaq do ishte e mjaftueshme dhe një mrekulli. S’ka një zgjidhje, qoftë dhe sa për të thënë, për këtë mjerim të fshehur. Je i lënë pas dore. Gjeje vet zgjidhjen. Jemi bërë papritur eremitë të gotës dhe seksit, pa e vrarë fare, pa ndonjë parandjenjë, pa mistikë! Sepse tek ne njerëzit urrehen ose neveriten. Pale për kulturë që s’bëhet fjalë. Kap ç’të kapësh, rrëmbe ç’të rrëmbesh, s’ka më kohë, bëj kujdes të mos biesh në sy, dhe kujtdo luaja fenë!…

Politikat kulturore? E ku ka të tilla? Ik more tutje! Dhe mundësisht hidhja kësaj bote. Cilës botë? Asaj ku rrojnë fëmijët tanë? Ja, kjo nuk sillet më nëpër mend. Kjo! Aty ku rrojnë nënat tona? Kronikat e zeza e jetës sonë? Apo librat? Njëri më i pacipë se tjetri. Me tirazhe qesharake, shkuar për karton, të trëndafiltë, të mynxyrshëm, jashtë kohës sonë. Atje, tek librat e pëlqyer, pa fare politika kulturore është  krimineli i sotëm, pinjolli i tanishëm i velur i internetit, i dehuri xurxull prej lirisë, të gjitha gjërat që eglendisen jashtë kontrollit, banditi i dashuruar, vulgariteti dhe arroganca. Po mirë, pa na e thuaj ti ç’duhet të bëjmë! Eh! Ta dinim ne, ohu, ishim bërë ministra me kohë! Vulgu i mendjes hipën në pushtet, ekranizohet, bëhet kurdoherë me moral, i bën të vetat fëlliqësitë dhe banalitetet, madje edhe gajaset, lë mendtë dhe paratë (ou, ta marrsha të keqen!), dhe tani në fushatë zgjedhjesh as qesh e as trishtohet dhe end përplot ëndrra dhe sigurisht e ndjen veten të huaj në këtë botë! Kjo të jetë, thua ti?… Nuk e di.

 – Ministria e Kulturës ka krijuar një fond përkthimi, fond për krijimtarinë letrare. Në gjykimin tuaj si është kjo mbështetje?

Xhevair Lleshi- Në kaosin e përveçuar shqiptar, në ankthin e pashterur të krijimtarisë, në terrorin e përditshëm të librit rend frika mos e merr vesh Ministria e Kulturës, frika mos shkruan libër kryeministri…,  frika mos zhvillohet gara e «titanëve» të politikës që shkruajnë ndonjë libër dhe rrëmbejnë thërrimet. Tek ne realisht mungon institucioni i Kulturës. Jo Ministria e Kulturës që s’bën asgjë, jo! Ajo është qyp i shpuar qindarkash. Ditën numëron kacidhet, natën shyqyr fle, ndonjëherë tund ndonjë rreckë aktiviteti. Po. Ministria e Kulturës. Ajo është. Po ne, or miq, s’kemi kulturë. Familja po shkoqet trembshëm, hiri i lirisë fryhet si tullumbace që merr sytë protestuesve. Dhe librat shfryjnë qeset e parave dhe ulin dënimet e privatësisë. Dhe të gjithë duan të bëhen shkrimtarë, hajdutët nuk vjedhin më, aftësia ka filluar të ushqehet prej ryshfetit. Mos more! Ç’po na thua! Fonde ka dhe ti na i quan thërrime! Mirëpo qesen e zbrazi flladi që fryn për fresk… Dhe libri bëhet i ankthshëm, sepse krijimtaria letrare dhe përkthimi janë në evazionin fiskal, batërdia e të shkarrashkruarit sjell erë lufte. S’ka mbështetje për letërsinë shqipe. Dhe kjo duhet të jetë indirekte: librat që çon shteti në bibliotekat publike dhe të shkollave (aty ku mësohet!). Para, miq, ka vetëm për zotërinjtë e kamur që për fat s’paguajnë as taksa.Kultura tek ne është rrumpallë. Dhe mësuesi/ja i/e letërsisë s’merr dot frymë nga librat, ndonëse në reanimacionin ku dergjet i jep ushqim Shteti ynë dhe Ligji. O ç’shtet që kemi! Vaj medet, thotë kryeministri ynë, për kulturën. Dhe kjo bëhet kryefjalë e Kulturës për kohën e re! Po bien fort fanfarat e festës së librave. Qeveria ka hapur thesin!….

  – Ju jeni shprehur dhe kundër projektligjit për librin që ka publikuar Ministria e Kulturës në faqen zyrtare. Jeni shprehur kundër Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit, për ju ku duhet të kishte pasur vëmendje puna me këtë projektligj, pra çdo do donit ju si autor por dhe si botues?

Xhevair Lleshi- Në këtë katrahurë kulturore dhe sidomos të Librit, ku varfëria po luan në skenën tragjike të mjerimit, ç’idealizëm kërkohet prej nesh? Të bëjmë të tjera therori? Jo, ka vdekur koha për therori. Histeri e çuditshme që shfren. Po. Unë jam kundër atij Ligji që nuk e mbron gjuhën dhe letërsinë shqipe, që nuk i mbron shkrimtarët shqiptarë, që hedh baltë mbi ta, sepse ne për fat kemi shkrimtar kryeministrin dhe dy a tre nga oborri kryeministror. Kaq mjafton. Se ato libra sigurisht të bëjnë të lumtur e të pasur. Dhe ne duhet të jemi të lumtur, apo jo! Kjo flet shumë për varfërinë. Dhe në varfëri s’i ndihet kakërrima Librit! Në kokrrat e misrit, megjithatë, janë gdhendur shkronjat e alfabetit. Tespihe që i tregon si anekdotë të jashtëzakonshme kryeministri përmes përrallave që mahnitin edhe fshatarët e luginave, që dëgjojnë sypatrembur e… të frikësuar, me aq tharm artistik sa të bie të fikët. Ne jemi dishepuj modernë të kulturës që mungon, të librit me shumicë që fle gjumin e lemerisur nën freskun e mrekullueshëm të qeverisë… Jemi në besën e saj, apo jo?

 – Me këto probleme që ju folët ku e shikoni sot ndihmën e ministrisë për librin shqip dhe autorët shqiptarë?

Xhevair Lleshi- Pse, mirë unë, po as ti nuk e sheh? E tmerrshme, e kemi kaq me bollëk dhe nuk e shohim! Ndihma e fortë, trysnia e talenteve të mëdha, etërit e lavdishëm të Librit, të pushtetshmit që kërkojnë mëshirë, mikpritja tradicionale që s’di pse i fut hundët te Libri, fresku i Fustanellës pranë shtëpisë muze të Kadaresë, besa e pafalshme e ministrave, falja e tmerrshme e popullit! Ç’janë këta burra që na çojnë zbathur të kullosim te Rilindja Kombëtare, të punojmë nëpër humbëtira kurrë të imagjinuara, të vetmuar humbameno, larg nga bota aktive e Kulturës dhe e Librit, me kthinat plot me libra edhe në gjuhë të tjera! Zhukat e moçalit dhe gjembaçët e djerrinës oshtijnë. Ja këtu, për fatin tonë të madhnueshëm, është fshehur ndihma e Shtetit tonë për Librin! Kush ka sy e shikon, kush ka veshë e dëgjon!

Në ministrinë e kulturës të flasin me zhargon rruge (kujtoni «Të mjerët»!), mezi zbythen edhe me delikatesë para provash heroike të ndihmës për librin, është shpallur në kërkim shkërdhatëria e krijimtarisë artistike dhe shprehjet e kulturës së lartë të Librit. Edhe morali, nëse vërtet ekziston. Neronët e Librit janë në fuqi, si njerëz të jashtëzakonshëm që i japin mundësi jete e kulture njerëzve të zakonshëm…

            Intervistoi Julia Vrapi

MAESTRO KODRA

by

IJA IME E DASHUR ZËRE SE NUK KA QENË KURRË…/kodraNga Xhevair Lleshi/Binte dëborë e shkrifët. Salloni i tij mbushur me muzikën e zakonshme ndihej ngrohtë. Qielli sikur kishte rënë poshtë, përmbi pemë e bar. E shihje ashtu dhe të vinte keq. Gjithçka më tej se një hap ishte fshirë. Asgjë s’dukej e kjo të fuste në një ndjesi të bukur melankolie. Ai iu afrua Matildës me hapin e zakonshëm dhe e zuri për krahu. Ajo shihte jashtë dhe nuk ngopej me panoramën që dukej se psherëtinte nga një dhimbje e padukshme. Ditë vërtet e trishtuar. Atij, Maestro Kodrës, që ende s’i kishte larë duart nga bojërat dhe ngjyrat, i bëhej se një darë mbytëse e shtrëngonte në fyt. Një piktor kubist, ndoshta i fundmi i tyre, e kishte të vështirë ta zotëronte veten ndryshe. Matilda nuk e ktheu kokën por vazhdimisht mendonte për të. Bardhësia e kishte përfshirë edhe atë në shpirt. Pastaj u kthye papritur si të qe kujtuar për diçka të fshehtë.

Ibra, miku im i dashur, sesi më vjen që s’më ke folur për vendlindjen tënde. Kjo ditë me kaq dëborë më shtyn të të pyes. Si është ajo?

Maestroja qeshi lehtë dhe fytyra i mori një pamje të rrallë.

Ilda, ah, një ditë si kjo kërkon përralla dimri. Dhe unë i dua përrallat shumë, sepse thjesht më kanë munguar. Po do ta tregoj atë përrallë që ty të ka ngasur.

I hodhi dorën ngarkuar me ngjyra ylberi në qafë (ajo ia pëlqente duart e mëdha mbuluar me plot qime të hirta e të ashpra!) dhe e puthi në faqe.

Ildë, e mira ime, të dua! Dhe ti më do, e di. Dhe pse më do kërkon të dish rrënjët e mia. Vendi im është i ashpër, por unë kam lindur në pjesën e butë, aty ku ka plot hire, det, fushë, kodra, lisa, pamje magjepsëse, aq shumë diell dhe po aq melankoli. Ai vend u ngjan këngëve të bukura që kanë nostalgji e që këndohen me shpirt. Ato këngë ne i duam fort, se na bëjnë të derdhim edhe lot. Eh, lotët! Imazhin e nënës e kam të përhumbur. Por e ndiej afër ende edhe sot. Më bëhet një psherëtimë e çuditshme që më shoqëron në çdo hap që hedh. Një frymë si ajo kurrë s’të lë në baltë. Deshte të më rriste njerka, sepse im atë, Murati, ishte kurdoherë në det, por nuk mundi dot. Nuk iu afrova kurrë, sepse edhe ajo më largoi, me sa dukej s’kishte shpirt të butë. Dhe im atë e gjeti rrugën e përshtatshme. Më çoi në konvikt në Durrës e Tiranë. Gjeti miq, apo gjeti para këtë nuk e di, por, sido që të jetë ishte një zgjidhje, sepse mungesa e tij në shtëpi krijonte të zmadhuar projeksionin e sime mëje dhe unë rrija me të, flisja me të, haja me të, lozja jashtë me të. Domethënë me hijen e me shpirtin e saj të butë. Vetëm kur nuk e ke një gjë e kupton se ç’hall i madh është. E pra, mikja ime e zemrës, u rrita pa nënë. Nëna ime e ka emrin IJE, sepse nënave në fshatrat e Ishmit u thërresin IJE. Dhe ashtu mbeti tek unë. Nëpër tym e shoh edhe tani, atje në mes të dëborës që bie e bie pa pushim, me ca sy të mëdhenj ngjyrë kafe të çelur e të përshkuar me aq elegancë nga një vijë e dukshme mes bebëzës, që i thonë edhe sot syshkruar, që më shohin veç mua me një babëzi të patreguar, të lodhur, të stërmunduar, të vuajtur e të dashuruar aq shumë pas birit. I vija vërdallë nëpër këmbë, i thithja aromën mjaltë të ëmbël, i fshihesha nën futë me një uri të jashtëzakonshme. Doja të haja. Kurrë nuk ngopesha. Kurrë. Uria e thellë e fëmijërisë të bën melankolik kur rritesh, por ama kur uria është e madhe të bën të çartur. S’ka trima më të mëdhenj se ata që kanë hequr të zitë e ullirit në vegjëli… (Matilda qeshi dhe dy pika lot i rrodhën faqes, të cilët i fshiu me nxitim me shpinën e dorës.) Isha i dhënë pas nënës sime. Dhe një ditë nuk e gjeta më. Kurrë nuk më erdhi afër. Asnjëherë. I tmerruar pyesja me fjalët e ngecura në fyt, edhe kur m’u desh të isha në shkollë, edhe në dasmën e dytë të tim eti, edhe në prehrin e gjyshes a të gjyshit, edhe para njerkës që, as për hatër, nuk diti të ishte nënë për mua… Ti do që të dish se ç’ishte Likmetaj, fshati im me dhjetë shtëpi mbjellë si bungët në majë kodrash. Dhjetë hané, i thoshin atëkohë. Frynte erë e marrë në majëkodrën e shtëpisë sonë. I dëgjoj akoma blegërimat e dhënëve, bulurimën e demit, pallmën e lopës së vetme dhe vërritjen e dhive. Ato më vijnë në mendje, sepse tetë vjeç më veshën shajake të reja dhe më nisën në shkollë, të bëhesha njeri i mësuar. Dhe fati im aty qe fshehur.  Por edhe në klasë, edhe në oborr, edhe në konvikt, edhe në shtrat ishte nëna ime, hija e saj, zëri i saj, sytë e bukur e të shkruar që më qenë ngulitur aq thellë, e mendja më rrinte tek IJA. Imja. E bukura! Vejevija kudo me mendjen tek ajo dhe me këtë Hije pranë vetes u mësova. Bëja punë, rritesha, ushqehesha, mësoja, shihja ëndrra pa mbarim. Oh, ç’ëndrra kam parë! Nuk ta pret mendja! Shkoja ku t’më çonin këmbët, flisja me gjysma fjalësh, bëja vija si kot më kot në letra e mure të bardha. Më pëlqenin vijat që bëja me laps të zi. Lapsat atëherë linin vija të trasha, ishin dysh, me karbon të mirë, të zgjedhur. Dhe aty, buzë detit, në Durrës, në shkollën e vogël e akull të ftohtë përpëliteshim për të mësuar! Të mësosh duke u dridhur praj mardhjes së lemerishme! S’kisha as shokë, as shoqe. Vetëm me IJEN time, e cila çdo mbrëmje më tregonte përrallën me Shtrigën që vinte çdo natë te shtëpia jonë dhe kuvendonte me të. I kërkonte të shkonin te Floçka në det. I kërkonte miell nga lëndet e bungut, i kërkonte djathë nape dhe hirrë. Po, po, hirrë, se hirra është ilaç, as dhallë e as qumësht, diçka e zbërdhulët që del nga gjiza. E ku i di këto ti Ilda ime e mirë? Nuk ke si t’i dish. Këto i kam hequr unë. Kam pirë aq hirrë sa edhe sot kur më vjen fjala në buzë më dridhet mishtë. Kemi hequr keq. Unë e kujtoj turbull. Edhe diçka Ilda ime, kur e shihja detin nga shtëpia ime, më dukej i largët, i thinjur krejt nga përplasjet pas vetes dhe shkëmbinjve, ndonëse ishte aq afër sa i dëgjoje të gjitha fjalët që llomotiste, rënkimet, kurse në Durrës, edhe buzë tij nuk ia shijoje dot madhështinë dhe botën e tij të thellë. Më këpuste malli për shtëpinë time, për hijen e bungut, për pëllitjen e lopës vocërrake, për të dëgjuar cicërima zogjsh, për të gjetur trimërisht një gjarpër në ferrë, gjithçka. Më mblidhej një gjyç në grykë që s’më linte as të flisja e as të merrja frymë. Më nxehej kraharori i vogël dhe i dobët, i ushqyer keq dhe si i rrahur petë, saqë s’di ç’të them. Të gjitha, të gjitha i kam para syve, sido që nëpër mjegull. Një qiqërimë e tillë, e tejdukshme, e tejdukshme gjer në lodhje e mërzi, ma bënin të largët vendin tim, shtëpinë time, por që tani s’kam ku e gjej, s’kam dot as një thërrime të tyre. Dhe më mbeti si magji. Isha gjithnjë me veten time, me botën time të vogël, me hapësirën e pafundme para meje aq sa të hanin sytë. E, kur ulesh diku, në rrëzë të një mali, në gji të detit, apo edhe në shtrofull të erës, prapëseprapë ndihesh keq, nuk sheh dot më tej se hunda jote sigurisht mbetesh ngushtë: shpirti sikur lëngon, i mungon diçka e madhe, e largët, sheh edhe përtej së pamundurës. E, unë kam qenë gjithnjë me IJEN time të malluar, së cilës ia ndieja frymën, madje më bëhej se më ledhatonte, më tregonte me pëshpërima të largëta deti përrallat me Shtriga e me Katallanë, me Trima e Shtojzovalle. Dhe aq e madhe është kjo, Ilda ime e shtrenjtë, saqë edhe tani kur bie në gjumë më vjen në vesh ulërima e largët e detit, era që kuiste te dritarja ime e ngushtë dhe e mbyllur me kanata druri lisi, për lulet e pafundme që i mblidhja e nuk lodhesha një ditë. Ngjyrat e tyre i kam në sy. I dua, më merr malli… (e si i kam para syve ty s’të besohet!) Si? Duhet ta dish, shpirt, se gjithçka aq e vjetër për mua është e dashur, se ajo ka të bëjë vetëm me mua, asgjë për njeri tjetër, se unë jam një nga ata të rriturit pa IJE dhe më pas u bënë me HIJE, të goditur pas koke. Fati më goditi atje ku duhet, më trullosi, sigurisht, por më dha një të çarë të habitshme në tru, sepse e ndiej që e shoh botën ndryshe, jo vetëm nga ngjyrat po edhe së brendshmi, nën një efekt tjetërsoj perceptimi, sidomos në sy. E shkruara brenda irisit po më shfaqet ngadalë po me hap të sigurt, se ajo e shkruar në sy është IJA ime, është bërë hija e shpirtit tim. Edhe kur u bëra djalë i rritur shikimi im, Ilda sikur i shtangte të tjerët, edhe Nanën Mbretneshë e shtanga me shikim teksa i dhashë fletën e vizatuar prej meje dhe ajo, sytë e saj, ma dhuruan jetën pa shtangie dhe u bëra ky që jam. Se kush e di ku do isha syrgjynosur. Zoti i madh më ndihmoi, më dhuroi tjetër shikim, tjetër dashuri, tjetër zemër. Ç’madhështi, e imja! S’pata fat dhe rrugëzgjidhje tjetër. Dhe kurrë nuk do ta doja. Kurrë. Se duart e IJES më prunë këtu dhe Zoti i madh më dhuroi Ty! Të përgjërohem shpirt. Me gjuhë përralle po të flas sot. Ç’dëborë që bie, më duket se kanë lulëzuar bajamet dhe kumbullat, sheftelitë, ftonjtë dhe dardhët. Një det pemësh me lule. Nuk di si të bëj me këtë det përplot magji.

Ilda qeshi dhe ia shtrëngoi krahun duke ia puthur kurrizin ngjyra-ngjyra të dorës së tij të madhe si putër ariu.

Është dorë fshatari kjo, Ildë, është prerë dhe nisur për tjetër gjë, prandaj dhe është e tillë tërë gunga-gunga e me nyje të mëdha. Dora trashëgohet nga prindi, por IJA ime kishte duar të buta dhe vishej bukur. Tregonte kujdes, sepse nuk e panë kurrë (siç më kanë thënë) të mbante rrobë të palarë. Nëna ime, IJA, shpirt, vinte erë menekshe, erë portokall, erë manushaqe, erë shefteli! Edhe kur prekte një kakërdhi, ajo lahej me ujë finje dhe merrte dritë. Nën jastëkë na vinte një dorë të thatë manxurane. E ne shtëpitë i kishim rreth e qark manxuranë! Të mos hynin gjarpërinjtë. Nuk e durojnë dot, si djalli temjanin… Poo, këto i sjell në mendje, se isha aq pak me time më saqë nuk patëm kohë me njëri-tjetrin të shihnim vrug apo ndot. Në kujtesën tonë mbeti vetëm e bukura, e mira, e bardha. Më qeshet sa herë më bie në hatër…

Po… Ç’po ndodh sot me ty, i dashur?

Kot. Sa për të thënë një gjë që e kam peng në zemër. Dëbora nuk sjell kurrë mërzi. Po ti?

Kam gjetur një shpirt të ri. Hera e parë. Po zbuloj një poet…

Ç’është kjo gjë?

Kjo është diçka e pabesueshme.

Matilda vuri buzën në gaz ku dukej qartë njëfarë ndrojtjeje, që s’ di nga mund të shkaktohej, ndonëse ndihej në çdo fjalë një dhimbje e thellë. Veçse çdo fjalë ishte aq e kulluar. Si shpirt. Edhe po të ishe i nervozuar, papritur do qetësoheshe, madje të largohej edhe po të kishe në mendje diçka të keqe. Shpirti i kulluar e ka këtë veti. Do të ngurroje patjetër sapo ta shihje, s’bëje dot ndryshe. Të shikonte me sy krejt në delir, me një shprehje të hatashme që nuk të hiqej kurrë nga mendja. Maestroja dukej vërtet në jerm, një gjë e ildisur me pe floriri kur ngjizet mbi një mëndafsh dashurie. E ëmbël? E këndshme? Jo, janë pak, fare pak. Natyrisht, kështu do ndodhte, s’mund të bëje dot ndryshe, do t’ia gllabëroje çdo fjalë me padurim, pa ndjerë as lodhje e as bezdi, ndërsa sfondi ishte i magjishëm si në botën e përrallave. Ai sikur kishte frikë se mos nuk i thoshte dot të gjitha. Sikur donte të tërhiqej, por tashmë s’mund të bëhej ndryshe. Ishin hapur portat e shpirtit kanat më kanat dhe nga burimet e pragut të vjetër dilte një ujë kristal. Si i erdhi kaq papritur kjo magji e sinqertë të treguari? Muzika e fshehur në thellësi të sallonit u bashkua me të qeshurën e lehtë të gruas së bukur, ndonëse tonet e ulëta ndiheshin krejt  melankolike.

Më duket se e humba fillin, e dashur, por s’do të resht, sepse jam përfshirë krejt nga malli i madh që më përvëlon. Malli e ka strehën në shpirtin tim. Por, ama, ta dish, vuan shumë. Ky shpirt, Ilda ime, më përvëlon. I ka të vrarë gjunjët, zemrën e ka të thyer, shikimin brenda të trembur. Eh, ma ndriti zoti i madh, më bekoi dhe m’i la pas vetiu sytë e shkruar të nënës, këngën dhe gjëmimin e detit, erën që fryn dhe ma sjell tek hunda pjalmin, aromën dehëse të luleve, blegërimën e qingjave, zukatjen e bletëve, mizërimin e vapës, flladin e mbrëmjes, dehjen që të jep agimi dhe fuqinë që të dhurojnë rrezet e para të diellit! Ti s’i ke parë kurrë këto gjëra, shpirt dhe mua më vjen keq, se kjo është një mungesë e madhe. Se vuajtjet e fëmijërisë ta pasurojnë jetën dhe të bëjnë njeri! Vërtet e kam, nuk tallem, se po shoh vijën e përkulur të buzëve të tua. Ai që s’i ka provuar këto fisnikëri të thjeshta do ketë gjithnjë mungesa të mëdha në shpirt. Janë ato që të japin shijen e poezisë dhe vijën melodike, janë tinguj kitare në mbrëmjen e bruztë, janë dashuri me shikimin e parë, mrekullia e gjërit. Frymë. T’i hedhësh këto në telajo nuk di të gjej fjalë të tjera më të fuqishme, fjalë zemre që t’u japë ngjyrë, t’i lakojë në vija, t’i mbërthejë plot elegancë në simbole. Se ti e di që unë çdo gjë e shoh dhe e flas me simbole, sido që gjuha e ngjyrës është nga më të çmuarat në këtë botë. E vështirë, s’ka më të vështirë, por e jashtëzakonshme në bukuri. Të trallis. Dhe unë këtë e besoj fort. E dua me ashk.

Ta sjell një çaj? E kam vënë.

Po mirë, nëse s’të pengon… Nejse, magjia u prish.

Vetëm Shqipëria jote t’i prish magjitë…

E di. Shqipëria ime. Fantastike! E mira ime e burgosur, e lënë jetime, si unë që mbeta pa IJEN…

E mbushe dhe e derdhe kupën e mallit Ibër…

Kurrë s’ka për t’u derdhur malli im Ilda ime…

Unë e shoh ndryshe.

Kaleidoskopi im, e di, është tjetër.

Faleminderit…

Ç’është ky falënderim? Më ndihmo zot.

Kam etje, etja po më çmend,

Të bie përmbys mbi gjoksin tënd…

Këndoi shqip. Vetëm zëri i lahutës mungonte.

Si e ka emrin poeti?

Është nga një fshat me emrin e Jul Qesarit që nga koha e Romës, Qesarat i thonë. Qazim e ka emrin poeti…

Kazim?

Jo, zemër, ti nuk e shqipton dot. Qazim! Nuk ia mbaj mend mbiemrin. E lexova te gazeta Drita… U qasën të dy te dritarja. Po binte mbrëmja. Dëbora nuk reshtte me një mbretërim hireplotë. Maestros po i hanin duart për punë. I la mënjanë dhe u krodh në një puthje përplot hir… Dëbora mbeti e ndriçuar gjatë gjithë asaj mbrëmjeje të gjatë nën magjinë e përrallës, përthyer në simbolet dhe ngjyrat e Maestro Kodrës…

 

MJEGULL DHIMBJEJE

by

1-xhevair-lleshi-zyre
Tregim nga Xhevair Lleshi/E gjeta në dhomë me kokën mes dy duarve. Era e tymit të duhanit të bënte të ngriheshe vrulltas dhe të ikje diku larg, aty ku mund të kishte ajër tjetër. I hodha dorën butë mbi shpatulla dhe ai u drodh. E kisha mik të mirë Lutin, më ishte përgjigjur gjithnjë. Ndaj mora rrugën e largët dhe erdha tek ai, sapo e dëgjova gjëmën: vajza e tij kishte humbur jetën. Çfarë tmerri. Nuk gjej dot fjalë. Miku im lexonte libra, ndonëse jetonte në fshat dhe punët e bujqësisë nuk e linin një çast të prehej. Kur tregonte ndonjë histori shprehej edhe me figura. E doja Lutin. E doja atë, gruan e tij dhe të dy fëmijët. Madje e bija, ajo që tashmë nuk ishte më në jetë më kishte ardhur disa herë në shtëpi. Era! Ç’vajzë! Në dukje një natyrë të qetë, me një të qeshur që të linte pa frymë dhe sidomos kur të hidhte bishtin e syrit! O Zot, s’më mbushej mendja për atë kishte ndodhur! Një mrekulli si ajo! Ende i ndiej shpatullat e Lutit që dridheshin me një zmadhim të çuditshëm nën peshën e dorës sime. Doja ta pyesja për ndonjë detaj, por fjalët më mbeteshin në fyt, ndaj përpiqesha t’i gëlltisja, po edhe këtë nuk e bëja dot. Gjëma tashmë kishte ndodhur. Ç’ta kishte shtyrë Erën të hidhej nga kati i pestë i konviktit? Mos ndonjë zënkë? Tradhti? Ndonjë e papritur e jashtëzakonshme? Hamendjet ta drithëronin shpirtin dhe ato çaste nuk kishe dëshirë as të ngrije sytë për ta parë në sy të zotin e shtëpisë. Pyetjet e mia të pafundme ishin thjesht për mua dhe jo për atin e Erës. Kjo gjendje e nderë mua po më dukej e çuditshme. Luti nuk nguroi t’i ngrinte sytë drejt meje, një buzëqeshje e flashkët, e mekur, e thatë i ngeci në cep të buzëve dhe fërgëlloi. Me siguri lotët do t’i breshëronin nëpër faqe dhe do t’i mblidheshin në gropëzën e madhe të mjekrës. M’u bë se sytë e tij të shkruar ishin futur thellë në zgavra dhe një hije e errët i qe formuar rreth e qark, si re. Era plot ëndrra, Era e bukur, studentja e mirë, vajza e mrekullueshme që të bënte menjëherë për vete. Nuk e pashë njëherë të mos i gëzohej edhe gjërave më të imta dhe të padukshme të jetës, por që e rrëmbejnë atë, i japin flatra, e tejkalojnë, ose e ndëshkojnë keq. Një studente si Era! Përplot ëndrra, gjithnjë mes një atmosfere të gëzuar, e veshur thjesht, që bënte përshtypje sapo e shihje, që shpesh i pëlqente të rrinte vetëm, që e kapte veten duke u menduar gjatë dhe trazonte mendimet duke i mbajtur sytë ulur… Eraaaa! Pse Eraaaa!…
Luti po më shihte pa shprehje. I rënduar, si vdekja. Atë çast u ngrit, si të shmpihej. Erdhi dikush nga fqinjët. Shtëpia ziente nga pëshpërimat dhe heshtja frynte me një ngut të azdisur. Shtëpia e tij e madhe, në dy kate, të cilën e kisha ndonjëherë edhe si shtëpinë time, po më dukej e huaj dhe e largët. Mendja më rrinte tek e bija. Ngjallja bisedat me të, fytyrën e bardhë borë, dukej se një pigment bardhësie ishte me të tepër në lëkurën e saj, po kjo nuk ta largonte as bukurinë e shfrenuar, u jepte shprehje kryqëzimit të vështrimeve dhe ti mendoje menjëherë se ajo bëhej shumë e afërt menjëherë. Kishte një të ecur të këndshme, e gjatë, e hollë dhe këmbët i hidhte bukur, sikur do të kapeshin fshehtas me njëra-tjetrën. Vajzë që ëndërronte, dukej menjëherë, tërheqëse dhe djemtë ndiheshin mirë kur kuvendonin me të. Ç’do të kish ndodhur atje në atë dhomën e saj në katin e pestë? Mos ka marrë ndonjë lajm të hidhur? Ndonjë?… Vetëm fjalë të kota s’mund të thoshe, ndonëse mendimet, si fjalët, tërboheshin brenda për brenda me një vrull të paparë e që perceptohej lehtë. Kur fliste të shikonte në sy dhe të pyeste edhe për gjërat që dukeshin të parëndësishme. Po kur, kur? Kush të ketë qenë me të? M’u bë se po ia dëgjoja heshtjen e saj, po ëndrrën, ëndrrën e frikshme që ia kishte treguar së ëmës në telefon një natë më parë? Jo, Era nuk është hedhur vetë. Me siguri. E kam të pamundur të bindem… Erdhën edhe dy burra, miq të largët. U rridhnin lot vetvetiu. Luti ishte krejt i mpirë. Dhoma u mbush plot. Dhe dora ime nuk hiqej nga shpatullat e tij që dridheshin me një ngut të tmerrshëm dhe drithërima e pagojë t’i degdiste mendimet, sido që nuk e doje këtë gjë. Gjallë të mbajnë edhe fjalët. Fjalët që thua. Me gjuhën e perëndive. Ç’të thoshe? Ka plot fjalë të zgjuara që e ngushëllojnë njeriun. Mjafton që të mos thoshe «Si ndodhi?». Ose t’i mbaje sytë jashtë dritares e po të mundje pastaj të bisedoje me rrezet e diellit, me ajrin, me erën. Erën? E si mund të bisedoje me Erën?  Me hënën, fjala vjen, edhe mundje…  
Më vinte në mendje kur rrija me Lutin dhe flisnim atje pranë vreshtit të tij, ose ullinjve që i kishte mbjellë në rreshta të përsosur dhe prodhimin e kishte marrë në krye të vitit. E kisha qejf atë vend të bryllët. Jetë e bukur bëhet këtu, Lut! E di, vëlla, bukuri e madhe fort. E pse? Varfëri e rëndë, mik. Po më tepër varfëri në shpirt. Sikur nuk e duam më njëri-tjetrin. Varfëri me rroba të reja. Nuk e do njeri fshatin. Nuk e do njeri punën. Ja, edhe fëmijët e mi nuk e duan! Gjithë ky investim ikën për dhjamë qeni. Ua lexoj mendimet edhe djalit, edhe vajzës. Në erë nuk e duan! Të flas me zemër në dorë. Pastaj dembelizëm i llahtarshëm. Nuk e ha njeri punën. Dembelizëm me brirë. Dhe uria endet mbi krye. Se s’ka lekë. Muzikë, tallava, internet, filma, telefona të magjishëm. Ja, rri me mua dhe ta shohësh. Vetëm një ditë rri dhe do t’ia dëgjosh krismën. Rrugët janë shtruar me asfalt, s’ke ç’thua, makinat janë gati të të hidhen mbi kokë. Njerëzit të paktën janë të veshur e të ngjeshur. Rroftë Gabi dhe rrobat e lira! Dhe gjen ç’të duash! Por, a mjafton kjo? Fshati, domethënë serrat, vreshti, ullinjtë, bagëtia duan punë. Punë skllavëruese. Kurse,… ç’të të them, atje matanë, gjen edhe nga ata që s’kanë çfarë të shtrojnë për të ngrënë. Kanë mbetur pleq. Fëmijët kanë ikur, kanë marrë arratinë, të pikon zemra… Dhe kur them kështu, të jesh i bindur se s’kanë vërtet. Vetëm kur u çojnë në shtëpi… Shteti, jo, ç’ne! Ç’punë ka shteti? Po edhe në telefon me fëmijët nuk para flasin. Se telefoni do karikuar. Energji elektrike s’ka. S’ka se i ka prerë shteti. Shteti që ulërin do bëjmë shtet! Dhe fshati ngre supet dhe krihet. Prit kur të dëgjosh të pabërën! Ia kam frikën. E ndiej, mik, e ndiej se shpirti i njeriut është thërrmuar nëpër duar… Ç’ka ndodhur, Lut? Ai më pa thellë në sy. Qeshi paksa dhe shfryu. Ka mbaruar gjithçka, mik! Punë bëhet, nuk them, por me familje. Sepse ata që i ka vënë poshtë e keqja, aha, s’ka muzikë që i bën për vete. Janë ftohur! Duket se kanë mbetur vetëm ëndrrat. Po edhe ato të uruara kanë marrë arratinë. Ty s’të besohet. Pikë pasioni nuk gjen. Zvarrë. Dhe ti e di më mirë ç’do të thotë kjo. Toka të papunuara. Fëmijët në arrati. Dhe… në darkë, besoje, nuk ke fuqi as të hash një çapë bukë…
Njerëzit hynin e dilnin nga dhoma e pritjes. Këmbët zvarrë. Përshëndetje të ftohta. Fjalë si nëpër dhëmbë. Një ndjesi delikate e drithëruese të mbante mbështjellë me një mjegull mendimi dhe re të hedhura si akuarel. Rrezet e një ëndrre të largët vinin e përplaseshin në brigjet e mendimeve të tua. U dëgjoja të gjithëve frymëmarrjen. Hyri dikush. Një burrë i shkurtër. U përkul mbi Lutin dhe ia rrahu shpatullat fort. Dhe u ul përballë meje. E njoha. Sigurisht që e njoha. Atë e njihnin thuajse të gjithë. Gërrici pak fytin dhe zëri i trashë ra mbi mort. Dëgjoheshin fjalë të thata në korridor, fjalë që mbeteshin pa përgjigje. Ishte një rast për ta deklaruar veten. Dhe i sapoardhuri nuk e fshihte këtë gjë. Kish zemër të madhe, thoshin për të, aq sa të merrte më qafë. Dhe i linte të gjitha punët bosh. Mjaftonte një zë dhe të gjendej pranë. Duhet se nganjëherë i shpikte gjërat si duhet. Dhe në errësirë ishte i vetmi, luante për mrekulli pa drita. Mbaje veten! tha. Ndodhin këto gjëra! E ç’qenka jeta? Një rrymë drite të shtynte të kapërtheheshe edhe me mendimet e tua. Një mistikë tjetër. Fatalitet? Mohim? Kjo që kish ndodhur dukej vërtet e frikshme? Shpatullat e Lutit fërgëlluan si me tërbim. Edhe ai endej midis ëndrrës dhe një realiteti të rënduar gjer në zgrip. Tani edhe ky që erdhi mungonte. Ia ndien erën. Ia kisha frikën broçkullisjeve të tij.  Dhe kthehej në vemje, në sëmundje që ta bënte mendjen ujem, me një fshehtësi si të dërguar kushedi prej ku, enkas ose për ta shëruar plagën, ose për ta malcuar më keq atë. M’u duk se s’do të ngutej dhe do përfitonte nga ngadalësia e hapave të ngushëllimit. Tani mund të mendoje se të gjithë ne në atë dhomë kishim dalë në breg të një errësire ngushëlluese. Të presësh me padurim këtë njeri që ne e dinim se do të vinte si kosëtari pas të vjelash. Pse jo edhe si errësira? I pëlqen vdekja këtij? U bëra gati të ngrihesha, por dora e Lutit më shtrëngoi fort. E mora vesh, gjëmoi dhoma. Më erdhi keq sa s’ka! E keqja! Sa dëgjova lajmin më theri në shpirt! Erdha! Ngushëllime miku im! E tmerrshme! Po ç’t’i bësh? Jeta! Pastaj edhe ai dukej se po jepte shpirt. Rrethanat kanë rëndësi, apo jo?! Nuk thonë kot: tri ditë e në dhè, por ama me moshë! Vajzë e re, e brishtë. Një… Nuk e di… Po pse? Pse?… Dhe ta mendosh që këto kohë kur ende s’po miratojmë dot Vetingun! Edhe protesta mungonte!… Mjaft! Lërini këto! Luti kishte ngritur kokën dhe po dridhej i gjithi. E ula në vendin e tij dhe prita duke u mbushur me frymë në zor të patreguar. Ishte e tepërt për të. Pse duhet të vinte shkurtabiqi zëtrashë deri këtu, kaq larg!? Pse? S’di të them, por dëshirën e tij të papërmbajtur për të folur e kam ende para syve. Dëshirë patologjike, e marrë. Dhe Luti që u bë bishë. Halli i tij e kapërcente gjithçka…
Atë çast erdhën dy burra dhe u tokën me Lutin. Pas tyre hyri dhe një djalë i gjatë, i veshur thjesht. Lotët ia kishin veshur sytë e kaltër.  E pashë me vëmendje. Luti nuk i ngriti sytë. Shikonte si në tym. Djali belbëzoi diçka dhe kërkoi sytë e mi. E ndjeva peshën e tyre. Më bëri shenjë dhe dola pas tij. Mora pak frymë në korridor. Ç’ka ndodhur djalë? Mendova se mund t’i thosha dy fjalë juve… Po? Për Erën… Diçka e tmerrshme. Ishte në ballkon dhe krejt papritur ka rënë. Po?… Ka rënë te këmbë tona. U mblodhën gjithë studentët. E çuam në spital, por kot. Ajo vdiq në duart tona! Sytë e saj më panë thellë dhe fryma e fundit… O Zot!… Nuk mund të ndahesha prej saj në ato momente. Ndaj erdha. Kanë ardhur të gjithë studentët e grupit të saj. Po ç’vlerë ka?… Ajo e humbi jetën. Kaq e papritur, kaq e pamundur për të ndodhur…
Dhe atë çast dëgjova zërin e trashë brenda që po gjëmonte, ndonëse e besoj, që fliste ngadalë, për jetën e bukur të fshatit, për punën e madhe të qeverisë dhe për realizimet e mëdha… I kërkova ndjesë djalit dhe hyra brenda. Luti mbante kokën me duar… Një imazh tjetër, një ëndërr që sfidon vdekjen dhe ndalimin e papërmbajtur të atij zëri që nuk linte të qetë edhe vdekjen. I dridhej buza. Pak i kërrusur, hante veten me dhëmbë dhe dridhej fort nën shpatulla. Burri i shkurtër u largua. Ecte e sikur më kërkonte sytë dhe mua më bëhej se do të thërriste me zërin e fortë. Dikush e tërhoqi jashtë. Erë! Erë… bija ime!… Dritarja e hapur sillte një ajër të lagësht. Burrat mbusheshin me frymë. Po vinte ora të ngriheshim që të kryenim ritualin e fundit. Erë! Rënkoi sërish Luti. Studentët prisnin jashtë. Luti u fut në dhomën e grave, u përkul mbi arkëmort dhe një britmë e thellë ushtoi mbytur nëpër dhomë. Erë!… M’u duk sikur ajo u ngrit në këmbë, veshur me të bardha dhe e përqafoi të atin, duke u rrotulluar të dy në një përqafim mjegulle…
 
Shkurt, 2017

HAKMARRJA E SHËN VLASHIT

by

Nga cikli «Apostuj të dashuruar»/

1-xhevair-lleshi-zyre

Ese nga Xhevair Lleshi/

 Vdiq? Vërtet? Ç’thua more derdimen! Nga nepërka? Iu hodh me egërsi mbi gjoksin e hapur! E çë… ç’domethënë kjo? A nuk e pret kryq vendin ku ajo monstër e kafshoi? A nuk ia thithët gjakun? Kjo-ë-shtë-e-tmerr-shme! Me sa duket nuk e kuptoni fare ç’ka ndodhur! Më duket se kisha ngrirë. Vdiq, studenti nga një fshat i Elbasanit, Myrto Zela, i vitit të parë, në ditën e parë të luftës së shpallur kundër fesë, duke shkulur gurin e parë të kishës në manastirin e bekuar të Shën Vlashit. Ne përshkonim rrugën me pluhur me një makinë të zbuluar drejt manastirit. Këndonim. Lëkundeshim sa andej-këndej dhe sërish i shtronim në dru fjalët e këngëve revolucionare. Flamuri i kuq mbi ZIS-in e hapur tundej si çdo flamur në erë. Te sheshi i manastirit, teksa ZIS-i po rrotullohej me shpejtësi të vogël unë u hodha nga spondi dhe «fluturova» mbi barin e njomë. Ishte fillim qershori. Provimet ende s’kishin filluar. Sa e pashë Myrvete Kasëmin që po kalonte aty, u çudita dhe e ndjeva se duhej ta takoja. Dhe ashtu bëra. Ajo, si gjithnjë, «u tremb» nga e papritura. Vëllaçko? Ç’kemi? Kur paske ardhur? Ja, i tregova, kemi ardhur, do ta shembim! Ju? Na thanë se do ta shembë ushtria! Ç’ne! Do ta shembin studentët dhe ata të shkollave të mesme të Durrësit… Myrvetin dikush e thirri dhe ajo iku. S’u duk më. Aksident që ditën e parë. Kishim ardhur të mbushur me një moto të madhe dhe e gjitha u kthye në rëndomësi, në fatalitet. S’dinim ç’të bënim. Ata, më të vegjlit, domethënë dy ose tre vjeç më të vegjël se ne, ia kishin therur vrapit përmes rrugëve me tym që ndërthureshin plot udhëkryqe drejt Durrësit, ish-kënetës dhe detit. ZIS-i i flamosur se ku qe fshehur, s’u mor vesh. Ndoshta ia kishte mbathur drejt spitalit me djaloshin e vdekur, me Myrton e shkretë, «dëshmorin e parë të luftës kundër fesë».  Ne na mbeti në prehër dhimbja dhe s’dinim ç’të bënim me të. E shtynim tutje ajo nuk largohej, e afronim dukej sikur na hidhej në fyt. Dhimbja na përfshiu me shpejtësi skëterrë. Pastaj, pas pak, rreth e qark manastirit vumë re që sorollatej e lirë. Dhe ky i fundit, manastiri i famshëm që shëronte sëmundje dhe shpëtonte të kërbunjurit e kësaj jete, u fut në vorbullën e një rrëmuje që s’kishte zot ta merrte vesh.  Do të donim të na rrëmbente në krahë, por nuk ndodhi asgjë. Besonim se mund të shfaqej së shpejti në rrugën me pluhur nepërka e gjëmës. Pedagogët edhe ata qenë fshehur. S’u mor vesh kurrë pse ndodhi ashtu. S’mund të dënohej njeri në atë kohë në Shq­ipërinë tonë socialiste për urdhra e për iniciativa revolucionare. Përkundrazi! Ai që hodhi kazmën e parë mbi manastir gjeti vdekjen! Ai po, mund të ndëshkohej rëndë: për atë që nuk bëri dot, për atë që nuk arriti ta çonte deri në fund. Vdekje qesharake… A duroheshin këto? E ndieja se «kandidatët» studentë duhet të rrinin sipër livadhit dhe mbanin shënime. Asnjëherë nuk ndodhte të mbanin shënime në leksion, kurse në kohën e lirë blloqet e tyre të kuq mbusheshin plot me shënime me stilolapsat e kuq! O tmerr! Një korrespondent vullnetar nga të fshatit s’di nga doli mes nesh. Vdiq? Pyeti. Vdiq, i tha një shoku im afër. Askujt nuk ia mban të shkojë te muri për ta prishur. Ja, i shikon kazmat e gurit si prehen mbi bar e tym? Ato flasin më shumë se njerëzit. Dikush qe ngjitur në kambanore dhe u dëgjua tingulli i fortë i kambanës. Vetëm dy herë dhe reshti. As u kujtua njeri të shihte andej. Pse nuk vazhdon aksioni? – pyeti korrespondenti vullnetar, nga Shënavlashi, besoj. Nuk e dimë. Ne nuk folëm por ngritëm supet. Policia? S’ka ardhur kryetari i Degës? Si? Ne u drodhëm. I pëshpërita shokut pranë dhe ai uli kokën. Mirë e ke, duhet të zhdukemi. Se, dëshmitar na duhet të jemi, ajo na mungon. Ikim. E pëshpëritëm, e menduam, por askush, vinim re, nuk po lëvizte. Megjithatë i pari mbërriti  sekretari i parë i rinisë. I njohur, kaçurrels, bardhosh (emrin më duket se Bardhosh e kishte!), i qeshur me një nur të zi mbi plagët e buzëqeshjes, hyri mes nesh. Kjo është thirrje e partisë, duhet të hidhemi në sulm. Të rrëmbejmë kazmat dhe ta shembim. Ai rrinte drejt, hell, dhe sikur i këngëzonte fjalët me përtim. Ku janë profesorët? Pyeti ai i tmerruar. Tani vijnë shokët e komitetit të partisë. Më duket se paskeni ardhur të shkrehur fare! Sekretari i gjorë rrëmbeu kazmën e gurit me çek të gjatë dhe u turr nga kisha. O-bo-bo! Bërtiti. Nepërka!…
Humbi nëpër studentët e frikësuar. Profesori i fundit i gjeografisë, i miri Vasil Naço, doli si mënjanë dhe dyllë i verdhë i tha diçka nëpër dhëmbë sekretarit dhe vajti të ulej diku. Vura re se ai mezi priste të iknim ne të parët. Ia lexova qartë në sy, sido që nuk e jepte veten. Përfytyroja, duke parë lëvizjet e handakosura të njerëzve, të njohur e të panjohur, sikur po luanin një akt të një baleti klasik. Dukej sikur ne po shkruanim elegjinë tonë të pa menduar kurrë. Ndoshta një valle epike nga ato të veriut mund ta ngrinte diçka moralin. Unë dhe Rauf Tabaku vinim nga Berati, vendi i kishave dhe i xhamive, i shtëpive më të bukura në botë, i tragjedive shekspiriane dhe i lëngatës së madhe. Të dy u pamë në sy. Jo. Ne do të rrimë. Aq duan, e kupton. Ç’humbje e madhe! Të dy ne… As na i merrte mendja! M’u duk se tej në thellësi deti na solli një gjëmim të largët. Turp e marre. Teksa shkruaj kam përpara syve Bardhin dhe Vaso Papain. Vaso që nuk lë rast tragjedie pa e ngritur një përmendore fjalësh, nëpër shkallët e të cilave ngjiten dhe zbresin vetëm djem e vajza, studente apo shkollarë, sepse aty ecën me ritëm të përveçuar e mbrapshta dhe koha e mbaruar. Nëpër shkallë gremiset së pari vdekja, vdekja e Myrto Pelës, nga një fshat i thellë, emrin s’ia mbaj mend. Vdekja duhet të luajë në skenë një valle të çmendur plot duf e shkreptima, me krahë shqi­ponje dhe duke shkelur nëpër shkrepa Bjeshkësh të Namuna, e therur mbi barin alpin. Nëpër ato shkallë, duke ardhur rrotull manastirit të Shën Vlashit humbi edhe korrespondenti vullnetar, u tremb komunisti sekretar i parë i rinisë, që mbante emrin Bardhosh dhe një mbiemër me siguri e kishte. I mbahej paksa goja dhe ia ngjitën menjëherë: gagaçi! Kurrë nuk më ra ndërmend…

Po, më kujtohet, në Tiranë kur bezdia thyente këmbën, por të përthyhej kaq keq këmba në ditën e parë të aksionit, tashmë të mbetur pezull në ajër që në çastin kur Myrto Pela ra i vdekur në tokë. As korrespondenti vullnetar nuk shkroi dot një rresht për vdekjen e tij, kurse shpifja ishte vërtet elegante, një gënjeshtër me brirë, se kisha e Shën Vlashit ishte prishur nga rinia heroike. Nuk më është hequr nga mendja kurrë ky fakt. As sytë e përlotur të profesor Naços s’mund t’i harroj. Aty mund të luhet partitura makabre dhe e mullosur e tmerrit makbetian që na përfshiu atë mëngjes të gjithëve. Ata që kanë qenë aty e dinë. Dhe të thuash të vërtetën ajo ditë «heroike» u mbyll vërtet stoikisht, duke u mbajtur gjallë nga këmbët e drobitura, me një shpirt të lodhur. «Nuk pati asnjë hollësi, shkruante korrespondenti vullnetar, sepse prej kohësh kisha mezi priste të shembej!» Kësaj i thonë hollësi gazetareske, gjetje e bukur!? Askujt tjetër, përveç atij djali të trembur s’mund t’i shkonte nëpër mend kjo që shkruante. Më ra në sy drita e mekur në sytë e mikut tim Rauf Tabakut, që më përmendi mëngjesin gala, sikur të ishte një shfaqje në Opera. Luhej një vals atje, më duket nga të Shtrausit, për t’u hequr me shpejtësi nga skena. Para se të niseshim ishin menduar edhe detajet. Ne do të vinim çdo ditë në Shënavlash, kështu ishte menduar. Do të punonim e do të hanim drekën e marrë me vete. Por gjithçka u prish. Nuk pati aksion. Ne prisnim si mjaft të tjerë. Pastaj ikëm duke marrë këmbët në krahë, të paktën deri te stacioni më i afërt i trenit në Sukth. Te vila e Zogut, ku flinin zyrat e drejtorisë së NB. Një nga shoqet tona, Myrvetin nuk e pashë më, veç asaj flakërime, më pëshpëriti diçka dhe u pengua papritur. E mbajta fort. Faleminderit. Ditë ters, belbëzoi. Dhe me diell, pale! Pata një ndjesi të çuditshme, një lloj turbullimi. Mbaroi dhe aksioni ynë, thashë. Sa e filluam dhe u tret. Shoqja ime, mbështetur tek unë, më tha se s’mund të na linin kaq kot, sa të mos e festonim suksesin tonë të madh! Ironi therëse, ashtu e hollë, fine. Shoqja, e cila bënte sikur nuk ecte dot, dukej me një fytyrë prej ajri. E çiltër dhe e ngrohtë. Shikonte larg, pëshpëriste diçka të harruar dhe mbahej krejt e pavëmendshme. Lodhja ose më mirë rraskapitja prej atij mëngjesi ishte vulosur në fytyrën e saj. Peizazhi i asaj paradrekeje nuk ishte ky që njohim sot, sepse gjithçka e ka afruar autostrada, ndonëse pa ndonjë farë arti. Kurse atëherë, në vitin 1968, ishte vërtet sfilitje të kaloje andej, që mund ta tregoje më pas si një sëmundje lënguese, që teksa shikoje Marjetën edhe e dëshiroje, dhe këtu s’ke pse çuditesh. Mos u trembe Marjeta? Më duket se ke temperaturë. S’di as vetë se si më hipi një damar evgjiti, m’u përzjenë krenari e marrëzi së bashku, asaj nuk i kujtohej mëngjesi dhe mua më erdhi ta shtyja tej e pastaj të tallesha, sepse ajo më lëvrinte në majë të gjuhës. Nuk po të kujtohet Myrto Pela? As nepërka? As vdekja? Ç’thua? Do të lë këtu në mes të kësaj fushe gjersa të vijnë mendtë dhe hajt të të gjejnë! Mendimi më përshkoi si rrymë dhe unë menjëherë u dorëzova, pa kurrfarë ndjesie. Çudi, meqë asaj i erdhi mendja shpejt nuk e mora për lajthitje. Në mesin e studentëve ndodhin gjëra edhe më të mëdha, të çuditshme po se po. Lajthitja është më e pakta…

E gjetëm stacionin e trenit pas nja dy orësh. Të vinte keq kur i shihje vajzat të çjerra nga këmbët. Kurse treni erdhi shpejt. Sapo u bëmë të gjithë bashkë në vagonin e gjatë, na erdhën pranë mbrëmjet e harruara, por përfytyrimi mbeti pas, sepse dielli i fortë të përfshinte në tjetër energji që ndizte me flakë drita­ret e vagonit. Marjeta dhe jo vetëm ajo u mbështetën në pezule dhe po i mbanin kokat jashtë me flokët që ua merrte era. Një pamje vërtet emocionuese. Zërat e ngritur më tepër se e zakonshmja bënin përshtypje dhe njerëzit kthenin kokat pas dhe anash. Kushedi, mendoja, mund të zëmë ndonjë punë me këto prishjet e kishave e të xhamive. Si në ethe. Se atje me siguri donin ndonjë që të njihte arkeologjinë, ose edhe fushat, malet, grykat. Ndoshta mund të kishim fat dhe na ecte. Isha futur në të thella, imagjinoja lëvizjen e skëterrshme dhe nuk më binin në mendje pasojat. Madje po më bëhej e gjithë kjo shfaqje makabre me një ritëm të llahtarshëm, me mizanskena allasoj, me një atmosferë të përçudnshme. Kush jeni ju, që dashkeni këtë lloj pune? Nuk iu përgjigja zërit të brendshëm. Nuk do të na lejonin të merreshim me shembje kishash dhe objektesh të tjera kulti? Ndoshta thjeshtonim edhe kohën. Domethënë të shkonim dhe të vinim, vetëm sa për t’i parë, se kishat apo xhamitë i prishnin korrespondentët vullnetarë dhe sekretarët e paepur të rinisë. Më doli para syve Myrto Pela dhe u drodha. Më dha një ditë një arançatë, mbaje më tha, sot e kam festë, këmbyem unazat, ah, ajo është e ekonomikut, erë, më duket dhe engjëll… Tunda kokën dhe m’u krijua një pështjellim, aq e gjallë ishte figura. E mbante në duar unazën e tij të thjeshtë, hiq e vër nga gishti i mesit të dorës së majtë, duket që s’ishte mësuar. Ia pranova arançatën me shije pjepri dhe po lëvizja edhe unë gishtërinjtë. Kishe rënë brenda Myrto? Ai qeshi duke hapur fytyrën e bardhë dhe që atë çast më dhuroi një kënaqësi të veçantë… Po, po, brenda që ç’ke me të… Të paktën kur të largohemi nga Tirana do të jemi bashkë dhe kjo me siguri që do të jetë një mbrojtje e madhe. Nga se? Epo ne brinjë zogu kemi, ushtër, të njomë, thyhemi lehtë ndaj dhe mbajmë njëri-tjetrin. Ku e ke të fejuarën? – e pyeta. Iku me nënën time dhe do blinin diçka. Vërtet? Ai qeshi. Është e mahnitshme Marga! Mbeta gojëhapur. E njihja Margën, zeshkanen e ekonomikut. E njihnin edhe të tjerë. U drodha. Mos është edhe ajo në tren? I bëra gjërat lëmsh. Këtu në vagon s’bie asnjë kambanë! S’ka alarm këtu. Rrëmujë, vetëm rrëmujë. Askush nuk e çan kokën. Dëshiroja që përfytyrimi im të rrinte dhe ca, se sigurisht që përfytyrimet ikin lehtë, po le të rrinte edhe ca meqë m’u kujtua ajo skenë e bukur, megjithëse më mundonte një ndjenjë e paarsyeshme dhe pyesja veten, mos po e tregoja sheshit që isha thjesht një egoist? Befas u tremba. Marjeta erdhi pranë meje. Pa shikoje si më është bërë koka? Unë pashë një gëmushë të harlisur që s’merrej vesh as fytyra dhe kurrgjë tjetër. U bëra gati mos së andejmi mund të dilte papritur fytyra dhe prita gjithnjë në heshtje. Por ama brenda meje ishte edhe Myrto Pela. Zbulohu Marjeta, largoji flokët. Ke aparat ti? Jo. Aparat ka vetëm Çeliku. S’e dija. Çeliku? Ai syshtrembri? E, ai, ai! Sa i ëmbël që është, do vete ta gjej. Fytyra e Myrtos brenda meje këtë radhë m’u shfaq e rreptë. Do ta gjej, tha dhe do ta sjell para teje! Ç’lidhje ka me mua? Fytyra e tij dhe ai vetë po bëheshin nervozë. Nuk e mbante vendi nganjëherë, ngrihej e ulej brenda një çasti të vetëm, bënte gjeste të çuditshme. Myrto Pela nuk binte në sy, por hera-herës shfaqej papritur ndryshe nga ditët e tjera dhe të linte pa frymë, qeshte sa mekej, pastaj befas zymtohej. Ta them hapur fare: si moti në prill. Pastaj lëviza nga vendi aty në ndenjësen e gjerë të vagonit. Ku ta kenë lënë? Ndoshta në morg. Kërkova me sy profesor Vasilin dhe meqë nuk e pashë mendova se do të ketë shkuar në morg. Po ne? Balli m’u mbush me djersë të ftohta. Kjo ishte shenjë e tronditjes së madhe. Ai djalë kishte provuar dashurinë dhe e kishte të sigurtë parajsën, kishte njohur artin e saj, pat provuar shijen e asaj ndjenje të hollë të shpirtit të lartësuar, nën efektin e një muzike hyjnore, pa të cilën jeta jonë vetëm fizike do të kthehej në një vulgaritet pa anë e kufi. Myrto Pela me dashurinë e përjetuar e bëri jetën e tij më të lehtë e më të bukur, mendova, ndërsa fytyra e tij po më shfaqej e merakosur. Ata, të tjerët rrotull nesh, ndjejnë ndoshta zilinë e pakuptueshme për studentët. Herë të tjera më bëhet se ata ndjejnë dhe kënaqësinë që ata pranë nesh dhe ne aty afër tyre. Kjo kohë që jetojmë është vrasëse, mendova dhe një fije djegësirë e keqe më kaloi në trup e në shpirt. Do ta donim dhe ëndërronim që ajo të mos ishte kurrë vrasëse, por e bukur si dashuria e Myrtos…

Më duket vetja i lodhur me kohët e jetuara dhe s’di pse sot mendoj për atë ditë, por sidomos edhe për jetën e atij djali që iku rrëmbyeshëm dhe u harrua menjëherë, tronditshim, me një dhimbje të egër që vazhdimisht na djeg e na djeg. Ndihem i lodhur me kohët dhe për më keq edhe me kohën që jetojmë. Vërtet kjo nuk shemb kisha e xhami, por ka hedhur përtokë si pa pikë vlere njeriun. Pale shpirtin e tij. E ka dreqosur krejt! Unë nuk shkruaj kujtime, boll janë ato që shkarrashkruhen gjithandej. Mirëpo askush nuk e vë gishtin mbi plagën ku vërtet dhemb. Bëja qejfin, shefit… Shemb shtëpi me tritol… Vidh, gënje dhe mashtro me art! Ulërima më e keqe që më zënë veshët dhe, ndërkaq, gjithnjë më del para syve fytyra e dashuruar e shokut tonë, që humbi jetën sa ceku gurin e kishës, ditën e parë të mallkuar, duke mbetur dëshmor i askujt. Në kohë të këqija, s’di ku të fshihesh. Ndoshta prandaj dhe ikim. Ikim nga sytë këmbët. Mbase dhe Myrto do të kishte ikur, ose fëmijët e tij e të Margës. Nostalgjia për atë njeri, sidomos për ne që e kemi njohur, është shumë e dhimbshme. Dhe pastaj, Marga… Përpiqem ta mbaj veten. E shoh gati përditë në rrugën time, të plakur e të kërrusur por që ende e ruan bukurinë mbi fytyrën paksa të zeshkët. E di që mbeti vejushë (për të qeshur!) e një fejese, ndërsa miku ynë e humbi jetën aq kot dhe aq thekshëm. Nxitoj se nuk di ç’t’i them më. Nxjerr një faleminderit dhe largohem, s’di as vet për ku. Sa për t’u përfshirë në turmë, e cila e asgjëson personalitetin. Kap veten nga krahët që të mos iki më larg se ç’duhet. Më dhimbset lëkura ime. Thjesht egoizëm dhe kaq. Ankth. Dhe fytyra e Myrtos më vjen sërish e ngrohtë, e fisme, e lodhur. Më duket se do të jetë ende atje, në morg… Amen!

 

Tiranë, 04.09.2016