Archives for January 2013

TONY NOJ PRENDUSHI, PAQE DHE DASHURI NË SHKODËR

January 31, 2013 by dgreca

Ne Foto: Tony Prendushi me Motart e Kuvendit “Nene Tereza”, Shkoder -tetor 2012/

Po shkëpusim nga arkivi i Diellit, përcjelljen që i patëm bërë botimit të librit ” Paqe dhe dashuni” të autorit Tony Noj Prendushi, kur ai doli nga botimi:” Nuk është vetëm titulli, as ballina e librit dhe ai pëllumbi i bardhe, që ka hapur krahët në krye të ballinës, që përcjellin paqe, dashuri e shpresë, por në tërësinë e vet, i gjithë libri “Paqe dhe dashuni” i bashkatdhetarit tonë me banim në Santa Rosa, California, Tony Noj Prendushi, mbizoterohet nga këto mesazhe.Edhe kur përshkruan rrugën e ferrit, siç ishte ajo e diktaturës komuniste, ku edhe ai vetë u vu në shënjestër, Tony nuk shpërthen në urrejtje, ai vetëm informon, duke ruajtur masën e rrëfimit. Libri i tij është edhe një dëshmi për kohën absurde të instalimit të diktaturës komuniste. “Paqe dhe dashuni” i përkushtohet “Te lumnuemes Nanë Tereza e Kalkutës dhe Robert H. Frowick, ambasador i paqes”. Autori i librit ka arritur që rrëfimin ta fus ne rezonancë me lexuesin. Duke shfletuar faqet e librit, nga faqja e pare deri tek e fundit, e 199-ta, përfshi dhe korrespodencën dhe fotografitë qe i bëjnë me te prekshme kujtimet e jetës se tij, të imponon natyrshëm emocione te fuqishme. Lexuesi kalon nga një gjendje emocionale në tjetrën. Fillimisht Tony na merr për dore dhe na çon në Shkodrën Loce, ku njihemi me familjen e tij, jo e pasun, por punëtore, ishin katër vëllezër dhe një motër: Pali, Marku, Ndoj, Pjetri dhe Marija ma e vogla.”…

Shpirti i mërguar i intelektualit Tony Noj Prendushi, për dekada të tëra rënkoi nga malli dhe dashuri për qytetin, ku lindi, por kthimi i ishte ndaluar. Pas rrëzimit të diktaturës komuniste ai shkoi dhe u cmall. Jo vetëm kaq, por edhe ndihmoi me të gjitha mundësitë e tij, dërgoi ndihma, veshje dhe pajisje për spitalet. Dikur coi dhe një symbol, që e ruante për më shumë se një gjysëm shekulli, Flamurin kuq e zi që kishte udhëhequr rininë nacionaliste shkodrane në demonstratën e 27 korrikut 1943, në Shkodër. Flamurin ia dhuroi Muzeut historik të Shkodrës. Drejtori, Fatmir Juka, e falenderoi publikisht, duke ia dhënë mirënjohjen me një dëshmi zyrtare.

Ishte pikërisht Shkodra loce ajo që e ftoi sërish atë që të ishte mysafir në shtëpinë e vet, në qytetin e lindjes, në kuadër të 100 vjetorit të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë për të promovuar librin “Paqe dhe dashuni”.

Sapo mbërriti në qytetin e tij të dashur, z. Prendushi ishte mysafir në disa nga qendrat kryesore të qytetit, përfshirë ato fetare dhe shtetërore. Një takim plot mbresa ishte ai që u zhvillua në zyrën e klerit Muhamedan, ku u takua me Imam Muhamet Sytari. Biseda përcolli mesazhe paqeje dhe dashurie. Më pas shkoi për vizita kortezie dhe biseda me përfaqësues të Arqipeshkëvisë katolike, me Fretnit Fraceskanë, me murgeshat e Misionit të Nënë Terezës etj. Ende i ka të forta emocionet dhe vlerësimet maksimale për punën dhe shërbimin e jashtzakonshëm humanitarë të Murgeshave, të cilat përkujdesen aq shumë për të sëmurët, të pamundërit fizkisht apo mendërisht.

Një takim mes miqësh ishte edhe ai që u zhvillua në zyrat e Këshillit të Qarkut Shkodër, ku z. Prendushi u prit nga Kryetari Maxhit Cungu. Biseda u zhvillua rreth Shkodrës, zhvillimeve të saj, problemeve dhe më pas u kalua tek vizita e autorit dhe promovimit të librit ”Paqë dhe Dashuni”. Z. Cungu sugjeroi që promovimi të bëhej në një qendër të njohur të kulturës së qytetit, sic ishte biblioteka.

Takimi me drejtorin e bibliotekës së qytetit, z. Gjovalin Cuni, i ka lënë mbresa z. Prendushi. Ai u tregua i gatshëm që në mjediset e bibliotekës, të organizohej promovimi i librit dhe një ekspozitë me fotografi nga aktiviteti i z. Prendushi, pasqyruar edhe në libër, si dhe një sallë për organizimin e një koktejli për pjesmarrësit në promovim.

Një grup intelektualësh të qytetit, u treguan të gatshëm për të kontribuar në këtë veprimtari. Ndër ta përmendim Prof. Hasan Leka, Prof. dr. Ahmet Osja, Luk Shestani, si dhe Armando, djali i Marjanës, mbesës të Nojit. U përgatit programi, u dërguan ftesat, ndihmuan Televizionet dhe Radio Marija.

Ndërkohë që Tony Noj Prendushi kreu edhe vizita në Tiranë, takoi e falenderoi miq që po ndihmonin në ekpsozimin dhe përhapjen e librit. Miku i tij, Ridvan Bushati, nipi i Mustafa Bushatit, e shoqëroi me makinën e tij kudo që shkoi. Në Tiranë u takua me Arqipeshkvin e Dioqezit Durrës-Tiranë dhe gjithë Shqipërisë, Imzot Rrok Mirdita, me të cilin ka njohje të hershme, që në rini.

Një grup mjekësh, që Tony i pat ftuar për specializim në Santa Rosa, në shenjë falenderimi, shtruan një drekë. Një pjesë e tyre në ditën e promovimit të librit në Shkodër ishin të pranishëm.

Shkodra ishte zbukuruar hijshëm për 100 vjetorin e lindjes së Nënë Terezës, për festën e madhe të 100 vjetorit të shpalljes së pavarësisë. Tony u cmall me të, edhe pse malli mbetet i përhershëm. Mbresa të jashtzakonshme i la atij edhe Festa e Zojës së Shkodrës, që shkodranët katolikë e festojnë për cdo vit. Pikërisht në atë atmosferë festive u bë edhe promovimi i librit “Paqe dhe dashuni”.

Promovimi u organizua në Bibliotekën e qytetit”Marin Barleti”, me 13 tetor të vitit që shkoi.Pjesmarrësit u pritën nga autori i librit, Tony Noj Prendushi. Takimin promovues e hapi Prof. Hasan Leka dhe më pas folën disa nga pjesmarërsit, si: Kryetari i Këshillit të Qarkut, Maxhid Cungu, Prof. Dr. Ahmet Osja, Përfaqësuesi i Argjipeshkëvisë të Shkodrës, Gjovalin Suka, Tanush Mulleti, ardhur nga Tirana, si dhe meshtari i persekutuar në burgjet komuniste, Dom Gjergj Simoni.

Të gjithë thanë fjalë shumë të mira për librin dhe autorin Tony Noj Prendushi. Prof. Dr. Ahmet Osja, ndër të tjera tha” Cildo që gjendet para librit”Paqë dhe Dashuni”, me autor Tony Noj Prendushi, do të ketë privilegjin të informohet në nivel të lartë për më shumë cfar ka ndodhë për 70 vjet në vendin tonë.Autori me vullnet , kopetencë e vërtetësi të lartë, ofron sot para lexuesit këtë vepër si thirrje për t’u informuar për shumë cfar ka rënduar në ndërgjegjen e shumkujt.Autori i përkushtuar me dhimbje për të gjitha ato që jetoi në moshën e re në vendin e tij, ofron një material të rëndësishëm në veprimtarinë e tij për atdheun, në Europë dhe në Amerikë.Shkruan për shumë miq dhe shokë, gjatë kohës punoi me ta, u ndihmua nga ata për të bërë prezent gjithëcfarë iu bënë padrejtësisht bashkëvëllezërve shqiptarë në 100 vjetorin e pavarësisë, autori i afron lexuesit këtë libër të shkruar me kujdes, vërtetësi dhe dashuri, për vendin dhe njerëzit e mirë, që e duan dhe punojnë për vendin e tyre…”.

Gjatë promovimit pjesmarrësit patën mundësi që të ndiqnin pamje të filmuara , ku delegacioni amerikan me Tony Noj Prendushin , që për tre vite sollën ndihma të ndryshme, pajisje mjeksore për spitale, farna të ndryshme për bujqësinë, ushqime, ndihma për qendrat konviktore etj.

Autori i librit, në fjalën e tij falenderoi pjesmarrësit, folësit dhe organizatorët e këtij promovimi.

Pjesmarrësit në promovim ishin të shumtë. Autori ndjehet ngushtë se nuk mund t’i përmend të gjithë, por i falenderon të gjithë dhe vecon edhe pjesmarrjen e dy murgeshave nga Kuvendi Nana Terezë, po ashtu vecon ardhjen e Filip Guraziut, i cili në vitet 1991-92, ishte kryetar i Bashkisë së Shkodrës dhe i dha një ndihmë të jashtzakonshme Tony Noj Prendushit për shpërndarjen e ndihmave që i kishte sjellë nga larg; kishte aty në promovim shumë prej ish të përndjekurëve politik dhe familjet e tyre, Televizionet e Shkodrës që për dy ditë e trasmetuan ngjarjen për publikun.

Falenderim i vecantë shkon për ata që e ndihmuan pa u kursyer dhe e mirpritën; Imzot Rrok Mirdita, Hasan Leka, Ahmet Osja, Luk Shestani, Maxhid Cungu, Gjovalin Cuni, Rdvan Bushati, Filip Gurazezi dhe shumë të tjerë.

Libri është përgatitë edhe në gjuhën angleze dhe së shpejti do të dërgohet në shtypshkronjë.Autori ka sjelle në shtëpinë e tij në Santa Rosa rreth 500 libra.

Që të mos ju mungojë në bibliotekat tuaja libri mund të porositet tek Tony Noj Prendushi. Telefononi në :707-546-1718

***

Në libër ka shumë ngjarje interesante, Tony rrëfen aventurën e tij me këtë rast se si shkoi deri tek kazermat e batalionit “Skanderbeg”, por qe pa fat, batalioni ishte larguar. Me pas vijnë ngjarjet e fundit te luftës; dorëzimi i nacionalisteve me ligjet e rrejshme te komunisteve dhe burgosja apo pushkatimi i tyre. Po si rrjedh me tej jeta e Tony Prendushit, qe kaloi nga shkolla e fshatit ku jepte mësim, ne Normalen e Elbasanit, fyerjet e te rinjve komuniste: “Ju te veriut jeni reaksionar”, ikja nga shkolla, kalvari i gjate, dashuria me vajzën e zemrës, arratisja bashkë me të, liria ne Perëndim, aktiviteti humanitar ne ndihme te popullit shqiptar, miqësia me ambasadorin amerikan Robert H.Frowik, te gjitha këto do t’i gjeni tek libri i Tony Ndoj Prendushi “Paqe dhe dashuni”. Porositeni librin – Tel- 707- 546-1718.(D alip Greca)-Botoi Dielli-Janar 2013

NJË LIBËR ANEKDOTASH ME FUQI SHPREHËSE FIGURATIVE

January 31, 2013 by dgreca

NGA MUHAMET MJEKU/

Libri i fundit i Salih Zogianit ” Anekdota 5″, kushtuar mërgimtarëve, është ndryshe nga librat e tjerë të botuara në diasporën shqiptare. Ky zhanër i kësaj krijimtarie, të mbledhura nga të gjitha trojet tona shqiptare dhe nga shqiptarët që punojnë e jetojnë jashtë atdheut, lexohet dhe interpretohet me lehtësi të jashtëzakonshme. Anekdotat, mund të thuhet se janë kurorë e letërsisë gojore, të cilat me fuqinë e tyre interpretuese kanë përvetësuar masa të tëra (njerëzish) lexuesish.
***
Në vjeshtën e vjeme (2011) isha në Kosovë, pas katër vjetësh. Kjo ka qenë koha më e gjatë në jetën time jashtë atdheut. Nga dashuria për librin, pasi kisha vizituar disa prej librarive në Prishtinë, hyra edhe në atë “Dukagjini” për të parë botimet më të reja, të cilat nga Neë Yorku s’ kisha pasur mundësi t’ i ndiqja. Me keqardhje dua të theksoj se vetëm aty kuptova se kisha humbur kontaktin që dikur e kam pasur. Dhe, derisa po shfletoja disa nga veprat e autorëve shqiptarë dhe atyre të huaj, të përkthyera ose në origjinal, brenda këtij lokali hyri Sali Sogiani, emër i njohur për botimin librave me anekdota. Autorin e këtyre vëllimeve e njihja që nga vitet e 70-ta të shekullit XX dhe ky, me një zë të ulët, iu drejtua menaxheres së librarisë, duke e pyetur se edhe sa ekzemplarë të librit të tij të fundit kishin mbetur në vitrina?. Ajo sikur nxitoi t’ i thoshte se ishin shitur të gjithë. Kjo më tingëlloi disi habitshëm ngaqë, gjithandej nëpër Prishtinë, shitësit e librave flisnin për një rënie drastike të blerësve.
Nga libraria, së bashku me zotin Zogiani, dolëm për një kafe. Pasi u ulem në kafenen “Ring”, që ndodhet në qendër të kryeqytetit, ai m’ u lut që për pak kohë të mos mërzitesha, derisa të më sillte librin e tij ” 999 Anekdota”. Kjo ishte një dhuratë befasuese dhe shumë e dëshiruar për mua, sepse jam rritur në ambientin ku ky zhaner i krijimtarisë sonë popullore kultivohet dhe inerpretohet me dashuri të të jashtëzakonshme nga bashkëfshatarët e mi. Një libër shumë i preferuar veçmas për ata shqiptarë që kanë kapërcyer brigjet e Atlantikut.
***
E bëra këtë hyrje jo të zakonshme për të theksuar kërshërinë që ka lexuesi ynë ndaj letërsisë gojore, e cila ka mbijetuar dhe ka mbajtur të gjallë kulturën dhe civilizimin tonë ndër shekuj. Kjo dashuri, edhe përkundër zhvillimeve marramendëse teknologjike, nuk është zbehur. Vetë fakti që ky zhanër i librave është ndër më të kërkurat, flet për një interesim dhe kultivim të vazhdueshëm. Ky interesim sforcohet edhe më shumë tek njerëzit tanë që ndodhën jashtë vendit, sepse përmjet këtyre tregimeve të shkurtëra anektodike, të cilat lexohen me përkushtimin, heqin mallin për njerëzit, për vendlindjen dhe për atdheun.
Ky libër me anektota, që tash veç gjendet në duart e lexuesit, kryesisht i përkushtohet diasporës shqiptare dhe njerëzve të saj. Autori Salih Zogiani ka bërë një përzgjedhje të kujdesshme të tyre, do të thoshja deri në mrrekulli. Këto anekdota për kah karakteri shquhen për gjuhën dhe përmbajtjen racionale, për mendimin e thellë filozofik brenda tyre, për përdorimin e fuqishëm të figuracionev, duke prekur momentet më interesante të ngjarjeve dhe ndodhive aktuale e historike, të shoqëruara me një humor të hollë realist. Këto tregime, të sistemuara në këtë libër, kanë fuqi të madhe shprehëse sa që, shpeshherë, përmbajtja dhe porosia e tyre, flet më shumë sesa në tregime të gjata të shkruara.
Personazhet që i gjejmë në këto tregime të shkurtëra kanë karaktere dhe role të ndryshme, përmjet të cilave krijuesit popullorë, kanë venë në spikamë situata, dramca kulminante që i përkasin një vendi të caktuar dhe një realiteti të përjetuar.

***

Lexues i nderuar, ky libër do të jetë shoqëruesi yt më i mirë, edhe atëherë kur je i padisponuar, edhe atëherë kur ke pak kohë përkushtimi ndaj vetes dhe,
edhe atëherë kur fati nuk ecën bashkë me ty.

Muhamet Mjeku

1. KURRKUSH NUK MBETET NE VAJ

Vesel Mehmeti i Siçevës kishte qenë duke thurrur një gardh. Aty pari kalojnë dy policë. Ndalen policët e po e pyesin Veselin: -A po tregon drejt, a ma mirë ka qenë në Jugosllavinë e Vjetër, a tash, në Jugosllavinë e re?
– Ma mirë tash, u thotë Veseli.
– Pse tash ma mirë? e pyesin policët.
– Atëherë, në Jugosllavinë e Vjetër, iu ka pas kajtë nana fukarave, e tash edhe pasanikëve, kështu që kurrkush nuk mbetet në vaj, u thotë Veseli.

2. KAM MNDUAR SE NUK E HANE AS QNTE

Një djalë i ri mbrëmjeve dilte jashtë shtëpisë e shkonte në kafe e rrinte deri vonë. Babai i tij ia kishte tërhequr vërejtjen disa herë, po djali nuk i dëgjinte këshillat e tij. Një natë, duke u kthyer djali prej kafes, e hanë qentë goxha fort. Shkojnë disa miq për ta parë dhe i shprehin keqardhje babës së djalit, duke i thënë:- Na ka ardhur keq, kur kemi dëgjue, po shyqyr që të ka shpëtue djali.
– Jo, mue m’ ka ardhë mirë, u thotë ai!
-Pse të ka ardhë mirë?- e pyesin këta!
-Po unë kam pas mendue se nuk e hanë as qentë, u përgjigjet ai.

3. NA RROFTE DAJA

Një kosovar kishte pas shkuar në Shqipëri në kohën e Zogut. Mbas rënies së komunizmit në Shqipëri, nipat e tij kishin pasur dasmë. E thërrasin në dasmë edhe dajën nga Kosova. Kur shkoi ky atje, gëzohen shumë, e qesin krye vendit dhe i njoftojnë dasmorët se ky ishte daja i tyre. Secili që e ngriste dollinë, atë e përmbyllte me urimin për dajën, duke thënë:
– Na rroftë daja!
Dikur, njëri prej nipave, ia bëri dajës me shenjë se rendi e donte që edhe ky t’ i përshëndeste të pranishmit.
U çua daja, ngriti dollinë dhe u tha dasmorëve:
– Ju përshëndes të gjithëve, daja rrujti boll, tash të gjithë ia rrofshi dajës.

Pergatiti:Muhamet Mjeku-Botoi Dielli, Janar 2013

KANCELARJA MERKEL: ”NE PO PËRBALLOHEMI ME HISTORINË”

January 31, 2013 by dgreca

Zhytja e Gjermanisë në fashizëm 80-vjetë më parë duhet të shërbejë si kujtesë për të gjithë, se sigurimi i të drejtave dhe i dinjitetit bazë të njeriut nuk ndodhë vetvetiu, por nevojitë njerëz me kurajo dhe vigjilentë për t’i mbrojtur ato./

Nga Frank Shkreli/

Të mërkurën, Gjermania shënoi 80-vjetorin e ardhjes në fuqi të Adolf Hitlerit, –ose ditën kur vdiq republika Weimar — duke e kujtuar këtë përvjetor me një ekspozitë në Berlin e titulluar, ”Berlini 1933 — rruga drejtë diktaturës”, ekspozitë këjo që u hap në memorialin e Topografisë së Terrorit, i ndërtuar mbi themelet e kryeqendrës së Policisë Sekrete naziste SS dhe afër një pjese të Murit të Berlinit, që shërbën si një kujtim tjetër i diktaturës së dytë të Gjermanisë, diktaturës komuniste . Deutsche Welle njoftoi se ekspozita u hap nga Kancelarja e Gjermanisë, Angela Merkel dhe udhëheqës të tjerë gjermanë. Këjo rrugë, sipas drejtorit të memorialit, Andreas Nachama, i cili citohet nga agjensia AFP, tregon, “erozionin e përditshëm të institucioneve demokratike’’, nën regjimin hitlerian, rrugë këjo që eventualisht, ”mori fund në Auschwitz”, por jo para se Hitleri të suspendonte të gjitha liritë civile, të anullonte veprimtarinë e partive politike të opozitës, që dal ngadalë çoi në krijimin e një shteti policor e totalitar. Me këtë rast, Angela Merkel tha se është me rëndësi të jashtzakonshme që të shënohet këjo periudhë e errët e historisë gjermane — pasi, sipas saj, ardhja në fuqi e Hitlerit qe ”mbështetur nga heshtja e shumicës”. Lajmet bëjnë të ditur se edhe parlamenti gjerman Bundestag mbajti një ceremoni përkujtimore për viktimat e regjimit të Hitlerit.

Kancelarja Merkel tha se zhytja e Gjermanisë në fashizëm 80-vjetë më parë duhet të shërbejë si kujtesë për të gjithë, se sigurimi i të drejtave dhe i dinjitetit bazë të njeriut nuk ndodhë vetvetiu, por nevojitë njerëz me kurajo dhe vigjilentë për t’i mbrojtur ato. Sipas Deutsche Welle-s, Kancelarja gjermane shtoi se Hitleri mundi të merrte fuqinë në dorë, ”sepse një pjesë e elitës dhe e shoqërisë gjermane nuk e kundërshtoi atë, por mbi të gijtha, ai mori pushtetin në dorë sepse pjesa më e madhe e gjermanëve e toleroi atë. Sepse shumica dërmuese heshti, ” tha Zonja Merkel.

Gjithashtu në vigjilje të Ditës Ndërkombëtare të Përkujtimit të Holokaustit, më 27 Janar, e caktuar si e tillë nga Kombete Bashkaura në vitin 2005, sipas agjencisë së lajmeve AFP, Kancelarja gjermane tha në portalin e saj se ”Gjermania ka një përgjegjësi të përjetëshme për krimet e nacional-socializmit, për viktimat e Luftës së Dytë Botërore, dhe mbi të gjitha, për Holokaustin. Këjo duhet të jetë e qartë nga brezi në brez, dhe duhet të theksohet me trimëri dhe kurajo morale, se secili individ mund të kontribojë që racismi dhe anti-semitizmi të mos kenë mundësi të ringjallen më”.

Kancelarja Merkel deklaroi trimërisht se ndërkohë që, ”Ne jemi duke u përballuar me historinë tonë, ne nuk po fshihemi pas ndonjë perdeje për asgjë dhe nuk po përmbaheni duke mos fshehur asgjë nga ato që kanë ndodhur. Është e doemosdoshme”, shtoi udhëheqësja gjermane, ”që ne të përballohemi me këte histori, për të siguruar se jemi një partner i besueshëm në të ardhmen, ashtu siç jemi edhe sot…”. Zonja Merkel tha, duke iu referuar ardhjes së Hitlerit në pushtet 80-vjetë më parë se, ”ardhja në fuqi e Hitlerit duhet të jetë një paralajmërim konstant për ne gjermanët”. Ajo shtoi se, “fakti që Hitleri mundi të shkatërronte demokracinë gjermane vetem brenda një periudhe të shkurtër prej gjashtë muajsh, duhet të shërbejë si një paralajmërim se çka mund të ndodhë nëqoftse publiku zhytet në apati.

Kancelarja gjermane u foli bashkatdhetarëve të saj, por nepërmjet tyre ajo sikur iu drejtua edhe evropianëve — por edhe më gjërë – të cilët kanë përjetuar diktaturat naziste, komuniste e të tjera, duke thënë se, “një shoqëri dinamike ka nevojë për njerëz të cilët çmojnë dhe kanë respekt për njëri tjetërin, për njerëz të cilët marrin përgjegjësinë për vetveten dhe për të tjerët, për një shoqëri ku njerëzit marrin vendime të guximshme dhe transparente, si dhe për njerëz të cilët janë gati të pranojnë kritikën dhe opozitën’’.

Me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Përkujtimit të Holokaustit, u deklaruan, ndër të tjerë, edhe Papa Benedikti XVI dhe Presidenti i Shteteve të Bashkuara Barak Obama. Papa Bendikti me origjinë gjermane, duke folur në Vatikan të djelën që kaloi i tha turmës në sheshin e Shën Pjetrit se “njerëzimi duhet të jetë gjithmonë pararojë kundër përsëritjes së racizmit vrasës e diskriminues….’’, dhe bëri thirrje “për respekt dhe dinjitet për çdo person.’’ Presidenti amerikan Barak Obama, nga ana e tij, u shpreh se , “duhet të angazhohemi që të kundërshtojmë urrejtjet dhe persekutimet e të gjitha formave’’. Presidenti Obama, në emër të vendit të tij u zotua se , “Shtetet e Bashkuara së bashku me komunitetin ndërkombëtar, janë të vendosura që të kundërshtojnë çdo tiran a diktator që bën krime kundër njerëzimit.”

Kancelarja e Gjermanisë Angela Merkel, si asnjë udhëheqës tjetër në Evropë, ka deklaruar pikëllimin dhe turpin e saj ndaj krimeve që janë bërë nën regjimin nazist dhe komunist në Gjermani dhe në Evropë si dhe gatishmërinë e saj për t’u përballuar me të kaluarën pa frikë– dhe si asjnë udhëheqës tjetër evropian, ajo përpiqet vazhdimisht të promovojë një kulturë kujtese dhe mos harrese në vendin e saj dhe anë e mbanë Evropës, që krimet e kryera nga këto dy regjime anti-njerëzore të shekullit 20-të, të kujtohen vazhdimisht dhe me çdo rast – se sipas saj ua kemi borxh viktimave të pafajshme – por gjithashtu siç tha ajo, që ato krime kundër njerëzimit të mos harrohen nga brezi në brez, ashtuqë të mos përsëriten më.

ROLI I PRESIDENTIT WOODROW WILSON NE MBROJTJEN E TE DREJTAVE TE SHQIPERISE

January 31, 2013 by dgreca

KUJTESA E SHQIPTAREVE TE AMERIKES- Me rastin e per vjetorit te vdekjes/

NGA PROF. SAMI REPISHTI/

(Shenim.- Me 2 shkurt 1974, ne Roosevelt Hotel, New York City, u ba Perkujtimi i 50 Vjetorit te vdekjes se Presidentit Woodrow Wilson. Ceremonia u organizue nga Dr. Sami Repishti,(C.U.N.Y.) folesi i dites, dhe u kryesue nga Prof. Stavro Skendi (Columbia Univ.). Ceremonia u raportue nga gazeta Long Island Press, e dates 3 shkurt 1974. Gjate ceremonise u lexue pershendetja e His Grace Archbishop Francis Sayre, Dekan i Washington National Cathedral, dhe nipi i Presidentit W. Wilson, i ftuem por ne pamundesi me marre pjese.

Me 3 shkurt 1974, ne faltoret shqiptaro-amerikane u bane lutje fetare per Presidentin idealist. Po ate dite, ne Washington National Cathedral, Dr. Repishti vendosi nji kunore me lule mbi vorrin e Presidentit Wilson ne emen te bashkesise shqiptaro-amerikane.

Kunorezimi i perkrahjes se Presidentit W. Wilson, premtue delegatit shqiptar Rev. Fan S.Noli, me 4 korrik 1917, ka qene forcimi i miqesise ne mes te dy popujve, shqiptar dhe amerikan, qe rezultoi ne shpetimin e Shqiperise nga coptimi, dhe ma vone ne çlirimin e pavaresine e Kosoves Fatkeqsisht, gjate festimeve te 100 vjetorit te Pavaresise ne Shqiperi, emni i Presidentit Wilson…u harrue nga “politika”mjerane e dites! SR)

* * *

“Kjo Permbledhje e nji studimi mbi Rolin e Presidentit te 28-te te Shteteve te Bashkueme te Amerikes, Woodrow Wilson, ne Mbrojtjen e te Drejtave te Shqiperise, ka tre kufizime:

perfshine vetem periudhen e viteve 1918,1919,1920;

trajton problemin kryesisht ne lidhje me qendrimin e diplomacise amerikane, dhe,

Mbeshtetet kryesisht ne dokumente diplomatike amerikane.

Permbledhja ndahet ne tri pjese:

Filozofia politike e Presidentit W.Wilson.

Gjendja e Shqiperise gjate viteve 1918-1920.

Konflikti i interesave te shteteve fqinje te Shqiperise, dhe qendrimi i delegacionit amerikan ne Paris, ne lidhje me konfliktin.

Filozofia politike e Presidentit W.Wilson ne lidhje me problemin e

L1B dhe rregullimin paqesor te mbasluftes, mund te percaktohet me dy shprehje: mbeshtetje ne drejtesi, dhe vetevendosje per te gjithe kombet, te medhej e te vegjel. Keto dy parime mbi te cilat bota e re duhej te themelohej kerkojshin liri politike, tue mos lejue as pushtimet e hueja, as sundimin nga te huejte ne ç’faredo forme qofte.

Lufta kunder Fuqive Qendrore (Gjermani, Austro-Hungari) megjithse nji kasaphane, u pranue sepse keto dy Fuqi kercenojshin boten me shtypje, padrejtesi e robeni.

“Prandej, u konsiderue si nji detyre e Shteteve te Bashkueme te asgjasoje pretendimet e ketyne Fuqive dhe forcen ushtarake qe i mbeshtete. E Drejta u proklamue si nji vlere morale ma e çmueshme se Paqa. Kjo e drejte u njoh dhe u zbatue si nji parim universal, si mjeti kryesor i çlirimit te popujve, tue perfshi vete popullin gjerman. E mbeshtetun ne Drejtesi, bota do te jete nji vend i sigurt per demokraci”(1)

Me 8 janar 1918, ne nji fjalim para Kongresit amerikan, Presidenti W.Wilson predikonte diplomacine e hapun. (“Open conventions, openly arrived at”), ne nji Konference te hapun per paqen, larg nga marreveshjet e mshehta nderkombetare, dhe bante te njohun publikisht programin e njohun si“14 pikat e Wilsonit”. Pika XI e programit thote shprehimisht:

”…Marredhanjet e Shteteve te ndryshem te Ballkanit me njeni tjetrin duhet te bahen me nji keshillim te perbashket, ne perputhje me kufinjt historike te caktuem nga vete deshira e popujve dhe nga parimi i kombesise; per ma teper, garanci nderkombetare duhet te hyjne ne fuqi me qellim qe te sigurojne pavaresine politike dhe ekonomike, si dhe tanesine tokesore te tyne”.(2)

Nji muej ma vone, me 11 shkurt 1918, Presidenti Wilson deklaronte perseri para Kongresit se:

”….nuk do te kete asnji aneksim, pagese haraçi ose ndeshkim damprues. Popujt nuk duhet te hidhen si plaçka pa vlere ne krahet e njenit ose tjetrit shtet sundues, nga nji konference nderkombetare ose nga nji marreveshje ne mes rivalesh dhe anmiqesh. Aspiratat kombetare duhen respektue…Sepse kjo lufte e ka rranjen ne mosperfilljen e se drejtes se kombeve te vegjel dhe te kombesive qe nuk kane pase as bashkimin as fuqine me realizue qellimet e tyne dhe format e deshirueme ne jeten e tyne politike….”(3) Prandej, ne Konferencen e Paqes,

“…çdo rregullim tokesor i rrjedhun nga kjo lufte duhet te jete ne interes, dhe duhet te bahet ne perfitim, te popullsive te interesueme,

dhe jo si pjese e rregullimeve ose kompromiseve ne mes te fuqive rivale…Une flas keshtu me te vetmin qellim qe e tane bota te njohe shpirtin e vertete te Amerikes”. (4)

Ndertesa e botes se re do te mbahej nga Lidhja e Kombeve, parimi themelor i se ciles do te ishte:

” vendet e botes i takojne popujve qe e banojne, dhe se keta popuj gezojne te drejten e vetevendosjes ne jeten e tyne politike”. …”dhe se asnji kuvend burrash shteti, kudo qe te jete i mbledhun dhe cilado qofte forca fizike dermuese qe ky kuvend ka ne boten e sotme nuk do te kete te drejte te caktoje nji “Fuqi te Madhe” sovrane mbi nji popull qe kundershton nji sovranitet te ketill te padeshiruem.(5)

Me 4 dhetor 1918, Presidenti Wilson u nis per Europe qe te luftoje per zbatimin e parimeve te deklarueme.

Gjendja e Shqiperise.- Pak popuj ne bote kane qene te interesuem per parimet wilsoniane ma shume se populli shqiptar.

Me 1878, Kongresi i Berlinit coptoi pjese te medha tokesh nga Shqiperia.(6) Me 1913, ne Londer, afer gjysma e vendit u keput dhe ju dha fqinjeve. Me 26 prill 1915, nji Traktat i mshehet ne mes te Fuqive te Medha coptonte krejtesisht Shqiperine qe kishte mbete,(7) Vete toka shqiptare u pushtue nga serbet, malazezet, italianet, greket, francezet dhe austriaket. (8) Shqiperia nuk kishte as qeveri, as ushtri, as administrate. (9) Pa arme, pa te holla,(10) pa miq dhe pa perkrahje, Shqiperia kalonte vjetet e luftes dhe te mbasluftes ne nji gjendje te veshtire. Shqiptaret nuk bashkoheshin.(11) Intrigat e hueja perkrahshin elementet anti-shqiptare . Perfaqesimi i Shqiperise ne Konferencen e Paqes ishte nji veshtirsi pothuejse e pakalueshme. Turhan Pasha,(12) i qeverise se Durresit, konsideronte mandatin Italian mbi Shqiperine. Pjesa tjeter perjashtonte nji zgjidhje te ketille. (13)Nderkaq, ne mes te Italise dhe Greqise ishte nenshkrue edhe nji tjeter traktat i mshehet per coptimin e Shqiperise, i njohun si Traktati Tittoni-Venizelos (1919).

Me ndamjen e re, delegacioni shqiptar u kryesue nga Imzot Bumçi, Ipeshkev i Lezhes, dhe u perba nga Mehmet Konitza, Dr. Mihal Turtulli, Luigj Gurakuqi, Lef Nosi, e Mehdi Frasheri. Per te paren here, Shqiperia kishte nji za me autoritet. Delegacioni shqiptar u perkrah nga nji grup ekspertesh dhe keshilltaresh te pergatitun mire. Ne kete situate, vetem me nderhymjen e delegacionit amerikan, Dr. Turtulli dhe Midhat Frasheri morren vizat me hye ne France si delegate shqiptare ne Konferencen e Paqes ne Paris (14)

Ne Paris, delegacioni shqiptar u perkrah nga delegacioni i VATRES, qe dha nji kontribut shume te madh per çeshtjen shqiptare, dhe ai i Stambollit, Rumanise, Egjiptit, Korçes dhe Svicres (15), nga nji misionar amerikan C.Telford Erickson, dhe nga shoqata shqiptaro-britanike e kryesueme nga Koloneli Audrey Herbert, Miss Edith Durham dhe Gjenerali Phillips, miq te Shqiperise..

Veprimtaria e delegacionit shqiptar ne Paris ka qene e pergatitun mire dhe efektive (16) Per fat te keq, pesha e delegacionit ka qene shume e kufizueme, per arsye te kundershtimit te Fuqive te Medha europiane, miq te fqinjeve tone ballkanike.

C) Konflikti i interesave dhe qendrimi i delegacionit amerikan ne Paris. Pengesat kryesore te zgjidhjes se drejte te çeshtjes shqiptare kane qene

1) Traktati i mshehet i Londres per coptimin e Shqiperise megjithese u demaskue publikisht (17) dhe ma vone Marreveshja Tittoni-Venizelos i vitit 1919, ne esence kane qene gjithmone parasyshe dhe si baze diskutimi te çeshtjes kufitare shqiptare.. Amerika ka qene e vetmja Fuqi e Madhe qe i refuzoi pa kompromis (18)

2) Çeshtja e Adriatikut: caktimi i kufinjve perendimore te Jugosllavise si shtet i ri i mbasluftes, dhe percaktimi i interesave italiane ne te gjithe bregun lindor te Adriatikut, deri ne kepin Stilos. Per fatin e keq te Shqiperise, çeshtja e Adriatikut shkoi aq larg sa rrezikoi te prishte Konferencen e Paqes. Ne kete perleshje perpjestimesh te medha Shqiperia u mosperfill dhe u sakrifikue. Bisedimet per kompromis ne mes te Italise, Jugosllavise e Fuqive te Medha , merreshin detyrimisht me shperblime tokesore ne dam te Shqiperise (19)

Ne planet amerikane, Shqiperia ishte nji problem qe kerkonte studime, kryesisht ne kuadrin e politikes ballkanike. Njikohesisht, Shqiperia studjohej edhe per efektet qe sjellshin kerkesat italiane ne Adriatik (20)

Zgjidhjet e mundshme te problemit perfshijshin nji numer te madh propozimesh: qe nga coptimi i plote i Shqiperise deri ne nji Federate Ballkanike (21) Prof. W.S.Ferguson i Universitetit Harvard dhe Prof. W.S.Monroe i New Jersey State Normal School (N.J.) u caktuen te merreshin me studimet (22) qe interesojshin direkt edhe Shqiperine.

Fatkeqsisht, Shqiperia nuk u njoh si “shtet asnjanes” (Konf. e Londres, 1913)(23) por u njoh si nji entitet politik ekzistues, dhe u propozue te marre pjese si nenshkruese e Traktatit te Paqes. Ma vone u vendos qe pozita e Shqiperise te percaktohej nga Konferenca e Paqes, dhe shqiptaret te lejoheshin me paraqite pikepamjet e tyne. (24) Ne nandor 1918, delegacioni amerikan kerkoi qe interesat shqiptare te mbroheshin nga nji Komision i Fuqive te Medha, ku te perfaqesohej edhe Amerika.(25) Prezenca e Amerikes ne çeshtjet shqiptare u forcue me 27 nandor 1918, kur Qeveria britanike njoftoi indirekt Qeverine amerikane se favorizonte nji Shqiperi te madhe, dhe se preferonte nji mandat amerikan mbi Shqiperine.(26)

Me 3 shkurt 1919, Greqia paraqiti formalisht kerkesat e saja mbi Shqiperine e Jugut (Vorio-Epirin). Kerkesa perfshinte prefekturat e Korçes dhe Gjirokastres (27) Me 12 shkurt, delegacioni shqiptar jo vetem qe nuk pranoi te diskutonte kufinjt e Shqiperise se 1913, por kerkoi toket e humbuna para luftes (28) Me 24 shkurt,. Shqiptaret paraqiten perseri kerkesat e tyne tue çfaqe besimin ne parimet wilsoniane.(29). Para veshtiresive te pakalueshme, shqiptaret ishin pothuejse te pashprese.

Me 6 mars 1919, Komisioni per çeshtjet shqiptaro-greke paraqiti raportin e tij, i cili perkrahte, ne vija te pergjithshme, kerkesat greke, por pa unanimitet. Megjithate, delegacioni amerikan ishte i mendimit se “…ne jug-perendim te lumit Vjosa “duket se” (it appears) sentimenti dhe prirja politike e shumices ashte greke”, dhe shprehu “bindjen” (the conviction) se ne veri-lindje te Vjoses, ndergjegja e bashkimit kombetar dhe e devocionit per kauzen shqiptare jane veçanerisht te forta.(3) Kundershtimi amerikan (dhe ai i Italise) per Korçen pengoi marrjen e nji vendimi deri me 14 maj 1919, date ne te cilen çeshtja e Shqiperise se Jugut (Vorio-Epirit) u shtye definitivisht. Me 7 prill 1919, Dr. Adhamidhi, ne emen te shqiptareve te Svicrres falenderonte Presidentin W.Wilson per mbrojtjen fisnike te se drejtes shqiptare mbi Korçen. Bashkesia shqiptaro-amerikane dhe VATRA e inonduen Konferencen me protesta.

Me 7 mars 1919, te frikesuem nga zhvillimet e padeshirueshme te ngjarjeve, shqiptaret i u drejtuen Amerikes me kerkese per nji “mandat amerikan” te perkoheshem dhe nji okupim administrativ te tokave ne diskutim, per nji afat prej nji ose dy vitesh, me qellim qe te bahej i mundun nji plebishit i lire i popullsise se tokave ne diskutim, (31) Njikohesisht, Mr. Erickson, me ane te shtypit, i u drejtue popullit amerikan qe te mbronte shqiptaret dhe te favorizonte nji mandat te perkoheshem amerikan mbi Shqiperine.(32) Amerika nuk pergjegji!

Me 14 prill 1919, shqiptaret deklaruen se pranojshin ndihmen e nji Fuqie te Madhe me kondite qe te zgjedhin ata vete Fuqine per mandat, te respektohet sovraniteti dhe pavaresia e Shqiperise, te mbahet administrata e mbrendshme shqiptare dhe perfaqesimi diplomatik, dhe te mos lejohej kolonizimi i organizuem dhe sistematik i vendit nga fuqite e hueja.(33)Per Shqiperine, gjendja po keqesohej.

Fatmiresisht, diplomacia amerikane u ba aktive. Me 18 prill 1919, Sekretari i Shtetit, Lansing, urdhenoi hetimet ne lidhje me masakrat serbo-malazeze kunder shqiptareve, (34) Me 19 prill, Presidenti Wilson deklaroi se Traktati i Londres per coptimin e Shqipersie, ishte “…inkonsistent me parimet e pergjithshme te rregullimit paqesor, dhe se Amerika konsideron nji zgjidhje te ketille krejtesisht te pamundun.(35) Me denoncimin e ketij Traktati ne kete menyre, Presidenti Wilson po eliminonte veshtiresine e pare te shqiptareve. Ekspertet amerikane e keshilluen Presidentin Wilson qe te mos cedoje para kerkesave italiane, dhe te terheq perkrahjen amerikane per kerkesat italiane mbi Vloren. (36) Por, Amerika nuk ishte e dispozueme per nji ndermarrje te ketille. Delegatet shqiptare çfaqen bindjen se Greqia dhe Serbia do te hiqnin dore nga kerkesat e tyne, po te hiqte dore Italia nga Vlora.(37) Shqiptaret nuk u dekurajuen dhe i u drejtuen Presidentit Wilson drejt per se drejti per ndihme, tue perserite kerkesen e tyne per nji mandat te perkoheshem amerikan mbi Shqiperine.

Protestat e shqiptareve nuk kishin ra ne vesh te shurdher. Me 6 maj 1919, Presidenti Wilson, ne menyre te papritun, denoncoi shpalljen e protektoratit italian dhe kerkoi qe Shqiperia te jete shtet independent (38) Me 18 maj, koloneli amerikan ne Mal te Zi, Sherman Miles, raportoi ne Paris se “…caktimi i kufinjve kombetare ne mes te Malit te Zi e Shqiperise, si dhe ne mes te Shqiperise dhe vendeve tjera kufitare, ashte nji nevoje e rendit te pare per paqen e ardhme te Ballkanit” (39) Raporti shoqenohej me nji tregim te gjate masakrash kunder popullsise shqiptare te Malit te Zi e Kosoves. Delegacioni amerikan u interesue edhe ma shume per kete problem, dhe kerkoi nga Britaniket qe te vejshin ne dispozicion te amerikaneve te gjitha materialet e reja ne lidhje me Shqiperine. (40) Me 30 maj Presidenti Wilson u njoftue formalisht per masakrat kunder shqiptareve,(41) dhe per propozimin e Kolonelit Sh.Miles se “…Shqiperia duhet te jete nji shtet i pavarun, por nen mbikeqyrjen e Anglise ose Amerikes”.(42)

Me 20 maj 1919, Presidenti Wilson u perpoq me eliminue veshtiresine e dyte te shqiptareve; ai kerkoi qe çeshtja shqiptare te mos diskutohej se bashku me çeshtjen e Adriatikut, megjithese nuk perjashtoi mundesine e nji mandati italian mbi Shqiperine, problem te cilit do t’i kushtonte vemendjen e tij ma vone. (43) Propozimi per kompromis i dates 29 maj 1919 (44) nuk u pranue, dhe per kete arsye çeshtja e Adriatikut u pezullue deri ne dhetor 1919. Keshtu shpetoi Shqiperia nga nji invadim “i legalizuem”, dhe njikohesisht sigurohej pak kohe per shqiptaret te bajne perpjekje te reja per nji zgjidhje te pranueshme. (45)

Ramja e qeverise italiane Orlando, dhe ardhja e qeverise Nitti, 22 qershor 1919, hapi nji faze te re ne marredhanjet italo-greke, kryesisht per arsye te bindjeve politike te ministrit te jashtem italian Tittoni. Vetem 11 dite ma vone, me 3 korrik 1919, Tittoni kerkoi njohjen e Traktatit te Londres (1915). Ministri anglez, Lord Balfour, vuni ne dukje se Presidenti Wilson deshironte te caktonte me ane plebishiti sovranitetin e çdo pike te Adriatikut.(46) Italianet ndrruen taktike. Nji muej ma vone, me 29 korrik 1919, u firmue marreveshja Tittoni-Venizelos per coptimin e Shqiperise.(47) U vendos qe Traktati te mbetej i mshehet (neni 7), siç duket te mos pengohej nga Presidenti Wilson,(48) i cili ishte largue nga Europa nji muej ma pare.

Gjendja ne Shqiperi u ba perseri e deshprueme, siç kuptohet nga apeli i delegacionit shqiptar ne Paris drejtue Senatit amerikan me 20 gusht 1919. Me 21 gusht 1919, fletorja The New York Times raportonte kete Apel kur shkruente:”…Thirrjet e deshprueme te popullit shqiptar po mbyten nga imperializmi i forte i fqinjve te tyne. Shpresa ku shqiptaret kane drejtue syte e tyne ashte Amerika, dhe nga ajo presin shpetim”.

Si rezultat i Marreveshjes se re u krijue mundesia e largimit te trupave franceze nga “Republika e Korçes”. Shqiptaret filluen te largohen nga Korça te tmerruem.. Por, me 22 shtator 1919, mbas nji intervenimi nga Imzot Luigj Bumçi, delegati amerikan Polk, nguli kambe qe Korça te mos i dorezohej grekeve nga trupat franceze, tue shpetue keshtu ndamjen e Shqiperise dhe invadimin ushtarak grek .(49)

Me 15 shtator 1919, Ministri Italian Tittoni paraqiti per diskutim nji tjeter plan per sundimin e Shqiperise (50) Shqiptaret deklaruen se nuk do te pranojshin kurr okupacionin Italian te Vlores dhe mandatin italian mbi Shqiperine (51)_ Ne te njejten kohe, ata paraqiten kerkesen per nji mandat amerikan. Gjate ketyne diteve, raporton G.C.Buckler , delegat amerikan, “shqiptaret vizitojne delegacionin amerikan tri here ne jave, gjithmone me shprese se Amerika do t’a pranoje”. (52)

Me 25 tetor, delegati amerikan, Polk, u perpoq perseri te ndaje çeshtjen shqiptare nga çeshtja e Adriatikut, por pa sukses, per arsye te kundershtimit kambengules italian (53) Gjate muejit nandor 1919, Keshilli Suprem i Konferences se Paqes rishqyrtoi “Çeshtjen e Adriatikut” dhe çeshtjen shqiptare. (54)Me 9 dhetor nji kompromis franko-anglo-amerikan “…i u paraqit Italise, me te cilin njihej sovraniteti mbi Vloren dhe mandati italian mbi pjesen tjeter te Shqiperise. Kufinjt e veriut nuk ndryshojshin. Kufinjt e jugut do te diskutoheshin ma vone.(55) Jugosllavia e kundershtoi “kompromisin” nga frika e prezences italiane ne kufinjt e saj te jugut, por deklaroi se do te pranonte vetem po te jepeshin toke ne veri te lumit Drin (56)

Me 10 janar 1920, kryeministri anglez, Lloyd George, la te kuptohej se perseri favorizonte aneksimin jugosllav te Shkodres (57) Njikohesisht, Italia paraqiti hollesina ma te medha ne lidhje me rregullimin e problemit shqiptar. Prefekturat e jugut, te kerkueme nga Greqia (Korça e Gjirokastra) do te diskutoheshin nga perfaqesueset e Fuqive te Medha (qofte dhanje e tokave, qofte plebishiti i popullsise) mbasi te jene ndigjue perfaqesueset e Shqiperise dhe Greqise; te drejta komunikacioni t’i jepeshin Jugosllavise; te mbrohen pakicat raciale, gjuhesore e fetare; Italia te kontrolloje policine e vendit; trupat italiane te mbeten ne Shqiperi per pese vjet (58)

Me 13 janar 1920,, ne mengjez, kerkesa e Lloyd George u rrit, tue pershi edhe luginen e lumit Drin e portin e Shengjinit, ndersa kryeministri françez, G.Clemenceau, kerkoi coptimin e Shqiperise simbas Traktatit te mshehet te Londres (1915). Ne mbasdeken e te njejtes dite, Jugosllavia dhe Greqia pranuen propozimin e G.Clemenceau. (59)

Nji vendim i ketill ishin vdekja e sigurte e Shqiperise!

Te nesermen, me 14 janar 1920, anglo-francezet, me nji Memorandum te veçante (pa pjesemarrjen e delegacionit amerikan) pranuen sovranitetin e Italise mbi Vloren dhe mandatin italian mbi Shqiperine, por njikohesisht, propozuen nji rregullim te ri, te ngjashem me ate te Traktatit te Londres (1915)(60) Tri protesta shqiptare, me 12, 15, dhe 22 janar 1920 nuk u moren parasyshe. (60/1)

Me 20 janar 1920, pa dyshim ne momentin ma kritik per Shqiperine,

Sekretari i Shtetit amerikan, protestoi dhe kundershtoi validitetin e nji marreveshje te ketille te arritun pa konsultimin e Amerikes.(61). Nen presionin amerikan, Lloyd George dhe Clemenceau, u pergjigjen dy dite ma vone se “…interesat e shqiptareve do te mirreshin parasyshe plotesisht”(62)

Nderkaq, marreveshja Tittoni-Venizelos u ba publike. Shqiptaret u tronditen shume. Me 28 janar 1920, perfaqesueset e krahinave shqiptare u mblodhen ne Lushnje, formuen nji Keshille Regjence. nji qeveri qendrore, caktuen Tiranen si kryeqytet, dhe moren vendimin e preme se do te luftojne çdo nderhymje te huej. Me nji organizim te qete por sistematik, Shqiperia po pergatitej te luftoje invaduesin: se pari, Italine, dhe ma vone Jugosllavine dhe Greqine.(64)

Por duhej kohe, dhe kohen e siguroi diplomacia amerikane e Presidentit Wilson. Me 10 shkurt 1920, Presidenti Wilson i revoltuem nga padrejtesia e Fuqive te Medha europiane dergoi noten e mirenjohun e cila denonconte coptimin e Shqiperise ne mes te vendeve fqinj, kunder protestave te fuqishme shqiptare. Ai shtoi se “çeshtja e Adriatikut, ashtu si paraqitet tashti, ngren nji pyetje themelore, ne se Qeveria amerikane do te mundet ne çdo baze qofte, te bashkepunoje me aleatet europiane….” Dhe se “…Amerika konsideron konçesioniet e 9 dhetorit 1919 si “maksimumi qe Qeveria amerikane mund te ofroje”.(65)

Pergjigjja franko-angleze spjegonte se “…veprimet e ndermarruna ne lidhje me problemin shqiptar…merrshin para syshe faktin se e gjithe Shqiperia do te vihej nen sistemin e mandatit; ne kete menyre, ata besojshin se “… aspiratat e popullit shqitar per bashkim e veteqeverisje do te mund te plotesoheshin ne te ardhmen”.(66)

Kesaj rradhe, Presidenti Wilson mbajti nji qendrim te patundun ne lidhje me coptimin e Shqiperise. “Megjithese nji coptim i ketill do te kenaqte fqinjt e Shqiperise,” spjegonte Presidenti ne Memorandumin e dyte te 25 shkurtit 1920, “…Qeveria amerikane kundershton me fuqi çdo dam ne kurriz te Shqiperise e ne perfitim te Jugosllavise, sa edhe çdo dam ne kurriz te Jugosllavise e ne perfitim te Italise”.(67) Presidenti Wilson shkoi aq larg sa te kercenoje franko-anglezet me “…marrjen seriozisht te shqyrtimit per terheqjen nga Traktati me Gjermanine, dhe nga marreveshja e 28 qershorit 1919 ne mes te Shteteve te Bashkueme dhe Frances e Anglise, qe te dyja tashti para Senatit…” (po aty)

Nji dite ma vone, 26 shkurt 1919, Londra dhe Parisi te perballuem me kambenguljen e Presidentit Wilson, u terhoqen dhe pranuen pikepamjen amerikane, tue sigurue Washingtonin se do te bajshin presion prane (tri) qeverive te interesueme. (68)

Me 6 mars 1920, Presidenti Wilson dergoi nji note te trete tue kerkue qe “çeshtja shqiptare te mos perfshihet ne diskutimet e planifikueme ne mes te Italise dhe Jugosllavise, dhe se Presidenti deshironte me afirmue perseri se nuk do te pranonte asnji plan qe parashikonte dhanjen Jugosllavise te prefekturave veriore te Shqiperise, si shperblim tokesor per çka Jugosllavia humbe ne kufinjt me shtete tjera”.(69)

Si rezultat i nderhymjes se Presidentit, Italia e Jugosllavia u detyruen te zgjidhin problemin e tyne ne bisedime direkte, tue perjashtue çeshtjen shqiptare.(70) Me ndamjen nga çeshtja e Adriatikut eliminohej nji rrezik e forcohej pozita e Shqiperise, dhe problemi i kufinjve te Jugut humbte pjeserisht randesine dhe urgjencen.(71)

Efekti i orientimit te ri ne Paris u ndie menjihere. Shqiptaret shpejtuen organizimin e mbrojtjes. Me 15 maj 1920, u nenshkrue Marreveshja e Kapeshtices e cila ndalonte hymjen e grekeve ne Korçe. (72) Me 21 qershor 1920, françezet u larguen nga Korça.(73) Ne veri shqiptaret morren inisiativen dhe luftuen me sukses jugosllavet ne Koplik, ne Lume, ne Peshkopi e Diber .(74) Ne juge, u eliminuen çetat greke ne prefekturen e Gjirokastres, (75)

Mbetej vetem okupacioni italian i Vlores, dhe kerkesat e mandatit Italian mbi Shqiperine. Keto dy probleme u zgjidhen nga vete shqiptaret me luften e Vlores (5 qershor-2 gusht 1920) (76) Me 24 qershor kryeministri i ri italian Giolitti deklaroi se Italia nuk ishte ne favor te protektoratit por te pavaresise se Shqiperise. (77), por me 17 qershor 1920, kjo deklarate u korrektue me frazen:” Italia do te rrinte ne Vlore derisa Shqiperia te forcohej ashtu si duhej”. (78) Megjithate, per arsye te presionit politik te mbrendshem, me 22 korrik 1920 Italia denoncoi marreveshjen Tittoni-Venizelos (79) dhe me 28 korrik pranoi ne parim pavaresine e Shqiperise mbrenda kufinjve te 1913-s (80)Me 2 gusht 1920, u firmue Traktati i Tiranes, me te cilin njihej de facto pavaresia dhe integriteti tokesor i Shqiperise.(81)

Mbetej problem i prezences jugosllave ne veri te Shkodres. Me 10 shtator 1920, ministri i jashtem shqiptar, i drejtoi nji apel Qeverise se Shteteve te Bashkueme te Amerikes dhe aleateve europiane me kerkesen qe te ushtrojne presion mbi Qeverine serbo-kroate-sllovene qe te terheq trupat e saj nga Shqiperia. (82)

Me 10 nandor 1920, shtypi amerikan njoftoi se Qeveria shqiptare ka ne plan te kerkoje ndihmen e bankave amerikane per financimin e zhvillimit ekonomik te vendit.(83) Me 17 dhetor 1920, Shqiperia u pranue ne Lidhjen e Kombeve, nji krijese e Presidentit Wilson (84).

Fati i Shqiperise ishte tashti ne duert shqiptare.

Si perfundim , mund te themi:

1) Nuk ka dyshim qe diplomacia europiane sakrifikoi Shqiperine per hir te interesave politike strategjike te Fuqive te Medha.

2) Ka çdo arsye me besue se kundershtimi kambengules i Presidentit Wilson dhe qendrimi i delegacionit amerikan ne Paris:

a) kane pengue coptimin e Shqiperise;

b) kane dekurajue aktet agresive te fqinjve; dhe

c) kane inkurajue shqiptaret ne mbrojtjen e vendit te tyne.(85)

Ashte e veshtire me percaktue se si do te kishin veprue shqiptaret sikur Shqiperia te kishte qene e okupueme ushtarakisht nga forcat e tre vendeve fqinje.

3) Pervoja shqiptaro-amerikane e viteve 1918-1920 ne veçanti ka krijue nji tradite te thelle miqesie dhe mirebesimi ne mes te dy vendeve fryma e se ciles vrehet gjate gjithe kohes se punimeve te Konferences.

Perkrahja e Shqiperise nga shqiptaro-amerikanet dhe nga Qeveria amerikane para dhe mbas L1B kane krijue nji tradite miqesie dhe mirebesimi ne mes te dy popujve dhe te dy vendeve(86) fryma e se ciles vazhdon te kultivohet edhe sot.

Falemnderit! Sami Repishti, Ph.D.

2 shkurt 1974 City University of New York

(Shenim: Per mungese vendi ,nuk ashte dhane bibliografia e plote .SR)

========================================================

Quotes:

“I shall have but one voice at the Paris Peace Conference, and that voice I shall use for the rights of Albania”. (President Wilson to The Rev.Fan S.Noli. July 4,1917)

“The Apostle of political morality, the defender of small oppressed peoples, the respected chief of the most powerful democracy, the man who placed the sentiments of justice far above all interests”. (The Albanian Delegation at Paris Peace Conference to President Wilson, April 1919)

“For us, Albanians, his name means support, relief, friendship. For us, Albanians, his name symbolizes refuge and the chance to work and progress in the dignity that the United States, this ‘sweet land of liberty’ has offered in the past and continues to offer, today!” (Albanians Honoring the Memory of Woodrow Wilson, February 2,1974)

KULTURË DHE VRESHTARI E VERËTARI MBARËSHQIPTARE

January 31, 2013 by dgreca

ENCIKLOPEDIA E PROF. DR. ANDRESA SHUNDIT- NJE TRAKTAT I VYER PER KULTUREN SHQIPTARE/

NGA ILLO FOTO-STUDIUES/

Libri “Enciklopedi për Vreshtarinë dhe Verëtarinë” (Tiranë 2012) me autor Prof. Dr. Andrea Shundi, përbën një traktat të vyer për botën mbarëshqiptare të kulturës dhe të shkencës e teknikës, për vreshtarët e verëtarët, për njerëzit e biznesit dhe dashamirët e verës. Në 870 faqe shpalosen njohuri për historinë dhe kulturën vreshtare-verëtare mbarëshqiptare e më gjerë, shtjellohen mendësi dhe praktika për këto dy veprimtari sa të moçme e tradicionore aq edhe të dobishme për ekonominë dhe jetesën e njerëzve.

Trojet shqiptare janë ndër vatrat dhe tranzitimet kryesore nga Lindja e Afërt në Europë, të këtyre dy veprimtarive me zanafillë 9.000 vjeçare. Praktikimi i vreshtarisë-verëtarisë do të thotë kulturë pune, prodhimi, jetese. Shqiptarët, të privilegjuar edhe nga klima mesdhetare, u kapën fort mbas vreshtarisë-verëtarisë, duke spikatur edhe me një fakt shumë domethënës: kryesisht në mërgimet e shekujve 15-17 (arbëreshët në Itali, arbërorët në Greqi, arbnorët në Dalmaci etj.) i zhvilluan këto veprimtari në përmasa të tilla sa që tani i kapërcejnë nivelet përkatëse të tyre në Shqipëri, Kosovë e troje të tjera shqiptare. Në këtë suazë evoluimesh dhe zhvillimesh, në kontekstin e kërkesave për shtrirje më të madhe dhe për cilësi rrushi e vere, botës shqiptare i duhej një botim i tillë sikurse “Enciklopedi për Vreshtarinë dhe Verëtarinë”, që numërohet me gishtat e dorës në botimet nëpër botë të kësaj gjinie. Përbën një vepër të mirëfilltë shkencore, jo vetëm në fushën e bujqësisë dhe të teknologjisë agroushqimore, por edhe në fushat e tjera të botimit shqip.

Në lirinë e pakufizuar të shtypit që po gëzojmë, kushdo mund të shkruaj libra të natyrave të ndryshme dhe që lexuesi i mirëpret, por me emërtimin dhe përmbajtjen e një Enciklopedie, jo cilido mund të shkruaj dhe veçanërisht nga vetëm një autor. Enciklopeditë janë botime të nivelit të lartë dhe zakonisht pronë e akademive të shkencave apo e intitucioneve të tjera akademike të mirënjohura. Përmbajnë materialin më të plotë e të gjithanshëm enciklopedik, ku mbështeten lexuesit e studiuesit por edhe çdonjëri i cili është i etur për njohuri e praktika në një veprimtari të caktuar.

“Enciklopedi për Vreshtarinë dhe Verëtarinë” që kemi në dorë, nënshkruhet nga vetëm një autor, profesor Andrea Shundin i cili mban Urdhrin “Mjeshtër i Madh” të akorduar nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë. Njihet si autor i shquar i 43 librave dhe teksteve universitare, ku pjesa më e madhe kanë vlera traktatesh për tematikën që trajtojnë. Trashëgimia botuese e tij, tashmë i ka kaluar dhjetëmijë faqet dhe renditet ndër shkencëtarët shqiptarë elitarë. Curriculum Vitae e profesor Shundit i jep të drejtën e autorësisë për të botuar një libër enciklopedik, lidhur me një veprimtari ekonomike nga më të rëndësishmet në Shqipëri. Fakt shumë domethenës është se kjo Enciklopedi është recensionuar dhe redaktuar nga pesë profesorë të mirëfilltë: Renata Kongoli (dekane në Universitetin Bujqësor të Tiranës), Agim Zajmi e Bashkim Koronica (Universiteti i Prishtinës) dhe dy gjuhëtarët e mirënjohur Emil Lafe e Stefan Bulo.

Rilindësit dhe iluministët shqiptarë të viteve ’30 në shekullin e kaluar, veprimtaritë i përqendruan në përcaktimin e rrugëve për të dalë nga prapambetja, e diktuar kryesisht nga pushtimet shekullore. Të tilla janë veprat e Samiut, De Radës, Hoxha Tahsinit, Fishtës, Mjedës, Mit’hat Frashërit, Jakov Miles etj. Këta paraardhës edhe të shkencave natyrore shqiptare, gjithashtu kanë orientuar zhvillimin e bujqësisë, duke u mbështetur në përvojën e vendeve të zhvilluara. Madje Mjeda krijoi një fermë didaktike, ku fshatarët mësonin elemente të përparuar të agro-zooteknisë moderne.

Bujqësia në kuptimin e gjerë, duke përfshirë vreshtarinë dhe blegtorinë, kanë përbërë alternativat kryesore për zhvillimin ekonomik të vendit. Aforizmi shqiptar “Toka, lopa, vreshtëza: tri shtyllat e shtëpisë fshatare”, ka marrë jetë nga kushtet klimatike dhe tokësore të Shqipërisë, duke u shtrirë pothuaj në tërë trojet e tjera shqiptare, si edhe tek arbëreshët e kudo banojnë shqiptarët nëpër botë. Në këto 100 vjet shtet shqiptar, vreshtaria dhe prodhimi i verës janë shtuar me ritme të leverdishme. Shqipëria dhe shumica e trojeve të tjera shqiptare, shtrihen në klimë mesdhetare të përkryer; kemi 250 ditë me diell në vit dhe pak ditë me ngrica. Zhvillimi i vreshtarisë e verëtarisë po përbën investim kryesor në zhvillimet rurale vendëse dhe për investitorët e huaj, sepse lidhet jo vetëm me mirëqenien e njerëzve dhe begatimin e mjedisit, por edhe me eksportin e turizmin.

“Enciklopedi për Vreshtarinë dhe Verëtarinë”, krahas vlerave shtjelluese për teoritë dhe mendëstë vreshtare e verëtare, ka rëndësi praktike për investitorët sidomos për ata të rinj, për vreshtarët e verëtarët e prodhimit shtëpiak dhe të atij industrial të madh. Tregu ndërkombëtar i verërave, tashmë i globalizuar edhe sa i përket konkurrencës, me natyrë të sofistikuar dhe cinike, kërkon që bizneset të kenë përgatitje maksimale edhe në vështrimin praktik e shkencor. Këto mund të arrihen, gjithashtu duke përthithur nektarin e njohurive që përmbahen në këtë Enciklopedi. Madje kjo shërben edhe për neve shqiptarët në mërgim e diasporë: nëpër kopshtet e shtëpive tona ose duke marrë me qira apo blerë një ngastër toke, mund të fillojmë biznesin vreshtar-verëtar ose ta zhvillojmë më tej prodhimin shtëpiak të rrushit-verës-rakisë.

Më konkretisht si janë materializuar vlerat e sipërshënuara për këtë Enciklopedi?

Në vështrimin agronomik dhe ekologjik, spikat thellësia dhe gjerësia e larmishme së bashku me cilësinë e përmbajtjes, nëpërmjet 3200 artikujve me mesatarisht rreth gjysmë faqe secili. Në mënyrë metodike dhe thukët, paraqiten një shumësi njohurish dhe të dhënash. Përmbajtja plotësohet duke u shoqëruar me sinonimet përkatëse të termit, me ndonjë fjalë të urtë që lidhet me artikullin përkatës, me barasvlerësit e termit shqip në gjuhët angleze dhe italiane. Lexuesit dhe studiuesit, menjëherë mund të gjejnë njoftimin dhe kulturën e dijeve, por edhe një hallkë ose hollësi lidhur me mendësinë dhe praktikën vreshtare e verëtare. Këto mundësojnë që përdoruesit e Enciklopedisë të drejtohen për nga zgjidhjet më të leverdishme.

Me shumë vlera është paraqitja e visarit gjenetik të hardhisë, me artikuj të posaçëm për 135 kultivarë dhe ekotipe vendës, si edhe për 15 kultivarë ndërkombëtarë e rajonorë të mirënjohur. Në Enciklopedi gjithashtu trajtohen 15 institucione shqiptare dhe ndërkombëtare që lidhen drejtpërdrejt me këto veprimtari, prezantohen 38 kantina shqiptare dhe arbëreshe, paraqiten veprimtaritë e 60 agronomëve, enologëve, someljeve shqiptarë më të shquar.

Në vështrimin historik-kulturor dhe të kulturës së prodhimit e përdorimit të rrushit e të verës, tek kjo Enciklopedi mund të gjinden një mbushullim treguesish. Mjafton të përmendim 3800 sinonimet e termave përkatës që përdoren në Shqipëri, Kosovë dhe në trojet e tjera shqiptare: Maqedoni, Mali i Zi, Çamëri; po ashtu, 800 fjalët e urta, nga të cilat 250 përdoren prej arbëreshëve. Terminologjia dhe sinonimia shqipe e dëlirë dhe tejet e larmisme, përbëjnë ndër risitë themelore të kësaj Enciklopedie. Shqipërohen një varg termash dhe fjalësh të tjera teknike si buket me tufë amësimesh, kordon me litarth, macerim me zbrujtje, spalierë me shpatullore, toçitje me rienësim, vinifikim me verëzim etj. Po ashtu, përtëriten terma shqipe të moçme që po përdoren rrallë: almise, amësim, kandërr, krëndim, larosje, mbëltim, mesarak, mëlcimi, ngjërim, rrufla, selitje etj. Autori ka përpunuar edhe terma të reja sikurse barim, pjekurim dhe moshim vere, shishezim, vozëgim etj.

Pjesë e kulturës vreshtare dhe verëtare mbarëshqiptare është paraqitja edhe e asaj të arbëreshëve për këto dy veprimtari. Arbëreshët përdorin terma dhe sinonime, që mund të bëhen pronë e shqipes standard, si për shembull: biljezë = fidan, kryerinë = bucelë, lisarjel = pjergull, nxitë = shartesë etj. Domethënëse është se si rrallë herë, në të njëjtin libër teknik trajtohen së bashku, shqipja amë dhe arbërishtja, me vlerat përkatëse në praktikat vreshtare e verëtare.

Kjo Enciklopedi pasuron dhe nderon bibliotekat tona, të institucioneve, të biznesit etj. Mbart vlera teorike dhe praktike të gjithanshme, mundëson kulturë teknike dhe gjuhësore më të plotë, përbën burim të vyer për praktikën e përditshme dhe për referencat e studiuesve. Në hyrje, autori ia përkushton Enciklopedinë: “Shqipërisë amë, në 100 vjetorin e Pavarësisë dhe të Ditës së Flamurit. Vreshtarisë dhe verëtarisë në troje shqiptare”. Si dëshmi e historisë dhe e traditës, në ballinën e Enciklopedisë është vënë shprehja e një personaliteti romak: “Si për çudë, këtu në Scadrion (Shkodër) pinë verë edhe gratë”. Më vjen mirë të nënvizoj se profesor Shundi e mirëpret kuvendimin me lexuesit edhe përmes e-mailit andreashundi@hotmail.com, në shërbim të sqarimeve teknike për to dhe të pasurimit më tej të Enciklopedisë në rastin e botimit të dytë. Në përfundim, një përgëzim për Botime “VLLAMASI” në Tiranë, që ka nxjerrë një botim më se cilësor, duke e shpërndarë nëpër libraritë e qyteteve kryesore në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mal i Zi; madje e tregton anekënd botës nëpërmjet postimit të Enciklopedisë.

Na duhen më shumë vepra të tilla.

NY, janar 2013.