Archives for January 2018

”NILKON”, një letërsi artistike gjithëpërmbledhëse

January 4, 2018 by dgreca

Romani”NILKON”, një letërsi artistike gjithëpërmbledhëse/

Shkruan: Violeta ALLMUÇA-Shkrimtare*
Romani më i ri i shkrimtarit Fate Velaj `NILKON` erdhi në planetin tonë të përbashkët gjeografik i shkruar diku tjetër, në një planet shpirtëror si një identifikim i botës kulturore. Për herë të parë, lexuesi ka në duar një letërsi tjetër. Një letërsi ku në mënyrën më unikale e të palëvruar më parë, përmblidhen në një të vetme disa elemente të krijimtarisë artistike si piktura, fotografia dhe letërsia. Pra, kemi një krijimtari artistike totale, gjithëpërmbledhëse. Personazhi kryesor që është vetë autori, përveçse shfaqet si figurë qendrore e romanit, si një europian me shpirt shqiptar, është edhe një pararendës i veçantë i një fushe të re në letrat shqipe, duke na sjellë këtë herë një roman të shkëlqyer, me stil unik e me personazhe të vërtetë, ku credo-ja e tij përshkruhet, paralelisht me ndërtimin e urave që lidhin ëndrrat me të vërtetën. Përshkrimet e hijshme të Europës dhe Afrikës, duke i trajtuar personazhet si të dala nga aparati i tij fotografik dhe pejsazhet rreth tyre si tablotë e tij në pikturë, integrimit dhe qytetërimit kulturor të tyre, përcjellin mesazhe artistike, kulturore dhe politike duke e kthyer monologun në dialog. A është Fate Velaj një shkrimtar që i shpall ëndrrat e tij si surrealistët? Ndoshta kjo nuk është rastësi! E vërteta mund të jetë edhe më e bukur se ëndrra. Por kjo i ndodh një shkrimtari shqiptar që shkruan për të gjithë njerëzit e botës. Urat që ai ndërton midis botëve bashkojnë jo vetëm arteriet e komunikimit njerëzor nëpërmjet materies artistike por ato tejkalojnë kufijtë e shkrimit, leximit, dhe kufijtë e librit janë po ashtu edhe kufijtë e lexuesëve.
Romani `NILKON` pjesa e dytë e Trilogjisë `KREUZTANNE` vjen sot në vëmendjen letrare, duke zbuluar misterin e ëndërrimeve të një artisti me përmasa universale. Autori pasqyron realitetin artistik në strukturën e romanit, e cila na përcjell shijen estetike. Edhe në këtë libër befasues, duke ëndërruar një botë me kulturë pa kufij, duke përdorur thelbin artistik të fjalës dhe ngjyrës, duke jetuar me kujtimet e të ardhmes, do të vazhdonte udhëtimi i tij artistik: Midis Danubit dhe Nilit. Lumenjtë lidhin popujt, si vendasit ashtu edhe të ardhurit. Në këtë roman ai shkruan për njerëz të gjithëgjendshëm, dritësuar me gjithëpamje artistike, të cilët njësoj si ai kanë ngjashmëri shpirtërore dhe krijuese, janë qytetarë të botës, qofshin europianë, ballkanas, arabë, kinezë, bashkëatdhetarë apo vlonjatë. Fate Velaj e përdor sistemin e UNIT si një sistem emocional. Struktura dhe kompozicioni i romanit ku spikasin personazhe të ndryshme nga e gjithë bota sjellin një zhvillim pozitiv të personazheve dhe frymëmarrja e tyre shfaqet si një rrëfim duke ndriçuar historinë e secilit, pa rënë në një historizim letrar. Dialogët mes vetevetes e personazheve artistikë, autori i krijon nëpërmjet mjeteve shprehëse artistike me të njejtën gjuhë e gjeste që përdor në realizimin e veprave të artit. Kjo tregon se Fate Velaj zotëron pushtetin artistik. Ai tërheq afër vetes `kujtimet e të ardhmes` si një dukuri të re, e cila duhet çliruar nga e shkuara, duke theksuar se arti dhe kultura kanë një ligj të ngjashëm; të bukurën universale që është e njejtë në mbarë botën dhe diversitetin kulturor.
Ngjarjet e romanit zhvillohen nga janari në dhjetorin e vitit 2002, pas ngjarjeve të 11 shtatorit në New York, por Fate Velaj, në mënyrë mjeshtërore ka ditur që brenda ngjarjeve të sjellë një retrospektivë 1000 vjeçare për të na sjellë në një këndvështrim tjetër të pa ofruar më parë, se pse u goditën `Kullat Binjake` në New York? Edhe pse dialogu drejt së ardhmes u trondit, e ardhmja për të si artist e si ndërtues urash, ekzistonte. Fate Velaj nuk ndjek vetëm një udhë që të çon tek vetja, por shumë udhë të botës i bashkon në një duke hapur trasenë e madhe të një autostradë drejt së ardhmes. Në këtë roman, ai ka arritur që identitetin e tij kombëtar ta shkrijë në një të vetme me identitetin universal, i cili shfaqet si përkushtim i sinqertë, ku lënda gjuhësore dhe konteksti i së ardhmes përbëjnë magjinë e zhvillimit të pandalshëm të artit. Në subjektin e ngjeshur me gati 100 personazhe të romanit shpalosen ngjarje artistike, si dhe jeta e kultura e popujve të ndryshëm nëpërmjet ngjyrave, këndshikimi drejt së bukurës artistike dhe estetike.
Karakteret e personazheve, lëvizin duke hyrë e dalë në roman me identitetin e tyre të vërtetë jetësor dhe artistik, duke na zbuluar kështu dëshirën e shkrimtarit Velaj, se udhëtimi drejt komunikimit i ngjason ndjenjës dhe orientimit indentifikues të kulturave. Personazhet në roman, si nënë Afërdita, gruaja Klara, Dr. Helmy Omran, (Konsull Kulturor i Egjiptit në Austri), Dr. Emil Prix, (Shef i diplomacisë kulturore austriake), Jiri Grusa, (ambasadori çek në Vjenë), Imeri, shoqëruesi shqiptar në Shkup, Dr. Ferdinand Trautmansdorff, (Ambasadori i Austrisë në Kajro), Dr. Magddy Abd El Azis në Kajro, familja dhe djali i tij Mohamed, artistët Robert Kabas e Klaus Joachim Keller e të tjerë, kanë dallimet e tyre, por gjithashtu kanë të përbashkët artin, dëshirën për dialog, mbi vlerat njohëse dhe artistike apo dëshmitë nga historitë mijravjeçare njerëzore. Evoluimi pozitiv i personazheve, frymëmarrja e secilit, mjetet shprehëse artistike, krahasimet, metaforat, ideja e autorit se njeriu duhet të ecë drejt së ardhmes vërteton, atë, që në ditët e sotme, e përbashkëta jo shpesh herë merret për bazë, por e kundërta e tyre, ndasitë e majisura nga dëshira për separatizëm e nëpërmjet saj, lufta midis `civilizimeve`. Hapjen ndaj kulturave, takimet me kulturat e reja, ashtu si edhe dëshira për të përjetuar histori të reja e bëjnë shkrimtarin Fate Velaj të ndjejë afër gjithçka thelbësore në fushën e shkrimit, duke e kthyer tekstin artistik në një tekst letrar dhe anasjelltas. Kjo është risia e këtij romani dhe gati e dy pjesëve të para të triologjisë `Kreuztanne`. Autori flet jo vetëm si kurator i ekspozitave të pikturës me anën e ngjyrave të shumta të artistëve pjesmarrës nga vende të ndryshme të botës, por, ai na zbulon edhe tablo të fuqishme letrare nëpërmjet mesazhit artistik si ambasador i fjalës dhe kulturës së përbotëshme.
Përfytyrimet, udhëtimet dhe fluturimet nga lart, duke medituar njëkohësisht për atdheun e tij të përjetshëm Shqipërinë apo edhe për një dhe disa vende të huaja, të panjohura më parë nga ai, më kujtojnë romanin e Ismail Kadaresë: `Dimri i vetmisë së madhe` ku copëzohej e mbyllej një qiell gri, një udhë e gjatë, një urë që duhej ndërtuar etj. Shkrimtarit Fate Velaj në udhëtimet e tij kur aeroplani ngrihej dhe ulej, i dukej se qielli ngjyrosej blu, udhët e gurta dukeshin ngjyrë gri, sidomos atje ku reflektohej atdheu i tij i ndarë, (Çarshia në Shkup) ose Piramidat, që në nëntorin e verdhë të Kajros i ngjanin të kuqërremta, si vjeshta vjeneze që ishte duke ardhur. Ndoshta kjo ndodh sepse udhëtimet të frymëzojnë, gjatë tyre lindin idetë lindin. Fate Velaj në shkrimin e tij `Matanë kufijve` e ka pohuar këtë kur thotë se: `… ndoshta ngaqë dhe unë pothuajse të gjitha fotografitë, si dhe shumë piktura apo edhe shkrimet e mia i kam realizuar nëpër rrugë, nga një kufi në tjetrin, brenda kufijve, apo edhe jashtë tyre, qofshin ato virtual, me nga një tra kalimi… si dhe atyre që nuk ekzistojnë në mendjen time.`
Romani NILKON është një ndërthurje ku nuk kuptohet se ku mbaron realiteti e ku fillon fiksioni saqë, duke e lexuar, kthehesh vetë në personazh duke e shoqëruar autorin personazh gjatë gjithë rrugëtimit të tij realist dhe imagjinar. Komunikimi me bustet e lulishteve të Vjenës, me faraonët brenda piramidave mijravjeçare apo me personazhin e veçantë Ahmed, në mesin e ballit të të cilit ndodhej një njollë e errët, ku dukeshin mëkatet njerëzore, shfaqet si asociacion në strukturimin e ngjarjes. Fate Velaj ky mjeshtër i fjalës dhe narratives që është edhe vetë heroi i vërtetë shpirtëror i romanit të tij `NILKON` i cili synon të lidhë urat mes popujve, vjen në sytë e lexuesit shqiptar me një kryevepër artistike dhe unë jam mëse e bindur se ky roman, do të jetë edhe risia e një literature të re, jo vetëm në atdheun e autorit, por edhe më larg akoma, në gjuhë të tjera dhe veçanërisht në vendet arabe ku së shpejti pritet që libri të botohet.

E falenderojme autoren Violeta ALLMUÇA qe e ndau shkrimin e saj me lexuesit e Diellit

Fjalët e huaja në gjuhën shqipe, pranimi dhe mënjanimi i tyre

January 4, 2018 by dgreca

Nga Petrit Malushi/ Gjuha shqipe standarde apo zyrtare, veç rrugëve fjalëformuese me prejardhje (parashtesim, prapashtesim, parashtesim dhe prapashtesim), përbërje dhe përngjitje, gjallon edhe në sajë të marrëdhënieve me dialektet dhe me gjuhët e tjera. Për dialektet nuk përjashtohet mundësia që këto marrëdhënie të rezultojnë të ndërsjellta. Raste të tilla ka dhe me gjuhët e tjera. Ajo, gjuha shqipe ushqehet prej dialekteve dhe gjuhëve të huaja dhe bashkëjeton me to. Sigurisht parësor janë dialektet. Kështu, shtresa qendrore standarde ka si shtresa anësore ato të dialekteve dhe të fjalëve të huaja. Nëse shtresimet e gjuhës i konceptojmë si rrafshe rrethorë, rrafshi standard ndodhet midis dy të tjerëve. Nga ky këndvështrim, një gjuhë zyrtare shtetërore apo standarde vendos marrëdhënie të brendshme me dialektet dhe të jashtme me gjuhët e tjera. Edhe pse në pozicion qendror ndaj këtyre dy rrfasheve anësorë, për gjuhën standarde ata janë jetësorë dhe zhvillues.

Marrëdhëniet në planin e brendshëm

Me planin e brendshëm marrëdhëniet janë të buta për arsye se vetë përdoruesit e gjuhës standarde e zyrtare janë njëherësh edhe përdorues e bartës të fjalëve, togfjalëshave, njësive frazeologjike, fjalëve të urta dialektore dhe nëndialektore. Kontaktet midis tyre janë të përditshme dhe me kalime të shpeshta nga njëra situatë ligjërimore në një tjetër. Lidhjet shoqërore,miqësore, grupet komunitare në pallat, në punë, në rrethet intelektuale janë të hapura për këdo, gjithpërfshirëse dhe asnjëherë përjashtuese nga ndryshesat në të folme. Po ashtu tematikat e bisedave, diskutimeve, komunikimeve janë të lira dhe secili folës shprehet pa tundim. Pra elementet dialektorë dhe standard familjarizohen e bashkëjetojnë në harmoni e pa trysninë e njëri-tjetrit. Kjo sjell begati dhe pasurim të gjuhës.

Marrëdhëniet në planin e jashtëm

Me planin e jashtëm panorama është krejt tjetër. Marrëdhëniet paraqiten më të ngurta. Pavarësisht kësaj ekzistojnë faktorë, të pashmangshëm e favorizues që imponojnë proceset e marrjes, të futjes dhe të pranimit të fjalëve nga gjuhë të tjera. Ndër ta mund të përmendim pranëndodhjen e shteteve, megjithë egzistencën e kufijve fizikë, apo marrëdhëniet ndërshtetërore midis vendeve të ndryshme kur, largësitë gjeografike në sajë të zhvillimeve të shkencës e teknologjisë, sot janë bërë të papërfillshme. Pranëekzistenca e gjuhëve të folura dhe të shkruara, ka qenë, është dhe do të jetë një realitet që nuk mund të mos merret në konsideratë. Në këtë plan dhe përtej tij, në një shtrirje shumë më të gjerë dhe më të largët, midis vendeve me gjuhë të ndryshme, shfaqen marrëdhëniet dhe bashkëpunimet në fushat ekonomike, kulturore, politike, lidhjet shoqërore, sociale, familjare, profesionale, emocionale etj. që kanë qenë e janë në linjë vazhdimësie. Mbizotërimi në gjuhën standarde, qoftë i fjalëve që janë prurje nga dialektet, qoftë i fjalëve që hyjnë nga gjuhë të tjera, ndaj fjalëve që janë aktualisht në përdorim, lidhet me lehtësinë komunikuese që ato ofrojnë dhe preferencat e folësve.

Realiteti lë për të dëshiruar

Nga të dy lëvizjet ndërgjuhësore të mësipërme, gjuhë standarde-dialekte, gjuhë standarde-gjuhë të tjera,vetëm lëvizjet në planin e dytë, gjithmonë kur janë të panevojshme, sjellin deformime gjuhësore, shformime të paradigmave, të sistemit etj. Duke pranuar gjendjen reale të gjuhëfolësve, kemi një shfaqje jo të kënaqëshme në favor të gjuhës shqipe standarde zyrtare. Ajo lë shumë për të dëshiruar, pasi nuk janë të pakta rastet e futjes së fjalëve të huaja, kur nuk e justifikojnë plotësisht qenësinë e tyre, apo kur për to ka fjalë gjegjëse. Nuk duhet harruar se dhënësit e marrësit e dy gjuhëve të ndryshme,në çfarëdo lloj konteksti janë folës dhe përdorues të gjuhëve amëtare, që pashmangshmërisht prodhojnë situata komunikuese dy e tri gjuhëshe. Nga sa u renditën më lart dhe për shumë arsye të tjera në marrëdhënie dygjuhësie në shumë raste, përjashto ato zyrtare, janë të pamundura vendosjet e filtrave të komunikimit standard. Një klimë e tillë për leksikun e njërës prej gjuhëve, asaj marrëse, këtu kemi parasysh shqipen, mbart krahas prurjeve të dobishme edhe prurje të padobishme, pra futen fjalë dhe shprehje që pranohen, ndërkohë që ka edhe nga ato që duhen mënjanuar.

Pse ndodh kështu ?

Ndodh kështu sepse, shumë prej përdoruesve të gjuhës pritëse, e tillë në këtë shkrim konsiderohet shqipja, pra folësve edhe pse pajisen me dokumente shkollore për përfundimin e një cikli, nga i ulëti deri te më i larti, apo sistemi arsimor, nga parauniversitari deri te pasuniversitari, janë në nivele të ulëta gjuhësore. Nivelet kulturore dhe qytetare, duke iu referuar të folurit dhe të shkruarit standard, janë larg asaj që pretendohet. Instancat arsimore punojnë shumë pak ose aspak për ta kthyer në normë zbatimin e rregullave gjuhësore drejtshkrimore e drejtshqiptimore. Në të shumtat e rasteve vetë stafet pedagogjike nuk janë në lartësitë e duhura gjuhësore. Kërkesat ndaj nxënësve dhe studentëve janë minimale e tolerante.

Shtetarët në hallka të ndryshme përfaqësimi e drejtimi, deri në ato më të lartat kuvendore e ministrore, gjatë komunikimeve zyrtare apo spontane zbresin në nivele të padëshirueshme ligjërimi. Punonjësit, edhe kur pozicioni e kërkon formimin gjuhësor,nuk u nënshtrohen provimeve gjuhësorë. Institucionet qofshin zyrtare apo private drejtohen nga punonjës që kërkesat gjuhësore nuk i renditin asgjëkundi, pasi sukseset ose mossukseset i lidhin vetëm me interesat dhe aftësitë komerciale. Indiferenca e tyre reflektohet si në komunikimet zyrtare edhe në hartimet e dokumenteve. Botimet zyrtare, shkollore apo edhe të tjera, përmbajnë gabime drejtshkrimore dhe formulime me deformime konceptuale. Po ashtu edhe botimet letrare për fëmijë dhe për të rritur, krijimet e mirëfillta, përkthimet dhe përshtatjet jo pak herë janë të pakontrollueshme prej specialistëve të gjuhës, duke sjellë kështu edhe ulje të vlerave edukative e estetike.

Mediat e shkruara dhe mediat vizive kanë pak gazetarë profesionistë dhe me nivel cilësor, që janë të përpiktë në të shkruar dhe në të folur. Përpos, thuajse të gjithë vuajnë nga mania e shumëpërdorimit të fjalëvë të huaja, ku duhet dhe ku nuk duhet, sikur garojnë kush të përdorë më tepër prej tyre. E njëjta situatë shpaloset edhe në spektaklet televizive. Rrjetet e reklamave, ato tregëtare, dekoret dhe tabelat orientuese janë të ngarkuara me gabime të pafalshme. Lëvizjet e popullsisë shoqërohen me „përshtatjen“ e të folurit, pa asnjë lloj pretendimi, në mjedisin ku jetohet dhe zhvillohet aktiviteti ekonomik. Rrethet familjare tek çdo individ krijojnë shtresën e parë të fjalorit komunikues që është larg atij që mbahet si normë. Migrimet dhe kontaktet me botën e jashtme, në mënyrë të imponuar apo me dëshirë, mbartin mangësitë dhe boshllëqet e pastërtisë dhe kapaciteteve gjuhësore. Shteti, pavarësisht kush e ka patur drejtimin e tij në dhjetëvjeçarët e fundit, asnjëherë nuk e ka parë seriozisht problemin e zhvillimit të gjuhës si elementin më dallues dhe më kryesor të ekzistencës së kombit tonë.

Me përjashtim të disa gjuhëtarëve dhe specialistëve të gjuhës, që me shumë vështirësi u krijohen hapësira publike në median e shkruar dhe median elektronike, për sensibilizim dhe për të shprehur opinione në dobi të ruajtjes dhe zhvillimit të gjuhës sipas rregullave, askush tjetër nuk shqetësohet, edhe pse ka nga ata që paguhen dhe kanë tagër për të ndërhyrë e parandaluar çdo shkelje.

Pranimi i fjalëve të huaja

Të gjithë faktorët e mësipërm ndikojnë drejtpërdrejt dhe duhen marrë në konsideratë për zhvillimin dhe ruajtjen e pastërtisë së një gjuhe. Problemi shtrohet që fjalët e huaja duhet të merren prej një gjuhe tjetër vetëm atëhere kur futja e tyre është e domosdoshme. Gjithçka lidhet me efektivitetin në fushën e përdorimit të tyre. Pas viteve ´90 për qytetarët shqiptarë, në mënyrë të veçantë për ata brenda kufirit shtetëror të Republikës së Shqipërisë, u krijua një realitet i ri në të gjitha drejtimet, i cili vazhdon të jetë dhe sot dhe do të jetë i tillë edhe në të ardhmen. Në vendin tonë vërshuan ndihma nga të huajt, asistenca nga të huajt, firma të huaja, biznese të huaja, specialistë të huaj, puntorë të huaj, tregëtarë të huaj, veprimtari me të huajt, emigrim tek të huajt, punësim tek të huajt, miqësi me të huajt, shoqëri me të huajt etj, etj. Por ky realitet perceptohej, përshkruhej, përjetohej, përcillej nëpërmjet ligjërimeve, interpretimeve e dëgjimeve edhe me fjalë e koncepte të reja. Kështu u futën fjalë e shprehje të reja në politikë, në ekonomi, në ndërtim, në biznes, në administrim, në arsim, në shkencë,në mjekësi, në elektronikë,në nivel jetese,në mjete konsumi,në turizëm etj.E këtu ka nga ato fjalë që pranohen e futen në fondin e leksikut të shqipes, por ka edhe nga ato që duhen mënjanuar.

Mënjanimi i fjalëve të huaja

I mëshojmë faktit për mënjanimin e fjalëve të huaja, gjithmonë diskutojmë rastet kur për to ka fjalë gjejgjëse në gjuhën shqipe, sepse ato, fjalët e huaja i përkasin fondit leksikor të një gjuhe tjetër. Veç kësaj, në të tilla raste fjalët e huaja, që pavarësisht se në çfarë rruge a forme hyjnë dhe kush i fut, mbartin rrezikun e shformimit të elementeve të sistemit gjuhësor në veçanti dhe në tërësi. Gjatë „jetesës“ çdo fjalë e fondit të gjuhës shqipe krijon shtratin e saj në familjen e fjalëve, fushën leksikore, kontekstet e përdorimit dhe situatat ligjërimore. Po përpiqemi, me disa shembuj të argumentojmë më konkretisht çrregullimet që ndodhin në sistemin tonë gjuhësor prej pranimit të tyre. Po kufizohemi vetëm tek familjet e fjalëve, që përbëhen nga fjalët me të njëjtën rrënjë, dhe fushat leksikore të tyre.

Fjala e huaj aplikacion në shqip ka gjegjëse fjalën kërkesë. Por nëse fjala kërkesë kalon nga fjalori aktiv në atë pasiv, apo në një të ardhme mund të dalë prej përdorimit, kjo do të pasqyrohet edhe në fjalët e familjes së kësaj fjale, e krijuar në dhjetra e ndoshta qindra vite e vite me të gjitha mjetet dhe mënyrat fjalëformuese (kërkoj, kërkim, kërkues, i kërkuar, i shumëkërkuar, kërkesëpadi etj). Më tej, sipas kontekstit të përdorimit dhe situatës, e njëjta gjë ndodh me këto fjalë edhe në fushat leksikore përkatëse të secilës: arsim,ekonomi, politikë,kulturë,ndërtim,art etj. Po t´i shkojmë deri në fund zëvendësimit të plotë, a mundet në këtë rast te emri i përbërë kërkesëpadi të themi dhe të shkruajmë aplikacionpadi apo te mbiemri i shumëkërkuar të shprehemi i shumëaplikuar ?!

Audiencë është një tjetër fjalë e huaj që gjegjëse në shqip ka fjalën dëgjues, e cila i përket klasës së emrave dhe bën pjesë në familjen e fjalëve ( dëgjoj, dëgjim, i dëgjuar, i padëgjuar, i mirëdëgjuar etj). Nuk dihet se si do të vepronin „ të pasionuarit“ e përdorimit të fjalës audiencë, nëse do t´u kërkohej ta zëvendësonin atë në rastet e mësipërm, që për rrënjë kanë fjalët e kësaj familjeje ?!

Kurator- kujdestar (kujdes, përkujdes, përkujdesje, i kujdesshëm, i pakujdesshëm, i shkujdesur etj).

Anunçoj-vendos (vend,vendim,vendimtar,i vendosur,i pavendosur,vetvendos etj). Kredibilitet-besueshmëri (besoj, besë, besim, i besueshëm, i pabesueshëm, i besës, i pabesë, besëprerë, etj).

Donator-dhurues (dhuroj, dhuratë, dhurim, i dhuruar etj).

Relaks – çlodhje (lodh, lodhem, lodhje, çlodh, çlodhem, i lodhur, i çlodhur, i palodhur,etj).

Inicoj – filloj (fillim, fillesë, fillestar, i filluar, i pafilluar etj).

Benifice – përfitim (fitoj, fitim, fitues, perfitoj, përfitues, etj ).

Dedikim-përkushtim (kushtoj, kushtim, përkushtoj, i përkushtuar, etj ).

Rastet e renditura, si shembuj ilustrimi, janë fare pak në raport me numërin e rasteve të shumtë të futjes dhe përdorimit të panevojshëm të fjalëve të huaja në gjuhën shqipe. Por këto dukuri negative vërehet në të gjitha përdorimet.

Ngushtimi i përdorimit

Një fenomen tjetër është ai i ngushtimit të rasteve të përdorimit të fjalës së huaj, në krahasim me fjalën shqipe që zëvendëson. Zëvendësimet rrallë herë janë të plota, në të gjitha kuptimet, pasi në më të shumën janë të pjesshme. Edhe këtë po përpiqemi ta argumentojmë me disa raste ilustrues.

Fjala e huaj tranzicion në gjuhën shqipe përdoret si zëvendësuese ose sinonim i fjalës kalimtar në nocionin kohor. Fusha më e përdorshme është ajo e ligjërimeve politike : vite tranzicioni, periudhë tranziconi, etj. Por fjala kalimtar në gjuhën shqipe ka shtrirje shumë të gjerë përdorimi : çast kalimtar, person kalimtar, vend kalimtar, metodë kalimatare, formë kalimtare, udhë kalimtare, shteg kalimtar etj. Kështu ndodh edhe me fjalën e huaj implementim, që zëvendëson edhe kjo në të shumtat e rasteve në fjalorët e politikanëve dhe të pushtetarëve, fjalët realizim ose përmbushje. Por shqipfolësit brenda Shqipërisë, në Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi, Greqi, Itali, Amerikë e kudo jetojnë flasin e shkruajnë me njëri-tjetrin edhe për realizim e përmbushje dëshirash, realizim detyrash, realizim objektivash, realizim endrrash etj.

Luk (look) për më tepër në fushën e modës, përdoret në vend të fjalës shqipe pamje, vetëm kur dikush i bën komplimenta dikujt për veshjen, flokët apo diçka që lidhet me pamjen e tij, ose kur mbahet parasysh pamja e një sendi a objekti. Por, të vërejmë se sa shumë përdoret fjala pamje : pamje e pjesëshme, pamje e plotë, më ke zënë pamjen, pamje nga Veriu, Pamje nga Jugu, pamje e kufizuar, pamje ballore, pamje anësore, pamje horizontale, pamje vertikale, pamje nga fundi, pamje nga e maja, pamje nga lartë-poshtë, pamje nga e majta në të djathtë etj.

Shou përdoret me kuptim të drejtpërdrejtë për një veprimatri artistike ose me ngarkesë negative, në rastet e mospëlqimit të veprimit të dikujt, për të zëvendësuar fjalën shqipe shfaqje. Nëse edhe këtu ecim me llogjikën e rasteve të mësipërm, ja sa shumë shtrirje ka përdorimi i fjalës shfaqje : shfaqje e hijshme, shfaqje e pahijshme, shfaqje me nivel, shfaqje pa nivele, shfaqje e huaj, shfaqje e bukur, shfaqje e pëlqyeshme, shfaqje e papëlqyeshme, etj.

Për të mos i lodhur lexuesit në këtë plan analitik, për mënjanimin e futjes së fjalëve të huaja në fondin e gjuhës shqipe kur ato janë të panevojshme dhe kanë fjalë gjejgjëse, gjykojmë se shembujt e mësipërm janë të mjaftueshëm për të parë konkretisht se çfarë shformimesh e çrregullimesh sjellin në sistemin gjuhësor. Pë ata që kërkojnë më shuëm raste, po sjellim edhe disa:

konsensus-marrëveshje, internet-rrjet, uikend-fundjavë, guida-drejtim, okej-mirë, puntatë-pjesë,seri, memo-kujtesë, involvoj-përfshij, lavastovile-enëlarëse, kreativ-krijues, tost-bukëthekëse, vakant-i lire, etj,etj…

“KAM DERDHË DJERSË ME BA SHQIPNINË”

January 4, 2018 by dgreca

Nga Fritz RADOVANI/

AT ANTON HARAPI O.F.M.(5 JANAR 1888 – 20 SHKURT 1946)-Punim me vaj nga Piktori Pjerin Sheldija./

At Anton HARAPI O.F.M., Françeskan Shqiptar, asht le me 5 Janar 1888 në fshatin Shirokë pranë qytetit të Shkodres. Studimet e nalta i ka perfundue në Universitetin e Vjenës dhe u shugurue Meshtar në vitin 1916. Me kambnguljen e Lef Nosit u zgjodh Antar i Rregjencës Shqiptare tue u vue si kusht nga At Antoni që: “Marr pjesë në Rregjencë me kusht mos me nenshkrue asnjë dënim me vdekje.” Dhe, i qendroi vendimit të Tij deri në fund. Në nandorin e 1944 asht në ilegalitet në Dukagjin.

5 Qershor 1945: Arrestohet nga forcat e Ndjekjes komuniste i tradhtuem.

DOSJA 1086: Trupi gjykues i perbamë nga Kryetari major Irakli Bozo, antarë majorët Tonin Jakova dhe Gjon Banushi, sekretar aspirant Thoma Rino dhe Zalo Xhomaqi, e prokuror major Misto Treska, me daten 1 Janar 1946 marrin në pyetje At Anton Harapin.

Prokurori kerkon dënimin e At Antonit me vdekje. Ky dënim ju dha Lef Nosit dhe Maliq Bushatit, Antarë Rregjence. Me 14 Janar i dergohet per aprovim Gjykatës Ushtarake.

At Anton Harapi edhe perpara se të shkonte në Rregjencë ishte një personalitet Fetar, antar i Institutit Studimeve Shqiptare, drejtues i “Orës së Maleve”, “Hyllit të Dritës” dhe letrar i njohun… Një predikatar dhe konferencier i persosun…

Dosjet, deponimet, kallximet e dhunueme në tortura, ballafaqimet apo mohimet e pakta nen dhunen mizore të Sigurimit komunist, janë dishmi që kanë vlerë të madhe per me dashtë me kuptue karakterin e të pandehunit në hetuesi.

Në vitin 1998 kur kam pa disa Dosje, unë jam ndalue kryesisht tek Fjala e Fundit që ka thanë i dënuemi me vdekje. Aty shihet kjartë aktivizimi i qelizave të trunit që per të gjithë jeten janë kenë të paaktivizueme asnjë sekond… Aty shihet vetem e verteta!

Prandej në këte pervjetor të At Anton Harapit, zgjodha Fjalen e Fundit në gjyqin e Tij:

“Falnderoj Drejtësinë Popullit që po më jep fjalen e fundit në këte kohë të kritikshme per mue. Fjala jeme e fundit asht kjo: Nuk shembet Shqipnija pse gjykohet per dekë Padër Anton Harapi. Gjithashtu, nuk prishet Shqipnija nëse nuk gjykohet per dekë Padër Anton Harapi. Kur përpara 40 vjetëve, në Shkoder u perpiqshim me ba Shqipninë, shumë gjysha na thojshin se nuk duem Shqipni, por na nuk i kena vue këta n’ litar.

Nuk kerkoj z. Kryetar, nji tolerancë: unë, simbas mundit, kam derdhë djersë me ba Shqipninë. Franca e qytetnueme asht shembulla e Revolucioneve popullore, e gjykoi Petain dhe e fali, e këte nuk ja njoften per të keq, por ja njoften per mirë. Kujtoj se edhe Shqipnija kur gjykon Regjentat, besoj se sikur t’i falin këta, nuk ka me kenë ligësi per Shqipninë, por besoj se ka me kenë mirë. Unë qëkur se kam hy në gojen e ujkut, Hausdingut, etj., jam përpjekë me ba mirë e me pështue ndonji jetë prej egersinave. Por mekenëse ishin bisha t’ egra, nuk kam mujtë me i zbutë, por prap, me mundin tem kam pështue mjaft. A ka pasë Shqiptarë të marrë si unë që, për me pështue njerëz, me shkue e me u futë vetë në gojen e ujkut?! Ka pasë që sakrifikohen moralisht. Këte e kam thanë edhe në ligjeraten teme. Mue më shtyni marrija me shkue e me u përpjekë per me lehtësue vuejtjet e disa familjeve dhe kam ba mjaft punë morale, sikurse e jueja që asht materjale. Gja tjetër nuk kam me thanë: Rrnoftë Shqipnija!”

20 SHKURT 1946: Vite mbas, njeni prej ekzekutuesve ka me kujtue atë mengjes të vrantë ndersa, At Antonin po e çonin me e vra në periferi të Tiranës, e frati i hidhte hapat me kujdes, tue ngritë herë – herë kindet e zhgunit, per mos me ju sterpikë nga baltat.

“Mos kij dert, o Prift, i paskesh folë njeni prej ekzekutuesve, – se tek balta ke me perfundue!”…

“Atje tek shkoj, – ia kishte kthye Frati, – due të shkoj i panjollë, siç kam kenë tanë jeten!”

***

E ashtu shkoi… Pa asnjë njollë, per me i qendrue deri në fund edukatës Harapjane:
“PER NJI SHQIPNI TË BASHKUEME E T’ LIDHUN ME IDEALIN E HEROJVE!”

MË THONTE I NDJERI CAFO BEG ULQINI ATY NGA VITI 1968 NË SHKODER: “AT ANTON HARAPI ASHT KENË NJI E S’ BAHEN DY !”

Melbourne, 4 Janar 2018.

Një lutje te varri i Hoxhës Hafiz Ibrahim Repishti (1882-1943)…

January 4, 2018 by dgreca

Shkruan: Imam Muhamed B. Sytari/
Myfti i Zonës Shkodër/

Herë pas here, teksa vizitoj varrezat e qytetit tim, ndalem në lutje para varreve të hoxhallarëve të shkuar dhe njerëzve të urtë, që tashmë janë kthyer në kujtim, duke i shtuar Shkodërloces varfëri, mbi varfërinë që e ka kapluar…

Pranë tyre, nuk është e vështirë të përfshihesh nga energjia pozitive që përhap kudo përmendja e tyre, kujtimi, meditimi e lutja. Kështu më ndodhi edhe sot, pranë Hoxhës së shquar shkodran, Hafiz Ibrahim Repishti…

Zotërinë e tij e deshta fillimisht, nëpërmjet leximeve të kujtimeve të rreshtuara nga i biri, intelektuali dhe eruditi i shquar, prof. Sami Repishti. (Ishte një koinçidencë e pallogaritur, që sot, nëpërmjet shtypit të përditshëm, lexova një shkrim të burrit të urtë shkodran, që herë pas here, vazhdon të dërgojë nga larg analizat e tij, që lexohen me një frymë dhe me shumë kënaqësi. Janë shkrime dhe analiza të dikujt që i dhemb e sotmja e kombit dhe e vendlindjes, që mendon pandërprerë për to, edhe si një amanet i shenjtë i tabanit familjar..!)

Hafiz Ibrahim Repishti mbetet në heshtjen e tij, një model i përkryer për hoxhallarët dhe imamët e kohës sonë dhe përtej saj.

Përveçse një imam i respektuar në lagjen e tij, Dudas, (ku shërbeu, sidomos për afro 20 vitet e fundit të jetës së tij), ai mbante në shpirtin e tij të pashuar pishtarin e të atit, Haxhi Jusuf Repishti, nënshkrues i Memorandumit të 13 qershorit 1878, dërguar Kongresit të Berlinit për mbrojtjen e tokave shqiptare.

Për këtë, nuk duhet të habitemi kur lexojmë, se për mbrojtjen e Shkodrës nga serbo-malazezët, nën drejtimin e komandantit Hasan Riza Pasha, edhe Hafiz Ibrahim Repishti, do të dilte vullnetar për mbrojtjen e shenjtërisë së tokës, në atë periudhë të vështirë, tetor 1912 – prill 1913.

Edhe ai, si shumë hoxhallarë të nderuar të Shkodrës, (përmend këtu: H. Abaz Golemi, H. Halil Gavoçi, H. Sulejman Gavoçi, H. Musa Dërguti, H. Sheh Ali Kruja etj.), ishin pjesë e çetave burrnore për mbrojtjen e Shkodrës! Ishin dhe mbetën burra nderi, heronj kombi, edukatorë të urtë!

Sipas Hamdi Bushatit, në veprën e tij “Shkodra dhe motet”, Hafiz Ibrahim Repishti ishte pjesë e zinxhirit të artë dituror, që kishte për Mësues dhe Edukator, të urtin Hafiz Halid Bushati. Pas këtij pragu të rëndësishëm, në vitin 1907 ai vazhdoi studimet në kryeqendrën e Hilafetit tonë, Stamboll, ku u diplomua në shkencat islame.

Pas largimit të malazezëve nga Shkodra, më 8 maj 1913, (duke lënë pas edhe shkrumbimin e 250 dyqaneve të pazarit të Madh, siç shkruan vetë Hafizi në ditarin e tij), ai nisi të përfshihej në jetën politike të vendit, që kulmoi me zgjedhjen e tij si përfaqësues i Shkodrës, anëtar i Asamblesë Kushtetuese. (Për të shënohet, se në Parlamentin e kohës ka kryer funksionet e Nënkryetarit të Komisionit Parlamentar për jurisprudencë dhe të Komisionit Parlamentar për arsimin).

Episodet e jetës së Hafiz Ibrahim Repishtit janë të shumtë dhe të ftojnë t’i lexosh, për të kuptuar shpirtin e traditës sonë islame qytetare, tabanin e trashëgimisë së pastër kombëtare, pikënisjet për të ardhmen e mbetur peng në duart e të paditurve, të nënshtruarve para modeleve hibride e thuajse të imponuara gjithandej, si një kamuflazh i hirtë që mban mendjen dhe shpirtin të mpirë, të heshtur, të vdekur klinikisht.., thjeshtë në vegjetim!?

Ditët e pushtimit të egër fashist, nuk kursyen as familjen e Hoxhës së ditur, që personalisht kishte refuzuar propozimin e italianëve për t’u bërë Kryemyfti i Shkodrës.

“Nji mesnatë, nji bastisje e papritun e shtëpisë nga policia fashiste tronditi gjumin e familjes sonë. Të rreshtuem me shpinë për mur, prind e fëmijë ndoqën me frikë në zemër lëvizjet e randa e të zhurmshme, si dhe shamjet e papushim të agjentëve të armatosun që silleshin poshtë e nalt tue kërkue në çdo vrimë të shtëpisë diçka që nuk e gjejshin… Nji oficer mori babën prej krahu me forcë, e me nji të shtyme e vuni në nji dhomë tjetër…”-, rrëfen prof. Sami Repishti në librin e tij: “Pika loti”, botuar në vendlindje, në vitin 1997.

Siç duket, në çdo kohë, fashizmi dhe terrori, injoranca dhe islamofobia, dhuna dhe e keqja, bëhen një, nuk kanë shenjtëri, nuk kanë respekt për dijen, familjen, tabanin, trashëgiminë, rrënjët…

Nga ana tjetër, këta të fundit kanë triumfuar përherë përballë duhmave të të mallkuarit, që herë pas here, kohë pas kohe dhe situatë pas situate përhapen në atmosferën tonë, duke helmuar, sidomos ata që kanë imunitet të dobët, që para së keqes frikësohen e janë të gatshëm të bëhen argat i saj për hiç gjë…

Rahmet pastë Hoxha Ibrahim Repishti dhe koha e tij plot episode për të mos u harruar në neglizhencë.

Shembulli i tij u lexoftë larg ndikimeve sektare dhe diktimeve mjerane të kohës sonë..!

Imam Muhamed B. Sytari
Myfti i Zonës Shkodër

PËR NJË BESËLIDHJE TË RE SHQIPTARE

January 3, 2018 by dgreca

NË VITIN KUSHTUAR GJERGJ KASTRIOTIT SKENDERBE – PËR NJË BESËLIDHJE TË RE SHQIPTARE /

1-Frank-300x212

Nga Frank Shkreli/

Ja edhe një Vit i Ri filloi, një vit dhe një fillim i ri që gjithmonë ofron shpresa se viti i ardhëshëm do të jetë më i mirë se viti që kaloi. Pritëshmëritë janë gjithmonë për jetë e shëndet për të afërmit tone, për familjen dhe miqtë dhe kolegët. Shpresojmë dhe lutemi në këtë stinë, për paqë e përparim, begati dhe bashkpunim për shoqërinë ku jetojmë në veçanti dhe për botën në përgjithësi.

Fundi i vitit që kaloi dhe fillim Viti i Ri, është gjithmonë një kohë për të reflektuar mbi vitin që kaloi, të bëmat dhe të pa bëmat — sukseset dhe dështimet — si dhe ç’duhet bërë më mirë në Vitin që posa filloi. Reflektimi mund të jetë i një individi, i një shoqërie, i një shteti, i një qeverie, ose një kombi. Me shembjen e komunizmit dhe me çlirimin e Kosovës dhe pavarësisë së saj – arritje të cilat me të drejtë mund të cilësohen si historike për kombin shqiptar — mendonim se kombi shqiptar do të merrte hovin e pritur aq shumë drejtë përparimit, mbrenda trojeve shqiptare dhe në arenën ndërkombëtare.

Pjesës e reflektimit me këtë rast të Vitit të Ri është pranimi i sinqertë se punët nuk po shkojnë mirë shqiptarët as në Shqipëri as në Kosovë dhe as në trojet tjera ku ata jetojnë. Mosmarrveshjet dhe konfliktet politike aktuale midis kësaj klase politike që sundon sot shqiptarët në Tiranë dhe në Prishtinë, përbëjnë rrezikun më të madh që i kanoset sot kombit shqiptar. Rrezikohet që konfliktet politike aktuale të këthejnë mbrapa arrijtjet e deritanishme të shqiptarëve në Ballkan, duke u dhënë një goditje të rëndë interesave kombëtare afat-shkurta dhe afat-gjata – jo vetëm anë e mbanë trojeve shqiptare por edhe një goditje të rëndë të imazhit të shqiptarëve në botë, e sidomos në radhët e miqëve të tyre historikë, sidomos atyre që në momentet më kritike të historisë së tij e kanë ndihmuar kombin shqiptar, pa kurrfarë interesi.

Ndonëse mqitë e shqiptarëve mund të mos jenë të kënaqur me situatën aktuale në Shqipëri dhe në Kosovë, si rezultat i grindjeve dhe mosmarrveshjeve në radhët e politikanëve sidomos siç pasqyrohet nga seancat në dy parlamentet shqiptare — janë vetë shqiptarët në të dy anët e kufirit, ata që fajësojnë drejtë për drejtë këtë klasë politike dhe të cilët janë të revoltuar me gjëndjen e krijuar politike dhe ekonomike – dhe si rrjedhim po braktisin trojet shqiptare duke marrë rrugët e botës, shpresë e pa shpresë, për një jetë më të mirë e më normale. Fatkeqsisht, gjëndja e krijuar në trojet shqiptare nga kjo klasë sunduese politike, po krijon gjithashtu një fushë të pjellëshme për ndërhyrjen dhe provokimet nga jashtë, duke përdorur grindjet midis shqiptarëve në shërbim të interesave dhe politikave të tyre, historikisht, të njohura anti-shqiptar
Fatkeqsisht, ky vakuum politik, po shfytëzohet me përpikmëri nga provokimet dhe përpjekjet e putinëve dhe erdoganëve të kësaj bote, në bashkpunim me Serbinë, në përputhje me interesat e tyre afat gjata, duke nxirë imazhin e shqiptarëve, sidomos në nivel rajonal dhe ndërkombëtar, duke i shkaktuar dëme të riparueshme emërit të mirë shqiptar.

Viti i ri kërkon reflektim dhe ofron shpresa. Shpresa ime për Vitin e Ri – në këtë Vit kushtuar heroit kombëtare Gjergj Kastriotit-Skenderbe mund të interpretohet ndoshta si një thirrje e kotë, si një thirrje në shkretëtirë, kur të merren parsyshë antagonizmat politike që ekztistojnë në radhët e kësaj klase politike. Por, u takon këtyre poliitkanëve që në këtë vit të Heroit Kombëtar, të lënë mënjanë interesat vehtjake, partiake dhe ekonomike dhe të tregohen të guximshëm dhe të denjë të Besës së Skenderbeut, në këtë vit që vet e kanë shpallur si Viti kushtuar atij. Le të jetë ky pra, një fillim i ri i Besës dhe Bujarisë në radhët e kësaj klase politike shqiptare. Mos na zhgënjeni më!

Para-ardhesit dhe rilindasit e vërtetë të kombit, të cilët shkrinë jetën për të venë në dritë bujarsinë e kombit shiptar në momentet më kritike të historisë kombëtare, sidomos karshi njeri tjetrit dhe ndaj të tjerëve, nuk presin as më pak as më shumë, ashtuqë politikanët e sotëm të tregojnë atdhedashurinë e tyre me sjellje të mira dhe respekt ndaj njëri tjetrit dhe vetdije të përgjegjësive shoqërore e kombëtare dhe detyrave që kanë marrë përsipër në emër të popullit shqiptar dhe kombit.

Lutemi pra dhe shpresojmë që në këtë vit të shënjtë, kushtuar Heroit Kombëtar Gjergj Kastriotit –Skenderbe, politikanët dhe partitë politike në të gjitha trojet shqiptare në Ballkan, në këtë Vit të Ri historik –të lidhin me njëri tjetrin, besa-besën dhe të bejnë një këthesë historike duke u angazhuar me atdhedashuri dhe kurajo politike për të zgjidhur konfliktet dhe mosmarrveshjet midis tyre dhe në traditën historike kastriote, të lidhin besën për një dashuri, në mos ndaj njëri tjetërit, atëherë ndaj interesave madhore të kombit shqiptar, duke çuar kështu përpara idenë e besës së Krye-Heroit të Kombit Shqiptar, bazuar në pajtim të pikëpamjeve të ndryshme politike, në interes te kombit. Për ndryshe, shpallja e Vitit 2018 kushtuat Heroit Kombëtar Gjergj Kastriotit Skenderbe, nga autoritetet e Tiranës dhe të Prishtinës, nuk ka asnjë kuptim. Në këtë Vit të Ri, këte ia kini borxh kujtimit të Skenderbeut, historisë, fëmijëve, nipave e mbesave tuaja si edhe brezave të ardhëshëm të kombit shqiptar, ashtuqë ai të jetojë në paqë me vetveten dhe me të tjerët.

Toka arbërore nuk duron më! Siç është shprehur me një rast ish-Arkimandriti Minishi i Abacisë së Arbëreshve të Italisë në Grotaferratë, “Tepër gjak ka skuqur plisat e tokës së Atdheut, shumë zira kan shkëputur zemrat e popullit tone, tepër familje janë shkatërruar dhe prishur tragjikisht prej plumbit e shpatës, prej urrejtjes, prej mërgimit. Sytë e motrave tona dhe të vëllezërve tanë janë tharë, s’kanë më asnjë lot për të derdhur. Të gjitha lotët kanë rënë dhe kanë njomur tokën e Shqipërisë. Bëftë Perëndia që nga ajo tokë e vaditur të lëshonjën përjetë lulet e Lirisë dhe mirësisë e dashurisë dhe vëllazërisë, gëzimit dhe pajtimit”, ka thënë Arkimandriri arbëresh Minishi.

Në fillim të këtij Viti të Ri, lutja dhe shpresa ime, nga kjo anë e oqeanit Atlantik është, që Viti kushtuar Gjergj Kastriotit – Skenderbe – të jet një vit që kombit shqiptar, i Madhi Zot t’i falë jetë, paqë e shpëtim, përparim dhe begati, si dhe fitore kundër atyre që nuk ia duan të mirën. I lutem Zotit gjithashtu që ta ruaj gjithmonë këtë popull trim e bujar, i dinjitetshëm ndaj traditave dhe lavdisë së Prijsit të tij dhe Fatosit të madh kombëtar, Gjergj Kastriotit-Skenderbe.

Ky është Viti pra që autoritetet shqiptare në Tiranë dhe në Prishtinë – me një Besëlidhje të Re të Shqiptarëve — të kujtojnë dhe të nderojnë Heroin e Kombit – duke u këthyer në bazë të traditave arbërore, të Besës dhe vlerave të trashëguara nga Gjergj Kastrioti — Skenderbeu!