Archives for August 2014

Shën Kozmai! Ne nuk jemi Grek, por të Krishterë!

August 29, 2014 by dgreca

Shën Kozmai një misionar i ortodoksisë dhe një kundërshtar i Greqisë së Lashtë e i gjuhës shqipe/
Nga Arben LLALLA/
Më 24 Gusht u festua në Kolkondas të Libofshës 300 vjetori i lindjes së Shën Kozma Etolis i cili ka propaganduar përhapjen ortodoksisë, por edhe asimilimin e popujve të tjerë si shqiptarët, bullgarëve dhe vllahët.
Propaganda për mbajtjen e këtij manifestimi hapi debate të ashpra deri në akuza të rënda. Ithtarët dhe përfaqësuesit e Kishës Autoqefale Shqiptare i akuzonin ata që ishin kundër këtij manifestimi si ateist, nuk i përkasin ortodoksisë dhe komunistë, ndërsa grupi që kritikonte madhështinë e këtij manifestimi thoshin se Shën Kozmai ka qenë një antishqiptar. Si pasojë e debateve të ashpra ky përkujtim kaloj i qetë, pa madhështinë e paralajmëruar, dështoj edhe Simpoziumi Shkencorë që do mbahej për nderim të tij.
Në tubimin kryesorë që u mbajt në Kolkondas nuk ishin më shumë se 500-600 veta, të cilët një pjesë e tyre kishin ardhur nga Greqia. Figura më e lartë e këtij manifestimi ishte deputeti i partisë greke Demokracia e Re (Nea Demokratia) i Larisës, ish-ministri Maksimos Harakopulos. Gjatë ceremonisë Kryepeshkopi Anastasios, si avokat mbrojtës i Shën Kozmait deklaroj se: “Në kohën kur veproj ai nuk kishte kufij shtetesh dhe gjuha shqipe nuk shkruhej, si e tillë ajo nuk mund të ishte pjesë e shërbesave fetare. Kështu, që Shën Kozmai kërkonte arsimimin e popullit duke hapur shkolla për të bërë të mundur njohjen e librave të shenjtë”.
Si diplomat dhe filozof, Hirësia e Tij, mundi ti radhisë mirë fjalët për të mbrojtur Shën Kozmain gjatë fjalimit para popullit, por ne do ti vërtetojmë me fakte dhe shkencë se Shën Kozmai hapte shkollat greke për të asimiluar popujt e tjerë jogrek. Kryepeshkop Anastasi disa herë ka përmendur se Shën Kozmain e kanë respektuar ndër vite shqiptarët. Kjo është shumë e vërtetë që një pakicë e shqiptarëve e respekton Shën Kozmain si imponim i bërë nga rrethanat e kohës dhe nga Patriarkana e Stambollit. Por nga ajo shumicë e shqiptarëve ortodoks që ka në Shqipëri, vetëm një pakicë i përkulet atij, kjo u vërejt edhe në 300 vjetorin e Kozma Etolos.
Interesant është fakti se Patriarku i Stambollit z.Bartholomeo qëndroj në Greqi nga data 20-24 Gusht, dhe nuk mbajti asnjë meshë në kujtim të Shën Kozmait dhe pse ka qenë Patriarkana e Stambollit që e ka shpallur atë të Shenjtë.
Kush është Kozma Etolos
Kozma Etolos lindi diku midis 1700-1714 (vit dhe datë të saktë nuk ka) në rajonin e Etolisë, në fshatin Mega Dhendron, afër qytetit Thermo, dhe u dorëzua murg në Malin e Agios Oros ku kreu shkollën Teologjike. Emri i tij i vërtet ishte Konsta Anifanti dhe prindërit ishin nga Epiri i Jugut-Çamëria, të rrethit të Prevezës. Familja e Kozmait ishte shumë e varfër, babai i tij mbante çantat e fshatarëve nga fusha për në shtëpitë e tyre për të siguruar bukën e gojës. Ka shumë mundësi që ai ta dinte gjuhën shqipe të përdorimit të përditshëm. (Për çudi edhe Kryepeshkopi i Shqipërisë Anastasi është me origjinë nga ajo zonë, ndoshta është lidhja shpirtërore midis tyre që Kryepeshkopi e nderon kaq shumë Shën Kozmain, duke ndërtuar për nder të tij brenda 10 viteve rreth 6 kisha në Shqipëri). Në disa libra lexova se Kozma Etolos ishte vllah, këtë e shkruan edhe G.A.Papathanasiu, në librin, “Historia e Vllahëve”, botim, 1994, fq. 39. Në të vërtetë Kozma Etolos ishte nga zona që shumica e banorëve ishin vlleh, por kjo nuk do të thotë që ishte vlleh. Popullsia vllahe në Epir ka banuar vllezërisht vetëm me shqiptarët, prandaj edhe zakonet, veshja e tyre është pothuajse e njëjtë.
Pasi mbaroj shkollën fetare, ai filloj misionin për asimilimin e vllahëve, bullgarëve dhe shqiptarëve në Traki, Maqedoni dhe Epir. Sipas gojëdhënave ka hapur rreth 200 shkolla greke, fliste gjuhën turke, frengjisht, hebraisht, shqip dhe vllahishten. Që Kozma Etolos të ketë hapur rreth 200 shkolla greke në kohën kur nuk ekzistonte shteti grek është e pamundur. Kjo është thjeshtë një gënjeshtër sepse sipas të dhënave zyrtare të Greqisë, në 157 fshatra në Epir ka patur 78 shkolla greke më 1874. Pra, me gjithë financime dhe misionarë të shumtë, Greqia mundi në Epir të hapte vetëm 78 shkolla, ndërsa Shën Kozmai i vetëm 200. Kjo është e pamundur. Ka të dhëna se Shën Kozmai ka hapur vetëm një shkollë në Himarë më 1770, dhe një shkollë në Dropull më 1773. Shkollat greke kanë qenë të pakta deri në fillim të shek.19, ato numëroheshin me gishtat e njerëz dorë.
Kozma Etolos u arrestua në një fshat të Fierit nga turqit dhe u var më 24 Gusht 1779. Në një shkrim Gjergj Mihalit, shkruan se Shën Kozmai u vra nga Mullai i Ahmet Kurt Pasha i Beratit, i cili ishte paguar nga hebrenjtë. Për pagesën që bënë hebrenjtë për të varrë Shën Kozmain shkruajnë edhe shumë autor grek sepse ai i urrente shumë hebrenjtë. Kozma Etoli më shumë ka qëndruar në Epir, në atë zonë që e njihte mirë gjuhën e banorëve. Ai bëri një udhëtim në Traki dhe Maqedoni, por misioni i tij dështojë në këto treva. Shën Kozmai ishte një murg i thjeshtë, pa një vend të sigurt qëndrimi, nuk shërbente në asnjë kishë, por bukën e gojës e siguronte duke mbajtur fjalime ortodokse në çdo fshat.
Sipas shumë biografëve Kozma Etolosit bënte propagandën që dita e pazarit në Greqi të mos jetë dita e Diel ashtu siç e kanë vendosur hebrenjtë, por të jetë dita e Shtunë me qëllim që njerëzit të Dielën të shkojnë në kishë për tu lutur. Thirrja e Kozma Etolos që dita e pazarit të bëhej të Shtunën e dëmtojë rëndë bashkësinë hebrenj sepse të Shtunën ata kryenin rritet e tyre fetare. Në të vërtet nuk ishte ideja e Kozma Etolos që dita e pazarit të bëhej të Shtunën dhe jo të Dielën, por e tregtarëve shqiptar të Epirit. Marko Gjolas(Markos Gkolias), në librin e tij, botim 1972, me titull: “Kozma Etolos dhe Epoka e tij”, në faqen 18, shkruan se Shumica e popullsisë ishte e krishterë dhe tregtarët e krishterë dëshironin të kishin pazaret e tyre në ditën e Shtunë duke dëmtuar tregtarët hebrenj. Financuesit e kësaj ideje ishin tregtarët shqiptar të Epirit të cilët financuan predikimet e Kozma Etolos për Ditën e Pazarit të jetë e Shtuna. Kështu, nga një propagandë e thjeshtë për tregti, ajo kaloj në një propagandë fanatike fetare e cila mori formën e plotë të urrejtjes ekstremiste midis ortodoksëve dhe hebrenjve.
Në fillimet e shek.18, shqiptarët po hynin fuqishëm si tregtarë në tregun e Perandorisë Osmane, ata mundën të organizonin Ditën e Pazarit duke ua marrë ekskluzivitetin hebrenjve të cilët kishin gjetur hapësirën e pasurimit të tyre pikërisht duke organizuar këtë ditë.
Për urrejtjen e hebrenjve ndaj Shën Kozmai, ai vetë ishte i ndërgjegjshëm. Më 2 Mars 1779, Kozma Etolos i shkruante vëllait të tij, Krisanthos se : “Dhjetëra mijëra të krishterë më duan, por vetëm njëri më urren, mijëra turq më duan, por vetëm njëri kaq shumë, mijëra hebrenj duan vdekjen time, por askush nuk e do jovdekjen time”. Pra, siç del nga letra Shën Kozmai ishte i bindur se vdekja do ti vinte nga hebrenjtë sepse ata kishin shumë arsye për ta vrarë atë. Më 2013, Rabini hebre, Morntehai Frizi, deklaroj publikisht se Hebrenjtë e vranë Shën Kozmain. Sipas legjendës, Shën Kozmain e varën në një pemë dhe trupin e tij e hodhën në Lumin Seman, pas tre ditësh e gjeti famullai i kishës dhe e varrosi në oborrin e saj. Një gojëdhënë thotë se kokën e Shën Kozmai e mori Ali Pasha dhe e lau me argjend si shenjë respekti për profecinë në favor të tij. Kozma Etolos nuk mundi të shkelte të gjitha trevat e Shqipërisë së sotme që banorët ishin në ato vite shumicë të krishterë si në Korçë, Elbasan, Durrës etj. Misioni i tij u ndal atje, në Kolkondas të Fierit.
Shën Kozmai u shpall Shenjtor në 20 Prill të 1961, nga Patriarkana e Stambollit

Fakte që Shën Kozmai ishte kundërshtar i Greqisë së Lashtë dhe gjuhës shqipe

Në Doktrinë e parë Shën Kozmai i drejtohet grekëve:

Ne nuk jemi Grek, por të Krishterë!
Dhe Unë, Vëllezërit e mi, që denjësisht qëndrova në këtë apostoli të shenjtë për mëshirën e Krishtit tonë dhe të Perëndisë sonë, Ju nuk jeni grek, Ju nuk jeni mosbesues, heretikë, ateistë, por ju jeni të krishterë ortodoksë të devotshëm, se ju jeni të pagëzuar në emër të Atit e të Birit e të Frymës së Shenjtë, ju jeni bijtë e bijat e Krishtit tonë.
Këto vargje të Shën Kozmait kanë shfaqur shumë polemika dhe diskutime në Greqi sepse ai shpreh hapët luftën ndaj kulturës dhe Greqisë së Lashtë. Asaj Greqie që besojnë grekët e sotëm se janë trashëgimtar. Shën Kozmai ishte i vetëdijshëm se ,,grekëve,, që ju fliste ishin trashëgimtarët e Greqisë së Lashtë, por ata nuk flisnin greqishten e tij, por gjuhën e perëndive të Olimbit, që ishte dhe është shqipja. Shqiptarët e shekujve të kaluar ishin të bindur se ishin grekët e lashtë, këtë e ka deklaruar edhe ish-zëvendëskryeministri i Greqisë, Teodoror Pangallos më 2003, në Athinë.

Lufta kundër gjuhës shqipe e Shën Kozmait

Në të gjithë librat grek që lexova për Shën Kozmain ndesha në fjalinë e tij kundër gjuhës shqipe që thoshte në trevat shqiptare: “Dërgoni fëmijët tuaj të mësojnë greqisht për arsye se kisha jonë është greke. Dhe ti, vëllai im, po nuk mësove greqisht, nuk mund të kuptosh ato që thotë kisha jonë. Më mirë, vëllai im, të kesh shkollë greke në vendin tënd, se sa të kesh burime dhe lumenj. Cilido i krishterë, burrë apo grua, që më premton se brenda në shtëpi nuk do flasë shqip, le të ngrihet në këmbë dhe të ma thotë këtu. Unë do t‘i marr atij të gjitha mëkatet në qafën time, që nga dita e lindjes së tij deri sot, do t‘i porosis të gjithë të krishterët që t‘i flasin dhe do t‘i shlyej të gjitha mëkatet. Ai nuk do ta gjente këtë rast sikur të jepte para me mijëra”. (Predikimi i shtatë, drejtuar shqiptarëve të Epirit).
Me këtë teori Shën Kozmai donte të çrrënjoste gjuhën shqipe nga shqiptarët. Këtë shpjegim e thonë të gjithë studiuesit grek të biografisë së tij. Në kohën që Shën Kozmai mallkonte gjuhen shqipe, ishte vetë Sulltan Abdulhamiti më 31 maj 1779, që lëshoj një Ferman ku thuhej që të merret në mbrojtje kultura, gjuha greke, të mbrohen grekët nga shqiptarët, të ndiqen ata që mësojnë shqip. Por lind pyetja: Përse Kozma Etolos kërkonte të ndalohej gjuha vllahe dhe shqipe që flisnin banorët në territorin e Greqisë së sotme? Pra, kjo kërkesë e tij tregon se popullsia nuk ishte greke në ato territore ku propagandonte Shën Kozmai si në Trakia, Maqedoni dhe Epir, por vllahe dhe shqiptare.
Ka të dhëna se në vitin 1777, Kozma Etolos qëndroj në fshatin Baieasa ose Vovousa që banohej nga vllahët afër Janinës, ai ju tha banorëve: “Gjuha greke është gjuha e Zotit, ndërsa gjuha vllahe është gjuha e Djallit”.
Këto janë vetëm disa vështrime historike për propagandën e Shën Kozmait për greqizmin e Jugut të Shqipërisë. Por sot, misionin e Shën Kozmait e vazhdon Kryepeshkopi i Shqipërisë z.Anastas Gerasimos Janaullatos. Ai me anë të gjuhës melankolike, i butë dhe me një buzëqeshje ironike e me kulturën bizantine, Hiqu sikur s’ke, Hiqu sikur s’je, ka arritur ti fusë në kurthe politikanët shqiptarë për të siguruar pavdekshmërinë e misionit të tij të vërtetë. Por Hirësia e Tij duhet ti trembet vetëm hakmarrjes së Zotit, ditën e gjykimit, jam i bindur se ai i trembet vërtet shumë asaj dite.
Çfarë ishte në të vërtetë Shën Kozmai

Shën Kozmai nuk ishte grek sepse nuk ekzistonte kombi grek, as Greqia si shtet. Ai ishte një misionar i përhapjes së ortodoksisë së Bizantit duke sulmuar gjuhët dhe kulturat popujve të tjerë. Kozma Etolos nëse do ringjallej sot do të çmendej nga nderimet e mëdha që i bënë Greqia, sepse ai punoj dhe luftoj për ortodoksisë nën Perandorinë Osmane.
Sot Greqia Shën Kozmain e ka shpallur Babai i Greqisë Moderne, ky është një vlerësim i drejtë sepse ai tërë jetën e tij ia kushtojë gjuhës dhe kulturës ortodokse të sotme greke që s’ka lidhje fare me gjuhën dhe kulturën e Greqisë së Lashtë. Sipas kësaj del se Kombi i sotëm grek nuk është ai kombi grek që kanë shkruar filozofët dhe historianët e lashtë nga frymëzohet e tërë bota. Pra, historia e Greqisë së sotme fillon me Shën Kozmain, kjo sipas vetëm grekëve.
Ka disa vite që thonë se është gjetur një letër e Shën Kozmait e nënshkruan në fund nga dora e tij para se ta arrestonin. Për mendimin tim kjo është një mashtrim sepse nuk mund ta vërtetojë askush origjinalitetin e kësaj letre duke u nisur nga koha që jetoj Kozma Etolos. Nuk janë ruajtur letra të tilla për shumë arsye sepse ai nuk ishte ndonjë figurë qendrore e Kishës Ortodokse të Patriarkanës së Stambollit. Ato që i referohemi si profecitë e Shën Kozmait nuk janë veçse tekste, të cilat janë bazuar në predikimet e tij. Nuk ka dorëshkrime origjinale të tij, sikurse nuk ka edhe data të sakta për secilin prej tyre. Besohet se ndonëse fillesat janë predikimet e tij, ato janë shkruar dhe kopjuar vetëm pas vdekjes së tij, sikurse mund të ketë edhe modifikime si rezultat i këtij procesi. Bashkë me profecinë që shkruesit e më vonshëm i sollën deri në ditët tona japin edhe komentet që lidhen me kohën që jetoj Shën Kozmai.
Kozma Etolos ishte një fanatik i kishës ortodokse i cili propagandonte gjuhën e saj, ai kishte për qëllim që popullsitë që jetonin nënpushtimin osman si shqiptarët, vllahët, sllavët etj., ti kthente në një popullsi Unike në shërbim të Patriarkanës së Stambollit e cila ishte vënë në shërbim të Sulltanit prej kaq vitesh. A ishte profet Shën Kozmai? Ai nuk mund të ishte profet, në atë periudhë shumë njerëz përdornin fjalitë që kishin lexuar nëpër libra për të përfituar të holla. Ishte koha ku në perandorinë Otomane njerëzit ishin injorantë, të pa shkolluar, të shtypur, ishin skllevër që punonin për të paguar haraç dhe ishte e logjikës që një njeri i shkolluar në Manastire në Malin e Agios Oros të gjente terrenin për të propaganduar për atë që ishte paguar.
Shën Kozmai në fjalimet e tij nuk i referohej asnjëherë filozofëve të Greqisë së Lashtë, por librave të hebrenjve, librave të krishterimit që nuk ishin të autorëve grek, por hebrenj. Në këtë pikë kemi përplasje midis ideologjisë së Filozofëve dhe të Ortodoksisë. Ai ishte një mbrojtës i pushtimit turk, sepse shpesh herë predikonte se pushtimi turk është i mirë, ata i mbrojnë grekët nga kërcënimi i perëndimit.
Në përfundim të këtij studimi i cili është mbështetur mbi bazë të të dhënave serioze le të hedhin akuzat ata që besojnë në gënjeshtrën. Le të na quajnë Ateist, Komunistë, Heretik, jo i Krishterë, Nacionalistë, por e vërteta mbetet e vërtetë, edhe vetë ZOTI përkulet para fakteve të pamohueshme. Shën Kozmai duhet nderuar vetëm për realizim e Profetësisë së Tij që Greqia e sotme është një shtet fanatik Ortodoksë, ku minoritetet nuk njihen, ku qytetarët grek që i përkasin sekteve të tjera si mysliman, katolik, jakuva etj., shtypen, kërcënohen në vendin që pretendon se ka patur Demokraci që në kohën e Lashtë.

Bibliografia
Gazeta, ANAPLASIS, Janar, 1953
Revista Istorika Themata, Gusht, 2003, Greqi
Revista, ISTORIKO Grnosia, 2001
Revista CONTACT, 2001, Agrinio
Marko Giolas, Kozmai dhe Epoka e tij, 1975
Κ. Simopulos, Udhëtarët e Huaj në Greqi,
Thoma Paskidhu, Pellazgët, 1879, Greqi
G. D.Metallinu, I Zoi toy Kozma Etolos, 2003
Efstathios Gieorgios, Kozmas Etolos…, Thessaloniki, 2010
Menun Ioannio, Kozmas Etolos…., Athinë, 1979
Theothoru Zish, Agios Kozma Etolos, 2008
Stergios Sakkos, Agios Kozmas-Profetis
Nikoslaos Psimenos, Etolakarmane Llogji, 1981
www.history-of-macedonia.com
www.pare-dose.net
www.agioskosmas.gr
www.freeinquiry.gr

FESTIVALI I GJINOKASTRES DHE SHEMTUESIT E KOSTUMIT KOMBTAR SHQIPTAR

August 29, 2014 by dgreca

Opinion Nga Fritz RADOVANI/
Boll me përralla!/
Edhe këte sahat që shihni naltë në Kala, e keni zhgulë në Kishat Katolike të Shkodres!
Ditë e natë u mendue vetem si me e shkatrrue, plaçkitë e me e qitë faret qytetin e Shkodres!
Po, edhe Rozafa… vazhdonte punen e Saj: “Me u mëkue disa Burrave me qumështin e vet, ata tipare të pavdekshme të Trojeve Ilire, që ruente thellë nder temelet e gurt’ e Saj historikë!
Kostumi kombtar i Shkodres, trashigohej dhe ruhej si rrelike nder shtëpijat tona!
Nëse nuk perdorej… Ai shihej në të gjitha dhomat e pritjes së shtëpijave të vjetra, kjoftë edhe nder fotografi që vareshin në krye të vendit. Stergjyshët tanë vazhdonin me na nderue edhe ne!
Arkat e vjetra të grave ishin të kudondodhuna me thesaret e Etnografisë sonë kombtare.
Kostumi kombtar shkodranë i grave shihej nder disa raste i veshun nga gjyshja ime Ninja e Pjeter Prennushit, Lezja, nana e Gasper Ugashit, Maria e Gjon Mark Shllakut Rusit, Zina e Kolë Dajës, Ninja e Kolë Gurashit, Shaqia e Shan Tarrnakut, Silja e Zef Krajës, Katrina e Gjelosh Shalës, Roza Krroqi e ndonjë grue që koha më ka shlye emnat e tyne. Ndersa, gratë kosovare që kanë jetue në Shkoder, binin në sy per veshjen e tyne kombtare dhe shumë të bukur tue fillue prej të shoqes Zef Batalakut, Luigj Shalës, Mati Thaçit, Pashko Berishës, Tade Shirokës etj…
Kostumi i grave shkodrane e tham pa pikë dyshimi se asht i papersëritshëm edhe nder vendet tjera të qytetnueme. Bukuria e tij tregonte kulturen shekullore që trashigohej nder breza…
Ishte i vetmi kostum kombtar i mbetun në një qytet Martirë, në Shkoder; mbasi nder qytetet tjera të Shqipnisë veshjet e tyne kombtare ishin “asimilue” nga turqit, sllavët dhe grekët… Prandej, dhe ai duhej perçudnue mbas viteve 1967, ashtusi, mendohej me e shpartallue edhe Shkodren!
Këte fakt e verteton “Festivali Folklorik i Gjirokastres”…
Fara e qytetnimit Europjan në Shkoder nuk shqimet kurrë!
Nga familja shumë e vjeter Kamsi njoha në vitin 1978, në moshen 84 vjeçare Burrin e dijtun e trim, mikun e Luigj Gurakuqit, Gjon Kamsin. Një ditë më dha një leter që i kishte shkrue Kryetarit të Institutit Folklorit në Tiranë, shokut Profesor Zihni Sako… Sigurisht, me shpresë se ajo leter, do të shkojë në zyret dhe tavolinat e të gjithë atyne “profesorëve” (ose edhe ma naltë), që mendonin dhe punonin pa pushue me turpnue veshjen e Grave Shkodrane.
I kerkova leje me e kopjue! Ai më dha atë të drejtë, tue shtue që “mbasi t’a lexoj, me i dhanë pershtypjen time per permbajtjen e saj!”
Unë do të botoj letren e plotë, pergjegjen e sh. Zihni Sako, dhe pershtypjen time t’ atëhershme:

“Shokut Profesor Zihni Sako, Drejtuer i Institutit të Folklorit Tiranë.
Shkoder, me 30 Tetuer 1978.
Në Festivalin folklorik të Gjinokastres i zhvilluem sivjet, më ka ra në sy paraqitja e grues shkodrane, e kerkueme, si thonë, në veshjen e saj, pa brenavekë fill në këmishë e tlina.
Nji paraqitje e tillë e kerkueme nuk dihet perse e me ç’ qellim folklorik ka pasë jo pa arsye, nji gjykim të randë nga ata qi kanë ndodhë ta shofin qysh në çfaqjen e parë, qi asht dhanë në nisjen e grupit folklorik të Shkodres per Gjinokaster.
E asht per atë arsye e të botës së pranishme, vendase e të huej në atë çfaqje festivali, qi po due të theksoj gabimin e randë të ndryshimit të veshjes së grues shkodrane, nga me brenavekë në atë me këmishë e tlina me bohçe perpara. Ndryshim qi nuk difton asgja të mirë folklorike e estetike.
Brenaveku nuk asht ashtu si mendohet nji veshje e thjeshtë me kinda por nji veshje mëndafshi të zi a vjollcë, me kambësa gajtani të kuq e qendisje mbi cohë të kuqe, lulesh me tehri të zezë, qi mërrijnë te pulpat e kambës dhe me të perparme, aty ku lidhet në bel me ushkur, nji ermaç të madh në trajtë zemre, edhe ky i qendisun po ashtu mbi cohë të kuqe me tehrina të zeza. Per rreth belit, mbi brenavekë, ka brezin e mëndafshit shumë ngjyrash.
Mandej, brenaveku nuk veshet fill mbas tlinave të ndjeshuna trupit, por mbi të bardhë me kinda, per nji dukje ma të hieshme të brenavekëve mbi trup.
Prandej, brenaveku në punimin e veshjen ndjekë nji kujdes të posaçem të terzis per kambëzat e ermaçin, dhe të grues.
Grueja shkodrane nisë veshjen fillim e mbarim kështu:
a. Ma parë, njiheri me tlinat, nji fanelë të hollë me mangë, e bardhë ose e drandofilltë, të veshuna per mish: Fanela e gershetueme në qafë me nji kordelë, qi lidhet në gushë në trajtën e nji flutres.
b. Të bardhat pambuku me kinda me këmishen harkat siper fanelës, me qafë e me grykë, e punueme me gjylpanë.
c. Jeleku mëndafshi me lule, merthehet në bel me fodulla të qendisuna me ar e lagjyhera, me komçe të punueme nga argjentarët;
d. Brenavekët me brez të mëndafshit si u tha ma naltë;
dh. Mbi krye me flokët të lidhuna bishtalec, ven sallmanin të qendisun me tertil e lagjyhera e inxhi, i merthyem mbi krye me nji lidhcë të gjanë, të qendisun gjithashtu;
ë. Sipri sallmanit degermia e qendisun me lule, fije mëndafshi të bardhe e diku nëpërte edhe fije ari, e cila, merthehet mbi krye rreth lidhcës së sallmanit dhe bije krahëve mbi xhybe.
e. Xhybja – pa mangë, e punueme me cohë të kuqe dhe e qendisun me leheri të zezë, me lule e pikla të kuqe. Asht e punueme e artit të terziut edhe në premjen e saj, dhe sa e ndjeshun per shpinë aq e gjanë mbi brenavekë dhe, në hapjen e saj kah parzma asht e stolisun me sumulla vezake mëndafshi, të zeza me majuca të kuq o të mëndafshta t’ arta.
f. Kambët me çorapë të shkurtë të pambukët a të leshtë, të bardhë simbas stinës, mbështetë mbi pashmangë me shtrijë të qendisunen e artë, si gjithashtu, siprina e gishtave qi maron në majuca o me stivaleti lustrafini të vizatuem e të merthyem anash me sumbulla xhixhë.
g. Marama tisi të bardhë, e hollë dhe e gjatë deri në gju, aty kah fundi ka nji shirit të qendisun me fije mëndafshi ngjyrë të kuqe dhe në mes ari, dhe vihet kur grueja del me shetitë. Ajo mbëlon me nji shestini rreth fëtyrës, me krahët, krejtë të perparmen e trupit.
gj. Japanxha në të kuq të kjartë cohe, pa mangë, mbëlon trupin deri në gjuj dhe ka nji jakë permbrapa që hidhet mbi krye dhe lidhet nen mjekerr me nji fije tertili të artë. E perparmja e hapun asht e qendisun në dy anët e kapakëve me lule të mëndafshta ngjyrë të verdhë, të kuqe e të qielltë, dhe ka në dy anët e supeve xhufka të mëdhaja me po ato ngjyra, të cilat derdhen mbi krahë.
l. Parzma ka per stoli gushoren (gjerdan a kolanë) dhe varsen per dupa, sinxhirin e sahatit me kapakë ari, në veshë ka vathët e vjerruna, në gishta të dorës unazat me gurë dhe, në kyq të dorës bylyzykët. Gjithë stolia xhevahiresh të argjentarëve zanatçi shkodranë.”…
Melbourne, 2014.

ËNDËRRIM I VËRTETË MBI JETËN

August 29, 2014 by dgreca

REFLEKSIONE MBI NOVELËN “PSE U DASHUROVE TEK UNË” të Sabije Dervishi Veselit/
Shkruan Violeta Allmuça*/
STRUGE : Shqiptarja Sabije Dervishi Veseli është një shkrimtare me origjinë nga Struga e cila ka botuar 5 libra në gjuhën angleze në SH.B.A. Veprat e saj kanë tërhequr vëmendjen e publikut amerikan ku autorja shpalos ngjarje të atdheut të shqiptarëve, të luftrave për liri, dashurive dhe sekreteve njerëzore të cilat përbëjnë histori horror. Lufta dhe vdekja nëpërmjet ëndrrave përcaktojnë temat e këtyre veprave ku eksplorohet jeta njerëzore. Autorja punon e jeton në New Jersey.
Qenia njerëzore edhe në gjendje të ëndërrt jeton emocione të veçanta duke përjetuar një frymëzim deri në shkrimin e fjalëve që në ngrehinën e tyre shënojnë një vepër të mirëfilltë letrare, ku ëndrra bëhet po aq reale dhe udhërrëfyese si vetë jeta njerëzore. Afëria e lidhjeve shpirtërore me fjalën ka qenë një komunikim i shkrimtares Sabije Dervishi Veseli me jetën, në veçanti me vendlindjen nga ku i merr ngjarjet e novelës “Pse u dashurove tek unë”. Lexuesi e kupton që në krye të librit se ka të bëjë me një vizion për jetën, dhimbjen për atdheun, njeriun e botën, i cili shfaqet nëpërmjet një fantazie të brendshme edhe jashtë autores. Duke na sjellë këtë libër të vërtetë për ngjarjet njerëzore që ndodhin në kohën e jetës, me të shkuarën dhe të ardhmen e tyre, apo në kthimin përmes misionit të ëndrrës që e çon autoren m’u aty tek dheu i të parëve, lyer me ngjyre gjaku nga betejat për liri, autorja arrin në kthimin nga jetë-vdekja, në ringjalljen, ku vetë ëndrra përbën fabulën e kësaj novele.
Kam besuar se jeta fillon me një ëndërr, e cila lind në kohë të çuditshme, po aq sa e vërtetë vjen në sistemin e mendimit njerëzor me shpejtësinë dhe thellësinë e krijimit, duke menduar, se një ëndërr mund të ruhet brenda vetes si pjesë e saj. Kjo ka ndodhur sigurisht edhe me Sabije Dervishi Veselin që duke u mbështetur tek ëndrrat ka nxjerrë nga trupi gjithçka të shenjtë mbi letrën e bardhë të shkrimit. “Të shkruarit nuk është asgjë më shumë se sa një ëndërr e udhërrëfyer” shkruan Jorge Luis Borges. Autorja beson tek ëndrrat dhe ka një dashuri të veçantë për ruajtjen e tyre në memorien e njeriut duke besuar në të vërtetën, po aq sa kthehet në një aleate, e cila e lidh me vendlindjen, traditat, krenarinë, dëshmitë, besën, lirinë dhe luftërat në Ballkan si pjesë e tij. Autorja e di se bota e njeriut fillon tek vetvetja, ndaj nuk harron se krijimi i një vepre letrare përfundon tek lexuesi. Arti i shkrimit të një historie, për ta njohur edhe njerëzit përreth si histori të lindur nga një ëndërr, para lexuesit bëhet gjithsesi një realitet i prekshëm, ndonëse arsyeja e brishtë e kohës së ëndërrt mund të jetë një gjendje amshimi që ndodh tek njerëzit edhe pse në formë të ëndërrt vetëm në kujtesë.
Autorja i ruan si një trashëgimi idetë e saj për të vërtetën. Në novelën “Pse u dashurove tek unë” ajo i vendos ngjarjet në një vend me fuqi për paqen, ku personazhet edhe pse të pajetë dalin të vështrojnë botën e të gjallëve, pra personazhet janë të zhveshur nga pajetësia e tyre duke u bërë pjesë e jetës që kaplon të gjallët para varreve në thelbin e të cilave jeta ka një formë tjetër. Udhërrëfyesja e kësaj historie vetë shkrimtarja Sabije Dervishi Veseli, na tregon se jeta kurrë nuk mbetet në harresë, por një arsye për ta veshur me petkun jetësor. Dialogu mes jetëve të ndryshme nga i vdekuri tek i gjalli apo nga i gjalli tek i vdekuri shkrihet në një dialog shpirtëror, ku flasin vetë shpirtërat e personazheve. Në hapësirën e jetës dhe të vdekjes edhe pse dilema mes të gjallëve dhe të vdekurve është zbuluar, dilema e shpirtërarve ende është një realitet ku njerezit e botës së gjallë i besojnë shpirtrave të ikur.
Me këtë përjetim autorja shkon deri në botën tjetër me të cilën e lidhin ëndrrat e hershme. Dilema tjetër e shkrimtares Veseli: Pse ekziston lufta? i përket një ideje të drejtë të saj, siç i përket edhe njerëzimit, ku atdheu i vërtetë kthehet në një shpirt të vërtetë. Duke krahasuar botën e të vdekurve me botën e të gjallëve, Vukovarin me vendlindjen e autores për të përcjellë një amanet njerëzor, një realitet i kahershëm i shqiptarëve i njohur në traditën e popullit tonë, përshkruar bukur edhe në veprën e Ismail Kadaresë “Kush e solli Doruntinën” mbetet edhe tek kjo shkrimtare ideja e besës së dhënë që përshkon librin deri në fund të tij. Kjo traditë e veçantë e shqiptarëve të cilët betoheshin për “besën” si para flamurit kuq e zi është një nyje interesante që autorja e përcjell nëpërmjet linjës së dashurisë shpirtërore. Edhe pse njeriu në kohë përjeton ngjarje të mëdha në jetën e tij, dilema e rrëfimit frymor mes shpirtërave në dy botë të kundërta duket sikur është një rrëfim aq sa jetësor edhe horror. Duke u ndodhur mes dy të kundërtave Sabije Dervishi Veseli rrëfen jetësoren edhe kur kalon ditën apo natën duke rrëfyer për një hero të kohës së shkuar të cilin lufta e ka kthyer në viktimë.
Teksa përjeton një ngjarje të frikshme në kohët moderne dhe dëgjon lutjet e një shpirti të ringjallur që do t’i takojë të përjetshmes ne lidhemi me ndjesinë e dashurisë për jetën. Autorja e shfaq personazhin e veçantë të novelës oficerin nga Vukovari me një botë të brendshme dhe të thellë, i cili në netët e kthyera në terr, dëgjon zërin e rrëfimtarit që kërkon të ndizet një qiri për shpirtin e tij. Pyetja e çiltër, “Pse u dashurove tek unë” ka kuptimin e kahershëm se njeriu nuk mund të jetojë pa dashuri, pasi në botë gjëja më e bukur që i ndodh njeriut është vetë dashuria. Udhëtimet e personazheve novelistike si të ishin në një realitet të ngjashëm me të shkuarën, na sjellin kohën e tashme, ku historia sipas autores përsëritet dhe ku ushtarët e luftës kthehen në viktima duke u lutur të mbizotërojë paqja, jo lufta.
Kjo histori nën refleksin e ëndrrës kthehet në faqet e librit si një lutje e përbotshme në fushat e betejave. Nën këtë refleks solemn, amaneti dhe besa e dhënë për ta qetësuar shpirtin e heroit, i cili fitoren e sheh si ringjallje të çdo shpirti të të rënëve në tokat e huaja deri tek kthimi i përjetshëm në tokën e tij, mbetet një porosi shpirtërore. Drejtimi i erës së lirisë drejt hapësirave, ku është toka e shpirtit të humbësve bëhet një lutje e përditshme për kthimin në tempullin e vogël të një varri, tek i cili duhet të prehet përjetësisht njeriu.
Gjuha emocionale që shoqëron novelën “Pse u dashurove tek unë” mbetet një gjuhë frymëzuese, e cila na bën të besojmë se autorja ka dashur të përdorë gjuhën e bukur të atdheut të saj për të na dhënë një vepër me vlera, duke filluar nga gjuha e rrjedhshme deri tek frazat e ndërtuara thjesht dhe bukur, që na shfaqin një kompozicion me strukturë të plotë të diskursit novelistik bashkëkohor. Mbyllja e novelës me mbajtjen e besës së dhënë të shqiptarit, tregon se kjo shkrimtare së pari shqiptare e pastaj me vlera të përbotshme na zbulon më thellë në kohë identitetin tonë kombëtar si një komb që mbetet i etur për lirinë.

TË DIELËN E FUNDIT TË GUSHTIT…TEK SHTËPIA E LONGFELLOUT

August 29, 2014 by dgreca

Nga ROZI THEOHARI, Boston/
Në Nju-Ingland, ku banoj, përmenden një numër i madh poetësh amerikanë që kanë lindur ose banuar këtu e që janë bërë të famshëm në letërsinë amerikane, si:poetja Emili Dikenson (1830-1886), poetët Robert Frost (1874-1963), Henri Longfellou (1807-1882), Fillis Uitli (1753-1784),Viliam Brajant (1794-1878), Xhon Grinlif (1807-1892), Ralph Waldo Emerson (18003-82), Edgar Allan Poe (1809-1849) që
cilësohet autori më popullor i Amerikës, Edvin Arlington Robinson (1869-1935), Emi Lovell (1874-1925), Edna St.
Vincent Millaj (1892-1950), E.E.Kamings (1894-1962),Elisabeth Bishop (1911-1979) dhe një numër i pambarim poetësh që janë gjallë edhe sot, poezitë e të cilëve janë përfshirë në antologji voluminoze që mbushin bibliotekat.
Emili Dikenson (1830-1886) ka lindur në Amherest të Massachusettsit. Ajo është e përmendur për jetën e saj të vetmuar: përveç kohës së studimeve në shkollë, shumë rrallë u largua nga shtëpia. Jetonte vetëm me prindërit e saj dhe me një motër të vogël. Njëzet vjetët e fundit të jetës nuk doli as te
pragu i derës. Ajo vishej me rroba të bardha, besonte shpirtërisht në botën e përtejme dhe i pëlqente ta kalonte ditën në bahçe, mes barit dhe drurëve, ku edhe shkruante poezitë, me një stil origjinal e të papërsëritshëm. Kur vdiq, i gjetën 1775 poezi, nga të cilat në gjallje i ishin botuar vetëm 7, por anonime.
Poezitë e saj, me nota të theksuara romantike e melankolike, të një shpirti që fërgëllon në vetmi, e befasojnë lexuesin me mesazhet largpamëse për jetën, të cilën ajo e njeh aq mirë, megjithse pa lëvizur nga pragu i shtëpisë. Sa më shumë t’i lexosh vargjet saj të thyera, me fjalë të kursyera, aq më thellë
tërhiqesh prej shprehjeve të figurshme e me ngarkesa emocionale. Me poezitë e saj Emilia ndërtoi botën e saj, meditimin e qetë e vetjak, me imagjinatën e saj krijoi një botë pasionante. Me tri botimet e veprave të saj pas vdekjes, mes viteve 1890 dhe 1896, ajo fitoi vlerësimin që i mungonte në gjallje.Ndërsa botimi i veprave me 1914 e bëri të njohur si poete e formuar dhe e rëndësishme, që ndikoi me stilin e saj mbi poezitë radikale të fillimit të shekullit të kaluar. Idetë e saj ishin të mprehta, rebele dhe origjinale, me një stil që e dallon nga të tjerët, duke u bërë i pakrahasueshëm.
Nuk e harroj, njëherë në shtëpinë – muze në Amherest pashë një nga fustanet e bardha të Emilisë, me mëngë të fryra, i ngushtë në bel dhe i gjerë përfundi, që ishte zverdhur pak nga koha. Zgjata dorën ta prekja dhe ndjeva fëshfërimën e gjetheve të verdha të vjeshtës në kopshtin e saj.
Robert Frost (1874-1963) ka lindur në Kaliforni, por qysh në fëmijëri erdhi në Nju-Ingland dhe u shkollua në Harvard.
Gjatë jetës bëri punë të ndryshme, disa vjet i kaloi në Angli, u kthye përsëri në Nju Ingland, ku punoi në fermën e vet në Nju- Hempsher. Kishte kohë që botonte librat e tij me poezi,ishte një poet i sukseshëm në Angli e në Amerikë dhe mori nofkën “poeti-fermer.” Vite më vonë e la fermën dhe u bë pedagog në universitet. Ndër poezitë që botoi, dallohen edhe ato me karakter humoristik e satirik. Botoi shumë libra:“Mountain Interval”, “A Boy’s Will”, “North of Boston”, “New Hampshire” etj. Ai fitoi katër çmime “Pultizer”. Çmimin e katërt e fitoi për librin “A witness Tree.” Në dy dekadat e fundit të jetës u bë një figurë e njohur popullore dhe cilësohej si poeti më i mire pas Walt Witmanit.
Frosti provoi të shkruante në stile të ndryshme si: “realizëm”, “sentimentalizëm” e “imagjinacion”. Poeti e gjeti frymëzimin në karakterin dhe objektet familjare të shoqërisë së Nju- Inglandit. Ai ishte një recitues i shkëlqyer i poezive të tij dhe nëpërmjet leximeve kolektive vite me radhë ai fitoi simpatinë e lexuesve për krijimtarinë e vet. (Ai ka recituar edhe para presidentit Kenedi.)
Kur po kthehesha nga një udhëtim nëpër Nju-Ingland, mikja dhe pedagogja ime e kolegjit, Maurin Lynch Edison më tha se ishim në qytetin Akton, ku Robert Frosti ka shkruar disa nga poezitë e tij të pavdekshme. Ne të dyja zbritëm nga makina e duke ecur në plisat e barit të njomë Maurini kujtoi diçka nga viti 1955. Ajo ishte studente në universitetin e Filadelfisë në kursin e poezisë dhe në një takim me Robert Frostin, poeti i madh u kishte dhënë dorën të gjithë studentëve. Maurini, nga gëzimi, e ruajti dorën pa lagur disa ditë… Eca më tej në lëndinë, këputa disa fije bari e mblodha disa lule gonxhevogla blu e të kaltra dhe bëra me to një tufë jo dhe aq të bukur. E frymëzuar nga bari jeshil mes të cilit poeti ishte shtrirë dikur pas një udhëtimi të gjatë (siç shkruan ai te poezia “Telefoni”, 1916), e tërhequr nga lulet e egra gjithë aroma, të cilat ai i kishte prekur, thërmuar e hedhur nëpër vargje e kishte biseduar me to në fshehtësi, rrugës kur po ktheheshim, skicova disa vargje kushtuar Frostit. Poezinë e mbarova natën vonë dhe shpirti më ra në qetësi.
Nuk më besohet se diku, disa kilometra pranë qytetit ku banoj, kanë jetuar gjithë këta poetë, shumica nga më të dëgjuarit e letërsisë amerikane. Ata janë frymëzuar nga studimet në universitetin e Harvardit, nga natyra e bukur e Nju- Inglandit dhe nga traditat e pilgrimeve të parë të ardhur në Nju-Ingland në fillim të shekullit të 17-të dhe kanë shkruar vargje të ndjera e tërë kolorit, vargje me mesazhe filozofike,
me temperament, meditim e me një vizion të qartë për botën.
x x x
Përballë portit të Bostonit, në oqeanin Atlanik, qëndron madhështor ishulli i Nahantit, i përmendur për klimën e shëndetshme dhe plazhet me rërë të dendur e të imët, i lakmuar prej dekedash si vend verimi për të pasurit dhe personalitetet e vendit. Çdo të diel shkoj në Nahant me shoqen time Eliena, në kishën e vjetër protestane, e tërhequr më shumë nga natyra e veçantë e ishullit dhe nga takimet me banorët nahantas, të sjellshëm e zemërbardhë. Shumë nga familjet janë trashëgimtarë të evropianëve të parë që erdhën për të banuar në ishull në shekullin e 17-të. Më ka lënë mbresa njohja dhe shoqërimi me një nga këta pinjollë, zonjën e moshuar Kelenta Sears, e cila ka qenë presidente e “Nahant Historical Society”
në vitin 1975 dhe vazhdon e sot të jetë përgjegjëse e muzeut të qytetit. Ajo më tregonte një ditë emrat e personave të rëndësishëm dhe familjeve të tyre që vinin për të veruar në plazhet e Nahantit. Midis tyre përmendi dhe emrin e poetit Henri Longfellou. M’u kujtua në çast poezia “Skënderbeu”, që ka shkruar Longfellou për heroin tonë kombëtar dhe Fan Noli i nderuar e ka përkthyer në shqip me 1916, përkthim që ua ka kushtuar emigrantëve shqiptarë bashkëkohës. Ja disa vargje:
Nga kështjella shpejt ka rënë Flamuri me gjysmë-hënë
Edhe populli shikon
Që në vent të tij valon
Flamuri i Skënderit n’erë
Shkab’ e Zezë me dy krerë.
Dhe një thirrje lart u ngrit,
Se çdo zemër e çdo shpirt
U mërzit nga Turku i lik,
Që e bëri atë Krujë
Zi, murtaje dhe rrëmuje.
Ay zeth me gas me bujë
Q’oshëtin nga brek në brek
Është: “Rrofsh, o Skënderbeg!”
Poezia “Skënderbeu” është botuar në një nga veprat më të dëgjuara të poetit: “Tales of a wayside Inn.”
Lindur në Portland, Maine, me 1807, Longfellou vijoistudimet në kolegjin Bowdoin. Mbasi fitoi gradën shkencore, u emërua profesor kolegji, bëri një udhëtim në Evropë, ku dhe u martua me gruan e tij të parë. Më vonë ai zuri vend në kolegjin e Harvardit, në Kembrixh, si pedagog dhe shkrimtar. Si poet
botoi disa libra me poezi, ndër të cilat, vëllimin e parë “Voices of the Night” e botoi me 1839, “Ballads and Other Poems” me 1841, “Poems on Slavery” me 1842 që u pasua nga “The Spanish Student” me 1843. Një vëllim i rëndësishëm i botuar me 1846 “The Belfry of Bruges and Other poems” përmban
poezi që ilustrojnë familjarizimin e poetit me kulturën evropiane. Me 1847 ai botoi poemën e gjatë “Evangeline”, e cila i dha një popullaritet të madh. Me këtë poemë, nëpërmjet përshkrimit të gjallë e të kapshëm të bukurive të natyrës dhe aftësise së rrëfimit, poeti dha një kontribut të çmuar për
themelimin dhe zhvillimin e epikës në letërsinë e vendit të tij.
Ka një histori ura më e gjatë mbi lumin Carles, që lidh Bostonin me Kembrixhin. Tek udhëtoja një ditë me një kruiz turistik, që lundronte në Carles, guida na tha se ura e gjatë, poshtë së cilës po kalonim, ka marrë emrin e Longfellout, sepse ai shëtiste përditë mbi atë urë, ndonjëherë edhe recitonte nën
zë, me ritmin e hapave, duke tërhequr vëmendjen e kalimtarëve.
Përfytyrimi im atë çast fluturoi mbi urë… një hije e gjatë burri ecte me hapa të shpejtë buzë parmakëve të hekurt të urës,ndërsa jehona më përplaste në veshë copëra vargjesh të prera, të marra nga era…

Kelenta më tregonte se aty nga mesi i shekullit të 19-të, përveç pasanikëve amerikanë që vinin për të veruar në Nahant, filluan të dukeshin edhe intelektualët e profesorët e Kembrixhit.
Henri Longfellou zakonisht vinte me dekanin e universitetit të Harvardit. Pasi i vdiq gruaja e parë, poeti u martua me vajzën e një pasaniku nga Bostoni. Megjithëse i vjehrri ishte pasaniku më i madh i Bostonit, nuk e ndihmoi dhëndrin të ndërtonte a të blinte një shtëpi në Nahant, as edhe më vonë, kur familja e
tij u bë me dy fëmijë. “Ai banonte në vilën e familjes Xhonson,sepse, megjithëse kishte një grua të pasur, nuk kishin të holla të blinin një shtëpi”, – thotë Kelenta.
Gjatë verës Longfellou shëtiste i vetmuar në bregun e oqeanit, duke ndjekur varkat e vogla e të shpejta, që nganjëherë i merrte dallga e i përplaste me zhurmë pas shkëmbinjve, shihte i përhumbur velat e bardha të anijeve të vogla, që spikasnin në kontrast me blunë e thellë të oqeanit, kurse ndajnatëherave,
në verandë, bisedonin për librat e poezitë, me të zotët e shtëpisë.
Vajza 26-vjeçare e Xhonsonit shkruante vetë poezi, kështu,darkëherat ishin mjaft interesante me diskutime e recitime vargjesh.
Ditën poeti notonte në oqean bashkë me djemtë e vegjël, Carlin dhe Ernestin, i pari 6 dhe tjetri 5 vjeç. Tok me ajrin e kripur të ujit ata thithnin aromën velese të trëndafilave të egër buzë oqeanit, të cilët, nga vapa, lëshonin avuj dehës. Longfellou ëndërronte të kishte një shtëpizë të vetën, shtëpiza e poetit,
buzë oqeanit, me shumë ballkone prej nga mund të shihje lindjen dhe perëndimin e diellit, të shihje hënën, qiellin, furtunat dhe pamjet e pafund të horizontit, tek ndodhte çdo minutë ndryshimi i dritës dhe kombinimi i ngjyrave e reflekseve të oqeanit e të qiellit mbi të. Megjithatë, shtëpia e Xhonsonëve
filloi të quhej “shtëpia e Longfellout” dhe i zoti i saj e ndiente veten të nderuar e kryelartë. Poeti botoi në atë kohë librin “The Seaside and the Fireside” (1850), me rrëfimin “Ndërtimi i vaporit”, që është një lutje apo kërkesë e fuqishme lidhur me nevojën e unitetit të kombit amerikan për të përballuar krizën
që u shfaq para luftës civile.
Kur vinte në Nahant miku i tij i ngushtë, Carli Sumner, Longfellou nuk ishte më një poet i vetmuar. Sumneri ishte një orator i mirë, një bashkëfolës i shkëlqyer. Zakonisht ai fliste me një zë të ngrohtë e miqësor që e shoqëronte me një buzëqeshje të lehtë e dashamirëse. Ata e kalonin një pjesë të mirë të kohës së bashku duke shëtitur buzë detit apo duke u çlodhur në verandën e madhe të shtëpisë. Dita e diel ishte dita kur Sumneri e shoqëronte Longfelloun në kishë, për të dëgjuar predikimin e
një prifti ardhur nga Nju-Jorku. Ky i përgatiste mirë fjalimet që mbante në kishë gjatë stinës së verës, mbasi e dinte se aty vinin për të veruar shumë njerëz të rëndësishëm e të famshëm.
Sidoqoftë, vëmendjen e Longfellout nuk e tërhiqte predikimi i priftit. Atij i pëlqente të vinte në kishë, sepse rruga kalonte përmes fushës së bukur me bar, dhe rrethohej nga drurët e dushkut gjethemadh. Siç duket, këtë lloj druri ai e pëlqente,mbasi edhe kabinën e zhveshjes buzë oqeanit e kishte zgjedhur
mes drurëve të dushkut.
Poeti e mbaronte sezonin e plazhit të dielen e fundit të çdo gushti. Zakonisht, javën e fundit moti ftohej dhe atij i pëlqente të vizitonte me dy djemtë e vet guvat e shpellat e frikshme nëshkëmbinjtë masive të Nahantit, buzë oqeanit, për të cilat
vendësit kishin thurur legjenda dhe, me siguri, ato kanë shërbyer edhe si burim frymëzimi për legjendat që ai ka shkruar.
Longfellou gjithnjë e ka parë Nahantin nëpërmjet vezullimit të poezive të tij. Kur erdhi verën e fundit në Nahant, solli një tufë me poezi për t’ua lexuar miqve. Njerëzit tashmë ishin mësuar të masnin pulsin e tij nga përmbajtja e vargjeve. Në qoftë se atij i kishte ardhur damari për poezi heroike, pinte çajin e pasdites me ish presidentin e Amerikës, Adams, ose me sekretarin e shtetit, Webster, të cilët gjithashtu vinin me pushime në Nahant. Në qoftë se ishte i zhytur në mendime, siç i ndodhte shpesh, ai shkonte i vetëm në portin e vogël ku ankoroheshin anijet me avull, porti ku herët ose vonë erdhën të gjithë evropianët dhe të cilin vendësit e quanin “zgjerimi i Nahantit”. Aty te porti priste profesorët e Harvardit kur ktheheshin nga shëtitjet me barka me vela.
Disa miq të Harvardit e shihnin Nahantin si vendin më të përshtatshëm për peshkim. Poeti, që u bënte shoqëri, rrinte me ta në portin e vogël duke ndjekur peshkatarët që ktheheshin me varkat e rënduara nga peshqit. Ai habitej nga llojet e ndryshme të gjallesave që kishte oqeani; shihte me pasion
peshqit, fosilet, karavidhet, llojet e ndryshme të specieve detare, krijesa të çuditshme të oqeanit.
Nahanti ishte mbushur plot me njerëz që frymëzoheshin dhe shkruanin poezi apo prozë. Atë verë erdhi për verim edhe drejtori i shtëpisë botuese që botonte librat e Longfellout, James Fields. Ai lexoi dorëshkrimin e fundit të poetit “Legjenda e artë”, të cilin Longfellou e kishte shkruar në Nahant. Ishte një tregim për një njeri të pasur, të sëmurë nga lebra, i cili mund të shpëtonte nga vdekja e sigurt vetëm nga dëshira e një vajze të virgjër, që do të sakrifikonte jetën për të.
Sa i pëlqenin poetit netët me hënë të gushtit, sidomos kur hëna ishte e plotë. Ai rrinte me orë të tëra në breg të oqeanit duke soditur në pafundësi. Shumë faqe librash me poema e legjenda e kanë zanafillën në ato qëndrime të gjata buzë detit me hënë.
Me gjithë hovin e madh dhe energjinë për të shkruar pa pushim, disa herë poetin e pllakoste plogështia. Atij nuk i pëlqente “arkitektura” që kishte skicuar për ndonjë poemë, por ndiente lodhje të kthehej prapë nga fillimi. Por kjo nuk i ndodhte gjithnjë. Ditës tjetër e shihje jo duke shkruar, por duke
lexuar në breg. Ngjarjet e vogla të ditës ndikonin shumë në gjendjen e tij shpirtërore. Një natë ai mori vesh se djali i fqinjit që ishte shok me djemtë e tij, zuri krevatin, i sëmurë. Natën tjetër, kur po kthehej nga një darkë me miqtë e tij, u afrua te shtëpia e komshiut dhe pa se dritarja e dhomës së fëmijës ishte
pa dritë. Ai e dinte ç’donte të thoshte kjo. Të nesërmen e gjithë familja Longfellou shkoi në varrimin e djalit. Kjo ngjarje e dëshpëroi pa masë poetin prind.
x x x
Vera e fundit e Longfellout në Nahant mbaroi të dielën e fundit të gushtit 1851. Atë ditë poeti shkoi në kishë dhe dëgjoi një predikim energjik e virtuoz nga prifti, Mr.Kirk. Pasdite ai shkroi diçka që e kishte lënë përgjysmë që të djeshmen.
Ndajnatëhere, me mikun e tij, shkuan e u ulen në shkëmbinjtë,të ndiqnin “splendor sky”, vezullimin lëbyrës të qiellit gjatë perëndimit të diellit. Në darkë miku e la dhe ai ndenji i vetmuar deri sa hëna perëndoi e u fsheh prapa shkëmbinjve.
Një lamtumirë, “Fine” e verës së Nahantit.
Ishte 29 gusht 2004, e diela e fundit e muajit. Mbasi dolëm me Kelenta Searsin nga shërbesa e kishës së Nahantit, iu luta asaj që të vizitonim shtëpinë e Longfellout. “Me kënaqësi, mund të shkojmë, – tha ajo, – veç ta dini se shtëpia është djegur,s’mbahet mend që kur, dhe aty janë vetëm themelitë.”
Dita ishte plot diell, qielli i paskajshëm kaltëronte pa asnjë re dhe në rrugën ku ecnim ngadalë binte hija e drurëve të dushkut. Ecnim po në atë rrugë ku një shekull e gjysmë më parë kishte ecur edhe poeti, por tani rruga është e asfaltuar, jo me bar. Në një kthesë zonja nahantase ndali hapat e tregoi me dorë: “Ja, aty…, – tha ajo, – ku mbaron pylli e fillon oqeani…,por unë nuk mund të eci dot nëpër shkurre…”
E falenderova dhe e përshëndeta Kelenten e i thashë se aty mund të shkoja vetëm. Mbasi kalova me vështirësi midis drurëve shekullorë të pishave, dola në një lëndinë të ndriçuar nga dielli, me bar të gjatë e të pakositur, me një pjerrësi të butë që mbaronte në breg të oqeanit. Përballë, tutje, shfaqej Bostoni,
si në pasqyrë. Një dru i vjetër dushku, me lëkurë të ashpër e të çarë vende-vende, lëshonte hije mbi themelet e shtëpisë, si ndonja një metër e gjysmë mbi bregun e oqeanit. Largova barin dhe u ula mbi një gur. Vend ideal nga mund të shihje lindjen e diellit dhe perëndimin e tij. Vija jeshile e lëndinës me bar
vazhdohej më tej nga vija blu e oqeanit, ndërsa dallgëzat e bardha e të lehta, herë të bashkuara, herë veç e veç, ngjanin si vargje të lira poezish. U ktheva në drejtim të pyllit. Mos vallë, këtu e ka shkruar poeti “Evangelinën”? Nxora librin nga çanta dhe lexova, duke qëndruar vazhdimisht në drejtim të drurëve.
Me një shkrim shkarravinë fillova të përktheja disa vargje nga fillimi:
Ja dhe pylli i lashtë
Me murmurima pishash dhe me fierin e blertë,
Me petkun e rëndë jeshil dhe me mjekra lemashku
Varur kuturumthi nëpër trungje…
Drurët si Druidet kanë qëndruar,
Këta priftërinj të moçëm keltikë
Me zërin e tyre të trishtuar e profetik…
Në anglisht poezia është shkruar me metrin daktil, leximi i vargjeve rrokje për rrokje tingëllon si muzika e një valsi, ashtu siç vallëzonin valëzat e oqeanit atë çast, por unë nuk munda ta jepja në përkthim. M’u kujtua profesori ynë mjekërbardhë Xho, i cili drejton klubin e poetëve të kolegjit. Ai i reciton bukur
poezitë e Longfellout. Ai kujton kohën kur ishte i vogël, në shkollë, mësuesja e ngrinte gjithë klasën në këmbë dhe nxënësit recitonin vargjet e Longfellout, të rrokëzuara e me ritëm, e dukej sikur këndonin këngë, sikur tregonin një histori, sepse Longfellou është më tepër një poet tregimtar e popullor. Ai
është cilësuar “bard i kombit” e “humanist kombëtar” dhe këtë nder e meritoi deri në fund të jetës, duke i dhuruar lexuesit volume të tëra me lirika, tregime e kritika letrare. Veprën e fundit “In the Harbor” e botoi me 1882, në vitin kur vdiq.
Longfellou përdori stilin “didaktik”, “sentimentalist” e “romantik,” duke mos iu ndarë traditës dhe kujtesës së popullit amerikan. Aftësia e tij për të dhënë vargje narrative në baladat,për popullarizimin e epikës kombëtare dhe për natyralizimin e temave të huaja dhe të formave poetike, lidhet me virtytet,
cilësite dhe dhembshurinë e zemrës së poetit, me karakterin e tij si njeri dhe si shkrimtar.
…Çdo të diel kur shkoj në kishën e Nahantit, ngadalësoj hapat para shtëpisë së Longfellout dhe duke parë gurët e themelit që qëndrojnë gjithnjë aty, të heshtur, të rëndë,shekullorë, si gurë varri, sjell ndër mend dhe përkthej disa vargje nga poezia e Longfellout,
“Qimitiri i çifutëve në Njuport”:
Sa të huaj duken këta hebrenj—këtu varrosur
Kaq pranë rrugës së zhurmshme të qytetit-port…
Dhe këta gurë varri të vjetër e të irnosur,
Sikur prej malit, nga Moisiu janë zvarrosur…

Boston. 2004

FALEMINDERIT ÇEZAR NDREU!

August 29, 2014 by dgreca

FUSHATA E VATRËS: ÇEZAR NDREU E DHA SHEMBULLIN, DHUROI $ 1,500.00/
Pas rikonstruksionit që iu bë ndërtesës së Vatrës, veçanërisht zyrës dhe sallës së madhe të katit të parë nga biznesmeni dhe aktivisti i njohur i komunitetit shqiptar, bashkatdhetari nga Kosova, anëtar i këshillit të Vatrës, z. Rrustem Gecaj, Kryesia e Vatrës ka propozuar hapjen e një fushate për mobilimin e zyrave, plotësimin e rafteve të bibiliotekës dhe kornizimin e fotografive historike. Para Kuvendit fushata kishte nisë prej anëtarit të Këshillit të Vatrës, Ahmet Hoti dhe Ndrec Gjergji.
Një dhurim i veçantë ishte ai që u bë të Shtunën e 31 majit 2014 në Vatër nga një nga vatranët e rinj, njëkohësisht anëtar i Këshillit të Vatrës,i rritur në kampet e internimit të Vlorës,Çezar Ndreu. Çezari i qe lutur editorit të Diellit, që të mos e publikonte dhuruesin, duke dashur që të mbetej anonim.” Nuk po e bëj për t’u dukur, tha atë kohë, thjesht e ndjej se duhet bërë dhe kaq mundësi i kam. Vatra dhe Dielli meritojnë përkrahjen e çdo shqiptari të Amerikës.”
Dhurata e tij ishte një kompjuter i ri, prodhim i fundit dhe një printer, Scaner, fotokopje, me vlerë përmbi $ 1,500.00. E falenderojmë Çezarin dhe i kërkojmë ndjesë që nuk e ruajtëm anonimatin. Le të shërbejë shembulli i tij si nxitje edhe për vatarnët e tjerë. Çezari nuk është i pasur, ai e siguron jetësën me mundim, por ëshët bujar, prandaj nga kursimet e hequra mënjanë dha kontributin e tij pa u ndjerë. Vatra ka nevojë për kontributin e çdo vatrani, kudo ku jeton, e çdo shqipatri të Amerikës! Ta mbajmë gjallë tarditën dhe histporinë tonë në SHBA. Kush do ta ndjekë Çezarin? Dielli do të publikojë emrat e dhuruesëve siç ka bërë për më shumë se një shekull jetë të Vatrës dhe vetë gazetës. Faleminderit Çezar!