– Ditët e kulturës shqiptare – Dielli

KRITIKA MUZIKORE SHQIPTARE:RRUGE THEMELORE TE PERMIRESIMIT

November 19, 2018 by dgreca

Shkruan: Prof. Dr. SPIRO J. SHETUNI-Universiteti Winthrop-Rock Hill, South- Carolina-U.S.A./

Parashtrim/

Në rrafsh universal, kritika muzikore e kombeve, popujve, ose grupeve etnikë, ecën gjithmonë krahas krijimtarisë muzikore profesioniste të tyre. Duke qenë disiplina të një fushe të vetme—muzikës—, kritika muzikore dhe krijimtaria muzikore profesioniste, lidhen ngushtë midis tyre. Si rregull, sa më shumë që zhvillohet krijimtaria muzikore profesioniste, aq më tepër rritet edhe mendimi teorik për ‘të. Zakonisht, krijimtaria muzikore profesionsite, ecën më shpejt sesa mendimi teorik muzikor. Mirëpo, me kalimin e kohës, kritika muzikore mund edhe t’i paraprijë krijimtarisë muzikore profesioniste. Me përgjithësimet teorike që bën, kritika muzikore mund t’i tregojë krijimtarisë muzikore profesioniste, si mangësitë, detyrat, problemet, ashtu edhe drejtimet më të mundshme të saj, gjatë një periudhe të caktuar historike. Kritika muzikore shqiptare është një fushë diturore relativisht e re. Artikujt e parë kritikë muzikorë dolën bukur qysh gjatë gjysmës së parë të shekullit XX. Mirëpo, duke ecur vazhdimisht me hapa të ngadaltë, afirmimi i saj, historikisht, erdhi vonë. Në të vërtetë, një proces i tillë, u arrit, pak a shumë, gjatë dhjetë-vjeçarëve të fundit të shekullit XX.

Eshtë, pa dyshim, në nderin e kritikës muzikore shqiptare, që, historikisht, përfaqësuesi më i parë i saj mbetet Theofan Stilian Noli (1882-1965). Sa i mrekulluar me figura të mëdha historike të së kaluarës (Jezu Krishti, Jul Qezari, Gjergj Kastrioti—Skënderbeu, Napoleon Bonaparti), aq edhe i dashuruar pas fushës së muzikës, në vitin 1947, Noli botoi studimin muzikologjik me titull Beithoveni dhe revolucioni francez (Noli 1947). Në këtë libër, ai mbrojti pikëpamjen sipas së cilës kompozitori i madh gjerman, Luduig van Beithoven (1770-1827), u ndikua fuqimisht në veprimtarinë e tij krijuese nga idetë e Revolucionit Borgjez Francez të shekullit XVIII (1789-1799).

Midis kritikëve dhe studiuesve muzikorë shqiptarë me emër të gjysmës së dytë të shekullit XX, alfabetikisht, sipas mbiemrave, lejomëni të përmend: Pandi Bello (?-), Aleksandër Çefa (1935-?), Hysen Filja (1935-2009), Fatmir Hysi (1951-), Spiro Ll. Kalemi (1937-), Kosta Loli (1948-), Albert Paparisto (1925-2014), Hamide Stringa (1932-), Kujtim Shkreli (?-), Zana Shuteriqi (1953-), Spiro Theodhosi (?-), etj. Ndër ‘ta, kritiku muzikor më i njohur shqiptar i kësaj periudhe historike, është, pa dyshim, Kalemi. Kritikët dhe studiuesit muzikorë shqiptarë të gjysmës së dytë të shekullit XX janë më shpesh autorë artikujsh, të cilët u botuan kryesisht në gazetën Drita dhe revistën Nëntori: organe qendrorë letraro-artistikë të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, gjatë kësaj periudhe historike. Por, midis kritikëve dhe studiuesve muzikorë, ka edhe autorë librash, si, p.sh.: Spiro Ll. Kalemi (Kalemi 1973, 1982), Hysen Filja (Filja 1979), Kujtim Shkreli (Shkreli 1987), Fatmir Hysi (Hysi 1991), etj. Kur flasim për kritikën muzikore shqiptare të gjysmës së dytë të shekullit XX, duhet mbajtur parasysh edhe ndihmesa e disa kompozitorëve në këtë lëmë, ndër të cilët lejomëni të përmend Çesk Zadejën. Ndërkohë, midis studiuesve ndërkombëtarë që kanë shkruar mbi çështje të muzikës profesioniste shqiptare, gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX, alfabetikisht, sipas mbiemrave, më lejoni të përmend: June Emerson (1937-), George Leotsakos (1935-), etj.

Duke i hedhur një vështrim të përgjithshëm kritikës muzikore shqiptare, gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX, periudhë e cila, afërsisht, përkon me kohën e sundimit të sistemit politiko-shoqëror të diktaturës komuniste në Shqipëri, në këtë artikull, do të bëhen përpjekje që të nxirren në pah veçanërisht disa rrugë themelore të përmirësimit të saj, si në ditët tona, ashtu edhe në të ardhmen, si:

përgatitje e dyfishtë–teoriko-estetiko-filozofike dhe praktiko-artistiko-muzikore—e kritikëve dhe studiuesve muzikorë;

botim librash, krahas botimit të artikujve;

zgjerim i radhëve të kritikëve dhe studiuesve muzikorë;

studim i teorisë së muzikës si fushë e pavarur;

specializime jashtë-shtetit të kritikëve dhe studiuesve muzikorë;

institucionalizim i kritikës muzikore;

mjedis shoqëror tolerues.

Radha e dhënies së çështjeve nuk është domosdoshmërisht shprehje e shkallës së rëndësisë–më të madhe o më të vogël—së tyre.

Përgatitje e dyfishtë—teoriko-estetiko-filozofike dhe praktiko-artistiko-muzikore–e kritikëve dhe studiuesve muzikorë

Përmirësimi i nivelit të kritikës muzikore shqiptare është, pa dyshim, një çështje e vështirë, komplekse, shumë-dimensionale. Ajo ngërthen një radhë nën-çështjesh të natyrave të ndryshme, disa prej të cilave ndoshta do të mund të formuloheshin si vijon: domosdoshmëria që, kritikët dhe studiuesit muzikorë, të punojnë vazhdimisht për një formim të përgjithshëm sa më të mirë teoriko-estetiko-filozofik;

nevoja që, kritikët dhe studiuesit muzikorë, të jenë praktikisht, artistikisht, muzikalisht, sa më të përgatitur;

domosdoshmëria që, kritikët dhe studiuesit muzikorë, të zotërorjnë sa më thellë metodat, rrugët, kriteret e analizës e të studimit;

nevoja që, prapa çështjeve, veprave, kompozitorëve të veçantë, kritikët dhe studiuesit muzikorë, të arrijnë të shohin çështje, prirje, dukuri të përgjithshme, të krijimtarisë muzikore profesioniste, ose të muzikës tradicionale;

domosdoshmëria që, kritikët dhe studiuesit muzikorë, të zotërojnë sa më mirë mjeshtërinë e të shkruarit;

nevoja që, kritikët dhe studiuesit muzikorë, të bëjnë një jetë vepruese shkencoro-artistike dhe të ndjekin me vëmendje proceset bashkëkohorë të krijimtarisë muzikore profesioniste, ose të muzikës tradicionale, etj.

Midis kërkesave të mësipërme, më themeloret mendoj se janë dy: formimi i përgjithshëm teoriko-estetiko-filozofik dhe përgatitja e ngushtë praktiko-artistiko-muzikore, e kritikëve dhe studiuesve muzikorë. Natyrisht, do të ishte me të vërtetë ideale që, një kritik o studiues muzikor, të plotësonte në shkallë të lartë, ose në mënyrë të kënaqshme, të dyja kërkesat e mësipërme. Por, mjerisht, në jetë s’ndodh gjithmonë kështu.

Botim librash, krahas botimit të artikujve

Kritikët dhe studiuesit muzikorë, ose, së paku, ata, që, me të vërtetë, i janë përkushtuar hulumtimit të muzikës profesioniste e tradicionale shqiptare, s’duhet të mjaftohen vetëm me botimin e artikujve të shkëputur në gazeta e revista letraro-artistike. Një dukuri e tillë do të ishte me të vërtetë pak, shumë pak, dramatikisht pak! Shpallja, pohimi, kristalizimi i personalitetit të një kritiku, studiuesi, historiani, ose esteti muzikor, krahas përmbledhjeve të ndryshme me artikuj, që rrahin çështje të caktuara, nënkupton, para së gjithash, punime të gjerë, të thellë e të shumanshëm. Pikërisht punime të tillë janë të paktë. Sidoqoftë, botimi si libra më vete i artikujve e studimeve të kritikëve dhe studiuesve muzikorë, është i domosdoshëm. I rëndësishëm është edhe botimi i atyre pak dizertacioneve, që janë mbrojtur në fushën e muzikologjisë dhe etnomuzikologjisë, derimë sot. Përmbushja e kërkesave të tilla përbën një detyrë të ngutshme.

Zgjerim i radhëve të kritikëve dhe studiuesve muzikorë

Krahas kritikëve dhe studiuesve muzikorë profesionistë, që e zhvillojnë veprimtarinë shkencore kryesisht në Tiranë, radhët e tyre mund të shtoheshin nëse pedagogët e lëndëve teorike (Folklor muzikor shqiptar, Histori e muzikës shqiptare, Histori e muzikës perëndimore, Harmoni, Kontrapunkt, Kompozim, Analizë forme, Orkestracion, etj.) të shkollave të mesme artistike dhe të vetë Fakultetit të Muzikës pranë Universitetit të Arteve, s’do të bënin sehir. Sipas prirjeve që kanë, ata mund të japin një ndihmesë të vlefshme në fushën e kritikës muzikore, historisë së muzikës, etnomuzikologjisë, etj. Në kohën tonë, janë të rrallë pedagogët që merren me veprimtari shkencore në fushën e muzikës. Ndonëse herë-herë të specializuar si muzikologë ose etnomuzikologë, më shpesh, pedagogë të tillë, mbeten thjesht mësim-dhënës.

Studim i teorisë së muzikës si fushë e pavarur

Nuk mund të flitet për një përmirësim të vërtetë të gjendjes së kritikës muzikore shqiptare, nëse nuk mendohet seriozisht për përgatitjen e kritikëve dhe studiuesve të rinj muzikorë. Fillimisht, ata delnin nga Fakulteti i Muzikës pranë Institutit të Lartë të Arteve të Shqipërisë (sot Universiteti i Arteve). Por, për disa dhjetëvjeçarë me radhë (duke filluar afërsisht qysh prej vitit 1975), ky Fakultet nuk përgatiti më muzikologë ose etnomuzikologë! Konkretisht, muzikologjia dhe etnomuzikologjia, tashmë nisën që të studiohen si nën-degë të Degës së Dirigjimit! Çfarë ironie: Nga njëra anë, ankesa për mungesë kritikësh e studiuesish muzikorë, nga ana tjetër, mbyllje de facto e Degës së Teorisë së Muzikës! (“O tempora! O mores!”)

Zbehja, mohimi, shuarja e emrit të Degës së Teorisë së Muzikës, brenda programeve mësimoro-edukative të Fakultetit të Muzikës pranë Institutit të Lartë të Arteve, ishte, pa dyshim, një veprim administrativ arbitrar. Nëse, prej vitesh, kanë dalë mjaft studentë, të cilët në jetë s’e kanë treguar veten profesionalisht të aftë, për këtë nuk mund t’i bjeri faji degës në vetvete. Ajo, parimisht, qëndron në pozita të barabarta me degët e tjera të këtij Fakulteti: asaj të këngëtarëve, të instrumentistëve, të dirigjentëve e të kompozitorëve. Nëse, shumica e studentëve të Degës së Teorisë së Muzikës, s’ka qenë aq e suksesshme në jetë, është, në radhë të parë, përgjegjësi e vetë Fakultetit të Muzikës, që thuajse vazhdimisht, për arsye nga më të ndryshmet, por asnjëherë të natyrës profesionale, ka pranuar elementë pa asnjë lloj të dhëne në fushën e teorisë së muzikës! Ose, s’ka ditur se, si të mund të përgatisë kritikë dhe studiues muzikorë të aftë, në rastet që atyre s’u kanë munguar prirjet!

Që, në Fakultetin e Muzikës pranë Institutit të Lartë të Arteve, për disa dhjetëvjeçarë me radhë, muzikologjia dhe etnomuzikologjia u studiuan si nën-degë të Degës së Dirigjimit, një zgjidhje e tillë ishte, sa teorikisht e gabuar, aq edhe praktikisht e dëmshme! Unë nuk besoj që të ketë, në botën akademike, ndonjë përvojë të tillë! Në shkollat e larta muzikore të universiteteve amerikane, p.sh., nuk veprohet kurrsesi në këtë mënyrë. Sigurisht, muzikologët dhe etnomuzikologët e ardhshëm, duhet të njohin mirë mjaft disiplina, midis të cilave, edhe disiplina të karakterit artistik: interpretues e krijues. Por, le t’a themi hapur dhe në mënyrë të prerë, se, objekti kryesor i veprimtarisë së muzikologëve dhe etnomuzikologëve, s’është as dirigjimi dhe as kompozicioni. Ata duhet të njohin, mbi të gjitha, mjeshtërinë e analizës dhe të studimit të veprave e dukurive muzikore.

Ideja që, muzikologjia dhe etnomuzikologjia të studioheshin si nën-degë të Degës së Dirigjimit, kam përshtypjen se u detyrohet kompozitorëve të veçantë. (Parapëlqej që të mos jap asnjë emër!) Prandaj, brenda këtij qerthulli, vijnë si të ligjshme një radhë pyetjesh të mprehta, të cilat meritojnë plotësisht përgjigje, si: Përse?! Përse vallë?! Përse vallë të ndodhë kështu?! Thjesht për shkak të mosnjohjes së rolit të rëndësishëm që luajnë muzikologjia dhe etnomuzikologjia në jetën kulturoro-artistiko-muzikore të një kombi, populli, ose grupi etnik?! Apo mos ndoshta edhe për të përmbushur, domosdoshmërisht, me çdo kusht, në çdo rast, dëshirat e kompozitorëve të veçantë për të mos pasur një mendim të specializuar muzikologjik e etnomuzikologjik?! Me këtë rast, nuk mund të mos vihet në dukje se, gjatë dhjetë-vjeçarëve të fundit, herë-herë, është vërejtur madje një shpërfillje e plotë e mendimit muzikologjik: një krijues, në vend që të presë se çfarë vlerësimi do t’i bëjë kritika muzikore veprimtarisë së tij, ai vetë, vetë-lavdërohet, vetë-vlerësohet, vetë-citohet, vazhdimisht! Por, fatmirësisht, një dukuri e tillë moralisht e shëmtuar, s’është e përgjithshme.

Shpresoj se, tashmë, teoria e muzikës, është duke u studiuar si fushë e pavaruar!

Specializime jashtë shtetit të kritikëve dhe studiuesve muzikorë

Duke marrë parasysh vështirësitë e Fakultetit të Muzikës pranë Universitetit të Arteve për të përgatitur kritikë, studiues, historianë, ose estetë muzikorë të aftë, mund dhe duhet menduar që të bëhen edhe specializime jashtë shtetit, në universitete publike, ose private, të vendeve të Europës Perëndimore dhe të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Aq më tepër kur shihet se, ndërsa kanë shkuar e shkojnë për specializim mjaft këngëtarë, instrumentistë, dirigjentë e kompozitorë, derimë sot, s’ka shkuar as edhe një muzikolog o etnomuzikolog i vetëm. Një dukuri e tillë është thjesht një shprehje tjetër e nënvleftësimit të hapur të rolit të mendimit muzikologjik e etnomuzikologjik.

Institucionalizim i kritikës muzikore

Gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX, në Shqipëri, nuk ekzistoi as edhe një organ i specializuar për botimin e kritikës muzikore. Tashmë është vërejtur se, si organe shtypi, për ‘të, shërbyen kryesisht gazeta Drita dhe revista Nëntori: organe qendrorë letraro-artistike të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, gjatë kësaj periudhe historike. Natyrisht, organe të tillë, botonin artikuj për muzikën profesioniste ose tradicionale, në varësi të objektit, synimit, përfytyrës së tyre në përgjithësi, si edhe duke ruajtur raportet me shkrime për arte të tjerë. Për këtë arsye, zakonisht, vendi që i jepej fushës së muzikës ishte tepër i kufizuar.

Kritika muzikore shqiptare mund dhe duhet të bëjë përpara vetëm përmes një institucionalizimi të saj. Eshtë, sigurisht, detyrë e Qendrës së Studimeve Albanologjike, që të tërheqë pranë saj studiues të talentuar të fushës së vështirë e delikate të muzikës: profesionise ose tradicionale. Unë nuk mendoj në asnjë mënyrë që, aty të punojë një tabor i tërë muzikologësh e etnomuzikologësh. Por, sidoqoftë, mund dhe duhet që, në të ardhmen e afërt, të ketë disa punonjës shkencorë të këtyre specialiteteve.

Në ditët tona, është për t’u përshëndetur fakti se, tashmë, në Shqipëri, botohet në gjendje elektronike, midis të tjerash, revista dy-gjuhëshe—shqip dhe anglisht–, me titull Opus Alb. E drejtuar me aftësi nga kompozitori Nestor Kraja, brenda faqeve të kësaj reviste, lexuesi gjen artikuj të cilët trajtojnë çështje të rëndësishme të jetës bashkëkohore, sikurse edhe çështje të së ardhmes, së muzikës profesioniste e tradicionale shqiptare. Në kohën tonë, një organ i specializuar në fushën e kritikës muzikore shqiptare, sikurse revista Opus Alb, është më se i domosdoshëm. Atë e sjellin si kërkesë vetë çështjet e shumta e të vështira të artit muzikor profesionist e tradicional shqiptar, çështje të cilat, derimë sot, për shumë arsye, sidomos të karakterit politik, s’janë trajtuar sa dhe siç duhet. Prandaj, bota akademike muzikore shqiptare, brenda dhe jashtë vendit, e përshëndet me entusiazëm veprimtarinë e revistës në fjalë.

Mjedis shoqëror tolerues

Për mbarëvajtjen e kritikës muzikore shqiptare, është e nevojshme, sigurisht, një klimë më toleruese, më dashamirëse, më shoqërore, midis kompozitorëve, nga njera anë, dhe kritikëve e studiuesve muzikorë, nga ana tjetër. As kompozitorët s’duhet të nënçmojnë kritikët e studiuesit muzikorë, as kritikët e studiuesit muzikorë s’duhet të nënvleftësojnë kompozitorët. Ai që nuk vlerëson siç duhet punën e kolegut, ose e nënvlerëson me dashje atë, ka një mendim të gabuar, në radhë të parë, për vetë punën e tij.

***

Çështjet e shumta e të vështira estetiko-shoqërore, që shtrohen për diskutim e studim përpara kritikës muzikore shqiptare, kërkojnë njerëz të specializuar, të përgatitur e të aftë. Kritikët, studiuesit, historianët e derisotëm muzikorë, një pjesë e të cilëve tashmë është duke u tërhequr për shkak të moshës së madhe, kanë bërë aq sa kanë mundur. Çështjet estetiko-shoqërore, që ngërthen studimi i muzikës profesioniste e tradicionale shqiptare, do t’i përballojnë në radhë të parë, kritikët dhe studiuesit e rinj muzikorë. Prandaj, për përgatitjen e tyre profesionale, teoriko-praktike, duhet treguar një kujdes i madh, në radhë të parë, nga ana e institucionit kryesor përgjegjës për këtë qëllim: Fakulteti i Muzikës i Universitetit të Arteve të Shqipërisë.

DIASPORA- “DITË SHQIPËTARE NË ITALI”

June 28, 2016 by dgreca

Mbresa nga “Ditët e kulturës shqiptare”,2016 në Mantova,një sofër e bashkuar e artit dhe zemrave shqiptare,në zemër të Italisë/

Nga Jaho MARGJEKA/

Jemi nisur nga Tirana një pasdite qershori drejt Italise,të ftuar nga Federata Nacionale e Shoqatave Shqiptare në”Ditët e kulturës shqiptare”në Mantova.Në bordin e autobusit nuk ka udhëtarë të rastit por artistë të Ansamblit të Këngëve e Valleve të Shqipërisë.Na pret një rrugë e gjatë prej njëmijë e sa kilometra deri në Mantova.Gerti,drejtori i Ansamblit sigurohet se gjithçka është gati,dhe nisemi.Udhetojmë gjithë natën.Udha përshkon brigjet e Malit të Zi e Kroacisë.Diku në autostradën e Kroacisë zbardh mëngjesi.Ngado gjelbërim.Ndalojmë herë pas here për pak pushim e për ndonjë kafe.Sapo kemi lënë prapa Rijekën dhe dikush na e kujton se aty ka luajtur njëri nga sulmuesit e kombëtares tonë të futbollit,Bekim Balaj, transferuar kohëve të fundit në Grozni dhe mesfushori po i kombëtares Odise Roshi.Edhe në autobusin tonë mbizotëron atmosferë “Europiani”.Mbërrijmë në Slloveni,në Kozina.Aty ndalojmë jo në auto Grill por në një Pizzeri,ku shohim se ka televizorë që japin sport.Është ora e kombëtares sonë në Finalet e Europianit,Francë 2016.Ka filluar ndeshja me Zvicrën.Emocionet janë të mëdha tek të gjithë.Qindra kilometra larg Shqipërisë dhe na duket sikur Shqipërinë tone e kemi aty,pak metra më larg,tek aparatet televizive.Krenari e ligjshme,edhe pse largohemi paksa të mërzitur.Kemi lënë prapa Slloveninë e nga sipër shohim Triesten.Midis Sllovenisë,cepi i fundmë i ish Jugosllavisë dhe Italisë,nuk ka më kufij,veçëse ca ish kabina kontrolli të braktisura,gjysëm të rrënuara,simbol i Europës së ndarë.

Mirëse të gjejmë Itali.Mirë se ju gjejmë motra e vëllezër shqiptarë.Për katër pesë orë jemi aty,në Mantova.

***
Buzëmbrëmje.Fushat e pamata të Lombardisë,që i gjarpëron mes për mes lumi Po,plot grurë e vreshta,sikur marrin pak frymë nga vapa e ditës.Mantova,qarkuar përreth nga tre liqene,dhe ajo,në mes si shtojzovalle.Kryeqyteti i kulturës italiane për vitin 2016,e këto ditë edhe i kulturës e artit shqiptarë.
“ABC”, quhet edhe hoteli ku akomodohemi, e neve për një çast na duket sikur organizatorët e kanë zgjedhur enkas.Edhe shqiptarët në vitet ‘90 gjithçka nga abc-ja e filluan në Itali.Tani është realitet tjetër.
Në darkën e mirëseardhjes përshëndetemi me mikpritësit dhe të ftuarit e tjerë që kanë ardhur përpara nesh në Mantova.Na e urojnë mirëseardhjen Presidenti i Federatës Nacionale të Shoqatave Shqiptare në Itali z.Ndue Lazri,anëtari i Kryesisë Klodian Cami,kryetarja e Shoqatës shqiptare “Shqiponjat”në Mantova,njëra nga organizatoret e perkushtuara të kësaj veprimtarie Anila Kaja,dhe piktorja Alketa Delishaj,veprimtare e palodhur që kujdeset të mos na mungojë asgjë në tavolinën e bollshme të mikpritjes.Presidenti i Federatës Ndue Lazri më tregon se e shtuna kur ne akoma ishim në udhëtim,kishte qenë e mbushur plot me veprimtari:-“Në shtëpinë e Rigoletos,bufonit tragjik të operas së Verdit një ndërtesë e viteve 1400 në hyrje të sheshit të madh e të bukur “Sordello”, përballë pallatit të famshëm e të madh dukal,ishte hapur ekspozita me fotografitë artistike të fotografit të talentuar Llesh Prendi,emigrant nga Lezha dhe me punimet në pikturë të Alketa Delishaj e Xhimi Hotit nga Shkodra.Ishte ekspozuar edhe një fotopeisazh i fotografes së re shqiptare nga Athina,Vivian Horieti.
Ndërsa në ceremoninë e hapjes kishin qenë të pranishëm të gjitha autoritetet lokale, që nga Kryetari i bashkisë, Mattia Palazzi, prefekti Carla Cincarilli, zëvendëspresidentja e provincës së Mantovës Francesca Zaltieri, përfaqësuesi i Rajonit të Lombardisë Marco Carra, komisari i armës së karabinierëve dr. La Gana, artisti Carlo Micheli që ishte marrë personalisht me organizimin e ekspozitës,etj.
Skulptori i punimeve në dru, regjisori, aktori dhe fotografi Llesh Biba,i ardhur posaçërisht me punimet e tij nga Tirana, i cilësuar si Salvador Dalì i artit shqiptar,i kishte dhuruar Kryetarit të bashkisë një skulpturë, nga njëra anë e së cilës është gdhendur stema e qytetit të Mantovës dhe nga ana tjetër portreti i Heroit tonë kombëtar,Gjergj Kastrioti-Skënderbeu.Pastaj në skenën e teatrit Bibiena,në pianon mbi të cilën ka luajtur Mozarti, në moshën 6 vjeçare, ishte ulur një vajzë e re shqiptare,Barbara Veleshnja Milova.Ndërkohë i riu shkodran Klodian Kojashi, një djalë i talentuar që jeton në Piemonte të Italisë,kishte sjellë historinë e një emigranti politik italian, nga Piacenza,famëmadhit Pietro Marubi,i cili aty nga vitet 1850 u vendos në Shkodër dhe që do ndërtonte dinastinë artistike të fotografisë“Marubi”, duke i lënë një trashëgimi e pasuri kulturore të pashembullt Shkodrës dhe Shqipërisë.
Ndërsa në sallën e bibliotekës “Nautilus”, vënë edhe ajo në shërbim të krijuesve shqiptarë,ishte promovuar vepra e poetit Tonin Nikolli, kryetar i Shoqatës të Shkrimtarëve dhe artistëve shqiptarë me qendër në Verona,ku mbi vlerat e krijimtarisë së Toninit kishte folur shkrimtarja Valbona Jakova që jeton e krijon në Breshia”.Më vjen keq që nuk ishit edhe ju,përfundon rrefimin Ndueja.
Mes bisedave të ditës e “planeve”për të nesërmen,tashmë darka ka mbaruar.E kemi tepruar pak me”Vino Rosso”.
Kthehemi vonë në hotel.Nata është e qetë.Qëndroj për pak çaste në verandë dhe imagjinoj surprizat që mund të na i sjellë e nesërmja.Me vehte kam ca kopje të një prej librave të mi me poezi.Rrugës në autobus dikush më ka thënë se në Mantova gjendet shtatorja e Virgjilit.

***
Mëngjesi i parë në Mantova.Në hollin e Hotel ABC-s,përshëndetem me Nduen dhe zëvëndësministrin e Kulturës z.Zef Çuni.Përveç kontributit të Ministrisë së tij me vënien në dispozicion të autobusit për Ansamblin e Këngëve e Valleve, ka ardhur edhe ai vet për ta ndjekur nga afër këtë eveniment të kulturës shqiptare në Itali.Në barin e hotelit tek pi kafen e mëngjesit shfletoj gazetat e ditës.”la VOCE di MANTOVA”shkruan për “Ditët e kulturës shqiptare”,me fjalë lavdëruese për komunitetin shqiptarë në Mantova dhe Itali,duke i ilustriar shkrimet me disa foto nga veprimtaritë e ditës.Ndërsa e përditshmja më e madhe sportive ne Itali “La Gazzetta dello Sport”,shkruan me simpati për lojën e kombëtares sonë ndaj Zvicrës,edhe pse me dhjetë lojtarë e një humjeje minimale.Ndërkohë më zgjat dorën dikush që më ngjan si i njohur,dhe nuk isha gabuar.Ishte gazetari e veprimtari i Komunitetit shqiptar në Itali Dilaver Baxhaku.Me Dilaverin njihesha që kur unë isha student dhe ai sekretar Kolegjumi te”Zëri i Rinisë”.Tani Dilaveri jeton midis Italisë e Shqipërisë.Shkon e vjen.Ka ardhur në Itali në vitin 1990.Ditët e para të mbërritjes këtu-thotë Dilaveri,kam bartur pllaka mermeri në kurriz,nga kati i parë i një ndërtese deri në katin e shtatë.
Mëngjesi i së dielës është i vërenjtur e me ca riga shiu.Grupi ynë i drejtohet zonës turistike të qytetit.”Casa di Rigoletto”është ndalesa jonë e parë.Bëjmë ca foto në oborr me Rigoletton.Ambientet brënda janë impresionuese.Po ashtu edhe ekspozita e hapur në këto ambiente e piktores e fotografes Alketa Bercaj Delishaj dhe e kolegëve të saj.Kolegu im në Radio Tirana gazetari Anxhelo Xhaçka kur u nisa,më kishte thënë ta vizitoja edhe Katedralen e Mantovës ku në një vitrinë
është ekspozuar dheu ku ka pikuar gjaku i Krishtit.Përpara Katedrales një grumbull i madh turistësh prisnin për të hyrë brënda.Ne kohën e kemi paksa të limituar.Kështu janë të dielat këtu,thotë Dilaveri,shpesh duhet pritur gjatë për t’i vizituar këto monumente të trashëgimisë njerëzore.
Mbërrijmë në sheshin “Mantegna” ku pasdite do të jepet koncerti i Ansamblit tonë.Pasdite nuk ka shi,thotë dikush nga organizatorët dhe na lajmëron se dreka është gati në restorant “ Xhi xhi”,aty afër.Unë e Dilaveri jemi harruar në bukuritë e mrekullitë e ndërtesave hijerënda qindra vjeçare të zonës muzeale,dhe me hijeshinë e kalldremeve me gurë të rrumbullakët, të tejmbushur me vizitorë.Më në fund mbërrijmë te “Xhi xhi restorant”.Një vajzë e gjatë simpatike na drejton tek një tavolinë ku ka vend edhe për dy karrige.Aty prezantohemi me drejtuesen e shoqatës arbëreshe “Vorea”nga Frascineto,Lucia Martino,dhe bisedojmë gjatë me të herë në arbërishte e herë me përkthimin e Dilaverit në italisht.E kisha dëgjuar,por tani po e takoja gazetaren e Radio Kosovës Vera Pelaj.Po ashtu kolegen,gazetaren e Radio Athinës,programi në gjuhën shqipe,Bardha Mançen,ndërsa poeten shkodrane që prej shumë vitesh jeton në Itali,Lili Bimi,doli se e kisha frend edhe në facebook.Përshëndetemi edhe me durrësaken Angela që kishte ardhur nga Ankona.Orët kalojnë shpejt me trokitje gotash,biseda e foto të përbashkëta.Faleminderit”Xhi xhi”.Vera juaj ishte më e mira e italisë.

***
Sheshi “Mantegna” është mbushur plot shqiptarë,turistë të huaj e italianë.Shqiptarët dallohen lehtë,më thotë Dilaveri,pasi i mbajnë fëmijët mbi supe,”kaliqafë”.Një diell mantovan na përkëdhelet mbi fytyrë.Ka ardhur ora e koncertit të Ansamblit tonë të Këngëve e Valleve popullore.Kemi udhëtuar qindra kilometra që nga Tirana për këtë moment të vecantë.Në tribunën e improvizuar përshëndesin autoritetet lokale dhe organizatorët nga Komuniteti Shqiptarë. Zëvendëskryetari i Bashkisë Giovanni Buvoli, i dhuron zëvendësministrit tonë të Kulturës Zef Çuni simbolin e poetit Virgjili,shtatorja e të cilit lartësohet vetëm pak më tutje nga sheshi “Mantegna”.
Gjëmimi i një daulleje lajmëron ardhjen e artistëve.Për pak në skenë dhe sheshin përpara saj sikur mbijnë nga dheu dhjetëra buqeta të mëdha shumëngjyrëshe.Janë valltaret e Ansamblit me shamitë e kuqe e të verdha,që valëviten hijshëm në konstelacionin e veshjeve të pjesëtarëve të grupit ku mbizotëron e bardha,e kuqja dhe e zeza.
Kënga e vaji janë balsam për shpirtin.Këta njerëz këtu kanë gjithçka por nuk e kanë këtu atdheun.Një pikë lot në cepin e syrit është dashuria,brenga e malli i Shqipërisë.
Kam fotografuar e kënduar edhe unë sa gati më është ngjirur zëri.Publiku e artistët tashmë janë bërë një.Vallëzojnë e këndojnë bashkë.Drejt nesh fytyrqeshur vjen një mesoburrë me ca mustaqe.-Mirëse keni ardhur pershendet,dhe tokim duart së bashku.Është poeti Skënder Lazaj,prezanton dikush.-Të kam kërkuar në “qiell” dhe u takuam në tokë i them Skënderit me të qeshur,pasi ditë më parë në Google në internet kisha hulumtuar për krijimtarinë e tij letrare,për rubrikën poetike të emisionit tim “Larg dhe Afër”në Radio Tirana.Skënderi jeton prej njëzet e ca vitesh në Breshia dhe ka botuar dy libra me poezi e ka në dorëshkrim edhe disa të tjerë.Ndërkohë në skenë është ngjitur Ansambli artistik i Shoqatës “Ana e Malit”,nga Ulqini,të cilët i ka përgatitur me kujdes e pasion të veçantë mësuesja dhe artistja e palodhur Luljeta Avdiu Cura.Kostumet e bukura shqiptare me ngjyrat e ndezura,xhamadanë të kuq e plisa të bardhë permbytin skenën e këtij sheshi.Një djalë i ri i afrohet mikrofonit.Jam Edis Luka nga Ulqini thotë ai,dhe me një zë burri nis e reciton ca vargje lirie.Kisha dëgjuar për artizanin shqiptar Petrit Kozeli, kavalier i republikës italiane, i njohur për këpucët dhuruar presidentit italian apo Papa Françeskos,por se do ta takoja këtu se mendoja.E urova me shpirt këtë shqiptar duarartë dhe më mbeti merak që për arësye të rrethanave të momentit nuk arrita të realizoja me të një intervistë.Një herë tjetër me siguri.

***
Nga sheshi”Mantegna”atmosfera është zhvendosur në darkën përmbyllëse të “Ditëve të kulturës shqiptare”në Mantova-2016.Këngët e vallet shqiptare s’kanë të mbaruar.Ansambli i Këngëve e valleve nga Tirana dhe Ansambli nga Ulqini kanë ngelur disi”prapa”.Fuqinë e kane marrë “vendasit”.Këgë e valle shkodrane e përmetare,çame e kosovare,nga të gjitha trevat shqiptare në Ballkan.Një sofër e bashkuar e artit dhe zemrave shqiptare,këtu në zemër të Italisë.Të ftuar në këtë darkë të përmbylljes së këtij aktiviteti ishin më se njëqind protagonist e pjesësëmarrës. Presidenti i Federatës Nacionale të Shoqatave Shqiptare në Itali gazetari e poeti Ndue Lazri me kolegen Anila Kaja dhe të palodhurin Klodian Cami, por edhe me zëvendësministrin e Kulturës të Shqipërisë z.Zef Çuni gjejnë ndonjë rast të falënderojnë e të bëjnë ndonjë foto me pjesemarrësit e protagonistët.Në një intervistë për Radio Tiranën z.Lazri na falenderoi përzemërsisht ne që udhetuan nga Atdheu për të marrë pjesë në këtë festë të artit e kulturës shqiptare në Mantova.Falenderoi në veçanti atë ekip të palodhur djemsh e vajzash shqiptare që jetojnë e punojnë në Mantova e që shumë ditë përpara aktivitetit dhe gjatë tri ditëve të tij kanë bërë pak orë gjumë me merakun që çdo gjë të shkojë mirë. Blerta Veleshnja e Massimiliano Artioli, Nesti Ballçiti e Adriana Ballçiti, Klaudia Gargjiola e Petrit Kozeli, Silvana Trumçi e Albina Lufi, Edvin Kaja e Kristina Cenolli,etj,etj. Mirupafshim vëllezër. Gëzuar dhe mirë se të takohemi përsëri.

***
Mesnata ka mbëshjellë anë e mbanë Mantovën.Fresku i natës përkëdhelet me shtatoren e Virgjilit që unë se pashë dot.Epo,t’i vish kaq afër e të ikësh pa e parë,..Ndoshta ndonjeherë tjetër.Edhe tri vjet bëhën plot njëmijë vjet që Virgjili poet fizikisht ka ikur nga fushat e gjera të Lombardisë e brigjet e lumit Po.E,megjithatë ngryset e gdhihet aty,në Piedestal,mes mantovanëve të vet.
Nesër në udhë për Atdhe.

Ditët e kulturës shqiptare në Zvicër dhe Belgjikë

December 3, 2015 by dgreca

-Ky aktivitet u realizua në kuadër të marrëveshjeve të nënshkruara në mars të këtij viti mes dy qeverive, Shqipërisë e Kosovës/PRISHTINË, 3 Dhjetor 2015/ Organizuar nga Ministria kosovare e Diasporës, në bashkëpunim me Ministrinë e Kulturës së Kosovës dhe atë të Shqipërisë, misionet diplomatike të të dyja vendeve në shtetet përkatëse, si dhe Qendrën Kulturore të Kosovës në Zvicër dhe bibliotekën “Pestalozi” , përfunduan “Ditët e kulturës shqiptare në diasporë”, përkatësisht në Belgjikë dhe Zvicër.Ky aktivitet u realizua në kuadër të marrëveshjeve të nënshkruara në mars të këtij viti mes dy qeverive shqiptare, thekson njoftimi i Ministrisë së Diasporës dërguar korrespondentit në Kosovë të gazetës Dielli.Pas anulimit të koncertit të Elina Dunit, i paraparë si hapje e ngjarjeve kulturore, si pasojë e situatës së krijuar pas sulmeve terroriste në Francë, aktivitetet në kuadër të “Ditëve të kulturës shqiptare” vazhduan me shfaqjen “Sikur kjo të ishte shfaqje”.Përveç në Bruksel, aktivitetet kulturore vazhduan edhe në Zvicër, me koncertin e mexosopranos Sanije Matoshi dhe pianistes Elizabetë Musliu.Ndërkohë, përveç koncerteve, në bibliotekën “Pestalozi” të Cyrihut u dha shfaqja “Gishti”, e autores Doruntina Basha, me aktoret e Teatrit Kombëtar Teuta Krasniqi e Irena Cahani. Po ashtu, në të dyja vendet u shfaqën edhe filma të metrazhit të shkurtër të regjisorëve të rinj shqiptarë.Vlen të përmendet se në të gjitha aktivitetet e organizuara pati një pjesëmarrje të madhe të publikut shqiptar, por edhe atij të huaj.

Aktiviteti “Ditët e kulturës shqiptare” do të vazhdojë edhe vitin e ardhshëm, por me një shtrirje më të gjerë edhe në shtetet e tjera, ku ka përqendrim të diasporës shqiptare. /B.Jashari/

Nëntori Shqiptar – Ditët e kulturës shqiptare në Zvicër e Belgjikë

November 23, 2015 by dgreca

Ministria e Diasporës e Republikës së Kosovës në bashkëpunim me Ministritë e Kulturës të Kosovës dhe asaj të Republikës së Shqipërisë, si dhe përfaqësitë diplomatike të dy shteteve, në një projekt të përbashkët kulturor të quajtur “Ditët e Kulturës Shqiptare” organizojnë një varg aktivitete në Cyrih dhe Bruksel.
Në Cyrih më 25 nëntori në orën 20:00, do të mbahet koncerti i mezzosopranos, Sanije Matoshi dhe pianisten, Elizabeta Musliun.
Më 26 nëntor në skenë do ta vë shfaqjen e Teatrit Kombëtar “Gishti”, të regjisorit kosovar Erson Zymberi në të cilën luajnë aktoret: Irena Cahani dhe Teuta Krasniqi edhe kjo me fillim nga ora 20:00.
Nata e tretë 30 nëntori do të sjellë projeksione filmike të metrazheve të shkurta nga Prishtina dhe Tirana të cilat do të fillojnë të shfaqen nga ora 18:00.
Të gjitha këto ngjarje do të mbahen në Bibliotekën Pestalozi, Norastrasse 20 – Cyrih.
Në Belgjikë, përkatësisht në Bruksel do të festohet me këngët etno jazz të artistes sonë të mirënjohur Elina Duni dhe Colin Vallon më 28 nëntor me fillim nga ora 20:00 në Stadasschouëburg-Keizerstraat 3, Mechelen.
Pas këtij koncerti me datën 30 nëntor do të ketë projeksione filmash të metrazhit të shkurtër nga Kosova dhe Tirana që do të vijnë në orën 17:00, ndërsa krejt për fund në po këtë ditë përmbyllën ditët e kulturës shqiptare me shfaqje teatrale “Sikur kjo të ishte shfaqje”.
Këto dy ngjarje do të mbahen në Nona-Kunstencentrum Bruksel – Bejgineenstraat 19, Mechelen.
Këto aktivitete do të pasurohen edhe me veshjen e simbolit të qytetit të Brukselit “Maniken Piss” në veshjet tona Kombëtare, iniciativë kjo e bashkatdhetarëve tanë nga Belgjika.
Ministria e Diasporës, fton të gjithë bashkatdhetarët e saj që së bashku të festojmë Ditët e Kulturës Shqiptare përgjatë Nëntorit Shqiptar./b.j/