Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for December 2014

Malësorët e Ded Gjo Lulit midis palëve të Flamurit

by

Nga Keze Kozeta Zylo/
Nëntorin e Flamurit, Nëntorin e Pavarësisë shqiptarët kudo si dhe në Amerikë e kanë muajin më të shenjtë, muajin më të bukur, sepse mblidhen të gjithë së bashku rreth Flamurit të Nënës Shqipëri.
Në restorantin Eastwood Manor në Bronx, Fondacioni Plavë e Guci festoi me madhështi 102 Vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë. Salla plot e përplot ku organizohej Festa ndrinte nga flamujt kuq e zi dhe njerëzit veshur me këto ngjyra kombëtare. Ata me krenarinë e ligjshme e festojnë këtë ditë të shenjtë, ata përkujtojnë se pikërisht në vendin e tyre në Bratile të Hotit u valëvit Flamuri i Gjergj Kastriotit në prill të vitit 1911 pas luftrave, përpjekjeve heroike, pas robërimit të zi 500 vjeçar nga turqia otomane.
Ndërsa i shikoja që takoheshin dhe përshëndeteshin grupe-grupe më dukej sikur dhe përshëndetja e tyre ishte një betim si në vitin 1911:
De Gjo Luli lëshon kushtrimin/ çoni burra të bëjmë betimin/…
Mbrëmjen e kanë moderuar Gjovalin Nikci dhe Alberita Rugova.
Gjovalin Nikci veshur kuq e zi dhe me plisin e bardhë në kokë një traditë e lashtë e popullit tonë përshëndeti gjithë të pranishmit për Festën e Flamurit. Gjatë moderimit z.Nikci me një humor të hollë ai tha se të gjithë dëshirojmë Shqipërinë etnike dhe uroj që njeri nga ambasadorët që kemi këtu mysafir të shkojë në shtëpi kur të bashkohemi në një…
Ai iu uroi atyre se Flamuri shqiptar do të valëvitet në perjetësi, ndërkohë ka ftuar znj.Vlora Çitaku, Konsulle e Përgjithshme e Kosovës e cila iu uroi gjithë pjesëmarrësve: Gëzuar Ditën e Flamurit! Ajo tha se ambasada jonë është dhe shtëpia juaj dhe të gjithë jeni të mirëpritur. Ne duhet të punojmë së bashku fort për ta ngritur dhe më lart emrin e Shqipërisë, Kosovës dhe të gjitha trevave që u ndanë padrejtësisht nga fuqitë e mëdha. Kosova ju ështëgjithmonë mirënjohëse për cfarë ju keni bërë për Pavarësinë e saj.
Z.Ferid Hoxha ambasadori shqiptar pranë misionit të përhershëm të Kombeve të Bashkuara i cili midis të tjerash tha se e kam kënaqësi të veçantë të ndodhem midis jush si malësor dhe shqiptar për të festuar 102 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë së bashku. Shqipëria në këto vite në arenën ndërkombëtare ka ecur me shpejtësi dhe emri i saj po dëgjohet dhe më shumë në qarqet e larta politike. Uroj që së shpejti ta festojmë së bashku.
Pas dy ambasadorëve fjalën e ka marrë Ansambleisti i parë shqiptar në shtetin e Nju Jorkut z.Mark Gjonaj, i cili siç e kam thënë në çdo shkrim të befason me pjesëmarrjen e tij në festat dhe ngjarjet e rëndësishme të komunitetit. Z.Gjonaj pasi kishte organizuar festën e përbashkët dhe madhështore në Maestro Restorant e gjeti kohën për të ardhur midis bashkatdhetarëve të Fondacionit Plavë e Guci.
Z.Gjonaj iu uroi Gëzuar të gjithëve ditën e Flamurit, Gëzuar nga mot. Nuk ka më kënaqësi kur shikoj gjeneratën e re të vinë së bashku në këtë ditë të shenjtë dhe të valëvisim Flamurin kuq e zi kudo, Flamurin e Skënderbeut. Le të jemi të gjithë së bashku se kështu do të mbërrijmë atje ku ëndërrojmë për Atdheun tonë. Për mua nuk ka asgjë tjetër më shumë se ajo që më bën krenar të jem shqiptar. Ai falënderoi Fondacionin “Plavë e Guci” per këtë organizim të bukur dhe ne veçanti fjalë miradie ishin dhe për z.Esad Gjonbalaj kryetar i Fondacionit. Ai theksoi se nuk ka djalë më të mirë dhe patriot si Gjonbalaj, i cili punon me aq përkushtim dhe ndershmëri për Kombin dhe Plavë Gucinë, bashkëpunimi me të ka dhënë frutet e veta.
Pas fjalës së z.Gjonaj ka përshëndetur në emër të shoqatës atdhetare Malësia e madhe nga Detroiti dhe në emër të 9 shoqatave shqiptaro-amerikane me origjinë nga trojet etnike shqiptare nën Mal të Zi, z.Pashko Gjokaj i cili tha se: “Ju uroj gëzuar 28 Nëntorin ditën e Pamvarsise, festën e krenarisë së Kombit tonë. Ne përkujtojmë të gjithë ata që flijuan jetët e tyre qe ne të gezojmë dhe të jem krenar që jemi keta që jemi sot.
Ne jemi sonte malësorë mes malësorve, vëllezër mes vëllezërve.
Falënderoj kryesinë dhe kryetarin e Fondacionit Plavë e Guci zotin Esad Gjonbalaj për ftesën që më bëri dhe përshëndes të gjithë të pranishmit dhe të ftuarit e nderit të shoqates suaj prezent në këtë mbrëmje. Ishin pikërisht ngjarjet e ndodhura në trojet etnike nën Mal të Zi sot që i shtyn fuqitë e mëdha ta marrin më me seriozitet cështjen shqiptare, ishin ngjarje që edhe i paraprinë Pamvarsisë së një pjese të kombit tonë. Betejat e komandant Jakup ferrit me ushtrinë e Mark Milanit u shpartalluan nga kryengritja e Malësisë së Madhe e vitit 1911 e udhëhequr nga heroi yne kombëtar Dedëe Gjon Luli.
Me plot duartrokitje u mirëprit plaku patriot dhe i mënçur, veterani i çështjes kombëtare në moshën 92 vjeçare Rexhep Gali Balidemaj i cili ka përshëndetur të gjithë mysafirët, pjesëmarrësit dhe iu ka uruar atyre ta gëzojmë Flamurin Kombëtar dhe le të valëvitet ai pafundësisht në të gjitha trojet shqiptare.
Në këtë mbrëmje kanë qenë mysafirë si: kryetari i shoqatës Ana e Malit Ismet Kurti si dhe Xheladin Zeneli n/kryetar, Marko Kepi president i organizatës “Rrënjët”, Kryetari i Fondit Humanitar Malësija, z.Ejllo Berishaj
të cilët së bashku kanë përshëndetur bashkatdhetaret kudo që janë në Ditën e Flamurit Kombëtar.
Në fund e ka marrë fjalën i zoti i shtëpisë, z.Esad Gjonbalaj njëherazi dhe kryetar i fondacionit Plavë e Guci i cili tha se:
Sonte është një natë e veçantë, sonte shoqata jonë me antarsinë e gjerë të saj dhe malsorët e Plavë Gucisë kremtojnë së bashku me ju Festën e Flamurit.
102 Vite më parë plaku legjendar Ismail Bej Vlora ngriti Flamurin tonë Kombëtar në Vlorën tonë heroike duke shpallur kështu Shqiperinë tonë të dashur, shtet të pavarur dhe sovran. Plaku i urtë dhe mendje hollë Ismail Bej Vlora e dinte mirë se tokat shqiptare të përgjakura me gjakun e bijve ma të mirë të kombit tonë, po gllabëroheshin nga fqinjët tanë me ndihmën e Rusisë cariste. Një muaj ma herët se të shpallej Pavarësia e Shqipërisë, e pikërisht më 19 Tetor 1912-të, Plavë Gucia heroike pushtohet nga bandat e Avrocemit dhe Malit te Zi të Kral Nikollës.
Sonte në këtë natë Festojmë 102 vjetorin e Pavarësisë dhe përkujtojmë dëshmorët e genocidit malazes në Plave Guci të njohur si masakra e Previsë.
Ju uroj gëzuar Ditën e Flamurit dhe le ta festojmë së bashku këtë ditë të shenjtë!
Duke i ndjekur me vëmendje dhe kënaqësinë më të madhe fjalimet e bashkatdhetarëve të mi malësorë, për Flamurin, Ismail Qemalin, Ded Gjo Lulin, nuk ka se si të te mos vijë ndërmend ajo çka ka thënë Ismail Bej Vlora për Ded Gjo Lulin i cili kur shkoi në Vlorë për ta përshëndetur për Pavarësinë, plaku i urtë dhe i mençur Ismail Vlora e quajti ate: quajti atë me të drejtë pushkë e ngrehur për Shqipërinë.
Mjaft interesante dhe tejet tradicionale ishte ndarja e bukës, që simbolizon mikpritjen e shqiptarit të thëna aq bukur nga goja e tij si: Bujrum të gjithë ne sofrën malësore: Bukë e krypë e zemër!
Pas fjalëve përshëndetëse një program i bukur artistik është shfaqur në mjedisin kuq e zi. Shoqata “Bashkimi Kombëtar” me artistë të mirënjohur të Diasporës si Shaban Lajçi, veshur si Ismail Qemali dhe Tom Gjergji si Isa Boletini, ndersa Agim Rugova Agim Rugova veshur me kostumin kombëtar i cili me fjalën e tij hyrëse e përfshiu sallën në emocion duke thënë para dronit që u shfaq aq madhërishëm në stadiumin e Beogradit ku djemtë e kombëtares me Lorik Canen si Ante i vunë gjoksin për ta mbrojtur. Shikoni kush ma ka dhuruar këtë Flamur i thotë Shaban Lajçit në rolin e Ismail Qemalit dhe Tom Gjergjit ne rolin e Is Boletinit që se hoqi kurrë koburen nga brezi dhe në sallat mondane të Anglisë… Loja e tyre aktoreske ishte mjaft tërheqëse dhe profesionale çka i dha sallës dhe më shumë argëtim dhe bukuri. Fahrudin Kukaj me zërin burrëror ka kënduar me fjalë të zgjedhura për Shqipërinë, malësorët që i dolën ballë shkjaut, turqisë, krajleve të zinj që pushtuan tokat tona. Nxënësit e shkollës shqipe në Bronx me z.Gjergj Dedvukaj, Engjëll Jumçaj dhe Dia Caverbasha kënduan plot dashuri para bashkatdhetarëve në ditën e Flamurit.
Z.Mehmet Vuçetaj i ka kënduar me lahutë Flamurit, historisë së Kombit shqiptar dhe heronjve që dhanë jetën për Atdhe e Flamur.
Pjesëmarrësit janë argëtuar nën tingujt melodiozë të këngëve të ndryshme nga këngëtaret Ismet Aloshi dhe Alma Vela nën drejtimin e DJ-it, të cilët me interpretimet e tyre e kanë çuar të gjithë sallën të këndojnë dhe vallëzojnë së bashku midis palëve të Flamurit.

Bronx, New York
2 dhjetor, 2014

BERATI- Kujtesa e Arbërit

by

Kriza e përgjithshme që kishte mbërthyer Perandorinë Bizantine krijuan kushtet që në vitin 1204, arbërit të krijojnë shtetin e tyre/
Nga Harallamb Kota-studiues/
Berati, vendbanimi i hershëm ilir i shek VI-V p.k. i quajtur Partha, në fillim të shek. III p.k., u shdërua në kështjellë qytet dhe luajti rol të rëndësishëm në luftërat ilire-romake. Berati ka qënë një nga vatrat e hershme të krishtërimit, ç,ka dëshmohet edhe nga kodikët e ruajtur deri në ditët tona. Qysh nga shek.XI e këndej, marëdhëniet e Arbërisë me Perandorinë Bizantine u dalluan nga konfliktet e përpjekjet e armatosura dhe nga marëdhënie bashkëpunimi. Berati ishte vatër e kryengritjeve kundër sundimit bizantin. Pjesëmarja ose jo,e arbërve në konfliktet e Bizantit,me normanët, anzhuinët etj.,është konsideruar si faktor me rëndësi per fitoren ose disfatën e perandorisë.
Kriza e përgjithshme që kishte mbërthyer Perandorinë Bizantine në shek.XII pas luftërave me normanët dhe shkatërimi i saj nga kryqëzata IV, krijuan kushtet që në vitin 1204, arbërit të krijojnë shtetin e tyre të pavarur, “Principatën e Arbërit” me kryeqëndër Beratin. Sundimtar i parë i kësaj principate u bë Progoni, pas tij i biri Gjini dhe i fundit Dhimitri i Arbërit, i quajturi “arkond i madh”, burrë fisnik, “Princ i Arbërve”, i cili për shkak të rethanave nuk mundi ta konsolidonte shtetin e tij.
Po në këtë vit u krijua formacioni shtetëror “Despotati Epirit” nga Mihal Komneni me shtrirje nga lumi Drin deri në gjirin e Korintit, me kryeqëndër Artën. Mihali-I, u vra në Berat në vitin 1205. Pasardhësi i tij, Teodor Engjëlli në vitin 1215 e ktheu këtë formacion në shtet të fuqishëm që ushqente synimin për të rimëkëmbur Perandorinë Bizantine. Me vdekjen e Dhimitrit të Arbërit më 1216, në vartësin e “Despotatit të Epirit”, hyri edhe “Shteti Arbërit”. Në këto kushte Berati u bë realisht qëndra e dytë më e rëndësishme pas kryeqëndrës Arta. Që nga shek.XIII paria feudale arbënore, ka dalë në shesh gjithnjë e më shumë si një forcë politike e pavaruar me tituj të lartë dhe me ushtri të saj të veçantë.
Familja feudale e Muzakajve u vendos në qytetin kala të Beratit në fillim të shekXIII dhe zotëronte fushat e mëdha përreth, të cilat morën emërin Muzakia (Myzeqe). Në vitet 1250-1270, përball përpjekjeve të Perandorisë Bizantine për tu rimëkëmbur dhe për të konsiliduar pozitat e sajë prej fuqie të madhe në trevat perëndimore të Ballkanit, feudalët arbnorë u bashkuan me kryengritjen e madhe dhe më 1272 hynë në marëveshje me Anzhuinët. Pas këtyre ngjarjeve, arbërit kudo që gjëndeshin ishin në konflikt të vazhdushëm me Perandorinë Bizantine. Andre Muzaka në vitet 1280-1319 gjatë sundimit të Anzhuinëve ishte “Marshall i Arbërisë”. Kryengritja e vitit 1335-1336 e malsorëve arbër, u shtri nga Shkumbini e deri në malet e Labërisë, duke përfshirë gjithë Arbërinë deri sa i dha fund sundimit bizantin. Me shëmbjen e bizantit më 1350, u krijuan tre principatat e para arbnore. Topiajt me qëndër Durrësin, Shpatajt me qëndër Artën dhe Balshajt me qëndër Shkodrën, e cila bashkoi për herë të parë nën sundim një pjesë të madhe të trojeve arbnore nga Tivari në Prizeren, Vlorë e Berat. Familja feudale Muzaka, me aleancat e formuara me anë martese të Komita Muzakaj me Balshën II dhe të një pinjolleje tjetër me sundusin e Ohrit nga familja Gropa, përforcoi më tej pushtetin e sajë. Më 1372 familja feudale Muzaka, mori nën sundim Kosturin, ku një kishë e ndërtuar prej tyre mbante ende emërin e zotërusve të vendit.
Me sulmet e para Osmane mbi trojet arbnore, si dhe veprimet e Venedikut me ndikime shpërbërëse, principatat e para arbnore pësuan tronditje e çarje të brëndshme, të cilat u shtuan edhe nga veprimi i prirjeve ndarëse të feudalëve të veçantë.
Në këto kushte në vitin 1380, krijohet “Principata e Muzakajve”. Në kulmin e fuqisë nën Andrenë II, që mbante titullin despot, zotërimet e Muzakajve shtriheshin që nga JP i fushës së Kavajës(fshati Gosë),duke përfshirë Myzeqenë e Madhe e të Vogël deri në lumin Vjosa dhe duke aritur në Selenicë e në bregun e detit. Që nga lumi Devoll ato përfshinin Tomoricën, Skraparin, fshatrat Opar, Lavdar, Marjan,etj., fushën e Korçës, Devollin e Madh e të Vogël, deri në Kostur. Gjatë sundimit të Muzakajve Berati ishte kryqëndër e tyre, ku lulëzoi zejtaria dhe përmëndej për punimin e mëndafshit. Brënda në kështjellë u ndërtuan disa kisha me afreske të çmuara dhe pati një shkollë pikture e të bukurshkrimit. Më 1385 arbërit shpartalluan në Betejën e Akelout edhe përpjekjen e fundit të sundimtarëve bizantinë për tu rivendosur në trevat perëndimore të gadishullit Ballkanik. Për gati 10 shekuj, tërësisht ose pjesërisht, u ndodhën nën sundimin politik dhe nën ndikimin kulturor të Perandorisë Bizantine, arbërit u afirmuan si popull më vete, me gjuhë e kulturë të përbashkët, në një teritor të përbashkët që nga mesjeta e hershme, si forcë gjithnjë më e pavarur nga pushtusit e huaj, aktivë dhe me peshë në zhvillimin e ngjarjeve në truallin e tyre në krejt gadishullin Ballkanik. Më 1389 Teodori II Muzaka, me ushtrinë e vet mori pjesë përkrah koalicionit të sundimtarëve arbër të Ballkanit në betejën e Kosovës dhe mbeti i vrarë atje. Prej vitit 1394 Muzakajt u gjëndën nën trysninë e vazhdushme të osmanëve, që aritën tua mernin për disa kohë Beratin. Më 1402 kur sulltan Bajaziti u mund e u zu rob prej Timorlengut, arbërit ngritën krye dhe muzakajt e rimorën kështjellën e Beratit. Por në vitin 1410, Balsha III pasi mundi në fushën e betejës ushtrinë turke të Evrenozit, u ngatërua me Venetinë, e cila i deklaroi luftë dhe i vënë mes dy zjarresh u mund. Në këto kushte, Durrësi,Leshi,Ylqini,Tivari,Drishti e Shkodra,ranë nën vasalitetin e Venetisë, ndërsa Kruja më 1415 dhe Berati,Vlora e Kanina më 1417, ranë nën vasalitetin e turqve të sulltan Mehmeti I. Edhe si vasalë të sulltanëve, muzakajt mbajtën marëdhënie politike me Venedikun e Raguzën, ndonëse disa pinjollë të tyre, duke përqafuar muslimanizmin, aritën të bënin karierë në radhët e elitës sunduse osmane. Njëri prej tyre Jakup beu, në vitin ’30 të shek.XV u bë sanxhakbej i “Sanxhakut Arbër”. Muzakajt mundën të ruanin një pjesë të zotërimeve të tyre jashtë sistemit të timareve, por pa Beratin, i cili qeverisej në kushtet e vasalitetit nga garnizoni osman. Në gusht të vitit 1434, Aranit Komneni shkatëroi ushtrinë turke, duke shtënë në dorë Vlorën dhe Kaninën. Kryengritja u përhap në Toskëri. Teodor Korona rrëmbeu Beratin duke prishur vasalitetin me turqit dhe përzuri garnizonin e tyre. Më 1438 Turhan Pasha e rrethoi Beratin, te cilin e mbronte Teodor Korona’ e pasi e rahu fortesën më kot shtatë muaj me radhë, u shtrëngua të hiqej i turpëruar pa bërë gjë, duke humbur nja10.000 të vrarë. Muzakajt u bashkuan më 1443 me kryengritjen e përgjithshme të udhëhequr nga Skënderbeu. Gjin Muzaka mori pjesë në “Lidhjen e Lezhës”, duke u bërë një nga bashkëluftëtarët e afërt të Skënderbeut, aleancat e të cilit me Venetinë, Raguzën e Napolin, u pasuan me ardhjen e ushtarëve nga këto vende dhe praninë e tyre për mbrojtjen e kështjellave nga reziku i sulmeve të ushtrisë osmane. Kështjella e Beratit mbrohej nga garnizoni me ushtar Venetian, Raguzian e Napolitan.
Në krye të motit 1450, Teodor Korona duke mos patur asnjë trashëgimtar, ia fali Beratin Skënderbeut. Me testament dhe me të vdekur e sipër, e ftoi të dërgonte një ushtri që t’ja dorëzonte fortesën. Skënderbeu dërgoi Pal Maneshin me 800 ushtarë për këtë mision. Po pashai i Gjirokastrës,me të dëgjua këtë lajm,mblodhi një ushtri të madhe. Natën kur garnizoni e ndenjësit po flinin të qetë, turqit duke paguar rojat hynë me tradhëti në qytet, dhe e zaptuan kështjellën pothua pa derdhur gjak fare. Pal Maneshi u zu rob dhe u lëshua nga pashai turk, pasi u shpërblye nga Skënderbeu me 500 dukata. Teodor Koronën e ngritën turqit nga shtrati i vdekjes dhe e vranë në tregun e qytetit. Në këto kushte, Skënderbeu me shtabin e luftës hartoi planin për rrethimin e Beratit. Vendimi u mbajt i fshehtë dhe të gjithë të tjerët kujtonin që ushtria do të bariste kundër Sfetigradit. Moissi Golemi njëri nga gjeneralët më në zë të tij, e kishte tradhëtuar tek turqit dhe gjeti një mënyrë mos vente në Berat, gjoja nga shkaku që ndodhja e tij në kufi ishte më e nevojshme. Nga ana tjetër, për të provuar sa besnik i ishte kryezotit të ri, Moisiu e lajmëroi sulltanin dhe kumandarin e Beratit për pllanin e Skënderbeut dhe rezikun që ndodhej ajo fortesë. Skënderbeu kuptoi menjëherë që ishte tradhëtuar. Më 13 qershor 1455, me një ushtri prej 14000 e rrethoi Beratin. Të nesërmen dha urdhër për të nisur bombardimin e kështjellës. Në dy ditë e sipër një pjesë e murrit u rrëzua nga gjylet, u ça një udhë për ushtrinë rrethonjëse. Skënderbeu dha urdhër për një sulm të përgjithshëm. Kumandari turk për të fituar kohë kërkoj ta negocionte dorëzimin e fortesës dhe propozoi disa kondita. Skënderbeu nuk deshte në asnjë mënyrë të binte në këtë grackë. Po këshilla e luftës, tok me kumandarin napoletan Palerino, e pëlqyen këtë propozim si fare të arësyshëm. Pas një bisedimi të gjatë, Skënderbeu u shtrëgua prej shtabit të vet, ti jepte kumandarit turk njëmbëdhjetë ditë kohë. Ushtarët arbër dhe napolitanë u gëzuan për këtë vendim, se nuk e shijonin asfare rrethimin e fortesave. Skënderbeu, të cilit nuk i rihej njëmbëdhjetë ditë pa punë, për të bërë sehir Beratin së jashtmi, u ngrit me Gardën Pretoriane dhe shkoi për të marrë një tjetër fortesë disa mila më larg. Komandën e ushtrisë, meqenëse kishte humbur besimin nga tradhëtia, ia dha kunatit Muzhaq Topisë, një djalosh i papjekur në luftë dhe mëndjefjetur. Informatorët ushtarakë të Skënderbeut flinin këtë herë dhe nuk lajmëruan që një ushtri armike e fortë nën komandën e Isa bej Evrenozit, po vinte me vrap për të shpëtuar Beratin nga rrethimi. Muzhaq Topia u shtrua sikur ishte në shtëpi dhe e lëshoi ushtrinë të bënte qejf gjer sa të shkonin të njëmnbëdhjetë ditët. Ushtarët ca flinin,ca loznin,ca pinin,ca këndonin,ca duallnë për gjah, ca çapëlitnin anës lumit. Tanush Topia dhe disa gjeneralë veteranë e shikonin rezikun po nuk e flisnin as muarrën ndonjë masë, se ishin zëmëruar që Skënderbeu i vuri nën urdhërin e një çilimiu. Isa bej Evrenozi me 25 qershor 1455, zbriti pa pritur si rufe, e mori nëpër këmbë dhe e coptoi turmën ushtarake të dizorganizuar, që dëfrente rreth Beratit. Skënderbeu po kthehej në Berat. Udhës i gjeti arbërit që po iknin dhe mori vesh mjerimin që kishte pësuar ushtria e tij. Vetë Skënderbeu u ndodh në rrezik, kur në dëshpërim e sipër u sul midis armiqve, u rrethua prej tyre nga të gjitha anët edhe mezi çau udhën me shpatën e tmeruar. Nga zëmërimi i ishte çarë buza e poshtme dhe gjaku po i ridhte si rëke.Kur u er, u përpoq të riorganizonte ushtrinë, por të gjithë kishin marë sytë edhe iknin si të xhindosur. Për fat të mirë erdhi nata dhe ushtria shpëtoi nga një katastrofë tërësore.
Me të mbëritur në Krujë, Skënderbeu mori vesh tradhëtinë e Moisi Golemit dhe u trishtua më shumë. Pasi shteri dëshpërimin dhe mori fund “Qarja e Madhe” për të vrarët, riorganizoi ushtrinë arbnore dhe për 25 vite me radhë i shpartalloi osmanët. Kështjella e Beratit, të cilën ja dhuroi me testament Teodor Korona Muzaka, qëndroi e pushtuar nga osmanët. Kështjella mbrohej nga garnizoni turk dhe ai nuk e mori dot asnjëherë. Plaga e Beratit i qëndroi e hapur deri sa mbylli sytë. Kishte lënë një amanet, i cili u kry vetëm më 28 nëndor 1912, kur Ismail Qemali me burrat e kombit shqiptar, ngritën flamurin në Vlorë dhe shpallën mëvehtësinë e Shqipërisë nga Turqia. Po në këtë datë u largua garnizoni turk nga Berati dhe mori frymë e lirë kështjella mijeravjeçare.

Në Nju Jork u botua gazeta,,Zëri i Çamërisë,,

by

Nga Skender KARCICA/
Në Nju Jork të SHBA-ve për nder të kremtimit të 28 Nëntorit-Ditës së pavarësisë,u botua numri i parë i gazetës që afron dhe bashkon shqiptarët,,Zëri i Çamërisë,,.Në faqet e kësaj gazete e para e këtij lloji që i kushtohet trevës shqiptare të Çamërisë,janë botuar punime të nduarnduarta nga fusha kërkimore historike e gjuhësore që hedhin dritë për orët vrastare në shkallë të gjencidit të shtetit helen ndaj popullit shqiptarë të pjesës tashmë më të dhimbshme kombëtare të Çamërisë.Në ballinën e kësaj gazete është botuar portreti në kolor i një të reje çame e veshur me kostumin karakteristik të kësaj treve shqiptare që tregon etninë burimore se toka e Çamërisë është dhe do të mbetët shqiptare.
Në këtë numër solemn të kësaj gazete prijnë punimet ,,Shqiptarët e Greqisë,,që hedh dritë përkitazi për kohën kur fuqitë e mëdha në kongrese dhe konferenca :Kongresi i Berlinit(1878)dhe Konferenca e Ambasadorëve në Londër(1912-1913)vedosën që Çamerinë dhe viset tjera shqiptare në Ballkan të japin për fqinjët grabitqarë të Greqisë,të Serbisë,të Malit të Zi dhe Maqedonisë.Po në faqen në vazhdim është botuar punimi i Faik Konicës,,Çamët dhe shqiptarsia,,që si thotë me tonet e rrepta intelektuale Konica se Çamëria është vend i bukur ,një nga gurët më të çmuar të kurorës së Shqipërisë,zuri të lëviz dhe të zgjohet.Njënga njëhësit e mirë të marrëdhënieve shqiptaro-greke,Prof.dr.Pëllumb Xhufi sjell punimin nga fusha e tij historike me titull,,Megali-Idea,,dhe pasqyrimet e saj në marrëdhëniet shqiptaro-greke.Profesor Xhufi thotë me argumentin kërkimor-shkencor se sipas Fallmerayer,në dejet e grekëve të sotëm nuk rrjedh gjaku i grekërve të vjetër,por një përzierje ,ku pjesa kryesore i takon gjakut shqiptar,thuhet në punimin e tij të gjatë historik.Këtë herë nuk është harruar poeti çam Bilal Xhaferri,i cili vjen me një cikël të poezive në gjuhën shqipe dhe angleze e vënë në ballë poezia,,Baladë Çame,,që ka zënë vendin e merituar në shumë antologji të poezisë shqipe në atdhe.Me interes është punimi i botuar në faqet e kësaj gazete,,Gjuha e ilirëve-gjuhë e shqiptarëve,,shkruar nga Nikos Stylos,për të vazhduar me punimin e Mustafa Ibrahimi,,dy këngë për Marko Boçarin nga folkloristi rus Stefan Verkoviq.Vrasja e Negovait është vjersha e Zef Skiroit,poetit arbëresh që pas Jeronim de Radës i tarsuan rrugën e mirfillt intelektuale të kohës për gjuhën dhe kulturën shqiptare të shpërngulur jasht atdheut arbërorë.Me interes të kohës,në gjuhën angleze janë botuar punimet e F.W.Halsuck,,Albanian Settlements in the Aegean Inslnds,,për të vazhduar me punimin e autorëve Miranda Vickers-James Pettifer,,Çëshja çame-etapa e re,,dhe në fund punimi në gjuhën angleze i Faik Konicës,,The Background of the Italian-Greek Conflict,,
Ndonëse gazeza,, Zëri i Çamërisë,,është botuar në dy gjuhët shqip dhe anglisht,do të preferonim redaksisë që kjo gazetë shqiptare në Amerikë që është një dritare për të vërtetën e Çamërisë ti dërgohet miqëve tanë në Kongresin dhe Senatin Amerikan në Uashington si dhe Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane (Joe DioGuardi).Redakisinë e kësaj gazete e përbëjnë kryeredaktor Kristo Sotiri,Zavendës-kryeredaktor Ilir Ademaj,Redaktor Endri Merxhushi dhe art grafik Thoma Nasi.Gazeta është botuar në dy gjuhë shqip dhe anglisht dhe me teknikën kolor të faqeve që e bëjnë të afërt dhe traktive për lexuesit e saj në Amerikë dhe më gjerë.

Prioritet i institucioneve është zhvillimi ekonomik e jo dialogu me Beogradin

by

Ministria e Punëve të Jashtme e Kosovës duhet t’ia tërheq vërejtjen përfaqësuesit serb në Prishtinë se ai nuk mund të sillet si të dojë e të përzihet edhe në punët e brendshme të vendit tonë/
Opinion XHAVIT ÇITAKU/
Udhëheqësin e listës serbe të Parlamentit të Republikës së Kosovës, Jablanoviq, e ka kapur aq shumë për “ bark” formimi i asosacionit të komunave serbe se sa që ka interesim për t’u organizuar mbledhja e këtij organi më të lartë legjislativ, e cila pritet të mbahet gjatë kësaj jave, në të cilën do të funksionalizohet puna e tij dhe pritet që të formohet edhe qeveria e re. Bile në deklaratat e tij ky politikan i ri serb shkon aq larg sa që humb durimin e pritjes për të “ diktuar” edhe rendin e ditës në atë mbledhje, ku në pikën e dytë, sipas tij, duhet të jetë formimi i asosacionit serb pa pasur kurrfarë përgatitje dhe një dokument të duhur e të qartë se si do të duket në praktik funksioni i këtij organizmi. Jablanoviq shkon edhe më tej duke i dhënë vetës të drejt të thotë se ky organizem, që ka për qëllim një formë të bashkëpunimit të komunave të populluara me pakicën serbe, do të këtë autorizime të mëdha qeverisëse, apo më mirë më thënë një organ “ ekzekutiv” paralel kundruall organeve qendrore të vendit. Këto deklarata sikur i vërtetoj edhe drejtori i zyrës ndërlidhëse të Serbisë i vendosur në Kryeqendrën tonë, Gjokiq, i cili tha se pas formimit të asosacionit të komunave serbe, dialogu i institucioneve të Prishtinës nuk do të zhvillohet më me Beogradin, por me përfaqësuesit e këtij organizmi, duke lënë të kuptohet se, sipas tij, veç është vendosur për t’i dhënë një formë të “ autonomisë” veriut të Kosovës. Edhe pse këto deklarata, sidomos ajo politike e përfaqësuesit të Serbisë, janë të patolerueshme dhe përzierje direkte në punë të brendshme të Republikës së Kosovës, çuditërisht në asnjë rast nuk dëgjuam nga Ministria e Punëve të Jashtme, as nga pozita e as nga opozita një reagim të ashpër. Kjo nuk është vetëm përzierje në punët e brendshme të vendit tonë, por edhe një formë e rrezikimit të integritetit të vendit dhe dhënies së sinjalit të qartë se Serbia nuk ka heq dhe as që ka ndërmend të heq dorë nga pretendimet e saj territoriale ndaj vendit tonë. Së këndejmi, institucionet tona përkatëse por edhe qeveria duhet të kundërshtojnë tash dhe në të ardhmen që këto deklarata e synime për të ndarë pjesë të territorit të Kosovës të mos ndodhin më dhe t’ua tërheq vërejtjen këtyre “ lakmitarëve” të tokës dardane dhe atyre që kryejnë punë diplomatike në Prishtinë se kështu nuk mund të sillën e të veprojnë në një shtet sovran e të pavarur të pranuar nga 108 shtete të botës.
Asosacion e bazuar në ligj dhe Kushtetutë
Duhet t’ia përkujtojmë Jablanoviqit dhe të tjerëve se jo që në seancë nuk do të jetë në rend të ditës aktual formimi i asosacionit serb por as që do të këtë autorizime ashtu siç fantazoni ju në kokën tuaj. Me nguti e pa detaje të qarta nuk mund të kryhet asnjë punë e lëre më një çështje që është e lidhur drejtpërsëdrejti më sovranitetin e vendit. Pra, asosacioni, siç ka thënë Edita Tahiri, do të formohet bazuar në ligjet dhe aktin më të lartë juridik- Kushtetutën, apo thënë më mirë identik me atë organizem që ka qenë në legjislaturën e kaluar të Parlamentit të Kosovës. Në një shtet të vogël, siç është Kosova, formimi i një organizmi politik qeverisës, ashtu siç pretendon ky politikan serb, do të thotë barazi me dhënien e një autonomie për serbët e veriut dhe afrimin e saj edhe më shumë me Beogradin pa dhënë asnjë herë llogari tek organet qendrore të Kosovës. Ndaj, nuk e besoj se delegatët e Kosovës do të lejojnë dhe votojnë një gjë të tillë dhe këto kërkesa absurde që bien ndesh me Kushtetutën. Delegatët dhe institucionet, por edhe populli shumicë tash dhe në të ardhmen do të punojnë e do të dëshmojnë për integrimin e pakicës serbe në çdo pore të jetës e punës dhe për pjesëmarrje të barabartë me të gjithë të tjerët sipas forcës e votës në të gjitha organet e institucionet e Republikës së Kosovës, por jo për me shumë të drejta se sa të tjerët, ashtu siç kërkon Jablanoviq, se ose do të përfaqësohen me shtatë për qind në çdo formë të qeverisjes ose serbët dot bojkotojnë pjesëmarrjen e tyre. Me kërcenime e kërkesa të pambështetura në fakte nuk mund të ndërtohet e zhvillohet jetë e përbashkët. Edhe vetë ky përfaqësues i listës serbe e di dhe është i bindur se shtatë përqind është shumë dhe nuk përkon me numrin e pakicës serbe që jetojnë në Kosovë. Duhet nisur nga realiteti i krijuar dhe nga e drejta e patjetërsueshme që populli shqiptar kishte në ish- Jugosllavi, si popull i tretë për nga numri i banorëve, si element konstituiv, që të vendos për fatin e vetë pas shkatërrimit të asaj krijese artificiale.
Për fqinjësi të mirë edhe me Serbinë- si dy shtete të barabarta
Krijimi i raporteve të mira me fqinjë sigurisht se është një gjë e mirë dhe që konsiderohet si një standard i lartë i ndërtuar më shumë sakrifica sidomos nga lufta e dytë botërore e këndej. Tashmë bëhet pak fjalë për ndërrim kufijsh e apetitesh tjera gllabëruese të tokave të huaja, pos Rusisë, por edhe Serbisë. Ndërkaq, duke pasur fqinj Serbinë, Kosova dhe institucionet e saja janë të përcaktuara se përkundër gjithë atyre tmerreve që i ka shkaktuar ky shtet popullit shqiptar, të angazhohet për krijimin e kushteve për një fqinjësi të mirë edhe me këtë shtet. Mirëpo, edhe Serbia duhet ta heq nga “ koka” njëherë e përgjithmonë synimin e saj për të përvetësuar ndonjë pjesë të Kosovës në dobi të saj, sepse nga shpallja e pavarësisë çdo gjë ka marrë fund. Pra, gjithnjë tash dhe në të ardhmen shteti serb duhet të niset dhe të bindet se Kosova është e humbur dhe më kurrë kthim prapa nuk ka. Në çdo nismë, marrëveshje dhe çështje tjera me interes, të dyja palët janë të barabarta, si dy shtete të pavarura e sovrane. Vetëm kështu dhe pa ndërskamaza mund të ndërtohet një fqinjësi e mirë, që do të ndikoj edhe në integrimin më të shpejt të serbëve të Kosovës në të gjitha instancat shtetndërtuese të vendit, por edhe të integrimit të këtyre dy vendeve në Bashkimin Evropian.
Delegatët e Parlamentit kanë përgjegjësi të madhe për votën e tyre rreth asosacionit
Megjithatë, me duken pak të habitshme deklaratat e pafundme nga personalitete të ndryshme të BE-së, por edhe të diplomatëve të akredituar në vendin tonë se ndër prioritet kryesore të faktorit politik të Kosovës është vazhdimi i dialogut me Beogradin, deklarata këto sikur i kanë “ rebeluar” përfaqësuesit e serbëve shtetas të Kosovës. Krijohet bindja se këto personalitete dhe shtetet që ata i përfaqësojnë me shumë janë të orientuara në këtë drejtim se sa zgjidhja e problemeve madhore që ka hëpërhë vendi ynë e sidomos me shkallën jashtëzakonisht të ulët ët zhvillimit ekonomik, ku për çdo ditë e më shumë po krijohen rreshta të gjatë të pritjes për një vend pune. Ndaj, edhe do të ishte e udhës që këta diplomatë të akredituar në vendin tonë, por edhe qeveritë e shteteve të zhvilluara ekonomike evropiane dhe SHBA-të më shumë të angazhohen për të joshur investitorë në mënyrë që të ndërtojnë kapacitete të reja prodhuese dhe kështu të hapen vende të reja pune si dhe të ndërpritet sado pak ikja e të rinjve për një jetë më të mirë pikërisht në këto vende që aq shumë i japin prioritet këtij dialogu.
Pa dyshim se nisja e bisedimeve me Beogradin duhet të vazhdoi dhe një ditë edhe të përfundoi, por nuk është e udhës që gjithnjë t’iu “ rrihet” mbi kokë institucioneve kosovare se ky dialog na qenka aq shumë i rëndësishëm kundruall shumë telasheve të tjera me të cilat po ballafaqohet Kosova nga pas lufta e këndej. Institucioneve të reja duhet t’iu japim kuroja dhe ato të kenë guxim e forcë për të përballuar çdo trysni, pa marrë parasysh se prej kujt, që të vendosin drejt e bazuar në Kushtetutë për secilën çështje që do të hynë në rend dite gjatë qeverisjes katërvjeçare. Posaçërisht delegatët e Kosovës kanë përgjegjësi të madhe që të mos lejojnë në asnjë mënyrë që të luhet me fatin, përkatësisht me integritetin territorial të vendit, duke hedhur poshtë çdo kërkesë që është në kundërshtim më ligjet pozitive në fuqi .
Dhe krejt në fund. Prioritet i prioritete është zhvillimi ekonomik dhe hapja e perspektivës për qytetarët e vendit tonë e jo dialogu me Beogradin.

MIRO TËRBAÇI ME HISTORI NË KËNGË DHE LEGJENDA

by

Shkruan: MSc. Albert HABAZAJ */
Roli i gruas në historinë botërore, europiane, rajonale e, rrjedhimisht, patjetër e aq më tepër edhe në historinë e Shqipërisë përgjatë shekujve, është evidentuar si me pikatore; jo pak herë edhe me shikim miopik e me vlerësim mikroskopik. Në rrjedhat e kohës, fakti historik dhe e vërteta historike i ka regjistruar ato si burrat, të barabarta me ta dhe shpesh herë kanë sfiduar historinë me heroikën burrërore. Një nga ato të fillimit është edhe Trimëresha e Tërbaçit, Legjenda Miro Tërbaçi. Ç’dimë nga historia për Miron? Si ka ardhur historia e saj në kujtesën sociale? Po kënga ç’gjurmë folklorike ka lënë brezave, që na vjen me tingëllimë kaq të bukur, të pranueshme dhe të pëlqyeshme dhe sot e kësaj dite? Gjykojmë se, sikurse popujt e tjerë, krahas burrave, kanë patur edhe gra (vajza e nëna) me emër në histori, si përshembëll, Franca Zhan D’Arkën, Shqipëria, në rrjedhat e kohës, ka patur edhe një Miro Tërbaçe. Në luftërat e vazhdueshme për liri, pavarësi e drejtësi shoqërore, krahas trimave kordhëtarë të kryengritjeve popullore, bij të shpatës shqipëtare, kanë luftuar edhe gratë, trashëgimi kjo e përcjellë nga gruaja ilire, që, siç thotë historiografia shqiptare, ajo ”shkonte me burrin jo vetëm në punë e gosti, por edhe në luftë, ku tregonte heroizma, madje të pashembullt” .
Po shtrydh substancën e kumtimit tim: Banorët e Tërbaçit, sikurse dhe banorët e tjerë të kraninës së Lumit të Vlorës, nuk pranonin të paguanin taksa për ahengje e në funksion të interesave të ulta të osmanlinjve. Tërbaçiotët u shfaqën dhe u evidentuan më rrebelët dhe, sipas sanxhaktarit të Vlorës, duheshin ndërmarrë ekspedita ndëshkimore ndaj këtij shpirti rebel në buzë të lumit e në gjoks të malit. Mytesarifi i Vlorës nisi një dërgatë me taborë të armatosur e kasnecë të Osmanllisë. Kur ekspedita arriti në fushën e Tërbaçit, aty takuan të parin Skëndo Stratin dhe, për të parë pulsin e gjendjes, përdorën një nga nëpunësit e mytesarifit, që siç thonë, me logjikën e legjendës, “ i kërkuan ujë për të pirë dhe ky si zot vendi e me respekt, plotësoi kërkesën, u solli një bucelë me ujë për të shuar etjen” . Në këtë moment, administratori osman doli tek qëllimi, e pyeti Skëndon: “Pse nuk paguajnë tërbeçët taksat, por tregohen kokëfortë e të pabindur ndaj ligjeve të perandorisë?”. Skëndua, me gjakftohtësi e çiltërsi, por me një burrëri të prerë ia kthen: “A a a, për këtë paskeni ardhur?! Ju, bej mundoheni kot nga këto anë. Ne jemi fukarenj, ushqehemi me lakra dhe nuk mund të paguajmë haraçet që kërkoni. Ne kurdoherë presim miq dhe jo njerëzit që na rrjepin lëkurën!”. Funksionari u revoltua nga ky qëndrim burrëror i këtij djali tërbaçiot, sepse as nuk e mendonte dhe as e imagjinonte që t’i jepej kjo përgjigje e paparashikuar. I inatosur, jashtë çdo kodi etik, u largua pa e përshëndetur sipas zakonit dhe përdori një formë tinzare: iu hakërrua barbarisht, u bëri shenjë që ta vrisnin njerëzve të tij të armatosur, të cilët qenë fshehur mbrapa shkurreve, bezgave rrotull. Ata e qëlluan tinëzisht dhe u larguan si hafije e me hafijet, ashtu siç ishin. Skëndua nuk vdiq në moment, por plaga qe e rëndë. Nuk pati dot shërim për jetën. Urrejtja për sunduesit arriti kulmin, nuk durohej më. Ngjarjet e mëtejshme i transmenton në mënyrë lakonike shumë saktë kënga. Mexhit Kokalari shkruan: “Thuhet për Miron se shquhej në mbarë krahinën si një këngëtare e këngëve të bukura labe. Miros i pëlqenin shumë këngët e hershme popullore, që bukurinë e stolinë e vajzës shqiptare nuk e krahasonin me lulen, por me pallën me gajtanë dhe me pisqollën e larë . Këtë fakt e pohon edhe Tofik Deda në librin e tij “Tërbaçi – realitete vlerash historike” . Ajo, Miro kënga u bë Miro zeza…Miro Zeza, sepse i qenë shuar krejt meshkujt e familjes. Nderi i shtëpisë, i gjakut, i fshatit mikpritës por jo gjunjëulur, i kërkoi të shndërrohej në Miro Legjenda. Legjenda Miro Tërbaçja është heroinë popullore, që doli nga gjiri i Labërisë, u vesh si djalë, u ngjesh me jatagan si burrat, i hipi kalit të bardhë, dhe vrau mytesarifin e Vlorës, atje ku qe strukur te Pashai në Berat, sepse, mbeti e vetme në familje, pa nënë, pa baba, pa vëlla. Babai i saj Kostë Strati u vra nizam në hapësirat e shkreta të Perandorisë Osmane, ndërsa vëllain, Skëndon ia vranë në Bramyshnjë të Tërbaçit administratorët shërbëtorë të Perandorisë së Murme Osmane. Vajza u betua se do të mirrte hakë, të çonte nderin e familjes në vend. Kjo bijë nga Tërbaçi i Vlorës fluturon si këngë epike në krahët e legjendës për bëmat e saj trimërore.
Vajza e thjeshtë e guximtare labe, (lindur në Tërbaç; si vitlindje mendohet viti1803 dhe si vitvdekje 1869 – a, në moshën 66 vjeçe, te dajallarët e saj, në Dhemblan, Tepelenë), nga person u kthye në personazh epik, në faqet e historisë dhe në gjirin e këngës epike, të epikës historike. Ajo tregoi një akt të lartë në shërbim të atdhetarizmit. Mirua u betua se do të merrte hak. Preu flokët si djalë, hodhi pallën e argjendtë mbi supe, e veshur si burrë, u vu në ndjekje të gjurmëve të vetë sundimtarit, hipur mbi kalin e saj të shpejtë si era e vetë vetëtimë mbi të, e shoqëruar me kalorës të tjerë tërbeç. Në Vlorë s’e gjeti. U hodh në Mallarastër, kaptoi qafën e Sinjës e zbriti në sarajet e rënda, e ballëpërballë me pallatin e Pashait, ky qe strukur sanxaktari i Vlorës. Rrufeshëm këtu funksionoi intuita e Miros Kapedane. U kërkoi rojave të sigurisë një takim me sundimtarin e Vlorës, mbasi do t’i dorëzonte një letër shumë sekrete dhe koha nuk priste. Ata e hëngrën (e besuan). Sundimtari po zbriste. Dy plumba në ballë i nisi Mirua dhe ai ra në vend i vdekur. Kjo shqiponjë mali i shoqëroi krismat e kobures me fjalët: “Po të kthejmë borxhin, o sanxhaktar, se shumë ta kemi vonuar!”. Dhe u kthye si suferinë, bashkë me trimat e saj për në Labëri. Në Dhemblan ndodhet varri i kësaj atdhetarje. Në Tërbaç, Flamur Lushaj, si një nga pinjollët e sotëm të mëhallës së Strate, ka mundësuar ngritjen e një shtatorje të Miros në sheshin qendror, në ballkon të fshatit, si dhe ka bërë një varr simbolik me dhè, marrë atje ku mendohet se prehet Mirua, në varret e fisit Meçaj, te dajorit e saj, në Dhemblan.
Emri i saj përmendet në botimet e nivelit akademik, si “Fjalori Enciklopedik Shqiptar”, botim i Akademisë së Shkencave, viti 1985, nga ku po citoj: “Tërbaçi është fshat me tradita patriotike. Banorët kanë marrë pjesë gjallërisht në kryengritjet kundër Tanzimatit, ku u shqua Lulo Abazi dhe Miro Tërbaçi” . Ky fakt” historik përmendet edhe në botimin më të ri të nivelit më të lartë shkencor “Fjalori Enciklopedik Shqiptar”, i vitit 2009 . Emri i Miros është i nderuar në “Historikun e Tërbaçit”, në monografitë e shkrimet e Mexhit Kokalarit, Llazar Siliqit, Bardhosh Gaçes, Zenepe Lukës, Halo Abazit, Selim Beqirit, Tofik Dedës, në poemat e Odhise Kristo Grillos, në poezitë e Eqerem Canajt e Ruzhdi Bajramit, etj. Si gjithë të tjerët, edhe fshatarët e Tërbaçit u ngritën në revolta kundër taksave (haraçeve) të tagrambledhësve, i kundërshtuan dhe u përleshën me ta. Kjo ndodhte, sepse, nëpërmjet dhjetarëve, osmanët kërkonin taksa e detyrime arbitrare kundrejt fshatarësisë . Përballë shtypjes së egër të osmanëve, u ngritën e luftuan fshatërët e Tërbaçit. “Në përleshje me nëpunësit turq, – shkruan Prof. Gaçe, – u vra Skëndo Kosta Strati, vëllai i luftëtares Miro Tërbaçi. Kjo ka ndodhur aty nga viti 1850, kur pashai i Beratit Mehmet Pashë Qytabiu lëshoi urdhër që krahina e Lumit të Vlorës të paguante taksa të larta. Pasi u dha ujë për të pirë, Skëndo Strati nuk pranoi t’u paguante taksa osmanëve. Ata pabesisht e vranë” . Akretipi i këngëve për Miron i shfaq gjurmët, aty nga fundi i gjysmës së parë të shek. XIX, kur bashkëkohësit e bashkëfshatarët e saj, si Sinan Abazi me Mico Skëndaj, Hyso Salati etj., që u bëri përshtypje të lartë akti i saj historik, i kënduan këngë bëmave të trimreshës Miro. Këta këngëtarë luftëtarë shënojnë dhe fillesën krijuese individuale të këtij krijimi folklorik, që është përfshirë në qarkullim folklorik të bashkësisë së caktuar (Tërbaç, Vranisht, Dukat, Mesaplik, Dhemblan). Kënga bëhet bartëse e historisë, si një histori e kënduar, sepse operon me ndërgjegjen poetike historike. Një variant i këngës është: “O Miro, qajmë, mirë,/ qaj për mua derëzinë,/ që të ngrërë si fëmijë,/ u dhashë ujë për të pirë,/ më dhanë plumbin në brinjë”. Nga kjo këngë kaq prekëse marrim informacionin se si ndodhi ngjarja, momentet se si u shfaq pabesia, por njëkohësisht edhe faktin se tërbaçioti, labi, shqiptari, kur jep jetën për një çështje me interesa të shquara, nuk shpreh dhimbje apo pakënaqësi se vdiq, por jep mesazhe të mos cenohet rruga e nderit. Mexhit Kokalari ka regjistruar këtë variant: “E shkreta Miro Tërbaçi,/ Qaj Miro qaje mirë,/ Vlla e babë derëzinë,/ Moj e rritura bonjake,/ me lakëra burdullake” . Kënga e ka përjetësuar veprën e saj në shërbim të Atdheut: “Do të vë dyyfek e kamë,/ do marr hakë për vëllanë,/ për vëllan’ e për babanë,/ do shtie mbi pashallarë,/ do t’i vras se m’i kan’ vrarë” . Një tjetër variant i këngës së Tërbaçit këndohet: “E zeza Miro Tërbaçe,/ moj Miro, qajmë mirë!/ Moj e rritura bonjake,/ me lakëra burdullake, /nëpër dyer të Tërbaçe;/ ike, te berberi vajte:/ “O berber, o sha vëllamë,/ premi çepetë si djalë,/ se do vë dyfek e kamë, / do marr hakë për babanë,/ për baban’ e për vëllanë! / dhe për kushurin’ e parë,/ për të gjithë shqipëtarë./ Qëllove mbi pashallarë,/ Tërbaçit se ç’i le namë”. Këtë variant, i cili është botuar edhe në vëllimin “Këngë popullore historike”, të vitit 1956, (botim i nivelit akademik, klasifikuar te cikli “Këngë kundër shfrytëzimit”, në të cilin mungojnë tre vargjet e fundit që cituam), e gjejmë të regjistruar në Tërbaç, nga punonjësit e Institutit të Shkencave të Tiranës. Edhe në botimin e Akademisë së Shkencave “Epika Historike”, vëll. 2, gjendet e klasifikuar tek kapitulli II me “Këngë kundër shfrytëzimit ekonomik shoqëror”, pikërisht kjo këngë e Miro Tërbaçes , pa asnjë ndryshim, si duket, sepse është regjistrim i vitit 1952 (sipas shënimit poshtë tekstit). Aty është edhe ky sqarim për këtë vajzë nga Tërbaçi: “Sipas kujtimeve që ruhen në popull, bejlerët e Vlorës i kishin vrarë të jatin dhe të vëllanë” . Kënga e Miro Tërbaçit është e llojit të epikës historike, dhe ky grup këngësh i epikës historike, sipas Prof. Xhagollit, klasifikohet në “Këngë të pushtimit Osman” , të cilat, për “nga struktura e tyre, mjetet shprehëse, figuracioni, ndërtimi artistik etj., janë në shtratin e mirëfilltë folkorik dhe nuk lejojnë hapësirë diskutimesh rreth autenticitetit të tyre folklorik në përgjithësi” .
Kujtesa sociale na sjell të dhëna se vrasja e djalit të pafajshëm e mirëpritës tërbaçiot, zemëroi popullin e gjithë krahinës. Sipas vargjeve të këngës dhe shumë gojëdhënave popullore, Miro Tërbaçja e shprehu urrejtjen e saj duke vrarë mytesafirin e Beratit (kështu quhej Kryetar i administratës së një sanxhaku në kohën e perandorisë osmane). Kështu, Trimëresha e Tërbaçit, si labëreshë vetëtimë, u fut në histori, fluturon në krahët e legjendës, duke u bërë një simbol i femrës shqiptare në këngët e epikës historike.
Kohë pas kohe, kënga e ka përjetësuar dhe e përcjell gojë më gojë e brez pas brezi aktin e saj heroik. Ajo këndohet edhe sot në Tërbaç, në Labëri, edhe në muzikën e kultivuar shqiptare, nga Maja. Ja teksti origjinal i këngës që është kënduar, së pari nga grupi polifonik i Tërbaçit, në vitet ’70 të shek. XX dhe që është regjistruar më vitin 1978, me krijues Kujtim Micin dhe marrës Sinan Hoxha, kthyes Rexhep Abazi, hedhës Mejdi Skëndo e mbushës grupin e këngës, përbërë nga Mujo Gjondeda, Abaz Abazi, Qazim Çelo, Ago Beqiri, Qazim Abazi, Xhevit Gjini, Asllan Nika, Izet Skëndo e Rrapush Mehmeti. Kjo këngë pëlqehet, këndohet dhe ka përhapje edhe sot në fise, mëhallë e lagje e fshat. Është një këngë që këndohet në vendlindjen time, sipas këtij varianti: “Tërbeçtë haraçe s’dhanë,/ e shporrën Pashanë,/ i tund’jataganë,/ – Qërrohu – i thanë./ Miro, të vranë vëllanë/ turqit pashallarë/ se tërbeçt’ haraçet/ hasmit nuk ia dhanë./ Për Berat hipur mbi kale/ Mirua nis revan – ë,/ e stolisur djalë,/ ngjeshur – ë dogranë./ Mirua ormisi Pashanë/ dy dogra në ballë,/ trondit dynjanë/ tërbaçjotja vajzë./ Moj trimja Miro Tërbaçe,/ – Refreni – / O Miro, Trimja Mirë, / moj e rritura bonjake, / nëpër dyert e tërbaçe, / me lakëra burdullake, / i hipe kalit e vajte, / vrapin në Berat e mbajte…”, që vjen si një dukuri novatore e cilësuar e kohës. Poeti dhe studiuesi Llazar Siliqi ka shkruar: “Heronjtë parakalojnë përpara syve tanë të gjallë, konkretë. Ne marrin vesh për trupin e tyre e për veshjen e tyre, dëgjojmë fjalët e tyre kur hidhen në sulm e kur janë përpara vdekjes, i pyesim e kuvendojmë me ta: “Për Berat hipur mbi kalë/ Mirua nis revanë/ e stolisur djalë,/ ngjeshur dogranë” .
Në fshatrat e Labërisë, sidomos në krahinën e Mesapkilut nënat bënin një komunikim të këngëzuar me fëmijët e djepit edhe me ninulla për Donika Kastriotin apo Miro Tërbaçin, si psh; “Nina, moj Labikë, nina/ Mjalt i mjaltit nga Kanina/ të na bëhesh si Donika,/ Si Donika të na bëhesh/ trime në kala të gjendesh” apo “Suferinë në majë të kalit/ T’i ngjash Miros së Tërbaçit” , të cilat portretizojnë këto figura të shquara historike dhe nënat edukojnë me ringjalljen e imazheve trimërore të tyre nëpërmjet këngës për edukimin atdhetar të brezave në vijimësi.

Miro Tërbaçja është simbolika epike e gruas tërbaçiote e labe, e gruas vlonjate e beratase, asaj nga Mitrovica e nga Myzeqeja, nga Gjakova e nga Gjirokastra, nga Kukësi e nga Korça, nga Hoti e Gruda, nga Kelmendi e Prizreni, nga Tetova e Skrapari, nga Shkupi e Janina, nga Tuzi e Librazhdi, nga Elbasani e Mirdita, nga Dukagjini e Himara, nga Ulqini e Përmeti, nga Drenica e Mallakatra, nga Shkodra e Kolonja, nga Presheva e Diaspora, nga Kosova e Çamëria. Miro Tërbaçja është motër e Gjakut Kombëtar, e Shpirtit të Lirë dhe Përparimtar me Teutën e Donikën, me Norën e Kelmendit e Laskarina Bubulinën, me Maro (Mete) Kondin e Norën e Hotit, me Tringë Smajlin e Grudës e Shote Galicën, me Dora d’Istrian (Helena Gjikën) e Marigonë, me Sado Koshenën e Zonja Çurren, me Bulen e Persefonin, me Margarita Tutulanin e Qibrije Ciun, me Motrat Qirjazi e Katër Heroinat e Mirditës, me Musine Kokalarin e Ramize Gjebrenë, me Justina Shkupin e Lilo Laben (Ervehe Bazo Gorishtin), me Ganimet Tërbeshin e Fato Berberin, me Nënë Duzen e Hava Gjoliken, me Mine Pezën e Bije Vokshin, me Qeriba Derrin e Teferrinë e Vranishtit, me Lejla Malon e Nimete Progonatin, me Tazen e Anifenë; edhe me Nermin Vlora Falaschin e Agnes Gonxhe Bojaxhiun (Shenjtoren Nënë Tereza), me Andromaqi Gjergjin e Afërdita Onuzin, me Margarita Xhepën e Tinka Kurtin, me Jorgjie (Gjeorgjia) Trujën e Tefta Tashkon, me Marie Krajën e Lola Gjokën, me Xhuze (Gjyzepina) Kosturin e Dhora Lekën, me Vaçe Zelën e Nexhmije Pagarushën, me Vera Blloshmi Mellet e Motrat Tafaj, me Xhanfize Kekon e Fitnete Rexhën, me Alida Hiskun e Aurela Gaçen, me Drita Agollin e Liliana Cingun, me Kaliopi Naskën e Ana Lalaj, me Elisabeta Karabollin e Eva Alikaj, me Frida Idrizin e Drita Çomon, me Dhurata Bozdon e Flora Gjondedën, me Vojsava Nelon e Diana Çulin, me Luljeta Bozdon e Zana Guxhollin, me Shefkie Islamaj e Drita Statovci Halimin, me Myzafere Mustafën e Shpesa Siçecën, me Zenepe Lukën e Resmie Rrucin, me Vitori Stefa Lekën e Vllasova Mustën, me Migena Arllatin e Anila Bashën, me Zylfie Durakun e Sadbere Kamberin, me Eliona Licin e Çamërie Ceraja, me Marela Gugën e Lindita Gogajn, me Afërdita Stefanin e Sonila Sinajn, me Dezdemona Stefën e Vitore Sallakaun, me Drita Pelingun e Liza Laskën, me Violeta Manushin e Marie Logorecin, me Arbnora Dushin e Floresha Dadon, me Drita Agollin e Valentina Dukën, me Natasha Lakon e Violeta Allmuçën, me Tefta Buzon e Arjeta Sadikun, me Sadije Agollin e Helena Kadarenë, me Linditë Arapin e Mimoza Ahmetin, me Nevila Nikën e Farfuri Xhajën, me Luçie Milotin e Kleopatra Skarçon (Dokle), me Meliha Dodën e Shyhrete Behlulin, me Etleva Domin e Persida Asllanin, me Irini Qirjaqin e Roza Anagnostin, me Marjana Kondin e Yllka Mujon, me Kozeta Zavalanin e Pavlina Manin, me Marjeta Ljarjan e Elvira Diamantin, me Tefta Radin e Lumturi Blloshmin, me Edi Luarasin e Hatiqet Bendon, me Dhorkë Orgockën e Hajrie Rondon, me Mimika Lucën e Besa Imamin, me Xhuljeta Kullën e Lavdie Gjikën, me Matilda Makoçin e Shpresa Hoxhën, me Kozeta Vrushon dhe Elida Buçpapën, me Zana Shuteriqin e Miaser Dibrën, me Yllka Selimin e Takuina Adamin, me Melpomeni Çobanin dhe Enrieta Sinën, me Adelina Mamaqin e Zhuljana Jorganxhi, me Klara Kodrën e Vilhelme Vranari Haxhiraj, me Nina Mulën e Anika Taken; edhe me Shira Shimonin e Anna Kohen, edhe me zonjat Chen Zhili, Song Xiuyan e Mu Hong!
Nuk e quaj të gjykueshme, ta cilësoj Miro Tërbaçen Zhan d’Arkë Shqiptare apo Amazonë e Trimërisë. Kur kemi thënë Miro Tërbaçe, kuptojmë që Ajo është Sinonimi Trimëror i Femrës Shqiptare nëpër shekuj, si Mbrojtëse e Pragut, e Zjarrit të Ndezur, e Vatrës, e Tymit, e në se na lejohet të përdorim shprehjen jo thjeshtë metaforike të antropologut Nebi Bardhoshi, të “Gurit të Kufinit”, të Ujit Shqiptar të Pashkelur. Miro Tërbaçi është imazhi i Luftëtares për Lirinë e Atdheut. U shtuan, me trimëri e bujari, me zemër e kurajo, me dinjitet e deri me sakrificën më sublime “Miro Tërbaçet” e shekullit XX. Edhe në shekullin e XXI, si duket, shoqëria paska nevojë për “Miro Tërbaçe” e “Nermin Vlora” të reja… Për “Miro Tërbaçe” e “Nermin Vlora”, Shqipëria ka nevojë në çdo kohë!

*) Drejtor i Bibliotekës Qendrore “Nermin Vlora Falaschi”,
Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, ALBANIA.

Vlorë, 28 Nëntor 2014