Archives for April 2015

By Dr. Elez Biberaj/
Director/
Eurasia Division-Voice of America/
Keynote address at the Conference on 25th Anniversary of Albania’s Transition
The European University of Tirana
Tirana, April 24, 2015/
Thank you so much for the invitation to participate in this important conference and that very generous introduction. I am very pleased to be here in the company of such distinguished personalities and friends and colleagues. I am also honored to be here on this extraordinary occasion – the 25th anniversary of Albania’s transition from a dictatorial, one party-state to a multi-party, democratic system.
Twenty-five years after the demise of communism it is appropriate to consider Albania’s democratic trajectory and to highlight its successes and challenges. I will attempt to review Albania’s accomplishments in the past quarter-century, as well as current and near-term challenges that it confronts in fully consolidating its democracy. I do this from the vantage point of an outside observer, but an observer that cares deeply about the progress of Albania and the Albanian nation.
I have always considered myself extremely lucky and very grateful for the opportunity that the Voice of America has given me to closely watch developments in my mother country. VOA has been intimately connected with developments in Albania, having been a constant across the different eras of Albania’s post-World War II history. Arguably the most memorable period of VOA’s coverage of Albanian affairs was the post-Hoxha period, and more specifically the dramatic events in 1990. VOA offered a countervailing narrative that debunked the regime’s propaganda and emphasized that communist rule had trampled on Albanian aspirations to build a modernized country, based on political pluralism and market economy. Thus VOA served as an external influencer and an agent of change by successfully challenging the regime’s monopoly on news and information, providing an outlet for Albanian dissent, and promoting the ideals of a free, pluralistic, and democratic society. But VOA was just one of the many internal and external factors that together contributed to the fall of communism.
The demise of Albania’s communist system unleashed a democratic momentum and ushered in a diverse and dynamic political landscape. With significant political support and financial assistance from the United States and the European Union, Albania embarked upon rapid political and socio-economic reforms: revamping the constitutional order, and creating a new system with checks and balances, safeguards for fundamental rights and freedoms, and judicial reform. Albania also reintegrated itself in the international community, pursuing a distinctly pro-Western course, developing close political and military ties with the United States and NATO. A succession of rapid reforms was followed by social dislocations and then an implosion in 1997, which came close to turning Albania into a failed state. The crisis resulted in political fragmentation, and a dramatic erosion of state power. However, Albania recovered from the pyramid scheme crisis within a relatively brief period, and continued its reform agenda, making progress on many fronts. Albania is now a NATO member and a candidate for membership in the European Union, and its regional saliency has increased significantly.
Thus Albania has seen its transition to completion. I would submit that twenty-five years after the demise of communism, the use of the terms “transition” and “post-communist” is of limited, questionable utility. A country that has held eight parliamentary elections since 1991, with power alternating between two major political parties, and is a full member of NATO and an EU candidate member cannot be classified as “a country in transition” or as a “post-communist” country.
The issue is what type of a regime has Albania transitioned to? Have Albanians fully attained their democratic aspirations? And is the current system or current level of democracy the highest form of a democratic order that the Albanians can achieve?
Developments in Albania during the last quarter-century should be viewed within the broader regional, East European context. Eastern Europe’s political transition has resulted in several types of regimes: full-fledged democracy, hybrid, and authoritarian regime. The Baltic, East and Central European countries, and two former Yugoslav republics – Slovenia and Croatia – have had a relatively rapid and successful transition and have largely succeeded in consolidating their democratic order.
Albania, on the other hand, has lagged significantly behind, and its shift to democracy has been slow and more challenging. Albania is part of the cluster of former communist countries – Armenia, Bosnia, Georgia, and Montenegro – that are beset by democratic deficits and classified as “hybrid regimes.” While rating higher on democracy indices than “authoritarian” regimes, such as those of Russia and other former Soviet republics, “hybrid regimes” are characterized by semi-democratic political arrangements; elections that do not always fully conform to international standards for free, transparent and credible ballots; prolonged post-election disputes; lack of rule of law; superficial checks and balances; widespread corruption; weak civil society; and governments that are largely not accountable to the citizenry.
The slow pace of Albania’s democratization has been conditioned by a multitude of interrelated factors, which go well beyond the totalitarian nature of Hoxha’s regime and the lack of a democratic tradition. They span a host of political, social, and economic factors. These obstacles, combined with the general failure of political elites to deepen democratic institutions, provide effective governance and pursue greater economic growth, have weighed heavily on Albanian democracy.
This is neither the time nor the place to go into details, but let me just mention several factors that continue to impede Albania’s democratization. The persistence of the old elite – most of those in leading positions had been part of the communist nomenclature that made a seamless transition into the post-communist system – has adversely impacted the country’s democratic maturation. These elites in general did not display democratic views about the nature of politics, proved to be poor politicians, and tended to show little appreciation for the give-and-take of democratic governance. While paying lip service to democratic ideals, once in power political leaders make efforts to assert control over all levers of power, impose control over the media and business, and divide and marginalize internal opponents as well as the opposition. The elites tend to demonize their opponents, often resorting to highly confrontational, accusatory, populist, and arrogant rhetoric. Few of the top elites can be viewed as a model for the rest of the society.
Albanian politics remain deadlocked and deeply dysfunctional, having essentially deteriorated to a struggle for power between the country’s two major political parties, although they no longer offer stark and consequential choices. The 2008-2009 constitutional and electoral code changes resulted in the concentration of power in party leaders, leading to a significant degradation of intra-party democracy. Party leaders control and determine the list of candidates – witness the current process for the selection of candidates for the June local elections. Invariably, they promote or install people in higher positions that are personally loyal to them. Members of the parliament adhere closely to their leader’s stance and officials across the political spectrum rarely project flexible or independent positions.
Corruption is pervasive across all levels of the government and society. Wealth and access to power have been concentrated in the hands of a small group, while sizeable parts of the population still live in poverty. This situation has created widespread resentment and is politically destabilizing. There is a widespread perception that all are corrupt. This of course is a gross oversimplification, but perceptions can be as important as reality.
The widespread malfeasance is a very serious obstacle to good governance and a fair distribution of the country’s resources. The very institutions that are critical to fight corruption and uphold the rule of law – government officials and politicians, the parliament, political parties, courts, judges, prosecutors, and the police – have undermined the campaign against corruption.
While current challenges should not obscure the progress Albania has made in the last quarter-century, there is growing evidence that Albanians are not satisfied with the level of democracy that their country has achieved.
The question now is will the current system endure or will it evolve into a less or more democratic regime? Given the many internal challenges it faces, the global and regional trend of democratic backsliding, and the growing clout of authoritarian alternatives, is Albania likely to experience deterioration in its democratic performance?
In the near term, chances appear low for major and rapid political change. It is painfully clear that established elites are not likely to fundamentally change their style of governing or how they treat each other. They remain firmly entrenched and politics highly informal and personal. The pace of democratization has largely lost its momentum, resulting in political malaise and an incremental advance in democratic development. While in the initial stage there was political will, immense drive and appetite for radical reforms, now there seems to be an absence of political will to move to the next level of deep reforms. There are no indications that Albanian leaders are seeking ways of lowering the volume of the rancorous relationship between the ruling coalition and the opposition, engage in an inclusive debate, and reach a national consensus on major issues that would make it easier to carry out far reaching political changes, deepening democracy and improving governance.
The 2013 parliamentary elections were widely seen as a watershed moment. However, the country rapidly slipped back into the old style of conflictual politics. The prolonged political impasse, slow economic growth and increased social challenges, and a series of corruption scandals have severely undermined good governance.
The international community has invested significantly in Albania’s democratization process. But the international community has been increasingly less inclined to use the important levers it has to influence the Albanian leadership, apparently having resigned itself to the fact that the situation in Albania is likely to change very slowly. This reinforces the view that the European Union is not likely in the near future to absorb Albania with its current political troubles and corrupt institutions.
Real change, therefore, would have to be advanced from within. For radical reforms to take place, the current system would need to be shocked to action. But despite growing dissatisfaction with the current political and economic situation, there seems to be little pressure from below that would force Albanian politicians to fundamentally change course. The civil society is too weak to administer a dose of reality to Albanian elites to take serious measures to end the maddening patterns of contested elections, protracted disputes, and boycotts. Similarly, the society at large seems to condone the politicians’ misguided policies, political shortsightedness, unprincipled political struggle between the ruling party and the opposition, greed and corruption.
If these negative trends persist, the best that Albania can expect in the near term is to muddle through, at times muddle up and at other times muddle down. But business as usual will delay Albania’s integration into the EU, exacerbate internal problems, and promote bad governance. The divisive polarization and the poisonous relationship that characterizes Albanian politics could lead to democratic backsliding and an erosion of the progress that the country has made. Pervasive corruption, organized crime, and the culture of impunity present an existential threat to Albania’s democracy. Some might even be tempted to question democratic values and norms, and view less democratic or authoritarian systems as viable alternatives.
This leads us to pose some provocative questions: Are Albanians in a position to challenge with real action the current widespread narrative that this country has no future? Do the Albanians have the capacity and political will to achieve a higher level of democratic maturity, and implement fundamental reforms that would shift the country to a full-fledged democracy?
While the formidable challenges that Albanians currently face cannot be overstated, there are several factors that in the longer term – I emphasize the longer term – are likely to promote sustainable democratization.
Albanians at large are not likely to resign themselves to the current situation. There is widespread dissatisfaction, especially among the youth, with the status quo, which is likely to lead to increased demands for more responsible and responsive leaders that focus on strong institutions and rules, economic development, and have the ability to deliver public goods.
Albania has a dynamic, highly educated, young generation that tends to think in a Western, democratic context and is poised to move into influential positions. The eventual emergence of a new generation of political and economic leaders is a promising factor. As a result of the impact of globalization, technological innovation, and study abroad, many young Albanians have new ideas and a new vision of the future of their nation. And the growing middle class, with its many intelligent, highly motivated, and aspiring entrepreneurs, is likely to demand greater transparency and accountability of officials and politicians.
While Albania has witnessed economic growth – this year the GDP is likely to increase by 3 percent – it has not experienced significant economic development. The gulf between the rulers and the ruled is huge. Many citizens are alienated, and likely to demand a voice in shaping their country’s future and influencing policy decisions that affect their vital interests.
The prospect of EU membership continues to serve as a strong impetus to implement the necessary reforms. Albanians cannot afford to lose this opportunity and the electorate is not likely to forgive the politicians if they do. For most Albanians, there are no viable alternatives to their European, democratic path.
What happens in Albania is important and is likely to have an impact across much of the Western Balkans. While the current system is not likely to be accepted by the Albanians as the endpoint of democracy, Albania will require a fundamental course correction to become a fully consolidated democracy. Albania needs capable, forward-looking leaders that are equipped to navigate the way forward. But if Albania is to move ahead in meaningful ways, its leaders must take serious measures to eradicate corruption, establish public trust in the state and its institutions, ensure good governance, promote accountability toward all citizens, and foster economic development that will lead to growing opportunities and a higher standard of living. This is a tall order and these goals are not easily attained.
These are times of unique challenges and opportunities. Albanians can resign themselves to the status quo and the real possibility of being marginalized or they can seize the opportunity, capitalize on the significant achievements of the last quarter-century, regain the democratic momentum, move decisively in a democratic direction and make their democratic vision a reality.
Thank you!
***
Demokracia shqiptare në 25 vjet: Sfida dhe mundësi
Fjala kryesore në Konferencën mbi 25 vjetorin e tranzicionit në Shqipëri
Universiteti Europian i Tiranës/
Tiranë, 24 prill 2015/
Ju falënderoj nga zemra që më ftuat të marr pjesë në këtë konferencë të rëndësishme. Ju falenderoj gjithashtu për prezantimin bujar që më bëtë. Jam shumë i lumtur që ndodhem këtu në shoqërinë e personaliteteve të njohura dhe të miqve e kolegëve. Për mua është nder i veçantë të jem këtu në një ngjarje të jashtëzakonshme – 25 vjetorin e tranzicionit të Shqipërisë nga një shtet diktatorial, njëpartiak, në një sistem demokratik shumëpartiak.
Është e natyrshme që njëzet e pesë vjet pas rënies së komunizmit t’i hedhim një sy rrugëtimit demokratik të Shqipërisë për të parë sukseset dhe vështirësitë me të cilat ajo është përballur. Do të përpiqem të bëj një pasqyrë të arritjeve të Shqipërisë gjatë çerek shekullit të shkuar si dhe të flas për sfidat me të cilat ajo ndeshet tani dhe në të ardhmen e afërt për konsolidimin e plotë të demokracisë. Kjo analizë bëhet nga këndvështrimi i një vëzhguesi të jashtëm, por thellësisht të interesuar në përparimin e Shqipërisë dhe të kombit shqiptar.
Gjithmonë jam ndier jashtëzakonisht me fat dhe shumë mirënjohës për mundësinë që Zëri i Amerikës më ka dhënë për të ndjekur nga afër zhvillimet në atdheun tim. Zëri i Amerikës ka qenë i lidhur ngushtë me zhvillimet në Shqipëri, duke qenë një prani e vazhdueshme në periudha të ndryshme të historisë së Shqipërisë pas Luftës së Dytë Botërore. Periudha më e paharruar e mbulimit nga Zëri i Amerikës të çështjeve shqiptare ka qenë ajo pas vdekjes së Enver Hoxhës, dhe më konkretisht ngjarjet dramatike të vitit 1990. Zëri i Amerikës iu kundërvu propogandës së regjimit duke thyer mitet e tij dhe duke theksuar se sundimi komunist i kishte shtypur aspiratat e shqiptarëve për të ndërtuar një vend modern, të bazuar në pluralizmin politik dhe ekonominë e tregut. Kështu, Zëri i Amerikës shërbeu si një forcë ndikuese e jashtme dhe një faktor ndryshimi, duke sfiduar me sukses monopolin e regjimit mbi lajmet dhe informacionin. Ai u bë një mbështetje për mendimin opozitar dhe nxitës i idealeve të një shoqërie të lirë, pluraliste dhe demokratike. Megjithatë, Zëri i Amerikës ishte vetëm një nga faktorët e shumtë të brendshëm e të jashtëm që së bashku kontribuan në rrëzimin e komunizmit.
Rënia e sistemit komunist të Shqipërisë çliroi një vrull demokratik dhe çoi në krijimin e një peizazhi politik të larmishëm dhe dinamik. Me mbështetjen e rëndësishme politike dhe financiare të Shteteve të Bashkuara dhe të Bashkimi Evropian, Shqipëria hyri në rrugën e reformave të shpejta politike dhe social-ekonomike, siç ishin: rimëkëmbja e rendit kushtetues; ngritja e një sistemi të ri qeverisjeje, me tre degë të pavarura pushteti, krijimi i masave mbrojtëse për të drejtat dhe liritë themelore dhe reforma e gjyqësorit. Gjithashtu, Shqipëria e riintegroi veten në komunitetin ndërkombëtar, duke ndjekur një kurs të qartë pro-perëndimor dhe duke zhvilluar lidhje të ngushta politike dhe ushtarake me Shtetet e Bashkuara dhe NATO-n. Një varg reformash të shpejta u pasua nga çrregullime shoqërore dhe nga një rënie e institucioneve në vitin 1997, që për pak sa nuk e ktheu Shqipërinë në një shtet të dështuar. Kriza solli si pasojë një fragmentim politik dhe një gërryerje dramatike të pushtetit shtetëror. Megjithatë, Shqipëria e mori veten nga kriza e skemave piramidale brenda një periudhe relativisht të shkurtër dhe vazhdoi programin e reformës, duke bërë përparim në shumë fronte. Ajo është tani anëtare e NATO-s dhe kandidate për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Rëndësia e saj në nivel rajonal është rritur ndjeshëm.
Shqipëria e ka kapërcyer tashmë fazën e tranzicionit. Njëzet e pesë vjet pas rënies së komunizmit, mendoj se përdorimi i termave “tranzicion” dhe “pas-komunist” është tashmë i debatueshëm dhe pa ndonjë vlerë analitike. Një vend, i cili ka mbajtur tetë zgjedhje parlamentare që nga viti 1991, me rotacion pushteti mes dy partive më të mëdha politike, që është anëtar i plotë i NATO-s dhe kandidat për në Bashkimin Evropian, nuk mund të klasifikohet si “vend në tranzicion” ose si vend “pas-komunist.”
Pyetja është se çfarë lloji regjimi është krijuar në Shqipëri? A i kanë arritur shqiptarët plotësisht aspiratat e tyre demokratike? Dhe, a është sistemi i tanishëm apo niveli i tanishëm i demokracisë forma më e lartë e një rendi demokratik që mund të arrijnë shqiptarët?
Zhvillimet në Shqipëri gjatë çerek shekullit të fundit duhet të shihen brenda kontekstit më të gjerë rajonal, evropiano-lindor. Tranzicioni politik i Evropës Lindore ka krijuar disa lloje regjimesh: demokraci të plota, hibride dhe regjime autoritare. Vendet baltike, vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore si dhe dy ish-republikat jugosllave, Sllovenia dhe Kroacia, kanë pasur një tranzicion relativisht të shpejtë dhe të suksesshëm dhe kanë arritur në një masë të madhe konsolidimin e rendit të tyre demokratik.
Shqipëria, nga ana tjetër, ka mbetur dukshëm prapa, dhe kalimi i saj drejt demokracisë ka qenë i ngadalshëm dhe me më shumë sfida. Shqipëria është pjesë e një kategorie vendesh ish-komuniste, si Armenia, Bosnja, Gjeorgjia dhe Mali i Zi, që kanë deficite demokratike dhe mund të klasifikohen si “regjime hibride.” Mëgjithëse “regjimet hibride” qëndrojnë më lart në treguesit e demokracisë sesa regjimet “autoritare,” të tilla si Rusia apo republikat e tjera ish-sovjetike, ato karakterizohen nga struktura politike gjysmë-demokratike; nga zgjedhje që jo gjithmonë përputhen plotësisht me standardet ndërkombëtare për votimet e lira, transparente dhe të besueshme; nga mosmarrëveshje të zgjatura pas-zgjedhore; nga mungesa e sundimit të ligjit; nga një sistem qeverisjeje ku tre degët e pushtetit, ekzekutivi, legjislativi dhe gjyësori nuk funksiojnë si duhet; nga korrupsioni i përhapur; nga një shoqëri e dobët civile dhe nga qeveri, që në masë të madhe nuk janë të përgjegjshme ndaj qytetarëve.
Ritmi i ngadaltë i demokratizimit të Shqipërisë ka qenë pasojë faktorësh të lidhur me njëri-tjetrin, që shkojnë përtej natyrës totalitare të regjimit të Hoxhës dhe mungesës së një tradite demokratike. Ata përfshijnë një mori elementësh politikë, shoqërorë dhe ekonomikë. Këto pengesa, së bashku me dështimin e përgjithshëm të elitave politike për të thelluar institucionet demokratike, për të siguruar një qeverisje të efektshme dhe për të sjellë rritje më të madhe ekonomike, kanë rënduar ndjeshëm mbi demokracinë shqiptare.
Këtu nuk është as koha e as vendi për të hyrë në hollësi, por më lejoni të përmend vetëm disa faktorë që vazhdojnë ta pengojnë demokratizimin e Shqipërisë. Vazhdimësia në pushtet e elitës së vjetër ka ndikuar negativisht në përparimin demokratik të vendit. Shumë njerëz në poste drejtuese kanë qenë pjesë e nomenklaturës komuniste që bënë një kalim të butë në sistemin pas-komunist. Këto elita në përgjithësi nuk shfaqën pikëpamje demokratike për natyrën e politikës. Ata e treguan veten si politikanë të dobët me prirjen për të mos e vlerësuar si duhet kompromisin në qeverisjen demokratike. Ndërsa premtonin se do t’u përmbaheshin idealeve demokratike, me të ardhur në pushtet udhëheqësit politikë bënin përpjekje për të kontrolluar të gjitha levat e pushtetit, për të imponuar kontroll mbi median e biznesin dhe për të përçarë e izoluar kundërshtarët e brendshëm si dhe opozitën. Elitat në Shqipëri kanë treguar prirjen e shkatërrimit të kundërshtarit, shpesh duke përdorur një retorikë tepër konfrontuese, akuzuese, populiste dhe arrogante. Pak prej udhëheqësve të lartë mund të shihen si model për pjesën tjetër të shoqërisë.
Politika shqiptare mbetet e bllokuar dhe thellësisht jofunksionale. Në thelb, ajo ka degjeneruar në një luftë për pushtet midis dy partive më të mëdha politike të vendit, ndonëse ato nuk ofrojnë më alternativa të dallueshme nga njëra-tjetra. Ndryshimet kushtetuese dhe të kodit zgjedhor në vitet 2008-2009 sollën përqendrimin e pushtetit te krerët e partive, duke çuar në një degradim të rëndësishëm të demokracisë brenda partive. Udhëheqësit e partive kontrollojnë dhe përcaktojnë listën e kandidatëve, çka u dëshmua edhe në procesin e tanishëm të përzgjedhjes së kandidatëve për zgjedhjet vendore të qershorit. Ata reklamojnë ose instalojnë në pozita të larta njerëz personalisht besnikë ndaj tyre. Anëtarët e parlamentit mbështesin fort pozitat e udhëheqësve të tyre dhe në të gjithë spektrin rrallë shikon politikanë që të marrin qendrime të pavarura.
Korrupsioni ka depërtuar në të gjitha nivelet e qeverisjes dhe të shoqërisë. Pasuria dhe qasja ndaj pushtetit janë përqendruar në duart e një grupi të vogël, ndërsa pjesë të konsiderueshme të popullsisë ende jetojnë në varfëri. Kjo gjendje ka krijuar pakënaqësi të gjerë dhe është politikisht destabilizuese. Ekziston perceptimi i përhapur se të gjithë janë të korruptuar. Ky sigurisht është një thjeshtëzim i tepruar, por shpesh perceptimet mund të jenë po aq të rëndësishme sa realiteti.
Shkelja e ligjit si dukuri e përhapur është bërë pengesë mjaft serioze për qeverisjen e mirë dhe për një shpërndarje të drejtë të burimeve të vendit. Vetë institucionet që kanë rëndësi të dorës së parë për të luftuar korrupsionin dhe për të mbrojtur sundimin e ligjit – zyrtarët qeveritarë dhe politikanët, parlamenti, partitë politike, gjykatat, gjyqtarët, prokurorët dhe policia – e kanë minuar luftën kundër korrupsionit.
Megjithëse sfidat e tanishme nuk duhet të errësojnë përparimin që ka bërë Shqipëria në çerek shekullin e kaluar, realiteti dëshmon gjithnjë e më shumë se shqiptarët nuk janë të kënaqur me nivelin e demokracisë dhe zhvillimit ekonomik që ka arritur vendi.
Pyetja tani është: a do të mbijetojë sistemi i tanishëm, apo do të evoluojë ai në një regjim më pak ose më shumë demokratik? Duke pasur parasysh sfidat e shumta të brendshme me të cilat përballet Shqipëria, prirjen globale dhe rajonale të rrëshqitjes së demokracisë dhe forcimin e alternatives autoritare, a ka të ngjarë që Shqipëria të shohë një përkeqësim në ecurinë e saj demokratike?
Në të ardhmen e afërt, shanset për një ndryshim të shpejtë dhe të madh politik duken të vogla. Duket qartë, dhe këtë e them me dhimbje, se elitat e tanishme nuk kanë gjasa ta ndryshojnë me themel kulturen politike, stilin e qeverisjes dhe mënyren se si e trajtojnë njeri tjetrin. Ato janë ngurosur në qëndrimet e tyre dhe politika në Shqipëri mbetet tepër informale dhe personale. Ritmi i demokratizimit përgjithësisht e ka humbur vrullin, duke çuar në një gjendje politike të sëmurë dhe në një përparim me hope të zhvillimit demokratik. Ndërsa në fazën fillestare ekzistonte vullneti politik dhe oreksi për reforma radikale, tani duket se ka një mungesë vullneti për të kaluar në një nivel më të lartë të reformave të thella. Nuk ka shenja se udhëheqësit shqiptarë janë duke kërkuar rrugë për të hequr dorë nga marrëdhëniet mbi bazë përçmimi midis koalicionit qeverisës dhe opozitës, për t’u angazhuar në një debat gjithëpërfshirës dhe për të arritur një konsensus kombëtar në çështjet kryesore, që do ta bënte më të lehtë realizimin e ndryshimeve politike të rëndësishme, thellimin e demokracisë dhe përmirësimin e qeverisjes.
Zgjedhjet parlamentare të vitit 2013 u panë gjerësisht si një ndryshim i rëndësishëm. Megjithatë, vendi rrëshqiti shpejt në stilin e vjetër të politikës konfliktuale. Bllokimi i tejzgjatur politik, rritja e ngadaltë ekonomike, shtimi i sfidave shoqërore dhe një seri skandalesh korrupsioni e kanë dëmtuar rëndë qeverisjen.
Bashkësia ndërkombëtare ka investuar mjaft në procesin e demokratizimit të Shqipërisë. Por komuniteti ndërkombëtar po tregohet gjithnjë e më pak i prirur të përdorë levat e rëndësishme që ka për të ndikuar tek udhëheqja shqiptare, pasi siç duket ka krijuar bindjen se situata në Shqipëri ndryshon tepër ngadalë. Kjo përforcon mendimin se Bashkimi Evropian nuk ka gjasa ta pranojë Shqipërinë në të ardhmen e afërt, duke patur parasysh problemet e saj politike dhe institucionet e korruptuara.
Prandaj, ndryshimi i vërtetë do të duhet të arrihet nga brenda. Që të realizohen reforma radikale, do të ishte e nevojshme një shkundje në themel e sistemit të tanishëm. Por, megjithë pakënaqësitë në rritje ndaj gjendjes politike dhe ekonomike, nga poshtë vërehet pak trysni që do t’i detyronte politikanët shqiptarë të ndryshonin rrënjësisht kursin. Shoqëria civile është tepër e dobët për të ndërgjegjësuar elitat që ato të marrin masa serioze për t’i dhënë fund praktikës së dëmshme të kontenstimit të vazhdueshëm të zgjedhjeve, mosmarrëveshjeve të tejzgjatura dhe bojkoteve. Në të njëjtën kohë, edhe shoqëria në përgjithësi duket se i toleron politikat e gabuara të politikanëve, dritë-shkurtësinë e tyre, përplasjet jo parimore midis partisë në pushtet dhe opozitës, grykësinë dhe korrupsionin.
Nëse këto prirje negative vazhdojnë, më e mira që Shqipëria mund të presë në të ardhmen e afërt do të ishte një ecje e vështirë, herë pak më shpejt e herë pak më ngadalë. Por një status quo e tillë do të vononte integrimin e Shqipërisë në Bashkimin Evropian, do të rëndonte problemet e brendshme dhe do të inkurajonte qeverisjen e keqe. Polarizimi përçarës dhe marrëdhëniet helmuese që karakterizojnë politikën shqiptare mund të çojnë në rrëshitjen prapa të demokracisë dhe në një humbje graduale të përparimit që ka bërë vendi. Korrupsioni i thellë, krimi i organizuar dhe kultura e mosndëshkimit paraqesin një kërcënim qenësor për demokracinë në Shqipëri. Disa njerëz madje mund të joshen për t’i vënë në dyshim vlerat dhe normat demokratike dhe për t’i parë sistemet më pak demokratike apo autoritare si alternativa që funksionojnë.
Kjo na bën të shtrojmë disa pyetje provokative: A janë shqiptarët të aftë për të sfiduar me vepra tezën e përhapur se “ky vend nuk bëhet?” A e kanë shqiptarët aftësinë dhe vullnetin politik për të arritur një nivel më të lartë pjekurie demokratike dhe për të zbatuar reforma themelore që do ta shtynin vendin drejt një demokracie të plotë?
Megjithëse problemet me të cilat ndeshen sot shqiptarët janë mjaft serioze, ekzistojnë disa faktorë që, në një vështrim më afatgjatë – e theksoj: më afatgjatë – mund të nxisin një demokratizim të qëndrueshëm.
Shqiptarët nuk ka të ngjarë ta pranojnë vazhdimin e gjendjes së tanishme. Ekziston një pakënaqësi e përhapur ndaj statukuosë, sidomos mes të rinjve, e cila mund të çojë në kërkesa gjithnjë e në rritje për udhëheqës më të përgjegjshëm, të cilët të përqendrohen te respektimi i institucioneve dhe ligjeve, te zhvillimi ekonomik dhe që të kenë aftësinë të punojnë në të mirë të publikut.
Shqipëria ka një brez të ri dinamik dhe të edukuar, që priret të mendojë në një kontekst perëndimor e demokratik dhe që është gati të zerë pozita me ndikim në shoqëri. Dalja eventuale e një brezi të ri udhëheqësish politikë dhe ekonomikë është një faktor premtues. Si rrjedhojë e ndikimit të globalizimit, inovacionit teknologjik dhe studimeve jashtë vendit, shumë të rinj shqiptarë kanë ide të reja dhe një vizion të ri për të ardhmen e vendit. Gjithashtu, klasa e mesme në rritje me sipërmarrësit e saj inteligjentë dhe mjaft të motivuar, ka të ngjarë të kërkojë transparencë dhe përgjegjshmëri më të madhe nga ana e zyrtarëve dhe e politikanëve.
Ndonëse Shqipëria ka dëshmuar rritje ekonomike – këtë vit prodhimi i përgjithshëm bruto mund të rritet 3 për qind – ajo nuk ka përjetuar një zhvillim të rëndësishëm ekonomik. Hendeku mes atyre që qeverisin dhe atyre që qeverisen është mjaft i madh. Shumë qytetarë e ndjenë veten të papërfaqësuar, dhe pikërisht ata mund të kërkojnë të kenë një zë në të ardhmen e vendit dhe të ndikojnë në vendimet politike që lidhen me interesat e tyre jetike.
Perspektiva e anëtarësimit në Bashkimin Evropian vazhdon të shërbejë si një shtysë e fortë për të zbatuar reformat e nevojshme. Shqiptarët nuk mund ta humbasin një rast të tillë dhe elektorati nuk do t’i falte politikanët, në qoftë se ata e humbasin. Për shumicën e shqiptarëve, nuk ka alternativë tjetër në rrugën e tyre demokratike, evropiane.
Zhvillimet në Shqipëri janë me rëndësi dhe mund të kenë ndikim në të gjithë Ballkanin Perëndimor. Ndërsa sistemi i tanishëm nuk ka gjasa të pranohet nga shqiptarët si caku përfundimtar i demokracisë, Shqipërisë do t’i duhet një korrigjim themelor i kursit për t’u bërë demokraci plotësisht e konsoliduar. Shqipëria ka nevojë për udhëheqës të aftë dhe me vizion për ta çuar vendin përpara. Por që kjo të realizohet, udhëheqësit e saj duhet të marrin masa serioze për të çrrënjosur korrupsionin, për të krijuar besimin e publikut te shteti dhe institucionet e tij, për të siguruar qeverisjen e mirë, për të nxitur përgjegjshmërinë ndaj të gjithë qytetarëve dhe për të shtyrë përpara zhvillimin ekonomik, që do të çonte në rritje të mundësive dhe në një standard më të lartë jetese. Kjo është një detyrë e vështirë dhe këto objektiva nuk arrihen lehtë.
Shqipëria po përjeton një kohë sfidash dhe mundësish të veçanta. Për shqiptarët ka dy rrugë: ose të pranojnë gjendjen e tanishme dhe t’i nënshtrohen fatit, ose të kapin momentin, të shfrytëzojnë arritjet e rëndësishme të çerek shekullit të fundit, të rifitojnë vrullin demokratik, dhe ta kthejnë në realitet vizionin e tyre demokratik.
Ju faleminderit!