Archives for May 2018

Nga Asllan Bushati/*

Në kuadër 550 vjetorit të largimit nga jeta të Heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastrioti-Skënderbeu dhe të kremtimeve që bëhen në të gjithë trojet shqiptare në kujtim të kësaj dite të shënuar, më lejoni të paraqes fare shkurt, disa mendime thjeshtë të karakterit ushtarak për figurën e Skënderbeut dhe disa “thërrime popullore” për Ditën e Shëngjergjit si festë e të trija besimeve. Trajtesa nuk bëhet me pretendime akademike, por për një audiencë të gjërë, që dëshiron të ketë disa njohuri më të gjëra për Heroin tonë Kombëtar dhe 6 majin Ditën e Shëngjergjit.

Historia e luftrave dhe ajo e artit ushtarak,i kanë analizuar me shumë hollësi të gjitha betejat e Skënderbeut kundër turqëve. Ata janë një thesar i madh përvoje dhe për nga veçantitë kanë specifika krahasur me betejat e mesjetës të vendeve të tjera. Medoemos që në të ardhmen duke u studiuar arkivat e kësaj periudhe ,do të dalin në dritë më shumë se deri tani edhe më mirë vlerat e Skënderbeut si strateg e mjeshtër i madh i artit ushtarak, si gjeneral i madh i kohës me famë europiane e botërore. Por, në këtë prezantim të shkurtër, do të ndalemi shumë shkurt vetëm në tri beteja që sollën tri sinteza të reja në artin e të luftuarit.

Fillimisht për Betejën e Torviollit. Ajo nisi si betejë e zakonshme ku u vunë përballë kuadrate të mëdha ushtarake turke e shqiptare. Turqit kishin epërsi të madhe në numër. Kurse forcat shqiptare të komanduara nga Skënderbeu, ishin më të pakta dhe ishin rreshtuar si më poshtë: në vijën e parë kishte (tre-katër rrjeshta), shpatarët të paisur me shpata e parzmore. Pas tyre vinin tre-katër rrjeshta të tjerë me ushta e thika të mëdha (kama), që alteroheshin me shpatarët dhe pas tyre disa rrjeshta harktarësh të paisur me shigjeta dhe shpata ose sopata me bisht të gjatë. Ushtria ishte rreshtuar në tre skalione dhe pas tyre kishte edhe forca rezervë për të përballuar të papriturat e betejës. Në anën e djathtë rreth një kilometër nga fushbeteja ishte përqëndruar grupimi i parë i kalorsisë. Në anën e majtë, pak më larg se i pari (plotësisht në fshehtësi), ishte vendosur grupimi i dytë i kalorësve.

Beteja filloi e ashpër dhe pas katër-pesë orë luftimesh, Skënderbeu tërhoqi skalionet e qendrës pak prapa, për ta mashtruar armikun sikur kishte pësuar humbje të rënda dhe se po jepte shenja tërheqje nga fushëbeteja. Në fakt ky ishte një kurth taktik për t’i futur turqit në një “xhep në formë patkoi”. Ashtu u bë, turqit u mashtruan dhe ai fillimisht i goditi në krah me kalorsinë e grupimit të parë, dhe më pas nga shpina me grupimin e dytë kalorsiak. Pas këtyre dy lëvizjeve taktike, turqit ranë në rrethim të plotë dhe pas tetë-nëntë orë luftimesh, humbën katastrofisht betejën e parë me Skënderbeun dhe u detyruan të tërhiqen drejt Stambollit.

Mësimi i madh që doli nga kjo betejë për artin ushtarak ishte se tërheqja e zgjuar taktike e shoqëruar me sulm në krah dhe më pas edhe në shpinë, rezultoi vdekjeprurëse për turqit. Kështu betejën mund ta fitojë edhe një ushtri më e vogël në numër nëse ajo komandohet nga një mjeshtër i taktikës, siç ishte i madhi Skënderbe.

Një betejë tjetër, shumë simbolike, ishte ajo kundër Ballaban Pashës, të cilin Skënderbeu e njihte mirë që në fëmijëri, në karakter dhe në mendësi, si epror i lartë ushtarak turk. Nisur nga këto, e lejoi atë të ecte i pashqetësuar me një ushtri të stërmadhe gati njëqindmijëshe nga Manastiri, Kërçova, Dibra, Gryka e Radikës, Bulqizë, Klos, Suc, Perlat, Rrubik dhe kur arriti në Skuraj (aty ku takohet lumi i Matit me Fanin), e sulmoi dy orë para agimit në katër pika të kolonës me tetë grupime forcash. Konkretisht: Gallatë-Skuraj dhe Rrubik-Skuraj, pastaj Rrëshen-Ulëz dhe Baz, Bushkash-Ulëz. Në qendër e sulmoi nga Burgajet-Suc dhe Burrel-Suc dhe në pjesën fundore Gurrat-Klos dhe Guri i Bardhë-Klos. Agimi e gjeti ushtrinë e Ballaban Pashës të coptuar në katër pjesë dhe në prag të muzgut Ballabanin të zënë rob, betejën të humbur dhe ushtrinë të shkatërruar.

Mësimi që doli nga kjo betejë për historinë e artit ushtarak është se kush kryen sulmin natën, të kombinuar me atë në pritë, ka përparësi edhe kur raporti i forcave është me diferencë të madhe në disfavor, siç ndodhi me Ballaban Pashën 10 me 1.

Një dimension tjetër të veçantë në fushën e mendimit ushtarak përbën beteja e Albulenës (Uji i bardhë-Llixhat).

Hamza Kastrioti (nipi Skënderbeut), u emruar nga Sulltani në krye të një ushtrie tetëdhjetëmijëshe, me qëllim për të shkatërruar përfundimisht rrezistencën shqiptare të organizuar nga Skënderbeu. Ai, i pa shqetesuar, ndoqi rrugën Egnatia dhe u vendos në kushte fushore midis lumejve Mat dhe Ishëm dhe në thellësi rrëzë kodrave të vijës Milot, Fush-Krujë. Duke mos ndeshur në asnjë rezistencë, ai mendoi se ushtria e Skënderbeut ishte shkatrruar dhe urdhëroi t’i jepej një ditë pushim ushtrisë për të larë rrobat dhe kryer shërbime të tjera vetiake. Por Skënderbeu, në fshehtësi të plotë, kishte përgatitur që më parë, një ushtri dhjetëmijë vetash (tetë mijë këmbësor dhe dy mijë kalorës) dhe e grupoi të gjithë në faqen perëndimore të Malit Skënderbeg në vijen: Skuraj-Gallatë-Vinjollë-Gardhnoc-Cudhi. Pikërisht këtë ditë pushimi, në mes të ditës ai i sulmoi forcat turke nga drejtimet: Skuraj-Milot-derdhja e Matit; Daul-Laç-Fushë Kuqe;Gardhnoc-Livadhe-Mamurras-Gjiu Patokut dhe Shkretë-Fushë Krujë-Derdhja e Ishmit. Midis Laçit e Mamurrasit është një kodër përballë fshatit Sanxhak. Aty ishte shtabi dhe haremi i Hamzajit i cili u zu rob i pari dhe pastaj gjithë ushtria brenda disa orësh u shpartallua dhe u largua në panik drejt këthimit në Stamboll. Skënderbeu në këtë betejë zuri një sasi shumë të madhe robërish, mjete luftarake, rezerva ushqimore e mjetesh monetare, krahasuar me gjithë betejat e tjera.

E reja që solli beteja e Albulenës në artin ushtarak, ishte befasia, e cila e realizuar mirë dhe në kohë të përshtatshme e shpërfillë dhe ndryshimin e madh në raportitin e forcave. Në këtë rast, ai ishte 8 me 1 në favor të turqëve, por që betejën e fitoi Skënderbeu.

Parë, jo vetëm nga këto tri beteja që përmenda shkurt më lart, por në tërësi të gjitha luftimet e Skënderbeut, në gjykimet e shumë historianëve dhe studiuesve të artit ushtarak, ai çfaqet si një strateg dhe mendimtar i madh i fushës së luftës. Kjo na bën nder të madh ne si komb, por edhe na obligon që në frymën e veprës së tij, të ecim, të mendojmë, veprojmë e, po të jetë nevoja, edhe të luftojmë me mendimin ushtarak të kohës.

Por, Skënderbeu përveçse luftëtar dhe strateg, ishte edhe një burrë i madh shteti. Ai me shumë urtësi e mendjemprehtësi i organizoi gjithë princat shqiptarë nën një lidhje të vetme (Lidhja e Lezhës) e cila ishte forumi politik vendim-marrës për kohë paqe dhe kohë lufte. Poashtu, me shumë mençuri, organizoi sistemin e vet diplomatik, duke realizuar mbeshtetjen e pothuaj gjithë vendeve të Europës së asaj kohe, veçanërisht të Venedikut, Mbretërisë së Napolit, Austrisë, Hungarisë, Raguzës, princa të rëndësishëm të vendeve fqinjë si ata të Malit Zi dhe Serbisë etj.

Për të ilustruar përmasat e burrshtetit, po citoj tre paragrafe nga fjalimi i fundit i Skënderbeut para prijësave, gjeneralëve dhe diplomatëve. marrë nga Le Grand Castriotto d’Albanie, Historie faqe 70 të Stephan Zannovich, ku thuhet: “Jam në prag të varrit. Po ju lë një mbretëri me forca të afta për ta mbrojtur, por me një pasardhës të paaftë nga mosha për ta drejtuar.

Megjithatë, në qoftë se në të ardhmen ju bëheni trima dhe të virtytshëm, ju mund të përballoni të gjitha sulmet e arniqve tuaj. Nuk është sipërfaqja e vendit ajo që bën një fron të respektueshëm, por aftësia e atij që ulet mbi të. Në qoftë se ju jeni i djallëzuar, shërbëtor i ministrave tuaj, dhe naiv i lajkave të oborrtarëve tuaj, atëherë asgjë nuk do të jetë më e lehtë sesa përmbysja nga maja më e lartë ku ju ndodheni…

Kujdesuni që Kombi juaj të rritet nëpërmjet fesë katolike. por mos persekutoni asnjeri që ta ndjekë atë me detyrim. Dielli, që është shëmbëllimi i Perëndisë, shkëlqen pa dallim për turkun ashtu si për të krishterin …

Kur të ju flasin keq për dikë, ju do ta dëgjoni me giysëm veshi … Ju do të jeni të sjellshëm me të gjithë shtresat popullore. Si arsye e dallimit të gradës që do të keni së shpejti në shoqëri, ju duhet të dalloheni nga të tjerët nëpërmjet bujarisë, i cili është karakteri dallues i princave. Një monark, edhe i varfër, duhe të jetë bujar.”

Siç dihet, më 17 janar 1468, Gjergj Kastriot-Skënderbeu u largua nga kjo jetë. Por ai na la një pasuri shumë të madhe se: fitoi 25 beteja me perandorinë osmane, fuqia më e madhe ushtarake e kohës, mbrojti trojet shqiptare e europiane, mbrojti krishtërimin, por mbi të gjitha na la faqebardhë para kombeve të tjera europiane, me epopenë që ai organizoi e drejtoi. Vdekja e tij ishte një humbje e pa zëvëndësueshme për gjithë shqiptarët pa dallim feje, katolikë, ortodoks dhe një pjesë fare të vogël që ishin konvertuar në muslimanë. Në këtë dëshprim të madh popullor u ngriten shumë versione se si figura e tij të mbetej përgjithmonë në zemrat dhe mendjet e shqiptarëve, por në së është e mundur edhe të botës krishterë. Kështu hapi i parë u bë nga besimtarët katolikë në pothuaj të gjitha kishat shqiptare, që kërkonin prej klerit udhëheqës të kishave që t’i propozohej Papës, që Gjergj Kastrioti-Skënderbeu të shpallej “Shejt”, dhe 6 maji ditëlindja e tij të pagzohej si “Shëngjergji”. Që nga viti 1468 deri në vitin 1478, udhëheqësia katolike shqiptare bëri gjithë perpjekjet e duhura që ta realizonte një gjë të tillë, por qe e pa mundur. Papa, pas dhjetë vitesh, shprehu qendrimin zyrtar të Papatit se Gjergj Kastrioti-Skënderbeu është “Kalorësi i Krishtit” dhe ai meriton gjithë nderimet nga Kisha katolike, por duke qenë se në tehun e shpatës së tij kanë përfunduar shumë jetë njerëzish, ai nuk mund të shpallet “shejt”. Me këtë qendrim të Papatit u pajtua edhe Patriarkana e Stambollit, duke mbyllur përfundimisht mundësinë e të shpallurit “shejt” për Gjergj Kastriot-Skënderbeun,

Kleri shqiptar, i shtyrë nga trysnia popullore, por edhe duke mos patur zgjidhje tjetër, vendosi me besimtarët e vet që datën 6 maji (ditëlindjen e Gjergj Kastriot-Skënderbeut), ta shpall festë popullore mbarë shqiptare, për të gjtha besimet, dhe kjo ditë feste të emërtohet “Dita e Shëngjergjit”. Poashtu, një krahinë të tërë në jug të Kështjellës së Stelushit (vendlindja e Skënderbeut), ju dha emri krahina e Shëngjergjit (emër të cilin e mban edhe sot). Për këtë ditë të shënuar u vendos që ritet nuk do të mbaheshin në kisha (në atë kohë nuk kishte xhami në trojet shqiptare), por në çdo shtëpi, lagje, fshat a qënder e banuar, me rregulla të mirëpranuara nga të gjitha palët.

Disa nga rregullat që vazhdojnë të jenë edhe në ditët e sotme janë: pavarsisht nga besimi, sejcili do ta përshëndes tjetrin me urimin”Gëzuar Shëngjergjin”. Në derën e shtëpisë dhe të stallave (vathës) së bagëtisë do të vendoset një degë arre e njomë në shenjë urimi për shëndet, prodhimtari të bollshme dhe bageti e bulmet të begatë. Me degën e arrës njerëzit mund të prekin njëri-tjetrin duke thënë: “ta lashë” që nënkupton të preka me degën e arrës duke ta uruar Shëngjergjin. Që nga kjo ditë, qingjat dhe kecat ndahen veças gjatë natës (pushimit të drekës) që të mblidhet qumëshi duke filluar bulmetin e ri.

Djemt mblidhen sëbashku, me veshjet më të mira, dhe fillojnë me tokitjen e vezëve me ngjyra (marrë nga riti i Pashkëve), pastaj urojnë njëri tjetrin duke shkëmbyer arra, fiq të thatë, bukë fiku, mana të thatë etj. Pas urimit, me lagje ose grup moshash luajnë “kala dibranshe” dhe në fund, mundje belas (sipas moshës dhe peshës) dhe më i forti shpallet fituesi i ditës Shëngjergjit dhe gjithë vitit.

Vajzat vishen me veshjet më të bukura dhe shpalosin para njëra-tjetrës qendisjet, punëdoret e punimet me vegjë, që kanë bërë gjatë perudhës dimrore. Poashtu “konkurojnë” njëra-tjetrën për shamitë, grykëzat e këmishave, jelekët, përparëset, çorapet etj.

Edhe ushqimi i Ditës Shëngjergjit ka dy veçanti të dallueshme nga ditët e tjera, ku, si për drekë dhe për darkë serviret tavë me mish të pjekur me qumësht, si dhe laknur (laknor) i bërë me djathë të njomë, miell misri dhe gjalp.

Këto rregulla (rite popullore), fillimisht u përhapën në gjithë trojet shqiptare. Por me kalimin e kohës, nga trysnia e pushtuesit për të zhdukur çdo gjë që kishte të bënte me Skënderbeun, nga ndasitë ndërfetare për çeshtje të veçanta, disnivelet kulturore, shumimi i festave fetare e shtetrore, urbanizimi etj, solli atë që, në disa treva, kjo festë filloi të zbehej sa në disa u harrua fare. Por ka zona që edhe sot vazhdojnë ta festojnë po me aq dashuri si para 520-530 vitesh. Kjo është më e theksuar veçanërisht në brezin e tokave që kanë qenë nën zotërimin e Kastriotëve.Duke përkujtuar Gjergj Kastriotin-Skënderbeun, këtë burrë të madh të Kombit tonë, këtë strateg e mendimtar brilant të mendimit ushtarak dhe ditëlindjen e tij (6 majin), të cilën e njohim me emrin : “Dita e Shëngjergjit”, i bëjmë nder se shkuarës, të sotmes dhe vemë gurë në themelet e së ardhmes së Kombit tonë.

* Kumtesa e përgatitur nga Asllan Bushati per Akademinë përkujtimore me rastin e 613 vjetorit te Lindjes së Heroit Gjergj kastrioti Skënderbeu Organizuar nga Kisha Katolike”Zoja e Shokdrës” në bashkëpunim me Vatrën. Kumtesa u lexua nga anëtari i kryesisë së Vatrës Zef Balaj.