Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for November 2018

PRESIDENTI DHURON 110 ABETARE PER FEMIJET SHQIPTARE NE MANASTIT

by

Presidenti Meta përshëndet 110-vjetorin e Kongresit të Manastirit/

1 Meta ABC

Manastir, Maqedoni/Presidenti i Republikës, Sh. T. Z. Ilir mori pjesë me 17 Nentor 2018 dhe përshëndeti veprimtaritë përkujtimore të 110-vjetorit të Kongresit të Manastirit, me pjesëmarrjen e dhjetra shqiptarëve nga të gjitha trevat, Ministrit të Kulturës së Maqedonisë, Asaf Ademi, gjuhëtarëve, politikanëve e filologëve.

Pas vizitës në “Muzeun e Alfabetit të Gjuhës Shqipe” i mikpritur e i shoqëruar nga shumë banorë shqiptarë Presidenti Meta shpërndau në mënyrë simbolike 110 abetare për fëmijët shqiptarë të Manastirit.

Presidenti i Republikës i uroi mbarë kombit shqiptar gëzuar 110-vjetorin e Alfabetit të Gjuhës Shqipe duke theksuar se rikthehet me shumë emocion në Manastir.

“Të bëjmë gjithçka që kjo ndërtesë historike për shqiptarët të pasqyrojë më së miri kontributin e patriotëve shqiptarë.

Pa Kongresin e Manastirit do të kishte qenë e vështirë edhe shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë.” – u shpreh Presidenti duke shtuar se shqiptarët tashmë janë faktor progresist në shërbim të paqes, stabilitetit dhe integrimit të rajonit tonë.

Presidenti Meta vuri në dukje: “Do të dëshiroja shumë të shpreh kënaqësinë time të veçantë që ndodhem në Manstir pikërisht në këtë muze të Kongresit historik të Manstirit, të Kongresit të Alfabetit tonë, që i bashkoi të gjithë shqiptarët.

Udha e shkronjave tona për të mbërritur deri këtu, në Kongresin që u mbajt 110 vite më parë, ka qenë një udhë mjaft e gjatë, mjaft e vështirë, mjaft e përgjakshme në emër të mbijetesës dhe të ruajtjes së kombit, duke ruajtur e duke mbrojtur gjuhën e nënës dhe gjuhën e kombit tonë.

Pak ditë më parë pata kënaqësinë që në kuadër edhe të Vitit Mbarëkombëtar të Skënderbeut, bashkë me Presidentin e Italisë Mattarella të bënim një vizitë të jashtëzakonshme e historike në Kalabri dhe të vizitonim Kolegjin e ‘Shën Adrianit’. Kolegjin ku Jeronim De Rada themeloi katedrën e parë të gjuhës shqipe dhe arbëreshe atje dhe ku studiuan personalitete të jashtëzakonshme që nga Luigj Gurakuqi, Aleksandër Xhuvani, Kostaq Cipo e shumë e shumë të tjerë, të cilët kontribuuan më pas si për Kongresin e Manastirit, si për Pavarësinë e Shqipërisë, për zhvillimin e gjuhës e të kulturës shqiptare – një kontribut i jashtëzakonshëm përmes sakrificave më sublime.

Jam sot këtu që të shpreh mirënjohjen për punën që bëhet për pasurimin e këtij muzeu dhe unë shikoj dallime të rëndësishme nga vjet. Dua të falënderoj shqiptarët dhe autoritetet në Maqedoni!

Falënderoj edhe përfaqësuesit nga Kosova për kontributin që kanë dhënë për ta pasuruar më tej!

Dhe me këtë rast do të doja të dhuroja jo vetëm 110 abetare simbolike në këtë 110-vjetor duke filluar me këta fëmijë qe kemi këtu, por njëkohësisht edhe të riafirmoj angazhimin tim si President i Republikës së Shqipërisë për të bashkëpunuar më ngushtë me autoritetet e Maqedonisë dhe me të gjithë të tjerët në mënyrë që të bëjmë gjithçka që kjo ndërtesë historike gjithnjë e më shumë të pasqyrojë atë të vërtetë të madhe, atë kontribut historik për kombin tonë që dhanë këtë patriotë të jashtëzakonshëm, si Gjergj Fishta, Mid’hat Frashëri, Luigj Gurakuqi, Ndre Mjeda, Bajo Topulli, Shahin Kolonja, Gjergj Qiriazi, Grigor Cilka, Sotir Peci, Taqi Buda, Nyzhet bej Vrioni dhe Parashqevi Qiriazi, të cilët i dhanë zgjidhje një problemi madhor të kulturës kombëtare, Alfabetit të gjuhës shqipe.

Pa Kongresin e Manastirit, pa standardizimin e alfabetit tonë të përbashkët, pa bashkimin e të gjithë shqiptarëve rreth këtij alfabeti, do të kishte qenë e vështirë shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë katër vite më vonë në Vlorë në 1912-n.

Ndaj ne me këtë Kongres, me këtë alfabet të standardizuar e të dakortësuar këtu nga figurat më përfaqësuese të kombit tonë nga të gjitha trevat 110 vite më parë, i detyrohemi jo vetëm ekzistencës e Shqipërisë, jo vetëm ekzistencën e shtetit të Kosovës, por edhe faktin se shqiptarët, të cilët në pjesën më të madhe të historisë, për fat të keq, kanë qenë të pushtuar e të shtypur, sot janë një faktor, që po afirmohet kudo si faktor jashtëzakonisht progresist në shërbim të paqes, të stabilitetit dhe integrimit europian dhe euro-atlantik, dhe një rast shumë i mirë është roli i shqiptarëve të Maqedonisë.

Ne shpresojmë që të përfundojë shumë shpejt edhe çështja e marrëveshjes për emrin e Maqedonisë, e marrëveshjes me Greqinë, dhe Maqedonia të jetë anëtare e NATO-s dhe së bashku me Shqipërinë të çelin negociatat vitin e ardhshëm për anëtarësim në Bashkimin Europian.

Rroftë 110-vjetori i Kongresit të Manastirit!

Lavdi përjetë delegatëve të këtij Kongresi, të cilët i bënë kombit shqiptar, dhe në radhë të parë fëmijëve shqiptarë, dhuratën më të madhe: alfabetin e gjuhës shqipe!”

Më pas Presidenti Meta mori pjesë në përurimin e ekspozitave “Art i Gjilpërave” nga Zeqir Mehmeti dhe studentët e Fakultetit Filozofik të Prishtinës; në shpalosjen e “Kongresit të Manastirit – 110 vite nga Alfabeti që na bashkoi” të Prof. As. Dr. Arsim Sinanit dhe në “Ekspozitën me fotografi” të autorit Burim Ajdini.

Në Pallatin e Kulturës të Manastirit, Presidenti Meta dhe të pranishmit e tjerë të shumtë ndoqën veprimtarinë kulturore “Manastiri Feston 110 vjet” të organizuar nga Institucioni Kombëtar i Muzeut të Alfabetit të Gjuhës Shqipe të Manastirit, drejtuar nga Nuer Asllani.

 

 

Papa, shqiptarëve: Skënderbeu nuk është vetëm i së kaluarës

by

1 Papa

Organizuar nga e ngarkuara me punë në ambasadën e Shqipërisë pranë Selisë së Shenjtë, zonja Majlinda Dodaj, takimi u mbajt në Sallën Klementine në Vatikan, që u mbush me njerëz nga Shqipëria e nga trevat e tjera, ku banojnë shqiptarë, por edhe me arbëreshët e Italisë.

Grupi shoqërohej nga kardinali Simoni, nga pesë ipeshkvij katolikë –  imzot George Frendo, imzot Angelo Massafra dhe imzot Simon Kulli të Konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë dhe dy ipeshkvij arbëreshë: imzot Donato Oliverio i Eparkisë së Ungrës dhe imzot Giorgio Gallaro i Horës së Arbëreshëve – por edhe nga krerë e përfaqësues të besimeve të tjera fetare nga Shqipëria, nga presidenti i Parlamentit shqiptar e nga ministra e autoritete të tjera politike.Dalloheshin kostumet arbëreshe e ato të veriut shqiptar, veladonët e ipeshkvijve, kapela e kuqe e kardinalit, veshjet për festë të besimtarëve, ndonjë fytyrë kureshtare e Trupit Diplomatik të akredituar pranë Selisë së Shenjtë, artistët me origjinë shqiptare, që njihen tashmë, në të gjithë botën.

Fjalët e Papës Françesku

Duke kujtuar Skënderbeun, Papa Françesku nënvizoi se Heroi kombëtar i shqiptarëve “mbrojti me guxim vlerat shpirtërore dhe emrin e krishterë, aq sa të meritonte titullin ‘Athleta Christi’. Me veprat e tij, farkëtoi identitetin kulturor shqiptar, duke u bërë simbol i padiskutueshëm lidhjeje dhe bashkimi kombëtar”. Por Ati i Shenjtë nuk mbeti në kohët e shkuara. I nxiti shqiptarët për “një impenjim të risuar të të gjithëve – institucione e qytetarë – në favor të zhvillimit të vërtetë e të ekuilibruar, në mënyrë që brezat e rinj të mos detyrohen të zgjedhin emigracionin”. U foli për “shqiptarinë” e Pashko Vasës, i cili e përdori këtë term për të “treguar identitetin shpirtëror, që i bashkonte gjithë shqiptarët, përtej dallimeve me natyrë fetare. Në Shqipëri – pohoi Papa – kjo bindje i dha shtysë bashkëjetesës paqësore ndërmjet njerëzve, që u përkisnin feve të ndryshme, duke u kthyer me kohë, në bashkëpunim e vëllazërim”. Ati i Shenjtë kujtoi atmosferën e respektit e të besimit të ndërsjelltë ndërmjet feve në Shqipëri – fakt, që e përmendi edhe gjatë udhëtimit të tij apostolik në vend, më 21 shtator 2014. E së fundi, kujtoi martirët e komunizmit dhe Nënë Terezën, shenjten shqiptare të dashurisë, duke u kërkuar të gjithëve të luten për të.

Koncerti në Teatrin Argjentina të Romës

Gjithë grupi i shqiptarëve, pas takimit me Papën Françesku, shkoi në Teatrin Argjentina, në qendër të Romës, ku në orën 20.30, 10 artistë shqiptarë me famë botërore dhanë koncertin me temë “Të bashkuar në muzikë, në kujtim të Skënderbeut”. Dua Lipa, Ermal Meta, Inva Mula, Olen Çezari, Ramë Lahaj, Genc Tukiçi, Eno Peçi, Elhaida Dani, Lorik Cana dhe Erza Muqolli, këngëtarja 8-vjeçare, aq e dashur për publikun francez: këta janë “yjet” shqiptare në koncertin e Romës për Gjergj Kastriotin. Publiku përshëndetet nga Sekretari i Shtetit të Vatikanit, kardinali Pietro Parolin.

Nesër, pritja në Urdhërin e Maltës

Nesër, në orën 10.00, delegacioni shqiptar do të pritet në Pallatin Magjistral të Urdhërit Sovran të Maltës, nga Mjeshtri i Madh, frà Giacomo Dalla Torre del Tempio di Sanguinetto. Me këtë Urdhër, Shqipëria ka lidhur marrëdhënie që nga viti 1994.

Në vitin 1968, takimi me Papën Pali VI

Para 50 vjetësh, një grup tjetër shqiptarësh takohej me Papën Pali VI, i cili u shpall shenjt nga Kisha vetëm pak javë më parë. Ishte viti 1968, koha kur komunistët rrënonin kisha e xhami dhe e deklaronin vendin ateist. E siç shkruhet në numrin e parë të atij viti, në Revistën “Shejzat” të Ernest Koliqit, në atë kohë kur vetëm shqiptarët e diasporës mundën ta takonin, Pali VI u lut që e ardhmja e kombit shqiptar të jetë e denjë për të kaluarën e tij.

Në këtë pikë të dy Papët – Pali VI atëherë e Françesku sot – e mendojnë njëlloj. U bëjnë thirrje shqiptarëve të mos flenë mbi dafinat e së kaluarës, por të ndërtojnë të ardhmen, sipas shembullit më të mirë të heronjve të tyre.(Java)

KRITIKA MUZIKORE SHQIPTARE:RRUGE THEMELORE TE PERMIRESIMIT

by

Shkruan: Prof. Dr.  SPIRO J. SHETUNI-Universiteti Winthrop-Rock Hill, South- Carolina-U.S.A./

1-Spiro-J.-Shetuni1-250x267

Parashtrim/

Në rrafsh universal, kritika muzikore e kombeve, popujve, ose grupeve etnikë, ecën gjithmonë krahas krijimtarisë muzikore profesioniste të tyre.  Duke qenë disiplina të një fushe të vetme—muzikës—, kritika muzikore dhe krijimtaria muzikore profesioniste, lidhen ngushtë midis tyre.  Si rregull, sa më shumë që zhvillohet krijimtaria muzikore profesioniste, aq më tepër rritet edhe mendimi teorik për ‘të.  Zakonisht, krijimtaria muzikore profesionsite, ecën më shpejt sesa mendimi teorik muzikor.  Mirëpo, me kalimin e kohës, kritika muzikore mund edhe t’i paraprijë krijimtarisë muzikore profesioniste.  Me përgjithësimet teorike që bën, kritika muzikore mund t’i tregojë krijimtarisë muzikore profesioniste, si mangësitë, detyrat, problemet, ashtu edhe drejtimet më të mundshme të saj, gjatë një periudhe të caktuar historike.  Kritika muzikore shqiptare është një fushë diturore relativisht e re.  Artikujt e parë kritikë muzikorë dolën bukur qysh gjatë gjysmës së parë të shekullit XX.  Mirëpo, duke ecur vazhdimisht me hapa të ngadaltë, afirmimi i saj, historikisht, erdhi vonë.  Në të vërtetë, një proces i tillë, u arrit, pak a shumë, gjatë dhjetë-vjeçarëve të fundit të shekullit XX.

Eshtë, pa dyshim, në nderin e kritikës muzikore shqiptare, që, historikisht, përfaqësuesi më i parë i saj mbetet Theofan Stilian Noli (1882-1965).  Sa i mrekulluar me figura të mëdha historike të së kaluarës (Jezu Krishti, Jul Qezari, Gjergj Kastrioti—Skënderbeu, Napoleon Bonaparti), aq edhe i dashuruar pas fushës së muzikës, në vitin 1947, Noli botoi studimin muzikologjik me titull Beithoveni dhe revolucioni francez (Noli 1947).  Në këtë libër, ai mbrojti pikëpamjen sipas së cilës kompozitori i madh gjerman, Luduig van Beithoven (1770-1827), u ndikua fuqimisht në veprimtarinë e tij krijuese nga idetë e Revolucionit Borgjez Francez të shekullit XVIII (1789-1799).

Midis kritikëve dhe studiuesve muzikorë shqiptarë me emër të gjysmës së dytë të shekullit XX, alfabetikisht, sipas mbiemrave, lejomëni të përmend:  Pandi Bello (?-), Aleksandër Çefa (1935-?), Hysen Filja (1935-2009), Fatmir Hysi (1951-), Spiro Ll. Kalemi (1937-), Kosta Loli (1948-), Albert Paparisto (1925-2014), Hamide Stringa (1932-), Kujtim Shkreli (?-), Zana Shuteriqi (1953-), Spiro Theodhosi (?-), etj.  Ndër ‘ta, kritiku muzikor më i njohur shqiptar i kësaj periudhe historike, është, pa dyshim, Kalemi.  Kritikët dhe studiuesit muzikorë shqiptarë të gjysmës së dytë të shekullit XX janë më shpesh autorë artikujsh, të cilët u botuan kryesisht në gazetën Drita dhe revistën Nëntori:  organe qendrorë letraro-artistikë të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, gjatë kësaj periudhe historike.  Por, midis kritikëve dhe studiuesve muzikorë, ka edhe autorë librash, si, p.sh.:  Spiro Ll. Kalemi (Kalemi 1973, 1982), Hysen Filja (Filja 1979), Kujtim Shkreli (Shkreli 1987), Fatmir Hysi (Hysi 1991), etj.  Kur flasim për kritikën muzikore shqiptare të gjysmës së dytë të shekullit XX, duhet mbajtur parasysh edhe ndihmesa e disa kompozitorëve në këtë lëmë, ndër të cilët lejomëni të përmend Çesk Zadejën.  Ndërkohë, midis studiuesve ndërkombëtarë që kanë shkruar mbi çështje të muzikës profesioniste shqiptare, gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX, alfabetikisht, sipas mbiemrave, më lejoni të përmend:  June Emerson (1937-), George Leotsakos (1935-), etj.

Duke i hedhur një vështrim të përgjithshëm kritikës muzikore shqiptare, gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX, periudhë e cila, afërsisht, përkon me kohën e sundimit të sistemit politiko-shoqëror të diktaturës komuniste në Shqipëri, në këtë artikull, do të bëhen përpjekje që të nxirren në pah veçanërisht disa rrugë themelore të përmirësimit të saj, si në ditët tona, ashtu edhe në të ardhmen, si:

përgatitje e dyfishtë–teoriko-estetiko-filozofike dhe praktiko-artistiko-muzikore—e kritikëve dhe studiuesve muzikorë;

botim librash, krahas botimit të artikujve;

zgjerim i radhëve të kritikëve dhe studiuesve muzikorë;

studim i teorisë së muzikës si fushë e pavarur;

specializime jashtë-shtetit të kritikëve dhe studiuesve muzikorë;

institucionalizim i kritikës muzikore;

mjedis shoqëror tolerues.

Radha e dhënies së çështjeve nuk është domosdoshmërisht shprehje e shkallës së rëndësisë–më të madhe o më të vogël—së tyre.

Përgatitje e dyfishtë—teoriko-estetiko-filozofike dhe praktiko-artistiko-muzikore–e kritikëve dhe studiuesve muzikorë

Përmirësimi i nivelit të kritikës muzikore shqiptare është, pa dyshim, një çështje e vështirë, komplekse, shumë-dimensionale.  Ajo ngërthen një radhë nën-çështjesh të natyrave të ndryshme, disa prej të cilave ndoshta do të mund të formuloheshin si vijon: domosdoshmëria që, kritikët dhe studiuesit muzikorë, të punojnë vazhdimisht për një formim të përgjithshëm sa më të mirë teoriko-estetiko-filozofik;

nevoja që, kritikët dhe studiuesit muzikorë, të jenë praktikisht, artistikisht, muzikalisht, sa më të përgatitur;

domosdoshmëria që, kritikët dhe studiuesit muzikorë, të zotërorjnë sa më thellë metodat, rrugët, kriteret e analizës e të studimit;

nevoja që, prapa çështjeve, veprave, kompozitorëve të veçantë, kritikët dhe studiuesit muzikorë, të arrijnë të shohin çështje, prirje, dukuri të përgjithshme, të krijimtarisë muzikore profesioniste, ose të muzikës tradicionale;

domosdoshmëria që, kritikët dhe studiuesit muzikorë, të zotërojnë sa më mirë mjeshtërinë e të shkruarit;

nevoja që, kritikët dhe studiuesit muzikorë, të bëjnë një jetë vepruese shkencoro-artistike dhe të ndjekin me vëmendje proceset bashkëkohorë të krijimtarisë muzikore profesioniste, ose të muzikës tradicionale, etj.

Midis kërkesave të mësipërme, më themeloret mendoj se janë dy:  formimi i përgjithshëm teoriko-estetiko-filozofik dhe përgatitja e ngushtë praktiko-artistiko-muzikore, e kritikëve dhe studiuesve muzikorë.  Natyrisht, do të ishte me të vërtetë ideale që, një kritik o studiues muzikor, të plotësonte në shkallë të lartë, ose në mënyrë të kënaqshme, të dyja kërkesat e mësipërme.  Por, mjerisht, në jetë s’ndodh gjithmonë kështu.

Botim librash, krahas botimit të artikujve

Kritikët dhe studiuesit muzikorë, ose, së paku, ata, që, me të vërtetë, i janë përkushtuar hulumtimit të muzikës profesioniste e tradicionale shqiptare, s’duhet të mjaftohen vetëm me botimin e artikujve të shkëputur në gazeta e revista letraro-artistike.  Një dukuri e tillë do të ishte me të vërtetë pak, shumë pak, dramatikisht pak!  Shpallja, pohimi, kristalizimi i personalitetit të një kritiku, studiuesi, historiani, ose esteti muzikor, krahas përmbledhjeve të ndryshme me artikuj, që rrahin çështje të caktuara, nënkupton, para së gjithash, punime të gjerë, të thellë e të shumanshëm.  Pikërisht punime të tillë janë të paktë.  Sidoqoftë, botimi si libra më vete i artikujve e studimeve të  kritikëve dhe studiuesve muzikorë, është i domosdoshëm.  I rëndësishëm është edhe botimi i atyre pak dizertacioneve, që janë mbrojtur në fushën e muzikologjisë dhe etnomuzikologjisë, derimë sot.  Përmbushja e kërkesave të tilla përbën një detyrë të ngutshme.

Zgjerim i radhëve të kritikëve dhe studiuesve muzikorë

Krahas kritikëve dhe studiuesve muzikorë profesionistë, që e zhvillojnë veprimtarinë shkencore kryesisht në Tiranë, radhët e tyre mund të shtoheshin nëse pedagogët e lëndëve teorike (Folklor muzikor shqiptar, Histori e muzikës shqiptare, Histori e muzikës perëndimore, Harmoni, Kontrapunkt, Kompozim, Analizë forme, Orkestracion, etj.) të shkollave të mesme artistike dhe të vetë Fakultetit të Muzikës pranë Universitetit të Arteve, s’do të bënin sehir.  Sipas prirjeve që kanë, ata mund të japin një ndihmesë të vlefshme në fushën e kritikës muzikore, historisë së muzikës, etnomuzikologjisë, etj.  Në kohën tonë, janë të rrallë pedagogët që merren me veprimtari shkencore në fushën e muzikës.  Ndonëse herë-herë të specializuar si muzikologë ose etnomuzikologë, më shpesh, pedagogë të tillë, mbeten thjesht mësim-dhënës.

Studim i teorisë së muzikës si fushë e pavarur

Nuk mund të flitet për një përmirësim të vërtetë të gjendjes së kritikës muzikore shqiptare, nëse nuk mendohet seriozisht për përgatitjen e kritikëve dhe studiuesve të rinj muzikorë.  Fillimisht, ata delnin nga Fakulteti i Muzikës pranë Institutit të Lartë të Arteve të Shqipërisë (sot Universiteti i Arteve).  Por, për disa dhjetëvjeçarë me radhë (duke filluar afërsisht qysh prej vitit 1975), ky Fakultet nuk përgatiti më muzikologë ose etnomuzikologë!  Konkretisht, muzikologjia dhe etnomuzikologjia, tashmë nisën që të studiohen si nën-degë të Degës së Dirigjimit!  Çfarë ironie:  Nga njëra anë, ankesa për mungesë kritikësh e studiuesish muzikorë, nga ana tjetër, mbyllje de facto e Degës së Teorisë së Muzikës!  (“O tempora!  O mores!”) 

Zbehja, mohimi, shuarja e emrit të Degës së Teorisë së Muzikës, brenda programeve mësimoro-edukative të Fakultetit të Muzikës pranë Institutit të Lartë të Arteve, ishte, pa dyshim, një veprim administrativ arbitrar.  Nëse, prej vitesh, kanë dalë mjaft studentë, të cilët në jetë s’e kanë treguar veten profesionalisht të aftë, për këtë nuk mund t’i bjeri faji degës në vetvete.  Ajo, parimisht, qëndron në pozita të barabarta me degët e tjera të këtij Fakulteti:  asaj të këngëtarëve, të instrumentistëve, të dirigjentëve e të kompozitorëve.  Nëse, shumica e studentëve të Degës së Teorisë së Muzikës, s’ka qenë aq e suksesshme në jetë, është, në radhë të parë, përgjegjësi e vetë Fakultetit të Muzikës, që thuajse vazhdimisht, për arsye nga më të ndryshmet, por asnjëherë të natyrës profesionale, ka pranuar elementë pa asnjë lloj të dhëne në fushën e teorisë së muzikës!  Ose, s’ka ditur se, si të mund të përgatisë kritikë dhe studiues muzikorë të aftë, në rastet që atyre s’u kanë munguar prirjet!

Që, në Fakultetin e Muzikës pranë Institutit të Lartë të Arteve, për disa dhjetëvjeçarë me radhë, muzikologjia dhe etnomuzikologjia u studiuan si nën-degë të Degës së Dirigjimit, një zgjidhje e tillë ishte, sa teorikisht e gabuar, aq edhe praktikisht e dëmshme!  Unë nuk besoj që të ketë, në botën akademike, ndonjë përvojë të tillë!  Në shkollat e larta muzikore të universiteteve amerikane, p.sh., nuk veprohet kurrsesi në këtë mënyrë.  Sigurisht, muzikologët dhe etnomuzikologët e ardhshëm, duhet të njohin mirë mjaft disiplina, midis të cilave, edhe disiplina të karakterit artistik:  interpretues e krijues.  Por, le t’a themi hapur dhe në mënyrë të prerë, se, objekti kryesor i veprimtarisë së muzikologëve dhe etnomuzikologëve, s’është as dirigjimi dhe as kompozicioni.  Ata duhet të njohin, mbi të gjitha, mjeshtërinë e analizës dhe të studimit të veprave e dukurive muzikore.

Ideja që, muzikologjia dhe etnomuzikologjia të studioheshin si nën-degë të Degës së Dirigjimit, kam përshtypjen se u detyrohet kompozitorëve të veçantë.  (Parapëlqej që të mos jap asnjë emër!)  Prandaj, brenda këtij qerthulli, vijnë si të ligjshme një radhë pyetjesh të mprehta, të cilat meritojnë plotësisht përgjigje, si:  Përse?!  Përse vallë?!  Përse vallë të ndodhë kështu?!  Thjesht për shkak të mosnjohjes së rolit të rëndësishëm që luajnë muzikologjia dhe etnomuzikologjia në jetën kulturoro-artistiko-muzikore të një kombi, populli, ose grupi etnik?!  Apo mos ndoshta edhe për të përmbushur, domosdoshmërisht, me çdo kusht, në çdo rast, dëshirat e kompozitorëve të veçantë për të mos pasur një mendim të specializuar muzikologjik e etnomuzikologjik?!  Me këtë rast, nuk mund të mos vihet në dukje se, gjatë dhjetë-vjeçarëve të fundit, herë-herë, është vërejtur madje një shpërfillje e plotë e mendimit muzikologjik:  një krijues, në vend që të presë se çfarë vlerësimi do t’i bëjë kritika muzikore veprimtarisë së tij, ai vetë, vetë-lavdërohet, vetë-vlerësohet, vetë-citohet, vazhdimisht!  Por, fatmirësisht, një dukuri e tillë moralisht e shëmtuar, s’është e përgjithshme.

Shpresoj se, tashmë, teoria e muzikës, është duke u studiuar si fushë e pavaruar!

Specializime jashtë shtetit të kritikëve dhe studiuesve muzikorë

Duke marrë parasysh vështirësitë e Fakultetit të Muzikës pranë Universitetit të Arteve për të përgatitur kritikë, studiues, historianë, ose estetë muzikorë të aftë, mund dhe duhet menduar që të bëhen edhe specializime jashtë shtetit, në universitete publike, ose private, të vendeve të Europës Perëndimore dhe të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.  Aq më tepër kur shihet se, ndërsa kanë shkuar e shkojnë për specializim mjaft këngëtarë, instrumentistë, dirigjentë e kompozitorë, derimë sot, s’ka shkuar as edhe një muzikolog o etnomuzikolog i vetëm.  Një dukuri e tillë është thjesht një shprehje tjetër e nënvleftësimit të hapur të rolit të mendimit muzikologjik e etnomuzikologjik.

Institucionalizim i kritikës muzikore

Gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX, në Shqipëri, nuk ekzistoi as edhe një organ i specializuar për botimin e kritikës muzikore.  Tashmë është vërejtur se, si organe shtypi, për ‘të, shërbyen kryesisht gazeta Drita dhe revista Nëntori:  organe qendrorë letraro-artistike të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, gjatë kësaj periudhe historike.  Natyrisht, organe të tillë, botonin artikuj për muzikën profesioniste ose tradicionale, në varësi të objektit, synimit, përfytyrës së tyre në përgjithësi, si edhe duke ruajtur raportet me shkrime për arte të tjerë.  Për këtë arsye, zakonisht, vendi që i jepej fushës së muzikës ishte tepër i kufizuar.

Kritika muzikore shqiptare mund dhe duhet të bëjë përpara vetëm përmes një institucionalizimi të saj.  Eshtë, sigurisht, detyrë e Qendrës së Studimeve Albanologjike, që të tërheqë pranë saj studiues të talentuar të fushës së vështirë e delikate të muzikës:  profesionise ose tradicionale.  Unë nuk mendoj në asnjë mënyrë që, aty të punojë një tabor i tërë muzikologësh e etnomuzikologësh.  Por, sidoqoftë, mund dhe duhet që, në të ardhmen e afërt, të ketë disa punonjës shkencorë të këtyre specialiteteve.

Në ditët tona, është për t’u përshëndetur fakti se, tashmë, në Shqipëri, botohet në gjendje elektronike, midis të tjerash, revista dy-gjuhëshe—shqip dhe anglisht–, me titull Opus Alb.  E drejtuar me aftësi nga kompozitori Nestor Kraja, brenda faqeve të kësaj reviste, lexuesi gjen artikuj të cilët trajtojnë çështje të rëndësishme të jetës bashkëkohore, sikurse edhe çështje të së ardhmes, së muzikës profesioniste e tradicionale shqiptare.  Në kohën tonë, një organ i specializuar në fushën e kritikës muzikore shqiptare, sikurse revista Opus Alb, është më se i domosdoshëm.  Atë e sjellin si kërkesë vetë çështjet e shumta e të vështira të artit muzikor profesionist e tradicional shqiptar, çështje të cilat, derimë sot, për shumë arsye, sidomos të karakterit politik, s’janë trajtuar sa dhe siç duhet.  Prandaj, bota akademike muzikore shqiptare, brenda dhe jashtë vendit, e përshëndet me entusiazëm veprimtarinë e revistës në fjalë.

Mjedis shoqëror tolerues

Për mbarëvajtjen e kritikës muzikore shqiptare, është e nevojshme, sigurisht, një klimë më toleruese, më dashamirëse, më shoqërore, midis kompozitorëve, nga njera anë, dhe kritikëve e studiuesve muzikorë, nga ana tjetër.  As kompozitorët s’duhet të nënçmojnë kritikët e studiuesit muzikorë, as kritikët e studiuesit muzikorë s’duhet të nënvleftësojnë kompozitorët.  Ai që nuk vlerëson siç duhet punën e kolegut, ose e nënvlerëson me dashje atë, ka një mendim të gabuar, në radhë të parë, për vetë punën e tij.

***

Çështjet e shumta e të vështira estetiko-shoqërore, që shtrohen për diskutim e studim përpara kritikës muzikore shqiptare, kërkojnë njerëz të specializuar, të përgatitur e të aftë.  Kritikët, studiuesit, historianët e derisotëm muzikorë, një pjesë e të cilëve tashmë është duke u tërhequr për shkak të moshës së madhe, kanë bërë aq sa kanë mundur.  Çështjet estetiko-shoqërore, që ngërthen studimi i muzikës profesioniste e tradicionale shqiptare, do t’i përballojnë në radhë të parë, kritikët dhe studiuesit e rinj muzikorë.  Prandaj, për përgatitjen e tyre profesionale, teoriko-praktike, duhet treguar një kujdes i madh, në radhë të parë, nga ana e institucionit kryesor përgjegjës për këtë qëllim:  Fakulteti i Muzikës i Universitetit të Arteve të Shqipërisë.

TË KRAHASOSH ZVICRËN ME SHQIPËRINË

by

1 elida3

Nga Elida Buçpapaj/

Të krahasosh Shqipërinë me Zvicrën! Je çmendur, do të thotë dikush! Ngjan krahasim absurd! Por le të urojmë që një ditë të bëhet realitet!

Duke nisur nga relievi alpin dhe natyra magjike gjen shumë ngjashmëri mes dy vendeve, shqiptarët dhe zviceranët janë popull alpin.

Shqipëria do të ishte Zvicra e Ballkanit sipas vizionit të Rilindasve!

Sami Frashëri thosh: “Ta bëjmë Shqipërinë një Zvicër të dytë!”

Elena Gjika ose Dora D’Istra ka jetuar në Zvicër. Andon Zako Çajupi erdhi në Zvicër, ku kreu studimet e larta dhe mori titullin e doktorit për drejtësi. Gjatë luftës së Parë Botërore, Mid’hat Frashëri jetoi për një kohë në Zvicër, Faik Konica po ashtu!

Shqipëria do të ishte Zvicra e Ballkanit sipas Rilindasve, por vizioni i Rilindasve ishte 180 gradë ndryshe me atë të diktaturës mizore gjysmë shekullore të Enver Hoxhës, që shtypi me dhunë çdo të drejtë njeriu, duke instaluar një sistem barbar izolues që do të shfaroste elitën, do të shtetëzonte pronën private, do të eleminonte tregun e lirë dhe inisitivën e individit.

Edhe tranzicioni 27 vjeçar është inerci e diktaturës larg ëndërrës Rilindase. Shteti nuk garanton sistemin, duke ia mohuar qytetarit shtetin e së drejtës dhe të mirat që rrjedhin prej tij, duke nisur prej pronës private deri tek energjia elektrike, uji, siguria, sistemi mjekësor dhe shteti social;

Edhe qytetari sipas proverbit “sipas kokës kapelën” përgjigjet në mënyrën e tij, duke mos paguar faturat edhe kur ka mundësi të paguajë, duke korruptuar policinë rrugore, kur shkel rregullat e qarkullimit apo punonjësin e administratës, për të fituar një vend pune, duke shitur votën për një copë bukë, duke mos ndihmuar atë që është në nevojë, duke mbajtur një qendrim armiqësor për vëllain, mikun apo komshiun që voton jo për partinë e tij dhe më thelbësorja duke qendruar indiferent ndaj mungesës të shtetit ligjor dhe diktaturës të varfërisë që e ka zhdukur nocionin e “një jete me dinjitet”.  Krejt ndryshe nga Zvicra referendare, që vendos përmes referendumeve, një instrument efikas i demokracisë direkte.

Në Shqipëri ka vjedhje në çdo sektor të jetës, nga shteti tek qytetari, por viktima mbetet qytetari. Shqipëria edhe sot e kësaj dite e ka problem furnizimin me energji elektrike, ujë të pijshëm, por problemin më të madh e ka me informalitetin. Vjedhjen që i bëhet shtetit në bashkëpunim me shtetin. Thënë ndryshe shteti vjedh veten! Sipas statistikave, informaliteti në Shqipëri shkon nga 60-70 % dhe dihet risku që krijon ekonomia informale, gri apo e zezë, e cila gëlon kur nuk ekziston kultura e ndëshkimit. Sepse shteti nuk e ndëshkon deputetin apo ministrin e korruptuar që jep tendera duke mbushur xhepin e tij dhe duke e zbrazur arkën e shtetit. Në rastin konkret shteti është në krah të informalitetit. Atëherë ekonomia e vendit kthehet në ekonomi mafioze. Në këtë prag gjendet Shqipëria. Shumë ekspertë të fushës thonë se Shqipëria është shtet kuazi mafioz pa sistem drejtësie. Drejtësia vetë është nën Vetting por pa asnjë rezultat. Për të qenë optimistë, rezultat mund të quhet largimi i gati pjesës më të madhe të atyre që e kaluan këtë proces pasi kishin pasuri të pajustifikuar, dmth të krijuar nga vjedhja duke zhdrejtësuar.  I larguan por nuk i ndëshkuan për vjedhjen as viktimave të tyre nuk u dhanë drejtësinë ! Të mos harrojmë pastaj se drejtësia është produkt i elitës politike të këtyre 27 viteve tranzicion.

Në Ballkan janë arrestuar presidentë, kryeministra e ministra, ndërsa në Shqipëri politika funksionon si piramidë, politikanët mbajnë njëri-tjetrin paçka se shahen e urrehen! Po të hiqet një tullë, piramida shembet e gjitha!

Ndryshe në Zvicër, ku qytetari dhe shteti janë një binom i pandashëm, për të forcuar e ndihmuar njëri tjetrin, shteti garanton me detyrimet e veta dhe qytetari e mbron shtetin duke respektuar ligjin.

Konfederata Helvetike nuk është pjesë e BE, por, megjithatë, nga thelbi simbolizon Perëndimin, sepse i garanton të gjitha liritë e individit dhe krijon kushte optimale për liri tregu dhe një jetë me dinjitet.

Kush vjen në Zvicër për herë të parë dhe kërkon këshilla, një mik i mirë do t’i thotë, “kujdes me taksat dhe faturat”. Që do të thotë asnjë faturë apo taksë të mos mbetet pa paguar. Kur je në kërkim të një vendi pune, qofsh zviceran apo me leje qendrimi, përveç kompetencave, aftësive, CV dhe edukimit, punëmarrësi të kërkon që të jesh patjetër me “Leumund”- reputacion të pastër. Për këtë duhet të paraqitësh nga Departamenti Federal i Drejtësisë në Bernë një dokument – Excerpt from the swiss criminal record – Auszug der Strafregisterauszug – ku vërtetohet se je njeri i pastër, pa precedentë penalë. Që përkthehet, veç të tjerave, që t’i kesh kryer të gjitha detyrimet ndaj shtetit. Nëse kërkon banesë, qiradhënësi, veç të dhënave të të ardhurave, të kërkon po ashtu një dokument, lëshuar jo më larg se tre muaj, nga Betreibungsregisterauszug – the Debt Enforcement Office – Zyra e Përmbarimit ku vërtetohet se nuk ke borxhe ndaj shtetit apo enteve private.

Në Zvicër çdo qytetar është shumë i kujdesshëm të respektojë ligjin. Respektimi i ligjit është kulturë, është instikt i edukuar, është tipar i identitetit. Që fillon tek oraret punktuale të trenave, trameve dhe busëve që nuk i njohin vonesat tek klaksonët. Në Zvicër nuk dëgjon klaksonë veturash.  Në apartamente nuk dëgjon ahengje, muzikë me volum të lartë, sepse shqetëson fqinjët. Kush ka jetuar në Shqipëri, e di se aty ka qenë kulturë që plehrat të hidheshin nga dritaret. Nëse dikush e bën këtë shkelje në Zvicër paguan gjobë, por nëse nuk paguan taksat, ke kryer krim për të cilin dënohesh sipas shkallës. Edhe nëse nuk paguan faturat, ke kryer krim dhe problemet janë të pafundme. Pra në Zvicër nuk ka qytetarë apo biznese që nuk paguajnë energjinë, ujin, ngrohjen apo detyrimet. Kush nuk paguan, penalizohet. Sipas ligjeve të Zvicrës, faturat duhet të likuidohen përgjithësisht brenda afatit mujor. Nëse nuk paguhen, të vijnë tre Mahnung-e – kujtesa, e para pa gjobë plus, e dyta dhe e treta me gjoba në rritje dhe nëse nuk i likuidon edhe pas këtyre tre paralajmërimeve, atëherë të çojnë direkt në Betreibungsamt, autoriteti kantonal i zbatimit të ligjit për ndjekjen penale të borxhliut. Për borxhliun atëherë nisin hallet. Nëse je në kërkim të shtetësisë dhe ke borxhe të palikuiduara, harroje atë punë, nuk e merr shtetësinë, sepse nuk je qytetar i denjë.

Siç e thashë që në krye, shteti ligjor kërkon respektimin e ligjeve, por, së pari, ia garanton qytetarit liritë dhe kushtet për të jetuar. Në këtë kontekst, Zvicra është një nga vendet model në rrang botëror për t’u marrë si shembull, ku shteti i së drejtës funksionon si sahati Omega, ku ka liri tregu, shtyp të lirë, ku korrupsioni është një fenomen që luftohet dhe, sipas Transparency International (TI), Zvicra është gjithmonë në top vendet e para, ndryshe nga ndërsa Shqipëria e Kosova që ndajnë vendet nga fundi.Po ashtu sistemi i shëndetësisë është njëri nga më të mirët në botë. Me pagesë natyrisht, por shtetasi ka mundësi të paguajë me rrogën që merr. Kur s’ka, ia plotëson shteti social.

Edhe në periudhat e krizave për Europën dhe botën, papunësia në Zvicër nuk i kaloi 3% dhe shteti është gjithmonë në kërkim të mënyrave për ta ulur edhe më tepër këtë nivel, duke hapur tregje pune, duke krijuar siguri për investime dhe mundësi kualifikimi sidomos për rininë. Në Zvicër biznesit i krijohen kushte optimale për të investuar, ndërkohë shteti, përmes ligjit, i shpall luftë informalitetit.

Në Zvicër po ashtu funksionon shteti social, për të papunët dhe sidomos për shtresat vulnerabile. Zvicra nuk ka varfëri apo drama sociale si ato të Shqipërisë, ku mjerimi migjenian bashkë me mungesën e shtetit ligjor mbetet diktatura më e egër e shoqërisë. Pra Zvicra i krijon të gjitha mundësitë që qytetari të mos bëhet shkelës ligji, por kush e shkel ligjin, ndëshkohet pa dallim.

Në Shqipëri është një hendek i madh mes shtetit dhe qytetarit, sepse shteti nuk ia garanton liritë elementare, sikur janë siguria, tregu i lirë, mundësia për punësim, ndërsa qytetari ose reagon duke u konformuar përmes anëtarësimit nëpër parti, ose ul kokën kur është i varfër, ose ikën kur e sheh se nuk i bihet murit me kokë dhe nuk ka nga t’ja mbajë sepse askush nuk i jep zgjidhje.

Rrugëzgjidhja do të qe kur qytetari të luftojë për të drejtat e tij deri sa t’i fitojë, për të vendosur një raport loyal dashurie mes shtetit të së drejtës dhe qytetarit.

Në fund po ju sjell një sentence të Graham Green-it që ka jetuar dhe prehet këtu në Zvicër. Sepse mund të mësojmë prej saj nëse duam. E kam përdorur edhe në një intervistën time, por ia vlen të përsëritet.

Graham Green thoshte se “Zviceranët kanë dashuri vëllazërore me njëri-tjetrin, ata kanë 500 vite demokraci dhe paqe dhe e dini se çfarë prodhojnë? Orën me ku-ku!!”.

Humor tipik anglez. Sepse ajo që kanë krijuar zviceranët është 500 vite demokraci dhe paqe. Por unë ju ftoj le ta aplikojmë këtë deduksion të Green-it në raport me veten tonë, le të fillojmë duke thënë se ne shqiptarët kemi dashuri vëllazërore për njëri-tjetrin… Humor tipik anglez edhe ky!

Deri tani nuk jemi dëshmuar se duhemi, përkundrazi, pasi diktatura u ngrit mbi themelet e urrejtjes. Prandaj duhet rrëzuar diktatura me themele e mbetje. E të nisi era e dashurisë ndërshqiptarë! Që të duhemi tash e mbas me dashuri vëllazërore për njëri-tjetrin për 500 apo 5000 vjet sikur zviceranët!

E atëherë Shqipëria do të jetë bërë “Zvicra e Ballkanit”!

 

KODI MORAL I FJALIMIT TË FUNDIT TË GJERGJ KASTRIOTIT- SKËNDERBEUT

by

asllani-56

NGA ASLLAN BUSHATI/

14 skenderbeu

Përvjetori i 106-të i pavarsisë së Shqipërisë( 1912-2018), përkon me vitin jubilar të 550 vjetorit të largimit nga kjo jetë të Heroit tone Kombëtar  Gjergj Kastriotit – Skënderbeut  (17 janar 1468). Duke qenë se ai  është ideatori dhe  formuesi  i  shtetit të parë shqiptar dhe në një farë mënyre “Ati i Kombit tonë”, ja vlen të shikojmë disa element kryesorë të fjalimit tij të fundit, marrë nga libri i Stephan Zannovich me titull:”Le  Grand Castriotto d’Albanie, Histori”. Libër ky i botuar në vitin 1779 nga shtëpia   botuese J.J.Kesler në Frankfurt të Gjermanisë. Fjalimin e fundit të  Skënderbeut,  Princi i Matit dhe Mbreti i gjithë  shqiptarve e gjejmë në faqet 70 – 89 të shkruar në gjuhën frëngjisht.  Sipas autorit, Gjergj Kastrioti- Skënderbeu , në prag të largimit nga kjo jetë,  i pushtuar nga ethet e malarjes, është shprehur në vatrën e tij para princave, ambasadorëve, gjeneralëve dhe drejtuesve kryesor të vendit me një fjalim i cili ka përmasa fondamentale për udhëheqësit shqiptar të të gjitha kohrave. Boshti i fjalimit përshohet si  të  thuash  nga një këndshikimi  udhërrëfyes  ku vihen në dukje  se: trimëria, virtyti, vizioni,  drejtësi,  bujaria, merita, guximi,  vigjilenca e durueshmëria  janë  “kodi moral” i domosdoshëm  për një udhëheqës. Për ilustrim dhe konkretizim po nënvizoj me poshtë disa citime  e mendime nga ky fjalim:

« Jam në prag të varrit. Po ju lë një mbretëri me forca të afta për ta mbrojtur, por me një pasardhës të paaftë nga mosha për ta drejtuar. Megjithatë, në qoftë se në të ardhmen ju bëheni trima dhe të virtytshëm, ju mund të përballoni të gjitha sulmet e armiqve tuaj. Nuk është sipërfaqja e vendit ajo që  e bën një fron të respektueshëm, por aftësia e atij që ulet mbi të”.

Nga ky citim del se Skënderbeu na  ka lënë si “amanet” të vënë në plan të parë  “trimrinë”. Sepse ai e ka ditur më mirë se kushdo tjetër se  pa trimrinë as që mund të mendohen elememtët e tjerë moral, psikologjik e  profesional të një udhëheqësi dhe të një  luftëtari për mbrojtjen e vendit .Parë nga ky këndshikimi, lypset që  trimria para së gjithash të bëhet  pjesë  e  shpirtit dhe e  qenies së udhëheqësit dhe  luftëtarit. Por, në të njejtën kohë  ajo si një gjë themelore e  jetës shpirtrore të  njeriut ,duhet përsoset e forcohet në vijimsi në raport me kohën e hapsirën.

 E dyta në radhë është vënë virtytëshmëria e cila në konceptimin e përgjithshëm të asaj kohe (por edhe të të sotmes), është mbartësja e nje force te pastërt  shpirtrore, edukative dhe intelektuale që con drejt sjelljeve te mira njerëzore, morale, intelektuale, profesionale, politike dhe fetare. Ajo gjithashtu bart me vehte  virtytin e dashurise per atëdhe, per liri, per unitet, për bashkim të trojeve, për drejtësi, për respekt ndaj atyre që japin kontributin e vet kombetarë e profesional. Posedon virtyte humane e sociale dhe  është i gatshëm tu dalë në ndihmë të  tjerëve që kanë nevojë për ndihmë. Ështe i gatshëm edhe të sakrifikoi për të tjerët dhe për interersa kombëtare. Interesat e veta personale, i  virtytëshmi nuk i realizon  në dëm të ineresave të të  tjerve apo në dëm të interesave kombëtare. Prandaj i madhi Skënderbe që në krye të fjalimit ka thënë:”ju duhet të bëheni trima dhe të virtytshëm”.

Një aspekt tjetër fondamental i këtij citimi të Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, është : vizioni për liderët shqiptar të asaj kohe ( për  cdo fushe)   kur nënvizon se:. “Nuk është sipërfaqja e vendit ajo që e bën një fron të respektueshëm, por aftësia e atij që ulet mbi të”.E thënë me fjalë të tjera,trimria dhe virtytëshmëria janë domosdoshmëri, por ato  lypset të shoqërohen me doemos me “vizionin e qartë” të atij që udhëheq.

Që një udhëheqës të jetë i suksesshëm, -sipas Skënderbeut- duhet të krijojë mjedisin e duhur për “drejtësi”  për të cilën  sygjeron:” Krijoni vendshkrime të paçensuruara në të gjithë sipërfaqen e mbretërisë ku mund të publikohen të gjitha padrejtësitë dhe dhuna që mund të ushtrohen nga drejtuesit e krahinave tuaja. Bëni këtë edhe për miqt apo familjarët e tyre që jetojnë në oborrin tuaj, të cilët i fshehin këto shkelje apo i përdorin nën pretekstin e drejtësisë  dhe të domosdoshërisë.…Kur sapo të keni marrë drejtimin e pushtetit, ju do të kujdeseni për Drejtësinë, e cila është themeli i të gjitha virtytëve. Ju do të mbroni artizanët, si njerëzit më të dobishëm të zonave të pushtetit tuaj, dhe do të parandaloni shtypjen e tyre nga pasanikët. Krenaria dhe lluksi i bën pasanikët të pandjeshëm ndaj fatkeqësive të varfërve, të cilët nuk kanë as tituj (grada) e as mbështetje. Duhet të jeni të butë dhe të dashur me njerëzit tuaj ; dukuni shpesh mes tyre, bisedoni me ta, pyesni ata nëse dëshirat tuaja për drejtësi janë ekzekutuar nga minisitrat tuaj…Dëgjoni ankesat dhe kërkesat e popullit tuaj me qetësi sa që ti frymëzoni  besim atij për t’ju ndihmuar të korigjoni abuzimet dhe fatkeqsitë e shtetit.”

Bujaria si element themelor i karakteri të drejtuesit në fjalimin e fundit të Gjergj Kastriotit- Skënderbeut nënvizohet si më poshtë:” Kur të ju flasin keq për dikë, ju do ta dëgjoni me gjysëm veshi… Ju do të jeni të sjellshëm me të gjitha shtresat popullore. Për arsye të postit (gradës), që do të keni së shpejti në shoqëri, ju duhet të dalloheni nga të tjerët nëpërmjet bujarisë, i cili është karakteri dallues i princave. Një monark, edhe i varfër, duhet të jetë bujar…”

Artizani, blektori,ndërtuesi, ushtari etj, kanë meritën  se  bëjnë gjera  të rëndësishme e të dobishme  për jetën e tyre dhe të tjerëve. “Mbrojeni meritën  dhe shpërndajeni atë kudo që ajo ndodhet. Merita është mirësi që duhet të shoqërohet me një zemër bujare se njeriu ndëron tempuj, ngre altar për Zotin në saje të mirësisë e meritës së tij”-thotë në fjalimin e tij Gjergj Kastrioti- Skënderbeu. Dhe shton më tej për “guximin” duke theksuar:” Armatosuni me guximin dhe vendosmërinë në mjerim dhe me maturinë në mirqenie. Mos u zhytni në përtaci se ajo është nëna e të gjitha veseve”.

Duke patur një përvojë të madhe  e të jashzakonëshme  në marrdhëniet  me armiqt e jashtëm e të brendëshëm,- Skënderbeu i porosiste prijësit e gjeneralët  e tij si më poshtë: “Mos mbyllni sytë ndaj fqinjëve dhe traktateve të tyre : ata do të presin momentin kur ju do të jeni të brishtë për t’ju akuzuar dhe do të pohojnë pretendime të rreme mbi trashgiminë që po ju lë. Mos përdorni spiunë për të ditur se çfarë thonë njerëzit në lidhje me administrimin tuaj. Bëni punën tuaj ashtu si duhet, njerëzia le të flasin dhe të shkruajë çfarë të dëshirojë…” dhe më poshtë”

Jeni të durueshëm në çështjet e luftës, të patrembur në rreziqe, të butë dhe humanë, kurrë mizorë dhe gjaknxehtë. Fshihni dhimbjen që fatkeqësitë tuaja mund të ju shkaktojnë. Armiqtë tuaj do të jenë gjithmonë të gatshëm të ju fyejnë për fatkeqësitë, dhe ministrat të ju tradhëtojnë. Kujdesuni që të keni gjithmonë ushtarë të mirë dhe të disiplinuar, që ushtarët tuaj të mos bëhen përtacë, ti stërvitni dhe ti trajtoni jo si skllevër por si shokët tuaj. Kur të jeni në luftë, ju do të udhëheqni ushtrinë si gjeneral dhe në betejë do të luftoni si ushtar…. Pika kulmore e një lufte është çorientuese, duhet ndjerë pasiguria (rreziku). Atëherë kujdesi dhe guximi do të ju shërbejnë më mirë se sa pasuria. Duhet të dish të fitosh, por mos harroni se edhe mund të mposhtesh. Sfidoni veten tuaj : mos e humbisni toruan nga zemërimi, sepse atëherë i thjeshti (i vogli) bëhet i keq dhe mbreti një përbindësh.

Mos harroni se politika turke është për të mbjellë përçarje mes princave të krishterë.. E gjithë madhështia e tyre gjendet në këtë politikë  shkatërruese, e cila bën më shumë pushtime sesa armët e tyre.”

Megjithse kanë kaluar pesë shekuj e gjysëm nga mbajtja e këtij fjalimi, mesazhi që Heroi Ynë Kombëtar dhe Ati i Kombit Shqiptar, përciellë është aktual edhe sot. Do të dëshiroja që këtë fjalim ta studionin e ri studionin  dhe ta përvetësonin udhëheqësit e sotëm shqiptar të cdo niveli.  Kjo do t’ju shërbente shumë atyre  për të kuptuar se cfar është: trimëri, virtyti, vizioni, drejtësia, bujaria, merita , guximi, vigjilenca, durueshmëria (maturia). Do të kuptonin se të qenit në një post  a funksion  të cfaredoshëm është detyrë e përgjegjësi e madhe si shërbëtor para  popullit dhe jo si tiran i tij. Shpresoj dhe dëshiroj që edhe  gjeneratat e reja do ta pëvetësojnë e bëjnë pjesë të  qenies tyre  “kodin moral” të fjalimit të fundit të Gjergj Kastriotit- Skënderbeut.