Archives for October 2021

Çfarë zgjedhjesh patem në Kosovë?

October 20, 2021 by s p

Skënder MULLIQI/

Patem zgjedhje që nga pas lufta, të cilat ishin kryesisht të qeta dhe demokratike. Kjo ishte po thuaj e tëra nga ajo që kan pritur njerëzit nga zgjedhjet e mbajtura nacionale dhe lokale. Dhe, seriozisht pas gjithë atyre zgjedhjeve, së pak të mira ju sollën qytetarëve, mund të pyesim-pse më dalë në zgjedhje? Të kuptohemi së mirë është më dalë në zgjedhje, por më mirë është popullit ti tregohet e vërteta. U mbajtën zgjedhjet më shumë sa për të marrë pushtet, dhe për të përfituar vetë pushtetarët! Ky qëndrim natyrisht së është shumë i padrejtë dhe i pa pranueshëm. Qytetarët shumë u munduan gjatë këtyre viteve që të kemi jetë partiake normale. Në Kosovë, i patem shumë njerëz të politikës të cilët nuk u munduan të punojnë mirë për shtet. Ende nuk është flakur logjika të shumë qytetarë së në zgjedhje duhet të dalim që të fitojnë njerëzit e caktuar, që tregon për iluzione të dëmshme shoqërore dhe politike. Pushteti dhe jeta jonë nuk lidhet për përsona të caktuar që medeomos duhet më qënë në pushtet, por duhet të kemi logjikë që më të mirët ta marrin shtetin në dorë. Kjo logjikë na ka sjellur veq dëme për këto vite. I votuam në të shumtën e rasteve ata që më së paku e kan merituar. Fatkeqësisht edhe këto zgjedhje të fundit locale treguan së ende nuk jemi liruar nga logjika për të mos i votuar njerëzit që na shkaktuan dëme të mëdha. Çdo kthim mbrapa është katastrofal për shtetin.Të votohen ata që e kan vjedhur shtetin dhe taksapaguesin, është logjika mjerane! Sikur na janë krijuar iluzione të mbrapshta së pa njerëzit e cakuar të politikës në krye të pushtetit, nuk ban! Politikanët e tillë përfitues dhe zhvatës e kan pru gjendjën e keqe politike dhe ekonomike në Kosovë. E kan varfëruar dhe izoluar Kosovën nga bota demokratike. I kan larguar masivisht të rinjët nga vendi. Mos po iu kthehemi mashtrimeve duke i votuar ata, që na bën jetën e keqe? Është e pa pranueshme pse shumica nuk kan dalur në zgjedhje, pikërisht për ti ndëshkuar të gjithë ata dhe partitë politike që punun keq. A mos po i ngjajnë këto zgjedhje lokale të 14 tetorit thënjës ”Së po shkon cjapi vet të kasapi”. Nuk kemi çka idhnohemi më vonë apo revoltohemi, kur shohim së nuk kemi ndryshime pozitive. Sikur po kthehemi nga fillimi. Shumica e qytetarëve tashmë janë lodhur nga ky fillim? Atyre duket iu duhet fitorja përfundimare, së pari mbi vetvetën, që ende nuk është arritur..!

Para çerek shekulli forcat serbe më ndaluan në kufi edhe gazetat e Shqipërisë

October 20, 2021 by s p

-Në ditën e zgjedhjeve lokale në Shqipëri në 20 Tetor 1996, para çerek shekulli, derisa kthehesha nga Kukësi në Prishtinë, i dërguar special i gazetës së rezistencës “Bujku”, që sfidonte ndalimin e dhunëshëm nga pushteti okupues serb të gazetës tradicionale të vetme në gjuhën shqipe në Kosovë Rilindja, forcat serbe më ndaluan në kufi edhe gazetat e Tiranës/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari

PRISHTINË, 20 Tetor 2021/ Para çerek shekulli, në 20 Tetor 1996, raportoja nga Kukësi – zgjedhjet lokale në Shqipëri, si reporter special i gazetës së rezistencës “Bujku”, të vetmes të përditshme shqipe në Kosovë, kryeredaktor i parë -themelues i së cilës isha, e që sfidonte ndalimin e dhunëshëm nga pushteti okupues serb të gazetës tradicionale të vetme në gjuhën shqipe në Kosovë Rilindja.

Edhe gazetat e Shqipërisë forcat serbe mi ndaluan e konfiskuan në vendkalimin kufitar Vërmicë-Morin derisa kthehesha nga Kukësi në Prishtinë.

Me mbititull “Raport nga zgjedhjet lokale në rrethin e Kukësit” e me titull “Vota vizionit të zhvillimit më të shpejtë” në ballinë të gazetës “Bujku” mes tjerash shkruaja:

Shqipëria sot ishte e veshur në të gjitha ngjyrat e spektrit politik shqiptar, kishte ditën e zgjedhjeve lokale nëpër bashki, qytete, komuna e rrethe, me pjesëmarrjen e të gjitha partive politike dhe me një përqindje të lartë të daljes së qytetarëve me të drejtë vote nëpër të gjitha qendrat e votimit, të hapura që nga ora shtatë e mëngjesit. Dalja në zgjedhjet e lira e demokratike ishte një moment solemn për tërë vendin dhe popullin që dha votën lirisht për të zgjedhurit e vet, për reprezentuesit e vet për udhëheqjen e pushtetit lokal në Shqipëri.

Në krahinën e Lumës në veri të Shqipërisë sot kishte edhe shumë dasma, dhe dasmat lumjane plot kolorit, këngë, valle e gjallëri, e bënin edhe më të bukuar këtë ditë të zgjedhjeve lokale në rrethin e Kukësit…

Raportimi, në kuadër të cilit ishte edhe intervista me titull “Kukësi – Bashki moderne”, vazhdonte gjerësisht në faqen e parë e të dytë të gazetës me mestitujt “Emra të shquar intelektualësh në konkurrencën politike” e “Raportet dëshmojnë për mbarësi të zgjedhjeve”, përfundonte kështu:

Të gjithë bashkëbiseduesit në Kukës kishin thuaja të njëjtin opinion për zgjedhjet e sotme lokale: janë këto zgjedhje të lira, korrekte, të drejta, që mund të krahasohen me normat dhe nivelet evropiane…

Në orët e pasditës, derisa shtohej vazhdimisht numri i njerëzve nëpër rrugë që shkonin në qendrat e votimit, largohemi nga Kukësi për të arritur më kohë ky raport në redaksinë e “Rilindjes” në Prishtinë. Në kufi, në anën e kontrolluar nga forcat serbe, na thonë prerazi se nuk na lejojnë të sjellim në Kosovë gazetat nga Shqipëria, të cilat, pa përjashtim, të gjitha, ishin tematike dhe iu përkushtoheshin zgjedhjeve të sotme lokale. Secila nga gazetat kishte mesazhin, pikëvështrimin e pritjet e veta për zgjedhjet…

Gazetat mbesin në rrugë, në kufi – ndalohen.

Po, edhe në Kosovë na shoqëron Kukësi, radioja e këtij qyteti, programi i tij që gjatë tërë ditës është në frymen e zgjedhjeve, dhe sjell raporte për zgjedhjet edhe nga rrethi i Krumës, nga Peshkopia, Tropoja, komunat Bicaj, Shtiqeni…Edhe informacionet nga të gjitha mjediset, në pritje të rezultateve, flasin për ritme të shtuara të pjesëmarrjes së elektoratit, për mbarësi e korrektësi në zgjedhjet e lira e demokratike lokale të Shqipërisë…

Fotot:

Gazeta “Bujku” 21 Tetor 1996 faqe 1 e 2 (foto nga arkivi i gazetës) dhe gazetari Behlul Jashari në kohë lufte në Kosovë i ndaluar nga forcat serbe në Prishtinë – kontrollohet (pamje nga një xhirim televiziv i asaj kohe)

SHOQËRIA SHQIPTARE KA NEVOJË TË NDIKOHET NGA LIDER PROGRESISTË QË VENË INTERESIN KOMBËTAR MBI ATË PARTIAK

October 20, 2021 by s p

Nga Pertefe Leka/

Kur u festua 100-Vjetori i Pavarësisë në Shqipëri, në këte datë historike shumë të rendesishme për shqiptarët , u nderua me një përmendore edhe Presidenti Wilson, e ngritur në sheshin me të njëjtin emër në Tiranë. Për ne shqiptarët është shumë me rëndësi ta përjetësojmë emrin e Presidentit Amerikan, me shtatoren që duket si e gjallë, me dorën lart me të cilën i drejton shqiptarët nga idetë e tij, të ecin përpara pa u ndalur për liri,pavarësi,integritet,demokraci,barazi dhe të drejta njerëzore. Është personaliteti më i rëndësishëm për ne,sepse kontriboi në ruajtjen e territoreve të Shqipërisë së pavarur,në Konferencën e Paqës në Paris me 1919. Edhe pse Shqipëria nuk ishte palë me grupet kundërshtare gjate Luftës së Parë Botërore,ndodhej e pushtuar nga ushtritë e disa fuqive ndërluftuese,që synonin të cënonin tërësinë territoriale.Me që pavarësia e Shqipërisë njihej ndërkombëtarisht në Konferencën e Ambasadorëve me 1913, delegacioni shqiptar, pjesëmarrës në Konferencën e Paqës në Paris do të kërkonin rishikimin e padrejtësive, që çështja e Kosovës dhe e Çamërisë të zgjidhej sipas parimit të vetëvendosjes së vetë popujve.Konferenca e Versajës në ate kohë e kishte mbështetë idenë themelore të Presidentit Amerikan Wilson në lidhje me të drejtën e popujve për vetëvendosje kombëtare.Atëhere kur u pa se Konferenca e Paqës nuk po i merrte parasysh kërkesat e shqiptarëve, kryetari i delegacionit, Imzot Luigj Bumçi, iu drejtua Presidentit Wilson për krimet e kryera mbi popullsinë shqiptare të Kosovës nga fqinji verior.Ndërsa,jashtë mureve të konferencës,një zë tjeter i fuqishëm,një zë gruaje,Zonja Lejla Dino,( mbesa e Abedin Dinos,pjesëmarrës në “Lidhjen e Prizrenit”) e cila me anë të një letre,publikuar në Albania ,1 Janar 1919, trokiti në zemrën e një personaliteti fisnik, Presidentit Wilson, ku i shkruan për tmerret ndaj popullsisë Çame nga fqinji jugor I Shqipërisë. Shumë personalitete të shquara , Fishta,Noli,Konica, Kristo Dako, Motrat Qiriazi ,Erikson …..I janë drejtuar Pres.Wilson me besim të plotë për të zgjidhur porblemin etnik të shqiptarëve .Po përmend një tjeter personalitet të shquar,atdhetar demokrat dhe politikan i devotshëm për çështjen shqiptare, Nikollë Ivanaj (1879-1951). Të cilin po e përmend sepse afron me pikëpamjet e Presidentit si ithtar i ideve maxiniane. I shqetësuar për fatin e shqipërisë , me 2 Prill 1920, i drejtohet Presidentit Amerikan Woodrow Wilson me letër:……..”Unë apeloj, në Presidentin e Sh.B.A.ve në të mirë të popullit shqiptar, përfaqësues i të cilit jam, në të drejtat e mija të njeriut dhe në principe, të cilat përfshihen në 14 pika të Presidentit Wilson duke e lutur që të largojë nga shteti ynë të gjitha synimet që shkojnë në dëm të integritetit të tij politik dhe shtetëror.Marrëveshjet e fshehta, kundërshtojnë pavarësinë tonë popullore të cilën Shqipëria e ka arritur ndërkombëtarisht ……..Shqiptarët nuk mund t’i leshojnë shtetin e vet kërkesave te Italisë e Greqisë dhe as nuk mund të pranojnë që në ballkan të instalohet një fuqi e huaj…..”” Edhe pse nuk u realizuan kërkesat e shqiptarëve në Konferencën e Paqës,Presidenti Wilson nuk lejoi ndarjen e mëtejshme të Shqipërisë, por u ruajt Pavarësia e vitit 1912. Shqiptarët kudo që janë e nderojnë me respekt emrin e Woodrow Wilson sepse nderojnë së bashku me te përpjekjet e gjithë luftëtarëve të Lirisë që u sakrifikuan për një shtet shqiptar të pavarur. Por jo vetem për ne, por për gjithë botën e trazuar, mbeti Humanisti i Madh, Simbol i Paqës,që është i vlerësuar me Çmimin Nobel për Paqë(Nobel Peace Prize).Ndërsa në vlerësimet e Nolit, Wilson ishte:”Si një lis i madh në të cilin kombet e vogla kanë ndertuar foletë” .Ishte i pari President Amerikan qe vizitoi Europen.i pari President Amerikan që vizitoi Selinë e Shenjtë në Romë, dhe mori bekimin e Papës Benedikt XVI. I pari president që u përkul me veneracion përpara Monumentit të G.Mazzinit,me 6 Janar 1919. I pari president Amerikan që proklamoi me 9 May ,The first national ,”Mother’s Day”, që janë vazhdimësi e ideve të Mazzinit për barazinë gjinore,për të drejtat e grave dhe respektin ndaj nënave. Fjalimi i mbajtur përpara Kongresit Amerikan me 1918-përcaktoi formën e bashkësisë ndërkombëtare të së ardhmes.Ishte fjalimi në të cilin ishin përfshirë edhe 14 pikat e famshme “Fourteen Points”,ku në pikën e fundit ishte përfshirë krijimi i “Lidhjes së Kombeve “për të siguruar Paqën e Botës pas Luftës së Parë Botërore.Fjala e Presidentit Wilson u përhap jo vetëm në Evropë, por në të gjithë diplomacitë e botës që principet bazë të jenë vlerat demokratike, të drejtat e njeriut për ta zgjedhur vetë qeverisjen e vendit dhe organizatën internacionale që të mbrohen kombet dhe individët. Historianët përmendin dy njerëz të mëdhenj që influencuan në ideologjinë e nacionalizmit modern :Giuzzepe Mazzini dhe Woodrow Wilson. Keto dy personalitete kanë shumë ide të përbashkëta,për respektin dhe mirënjohjen për paraardhësit e tyre progresist. Presidenti Wilson në detyrë u shpreh përpara Monumentit të Giuzzepe Mazzini -t në Genova të Italisë më 1919 kur ishte në Evropë.”I stand in the prezence of this monument and bring my greetings and the greetings of America with our homage to the great Mazzini”. “We have studied the life of Mazzini with almost much pride as if we shared in the glory of his history” “I am very glad to acknowledge that his spirit has been handed down to us of a layer generation on both sides of the water”. ” It is delightful to feel how the voice of one people speaks to another through the mouth of men who have by some gift of God been lifted above the common level and therefore,there words of your profet and Leader will ,i hope ,be deeply planted in the hearts of my fellow cauntrymen ” Për ta përmbledhur po me fjalët e Presidentit Wilson që: “Fjalët e profetit dhe të liderit tuaj,(Giuzzepe Mazzini P.L.)shpresoj të mbillen thellë në zemrat e bashkatdhetarëve të mi” Dhe këte madhështi të mirënjohjes si vazhdues i denjë i ideve progresive të Mazzinit e shpreh me modesti se:”I not only use all the brains that I have,but all that I can borrow “. Mazzini edhe sot është present në Sh.B.A. Emigrantët italian nuk erdhën vetëm,ata donin ta kishin pranë ideologun e tyre “Mendim dhe Veprim” Mazzinin, duke e

perjetësuar me përmendore në qendër te New York-ut së bashku me revolucionarin e devotshëm Garibaldin qe u bënë model të unitetit dhe të lirive njerëzore. Mazzini (1805-1872) ishte një politikan republikan,gazetar,aktivist për unifikimin e Italisë.Ai u bë i njohur me drejtimin intelektual të lëvizjes” Risorgimento”(ripërtëritja,rimëkëmbja) për unifikimin e Italisë, me shprehjen e pavdekshme: “Patriotizmi si një detyrë dhe dashuria për Atdhe si një mision hyjnor”. Idetë e tij janë përmbledhur në dy fraza: “Mendim dhe veprim “,”Zoti dhe populli”. (Thought and Action,Pensiero ed Azione), (God and people,Dio e Popolo). Vizioni i tij si revolucionar i kaloi limitet objektive të Bashkimit Nacional Italian . Qellimi ishte me i dhanë fund pushtimit austriak në Itali dhe pastaj bashkimi i Italisë me sistem republikan demokratik dhe liri për të gjithë popujt e shtypur .”Every revolution is the work of a principle which has been accepted as a basis of Faith.Whether it invoke:Nationality,Liberty,Equality, as religion,it always fulfills itself in the name of a principle.” ( çdo revolucion është vepër e një principi që është pranuar si bazë e besimit,në se ai përthithet si religjion:Kombësi,Liri,Barazi dhe përmbush veten në emër të atij parimi) “Mazzini supports revolution to reform the current society and better society for citizens “(Mazzini mbështet revolucionin për të reformuar shoqërinë aktuale për një shoqëri më té mirë) “In which thought and action must be joined together and every thought must be followed by action”( në të cilën mendimi dhe veprimi duhet te jenë te lidhura,çdo mendim duhet ndjekur nga aksioni.)Kështu ai bashkëveproi me Giuzzepe Garibaldi ku zbatoi lidhjen e Idesë me aksionin për bashkimin e Italisë. Thirrja që u bëri gjeneratave për levizje revolucionare progresive nacionaliste, inspiroi lëvizjet patriotike dhe antikoloniale në Evropë ,Amerika Latine,Azia e mesme etj. Për hartën politike të Evropës ka në bazë dy principe:Demokraci dhe vetëvendosje sipas nacionaliteteve.Kështu,Ai u bë Avokati i Bashkimit Evropian një shekull më përpara se të bëhej B.E.Ai e shikonte hartën e Unifikuar të Evropës si vazhdim logjik i Bashkimit Italian.Ndër të tjera Ai shprehet:”Është tokë(Itali) e destinuar prej Zotit,për t’i dhënë një model të lartë Bashkimit Evropian dhe përmes Evropës, Humanizmit” “God has marked the national borders of the nations” “How history has helped to form nations,how man living for generations under the same law, common habits and customs and traditions”. Mazzini si revolucionar kërkonte të drejtën me reformue sistemin politik e social të shoqërisë”Better society for citizens,”ku të gjitha klasat të marrin pjesë në qeverisjen e vendit.Ai ndihmoi intelektualët të shohin të drejtën e grave si një qellim themelor që nevojitet për rigjinerimin e kombeve të vjetra dhe rilindjen e të rejave . Mazzini që atëhere e pa rrezikun që po i kanosej popujve me doktrinen Marksiste prandaj Ai iu kundervu teorisë së tij. (“Marx preaches he is the absolute ruler of his Party,admittedly he does everything himself,but he is also the only one to give orders and he tolerates no opposition” ). Marksi predikon, se Ai është sundimtari absolut i Partisë tij, padyshim,Ai bën gjithçka vetë,por Ai është gjithashtu i vetmi, që jep urdhëra dhe nuk toleron asnjë kundërshtim” Ai e përshkruan Marks -in (“as a destructive spirit whose heart was filled with hatred rather than Love of mankind “)Me një shpirt destruktiv zemra e të cilit është mbushur më shumë me urrejtje,sesa me dashuri për njerëzit.Marksi beson në revolucionin proletar,kundër të pasurve dhe në një luftë të ashpër nacionale midis klasave”. (“Marx believes in a proletariat revolution against the bourgeois (the rich) national struggle between classes.). Nga qëndrimi i tij social-politik u krijua koncepti Maxinian. Mazzinianizmi ka pasë influencë edhe në shoqërinë shqiptare..Këte ndikim e dëshmon Nikollë Ivanaj në gazetën e tij “Shpresa e Shqypnisë,të cilën e botonte në Raguzë,në një artikull të nëntorit 1905,nr.41.Ky ndikim u duk në Shkodër me disa organizma sociale,një “komunë sociale”në miniaturë në Shkodrën e vitit 1905.Në atë kohë N.Ivanaj bënte pjesë në një organizatë ilegale mazziniane në Itali. Si mazzinian të njohur në Shqipëri njihen edhe vëllezërit Martin e Mirash Ivanaj.Sot, pak metra larg sheshit Wilson ndodhet “Rezidenca Ivanaj”, ku është instaluar “Fondacioni M.M.Ivanaj”, në të cilin punohet me staf të kualifikuar për të ndriçuar gjeneratën e re me idetë progresive bashkëkohore, për të vazhduar rrugën e ndjekur nga vëllezërit Ivanaj,si mazzinian të vërtetë. Martin e Mirash Ivanaj pas studimeve dhjetëvjeçare në Romë dhe si studiues të mirëfilltë në jurisprudencë dhe letra,kthehen në Shqipëri, me një bagazh njohurish.Ata kishin akumuluar veç të tjerash edhe idetë progresive të Giuzzepe Mazzini-t, për t’i aplikuar në vendin e tyre shumë të prapambetur në krahasim me vendet e tjera të Evropës. Me 24 Tetor 1923 doli në Shkodër numri i parë i gazetës “Republika”.Vetë termi ‘republikë’ besoj se dëgjohej për herë të parë në Shqipëri dhe shënonte fillimin e një lëvizjeje, që rridhte nga idetë demokratike për një trajtë regjimi, jo vetëm për një ose të disa njerëzve, por sipas mendimit të Ivanajt të të gjithë klasave që përbëjnë një shtet,me divizën e huazuar nga Mazzini:”Republika është e vetmja trajtë ligjore dhe logjike qeverimi”

Guximi i tij intelektual -politik ka gjetur një tematikë,që përputhet me problemet që

preokupojnë botën shqiptare.Me një vullnet të çeliktë, Mirash Ivanaj nuk ishte vetëm drejtori ideor dhe juridik,por autor i shumë artikujve problemorë të kohës,radhitës,redaktor,korrektor deri edhe punëtor shtypshkronje.

Republika, sipas Ivanajve,do të thotë kombëtari e papersonalizuar në një njeri,do të thoshte atdhedashuri jo e personalizuar në një sekt,apo në një krahinë,do të thoshte

atdhedashuri që nuk përkulet para armikut,atdhedashuri që nuk shitet,atdhedashuri

ku do të mësohet si mund të luftohet për Atdhe në fushën e betejës.Si Mazzinian Prof.Ivanaj idetë e tij progresive për unitet kombëtar i shikonte ne forcimin e shtetit me tri hallkat kryesore dhe të pandara të clat janë: Ushtrija,drejtësia,shkolla.

Për të arritur këto objektiva Ivanajt vendosën në vendin e parë kërkesën për shkollimin e popullit shqiptar sipas programeve dhe metodave të shkollës laike,publike të vendeve të përparuara të botës.Shkollimi,sipas Ivanajve ishte i vetmi mjet për të bashkuar shqiptarët.

“Pa shkollën e shtetit,në duart e shtetit e kontrollueme prej qeverisë që me të vërtetë

e ndien përgjegjësinë e akteve të veta,një shkollë në të cilën besimet do të hyjnë vetëm sa i përkasin historisë e jo te marruna si bazë ekskluzive të një morali te catuar…”Ai kërkonte organizimin e një diskutimi akademik mbarëkombëtar ,në të cilin Detajoheshin idetë Mazziniane “Mendim dhe veprim” kur shkruante:”Na jena për dijen,na jena për përparimin,na jena për edukimin e vërtetë,na jena për veprim,për punë,për jetë : Don me thanë se na jena për shkollën e shtetit…”

“…..Tue marrë parasysh trindamjen fetare të Shqipnisë,vetëm nji shkollë e vetme për të gjithë shqiptarët, do të siguronte njësinë kombëtare”.

…”Si për tanësinë tokësore të shtetit,ashtu edhe për tanësinë kombëtare, çashtja e shkollës xen të parin vend për këte qëndresë mprojtje,nji vend shumë ma të naltë se ushtria a se drejtësia.”

Edukimin e popullit e vështronte si faktorin kryesor të ecjes së sigurtë drejtë zhvillimit dhe përparimit të vendit nepërmjet shkollës kombëtare të siguruar me ligj,të mbështetur në traditën shqiptare dhe të ushqyer me patriotizmin shqiptar”. Si Iluminist,i vetëdijshëm për vlerat e dijes e të shkencës në përparimi e shoqërisë njerëzore,ngrihet kundër dogmave mesjetare të fesë,kundër vënies së interesave fetare mbi ato atdhetare,prandaj kërkon ndarjen e shkollës prej besimit fetar.I vetëdijshem se qellimi i shkollës në një shtet modern nuk është kundërshtimi i fesë,….Tri hise të nji populli,që flasin një gjuhë dhe e kanë një kalesë të vetme dhe të vetmen dëshirë të sotmen dhe të nesermen,- do të bashkohen si anët e nji piramide ?! S’ka dyshim: asht ndiesia kombëtare që asht e fortë dhe ma e shejtnueshme prej fenave,sepse ajo asht nji e vetmja për të gjithë popujt historik.”Kjo e shtyri drejt reformës arsimore që përveç orientimeve pegagogjiko-shkencore të personelit mësimdhënës,kërkonte ta forconte dhe ta mbronte shkollën shqiptare nga influencat e huaja fetare dhe shoveniste siç ishin përhapur në ate kohë shumë shkollat e minoritetit grek në jug.Kështu veproi në Gjimnazin e Shkodrës ku e zgjeroi rrethin e studentëve edhe nga Kosova dhe Çamëria,për t’i dhënë shkollës shqiptare karakterin kombëtar nga e cila do të vinte edhe bashkimi në drejtim të qyteterimit përendimor nepërmjet një rinie të shkolluar dhe të çliruar nga paragjykimet e kohës. Një arsim i detyruar, i orientuar shkencërisht nga ai bashkëkohor ishte udhëtimi më i mundshëm që do ta çonte Atdheun tonë në rrugën e emancipimit drejt Evropës dhe ta vendoste Shqipërinë krahas vendeve të zhvilluara.Programi i shpallur te gazeta “Republika” Tetor,24,1923 me 11 Pika ishte zbatim i teorisë revolucionare te Mazzinit në luftën politike që ndihmonte në përcaktimin e lëvizjes moderne evropiane per demokraci popullore në një shtet republikan,me të drejtë duke ia përshtatur kushteve aktuale të vendit.Idetë maxiniane në Shqipëri duhet të jenë të pranishme edhe sot kur akoma vazhdojnë të diskutohen kufijtë, tokësorë,ujorë e ajror dhe nuk janë shuar lakmitë e fqinjëve për territore duhet të ndriçojnë, për të ardhmen Europiane të kombit shqiptar.

AT GJERGJ FISHTA N’AMERIKË, DHE ÇESHTJA E PERPARIMIT NË SHQIPNI

October 20, 2021 by s p

Përgatiti per botim Fritz RADOVANI: Në rasen e 150 vjetorit…

Janë tre muej që At Gjergj Fishta O.F.M., Françeskan dhe Deputet në Këshillin Kombtar, gjindet n’Amerikë, e shumë kush nder Shqiptarë të ktûshem, qi endé s’kanë pasë rasë me u pjekë me Tê, janë interresue të dijnë qellimin e t’ardhunit të Tij në Botën e rè – n’Amerikë.

At Fishta i trembej coptimit të trojeve shqiptare, simbas interesave të grupeve politike, që lirinë e pamvarsinë e kishin kthye në një “vlerë” për nevojat e tyne, dhe jo për të mirën e Shqiptarve.

Edhé né të redaksisë së “Diellit” na ká rá me kênë të pvetun mbi ketë çeshtje; prandej, tue u ndollë në këto ditë At Gjergj Fishta këtû në Boston: Mbasi edhè ndjesi miqsore të kahershme e njëmori idealesh kulture e perparimi e lidhin me Kryetarin e Federatës “Vatra”, z. Faik Konitzen: Muerme rasen, njëditë që edhe në Redaksinë tonë, t’a pyesim familjarisht, se cili ishte qellimi, qi e kishte sjellë e prue këtû në ket dhé?

•E qe se shka na u pergjegjë Deputeti i Shkodrës, mbasi formalisht na deklaroj njëherë mâ perpara, se s’kishte kurrnjë misjon zyrtar prej anës së Qeverisë s’onë Shqiptare: “- Po m’vjen fort mirë, na tha, që po ma lypni ketë fjalë, pse kështu tash po m’bjenë rasa t’ju flas edhé mbi do çeshtje, që âsht mirë t’i dijnë Shqiptarët e Amerikës e sidomos, të Federatës “Vatra”.”

Fjala e At Gjergj Fishtës:

“Shqipnija, si dihet, sot âsht e lirë. Shka para këtyne pêsmëdhetë vjetve per né do t’ishte kênë teper anderr me e pasë pa, sot po e shofim të realizueme. Na sot kemi një Parlament t’onin, një Qeveri t’onen e një Këshill të Naltë Regjencet, që pervetson në vedi sovranitetin dhe pamvarsinë e Popullit Shqiptar. E as nuk ká mâ turqë në Shqipni, as grekë, as serbë, as italjânë: Ká vetëm Shqiptarë të lirë! Triumfi i idealit t’onë – I Françeskânve të Shqipnisë. Të tanë kombi e di, po, se me sa ndergjegje Françeskântë Shqiptarë janë mundue t’a kryejnë detyrën e vet ndaj Atdheut, në daçi me mjete kulturale, në daçi tue marrë pjesë aktive nder të gjitha levizjet kombtare per lirinë e Atdheut.

Endé qet avull gjaku i Françeskanit Shqiptar atjé në Kosovë, qi nëper bajoneta të sllavit ju bâ flij Atdheut! Por liria e pamvarsia e një shtetit nder kombe të qytetnueme nuk janë per këta, që ndonjë njeri ase ndonjë kastë e shtetit mund të losë me fatin e popullit si të duen, pa kontroll të tjerve; shka ndollë ndër shtete autokrate e despotike sidomos kombet barbare: Por per t’i sjellë të maren popullit, tuj e bâmë me perparue materjalisht e moralisht. Prandej, tue kênë se e mara e perparimi i një populli rrjedhin prej gjêjes së tij ekonomike e prej shkalles së zhvillimit të mendjes së tij, merret vesht mirë fillit, se prej një populli të qytetnuem, posë se i lirë politikisht, lypet që ai të jetë i lirë edhe ekonomikisht, e që qytetasit e tij të ndollin në një shkallë kulture të mjaftuehsme, për me dijtë me krye detyrat me ndergjegje e me perdorue tagret me kohë, me vend, me mënyrë; si edhé me pasë aq zotsi, sa me u bâ ballë si duhet e sa duhet nevojave të reja të jetës, në të vuemit e të cilave rrin perparimi i popujve të qytetnuem. Si shifet, prá, prej shkallës së kulturës së një populli mvaret e gjithë jeta e tij politike e ekonomike, si edhe i gjithë perparimi i tij.

Tash unë po pyes Zotnin t’uej; Populli Shqiptar, që sot politikisht âsht i lirë e i pamvarun, a ka një shkallë kulture aq të naltë sa me i kuptue si duhet e sa duhet detyrat e veta?

Puna e tij a prodhon aq sa lypet per me jetue mirë e pa u bâ ky robi i huej ekonomikisht? N’ atë shkallë kulture, n’të cilën gjindet sot shqiptari a âsht pernjimend i zoti të perparojë? Kur të vemë oroe, se sot per sot në Shqipni, pa kênë caktue endé kufijtë e sajë e tue u dijtë, se pa një Qeveri të vendasve shteti s’mund të ketë kredi perjashta e me vue oroe, po tham, se në pêsë javë mund të ndrrohen pesë Ministri: se shqiptarët, të cilët perpara u vritshin kokrra-kokrra, sot vriten çeta – çeta e jo, si motit, per pikë nderit a erzit, por per katër kamë të “kolltukut” të njanit a të tjetrit Minister a Deputet të kombit: bakajt, hamajt, matrapazat, teneqexhi, kallajxhi, analfabetë gjithfarësh, mund të vênë sŷnin me u ngjitë nder zyret edhé ma të naltat e Shtetit: se ushtria e jonë – mbrojtja e jetës kombtare – mund të lëshohet nder duer oficierash, qi, para këtyne dhetë vjetve kanë vra e pre, e vjerrë, e djegë, e pjekë shqiptarët, për arsye qi këta lypshin lirin’ e jetën kombtare; se nder zyre të financave tona mund t’u jepet punë edhe atyne mehmurve, qi kohen e kalueme kanë mujtë të jenë têja, a ma mirë me thanë, rrenimi i financave të një Shteti të huej: Kështu edhe kur të merret parasyshë, se edhe sot Shqiptari, me gjithë liri e pamvarsi të veten, han bukë thatë e bishta purrijsh, si perpara: Se Qeverija s’ka kenë e zoja as me çilë kund një pash rrugë të re, as me meremetue kund një pash aso rrugash, që na i lanë ushtritë e hueja: se taksa daganore mund të mos vehet mbas interresave të gjalla të kombit, due me thânë, mbas peprarimit të bujqësisë, të tregtisë, t’indrustrisë e mbas natyret të perpjekunave tona me Shtete të hueja, por mbas nevojës së kashës së Financave, sa per të mbajtë në kamë zyret me rroga àr, të cilat zyre, masandej, mund do të jenë të hapuna, ndoshta jo aq mbas nevojave të Shtetit, sa mbas numurit të kushrijve, miqve e të dashamirve të ministrave e të nëpunsave të naltë të tyne, mjerisht duhet me thânë, se populli Shqiptar s’ká as kuptimin e as ndergjegjen e vertetë të lirisë politike individuale e kolektive; s’ká zotsinë e mjaftueshme, per me mbajtë pamvarsinë ekonomike të veten, e se prandej, as gjindet në një shkallë kulture aq të naltë, sa me sigurue perparimin e vet, pa të cilat veti një popull as mund të jetojë e as s’duhet të jetojë si shtet i pamvarun.

•Atëherë, mbas fjalve të Zotnisë s’Uej, i thame Deputetit të Shkodres, Populli Shqiptar as mujka me jetue, as u dashka që të jetojë i pamvarun?

At Fishta:- Un nuk e thashë ketë fjalë, na u pergjegjë; por fundi aty del.

Si janë njerzit e punët në Shqipni, sot per sot kurrkush s’ja shef hajrin pamvarsisë së Shtetit Shqiptar, perposë zyrtarësh e parlamentarësh. E po, a per të mbajtë me rroga àr nja tri a katërmijë zyrtarë, të cilët, jo se janë, por mbas mentalitetit, qi frymzon njerzit e punët në Shqipni, mund do t’ ishin edhe asish, që kanë mujtë me vra njerëz me pare: që kanë mujtë me vra bujqit per t’ju pushtue tokën: që kanë pushtue tokët “miris”; që per interresa të veta, per një “qifllik”, per një “titull”, do t’ishin gati të pshtyejnë n’Atdhé e n’ndijesitë mâ shêjta të jetës: vetëm për me mbrojtë, po thom, me rroga àr këta tri a katër mijë zyrtarë, Populli Shqiptar do të livroj tokën, do të bâjnë tregun, do të punojnë zanatin, do të marrë shtegun e të kalojë mal e dèt’ e të vijë n’Amerikë, të rreshket me natë e ditë në zjarm të fabrikave!

Një pamvarësi këso dore mund të hyjnë në punë, ndoshta, në Zanzibar, në Marok, në Turki, por jo në Shqipni!

Po s’perparoj Populli Shqiptar moralisht e materjalisht, né pamvarsija s’na duhet asgjâ. Lirim, Pamvarsi, Qeveri, Parlament, Këshill’ i Naltë e s’di shka tjeter s’mund të kenë farë kuptimit per né, déri që populli mos të vêhet n’at shêj vendit që të perparojë; janë një lojë fjalësh, per të mbajtë popullin n’errsinë per dobi të do njerzve që kuptojnë Qeveri, por jo Atdhé. E ndoshta, shi per ketë punë i ngrati Populli Shqyptar, megjithse paguen tash dy vjet shtadhetenandë Deputetë, s’ka endé një statut, s’ka endé një formë politike të caktueme të shtetit të vet, e âsht i ngushtuem të mbahet per një ligjë ibride qi s’ âsht ekspresjoni i shpirtit të tij e që kurrsesi s’mund të perkojnë me nevojat t’jetës së qytetnueme të sotme.

Por, në tjeter anë, kur të vêmë oroe ushtarët Shqiptar, të cilltë, per kah dishiplina, per kah shpirti marcial e sjellje n’ushtrime, mund të percaktohen me ushtar t’ushtrive mâ të para t’ Europës: kur të vêmë oroe oficerat e rìj të tonët (pa)nderlikim besimit që, janë rritë me ndijesi kombtare e ushtrue nên dishiplinë të shkollave ushtarake të do kombeve qi trimnin e burrnin i kanë zanat, janë gati të bajnë flij per të mirën e Atdheut, jo vetëm vedin, por edhe shtëpijat e fshatet e veta: kur të vênë n’oroe prap zyrtarët e rìj tonë, që edhé këta rritë me ndijesi kombtare e frymzue me dashtni Atdhetare, jo vetëm që kanë kompetencen e punës, por edhé kuptojnë në të gjithë hapsinën e vet detyrën e nderen e zyreve adminstrative: e sidomos, kur të marrin parasyshë ndigjesen e popullit, që bân, sado që dron se djersa e tij derdhet kot nepër mejhana sidomos, të Tiranës, e nep djelmët e vet ushtarë, sado që shef se s’po i mbesin perballë t’anmikut në kufi t’Atdheut, por ferrave e shkurreve mbrenda Shqipnijet perballë të vllazenve të vet, tue luftue per shkas t’ambicjoneve të poshtme të do zyrtarve, që janë bâ “shqiptar” qyshëse kanë dalë rrogat àr e që kanë kênë, janë e kanë me kênë gjithmonë ekspresjoni i regresit e i barbarisë azjatike: pse ujku ndron qymen, por jo vesin: tuj marrë parasyshë, po thonë këto fakte, do të thonë edhe që Populli Shqiptar jo veç, se mund të jetojë, por se do të jetojë i Pamvarun. Gjallnija e shpirtit Shqiptar âsht veshkë e jo tha: e kanë veshkë mentalitetet e hueja, që, si bimë parasite në një landë, janë shartue në tê perdhuni; prandej, po mujtem na me i krekcue me kohë këto mentalitete t’hueja–këto gallica parasite t’shpirtit Shqiptar, pamvarsija, sovraniteti e jeta kombtare e Popullit Shqiptar janë të sigurueme pergjithmonë.

•Jemi kryekput një mendimit me Ju “Uratë”; por si thoni Ju, se mund të pastrohet psikja e popullit Shqiptar prej mentaliteteve të hueja, para se të na i pertrihet ndonjë rrezik jetës sonë kombtare e politike? E pvetem atëherë At Gjergj Fishtën, i cili na u pergjegjë këso dore:

At Fishta:- Mbas mendimit tem kishe me thânë, se puna ma e parë që do të bajnë Shqiptarët, per me pshtue kombin prej rrezikut, qi i kercnohet per shkak të ndryshimit të mentaliteteve âsht ky: mos me lanë të kenë dorë në Qeveri e n’adminstratë të gjithë ata Shqiptarë qi kanë kenë edukue mbas mentalitetit sidomos të Stambollit, t’Athinës e të Venedikut; pse, tue kenë këto tre qytete tri qendra të daluna mifshliz, këto s’kanë zotsinë t’a rrisin menden e nierit mbas ekzigjencave të kohve e të vendit, por vetem mbas andrravet të një lumnisë së kalueme: prandej kultura e këtyne qytetasve s’ká mujtë të formoj qytetas me ndijesi si e lypë nevoja e Atdheut, por kanë trajtue, individë të dhanun me mish e me shpirt mbas atyne popujsh, qi motit paten krijue këto tri kultura, aq sa me mrrijtë me u quejtë me emna të tyne e me lakmue me u bâ robt’ e tyne.”

Shenim F.Radovani: Dokumenti origjinal i perket vitit 1924.

Një gjendje e ngjashme me të sotmen (Tetor 2021.)

Melbourne, 21 Tetor 2021.

VRANINA, VENDI KU GJENDEN GJURMET E NJË “TROJE” SHQIPTARE…

October 20, 2021 by s p

Nga Ndue BACAJ

“Pamje e kullës së Vranines sot”

Hyrje

Per Vraninen nuk ka banor të Malesisë , Shqiperisë, Malit Zi e më gjërë që të mos kenë dëgjuar të pakten diçka historike e legjendare , me të cilen jemi krenuar e krenohemi… Edhe pse shpesh kjo trashigimi vërtitet në mes gojdhenave dhe shkrimeve… Me ketë “gjurmim” të vogel historik nuk marrë përsiper të bëj historinë absolute të “ishullit” së Vranines ,veçse mundohem të mbledhë e rendisë atë histori shumeshekullore që kemi pasur mundesi ta degjojmë e “takojmë” ndër trevat tona Etnike e politike , që fal Zotit kanë ruajtur kujtesen nga njeri brez në tjetrin , por edhe duke marrur në kosiderate ato çfar kanë shkruar ; albanolog , historian ,studiues ( e pse jo edhe shkrimtarë) të huaj e shqiptar…Si dhe duke medituar nga trashigimia “arkeologjike” dhe rrenojat që shohim sot në ketë vend, që per ne shqiptaret i ngjanë (në miniatur) një Troje të shekullit XIX, por me fatë disi më të mirë , pasi per ketë nuk kerkohen shekuj për të zbuluar vendodhjen , por “thjesht” kerkohet vemendje e kujtesë historike per të mos u harruar nga brezat që do të vijnë…

Sa e Vjeter është Vranina…

Per hershmerinë e Vranines si vendbanim i rendesishem qarkullojnë mjaft gojdhena të cilat tregojnë se ky “ishull” ka qenë i banuar të pakten që 2300 vite më parë. Trashigimitë gojore thonë se ketu ekzistonin DY tempuj ; ku njeri i kushtohej mbretereshes Ilire Teutes (dhe njihej me ketë emer) , ndersa tjetri quhej “Rrasa e Yllit Bardhë”. Tmpujt ndodheshin në dy kreshta të Vranines , dhe në çdo Pranverë banoret vendas (Iliret) festonin ardhjen e kesaj stine që “paralajmronte” ringjalljen e jetes , duke bërë kurbane… Keto rite siç dihet ishin thjeshtë Pagane. Një tjeter gojedhenë tregon se në majat e kreshtave ku ishin dy faltoret e sipercituara ngjiteshin jo vetem banorët e Vranines , por edhe të rrethinave e deri ata të Shkodres dhe festonin jo vetem ardhjen e Pranveres , por dhe të Veres , ku në keto festime kishin si simbol perveç ferlikut edhe Veren e Vranines që prodhohej nga rrushi që kultivohej në ishull ,dhe thuhej se ishte shumë i ëmbel. Banoret vendas ishin vendosur ketu shumë heret , sa nuk mbahej mend. Shtepiat e tyre ishin të ndertuara prej guri , por edhe prej druri…1. Keto gojdhena fitojnë dimensione të verteta historike edhe nga studiues e historian si Konstandin Jirecek , i cili ndër të tjera shkruante se : “Mbi ketë ishull janë Dy maja shkembi të larta 330 m , me një pamje të gjërë rreth e rrotull permbi Liqen e rrethsinë e tij…” 2. Ndersa studiuesi e albanologu Johan Georg von Hahn (në shek.XIX), thotë se : “ Vranina gjindet perpara grykes së Moraçes dhe vetem një kanal i ngushtë e ndan prej toket . Rrethi i saj është nja një orë e gjysem (me levizë në kembë ,N.B.). Gjysma Veriperendimore ka toka të mira , që prodhojnë nga 200 barrë miser në vit , pjesa e Jugut është mal dhe joprodhuese…”.3. Siç shihet keto dy autor tregojnë edhe lartesitë e kreshtave ku ishin vendosur tempujt , dhe token prodhuese , në të cilen kultivohej miser dhe dikur edhe hardhi e tjer..

Emri i “Ishullit”…deri tek Vranina e sotme

Në lashtesi (që në kohen Ilire) ky ishull quhej “Syni i Liqenit”. Emertimi mendohet se i pergjigjej plotesisht edhe pozicionit të rendesishem e strategjik që zinte ishulli. Këtu dimeroheshin blegtoria , perpunohej peshku i zënë , ku shquhej tharja e putarges . Nga ky vend behej gjuetia e shpendeve të ujrave e tjer. Gjithashtu ishulli ishte një vend i mrekullueshem vrojtimi , nga ku mund të kontrollohej levizja e varkave (apo anijeve të vogla të kohes), që qarkullonin nga Shkodra , Malesia e më gjërë…Pra ky ishull ishte një “SY” i vertet që shihte gjithshka levizte neper ujrat e Liqenit. Kur filloi zbritja e fiseve barbare në Ballkan (me siguri sllaveve nga Uralet gjatë shekujve VII-IX…), ky ishull thuhet se mori emrin “Syni i Gjakut”. Nga vetë emri kuptohet se ky ishull u la në gjak nga luftrat grabitqare të jabanxhijeve , madje kjo kohë gjaku e mjerimi nuk ishte vetem brenda ishullit “SY” , por edhe në rrethinat , që “Syri”- ishull i kishte parë dhe larë me lot gjaku… Sa vazhdoi ky emer mbi ketë ishull nuk dihet me saktesi , por studiuesi Ermanno Armao shkruan se : “…Ishulli i Vranines është i njohur që në shekullin e XIII…”.4. Harta është e shekullit XVII. Emrin apo toponimi Vraninë , thuhet se e ka marrur ishull dalngadal pas luftrave mbrojtese që zhvilluan vendalit shekull pas shekulli dhe masakrave që shkaktuan jabanxhinjet që luftonin per zotrimin e ketij vendi strategjik. Gjatë ketyre kohrave vriteshin shumë njerzë , duke e kthyer ketë ishull në një gijotin të perhershme ku shuheshin pa meshirë jetë njerzore. Si rezultat i kesaj historie ishulli filloj të thirrej “Vendi ky vriteshin Njerz”. Historia ndër shekuj bëri “bashkimin “ e fjaleve Vra – -Njerz , dhe nga ky bashkim dalngadal “lindi” emri apo toponimi VRANINË…, toponim që e kemi edhe sot në shekullin e XXI. Per hirë të vrtetes duhet thenë se ka edhe një gojedhenë e cila toponimin Vraninë e “spjegon” me pozicionin e vrojtimit të ishullit ,nga i cili vihej re gjithshka perreth , e per ketë mendohet se “fjalet” Vu – Re duke u bashkuar dalngadal kanë dhënë toponimin disi të sllavizuar Vraninë…

Gjurmë qytetrimi , zhvillimi e besimi në Vraninë

Si në shumicen e trojeve të banuara nga të paret tonë Iliret , edhe në Vraninë kishte të ndertuar një qender banimi e qytetrimi mjaft të zhvilluar per kohen, por që baticat e zbaticat e shekujve shpesh u treguan të pameshirshem per ketë qytetrim e zhvillim. Është interesant se edhe sot mund të gjinden gojedhena që thonë se në Vraninë kishin një rezidencë të perkoheshme edhe prinderit e perandorit Romak me origjinë Ilire, Valer Dioklecianit , i cili udhehoqi ketë perandori ne vitet 284-305, si dhe i nipit të tij Shen Kajit , që u bë Papë dhe ishte në krye të selisë së shenjte per trembedhjet vite. Kjo gojedhenë edhe sot mund të “gjejnë” mbeshtetje tek dy autore (në librat e tyre historik per Shqiperinë) : Se pari , Edvin Zhak i cili per perandorin Diokleciani shkruan ; se ishte me origjinë Ilire dhe kishte lindur në fshatin Dokleas në pellgun e Liqenit të Shkodres. 5. Së dyti , Zhan Klod Faveirial i cili thotë se Shen Kaji (apo Shen Gaji) ishte nipi i perandorit Diokleciani dhe qendroi në krye të fronit të Shen Pjetrit në vitet 283-296..6. Është interesant të cilsohet se albanologu Xhuzepe (Giuseppe) Valentini kur shkruan per Marshejin (dikur edhe qytet-kala) “nenvizon” se manastiri i Vranines ju është dhuruar kryeparëve të Marshenjit ; Ili Marsenit në vitin 1288 , dhe Gjergj (Georgius) Marsen-it në vitet 1322 – 1329…7. Ndonse per shekuj Vranina ka qenë edhe një qendër e banuar , në regjistrimin e kadastres dhe koncensioneve …(1416-1417) të perpiluar nga Venedikasit nuk ka asgjë të shenuar per numrin apo emrat e banoreve. Ndersa defteri i regjistrimit të sanxhakut të Shkodres i vitit 1485 (perpiluar nga Osmanet) na jep keto të dhena ; Fshati Vranina ,varet nga Zhabjaku , është timar i Hasan Marinit , dhe ka të regjistruar vetem emrat e dy kryefamiljareve (dy shtepiave) që jane : Gjuro i biri i Vukashit dhe Nika i biri i Dimitrit…8. Pra siç shihet edhe emrat e ketyre dy kryefamiljareve tingellojne si emra ortodoks – sllave , gjë që ka mundesi të jenë e vertet , pasi banoret autokton kristian (katolik) , pasi kishin luftuar gjatë me pushtuesit otoman , ose ishin vrarë , ose ishin detyruar të largohen nga vendbanimet e tyre per ti shpetuar valës së parë të egersisë së pushtuesit. Ndersa sllavet siç dihet jo vetem u nënshtruan “paqë” në ketë kohe ,por shpesh ishin bërë edhe aleat të pushtuesve osmanë…

Një studiues i njohur i dinastisë shqiptare të Balshajve , Xhuzepe Xhelcik (Giusepe Gelcich ) përpara më shumë se një shekulli do të shkruante se : “…Shqiptari i zgjuar nga natyra dhe i paisur me një shije të jashtezakonshme , i kishte stolisur qytetet e veta me monumente artistike shumë të çmuara ,të cilat u zevendesuan pa shenjë e pa nishan nga kulla ciklopike zetjane dhe nga ledhet mbrojtese venedikase , shto ketu edhe goditjen e pameshirë që i shkaktuan shpatat dhe zjarret perpise të çdo gjëje , që i shpartalluan ato qytete (apo qendra urbane të zhvilluara N.B.) fatkeqe , që keshtu heshten pergjithmon ….” .9. Është kjo aresyeja që edhe në ishullin e Vranines albanologet ,studiuesit e historianet konstatojne fare pakë monumente qytetrimi , zhvillimi e besimi Iliro-shqiptare… Konstandin Jireçek shkruan se mbi ishujt e Liqenit (Shkodres) kanë qenë pesë manastire të vogla… Më i madhi ishte manastiri i Shen Nikollit në ishull të Vranines… Manastiri ka qenë i paisur me dhuntira të shumta , si prej anës së Nemajevet ashtu edhe prej Balshajve e më vonë (1572) prej Skenderbeg Cernojeviqit. Një kohë të gjatë ka qenë i lidhur me manastirin serb të Shen Mehillit , dhe atë të Shen Gabrielit në Jeruzalem , të cilit ia kishte dhanë cari Stefan Dushani.. (atëhere kur ky despot kishte pushtuar trojet shqiptare si shumë troje të tjera të Ballkanit .N.B.). Po ky autor (Jireëek-u) shkruan se edhe në ishullin Moraçnik (afer Vranines) ka qenë një manastir i vogel i Shen Merisë-Nënë që ishte “pronë” e Balshes III…10. Ndersa Milan Shuflaj “tregon” se sikur mund të shihet prej shkresave , manastiri (mungadia) e Shënkollit të Vranines gjendej atje që në shekullin e XIII…11. Po ky autor në një studim tjeter të tij e “saktëson” se manastiri i Shenkollit ishte themeluar rreth vitit 1232 nga peshkopi i Zetës… i cili u braktis që në vitin 1843 , por që u ripertri në vitin 1886..12. Është interesant se ka gojdhena që thonë se në Vraninë ekzistonte manastiri apo kisha kushtuar të shenjëtores Marie , Nënës së Jezu Krishtit, dhe një Kala mjaft e hershme . Jireçeku kur shkruan per Vraninen nuk e permend ketë kala të hershme , por thotë se e ndertuan turqit mbas vitit 1843 , ndersa për manastirin e Zojes Shën Mri shkruan se gjindej në ishullin e afert Kom , dhe ndër muret e tija gjindej varri i Llesh Gjurasheviqit (Cernojeviq), kryekomandantit të despotit Stefan , me një mbishkrim. Më tej është Starceva Gorica ; një manastir dikur i njohur me një nga dorshkrimet e vjetra.Tash është krejt i shkretë. Ketu ka qënë varrosë Bozhidar Vukoviqi (1540) që shtypte libra kishet serbisht në Venedik. Në ishullin Beshka Gorica kanë qënë dy kisha ; një e Shen Gjergjit e tjetra e Shen Mërisë nanë. Ndër germadhat e kesaj të fundit gjindej varri i Lenes , bijes së princ- Lazarit serb , e cila ma parë ka qënë e shoqja e Gjergj Strazimir Balshes (shqiptare N.B.) e mbas tij e vojvodes madh të Bosnjes Sandal-it (1442)…13. Siç shihet ky autor shkruan edhe per ishuj të tjer me të vegjel të liqenit të Shkodres ,që natyrisht kishin lidhje , por edhe mvaresi nga ishulli i madh i Vranines…

Pershkrime me vlera gjeografike e historike

Studiuesi francez Hyacinthe Hecquard i cili ka qënë edhe konsull në Shkoder (në shekullin e XIX), kur pershkruan Ishullin e Vranines e lidhë atë me derdhjen e lumit të Moraçës ,dhe thotë se në atë kohë ndahet nga toka vetem prej një kanali të vogel ; ai dallohet që larg prej dy maleve majemprehta që ngrihen në pjesen jugore të tij. Në perendim të ketij ishulli ndodhet ishulli , apo me saktë shkembi i Lesandres…14. Ndersa Ermanno Armao shkruan : “…Nese niveli i liqenit do të kishte qënë më i ultë se i sotmi (vitit 1930..N.B.) Vranina do të kishte qënë asokohe e lidhur me fushen e Moraçes dhe nuk do të ishte ishull…”.15. Albanologu Milan Shuflaj në studimet e tija shkencore na “kujton” se ishulli i Vranines ka qënë edhe një vend strategjik ku mblidheshin perfaqesuesit e zonave perreth (shqiptare e fqinje ,malazez e më gjërë) , per të bërë aleanca e marrë vendime me interesë të perbashket . Një ndër keto momente historike është fiksuar në vitin 1455 kur perfaqesuesit e 51 fshatrave të Zetes së Siperme ( ateherë trevë e komunë me shumicë shqiptare ,por edhe me pak banor malazez, nënshkruan në ishullin e Vranines se bashkoheshin me Venedikasit me anë të një konvente per të luftuar kunder invazioneve Osmane që perbenin një rrezik të perhershem…16. Ndersa i Studiuesi i koheve tona Oliver Jens Schmitt, shkruan se takimi i vitit 1455 është bërë në muajin shtator në ishullin e Vranines (Vranjina…) të Liqenit të Shkodres në mes fiseve luftarake të Zetes së Eperme , nën udheheqjen e Stefan Cernojeviqit (aleat i prijesit legjendare të Arberisë , Gjergj Kastriotit Skenderbeu..N.B.). Perfaqesuesit e fiseve premtuan se do të marrin pjesë në luftimet në të gjithë Arberinë …17. Po ky autor thotë se marrveshja e Vranines ….e vitit 1455 mbeshtetej mbi patronazhin e kulluar dhe aleancen kunder Osmaneve.. 18. Studiuesi Georg Hahn ( shekulli XIX) tregon per ishullin e Lesendres që ishte shkemb dhe ndahej nga një kanal i ngushtë prej bregut perendimore të Vranines , që nuk është më shumë se 100 kembë i gjërë . Ishulli në fjalë është një milje e gjysem deti larg bregut malazez … Ishulli i Vranines ka qenë gjithmon i “Turqisë”, (domethenë i Shqiperisë , pasi në ato kohë ishim të pushtuar nga kjo perandori dhe identifikoheshim me emrin e ketij pushtuesi..N.B.). Edhe tokat e ishullit ishin të agallareve (shqiptar të Zhabjakut). Shkaku që Vranina u shkeput nga Turqia ( d.m.th. nga Shqiperia ) ka qënë ky: me 4 nentor 1832 tetë vranjot shkuan në Shkoder gjoja per të blerë krypë ,por ketu u kapen si spiun të malazezeve . Me urdher të vezirit të madh Reshit Pashes , që ateherë ndodhi në Shkoder u futen në burg . Njeri prej tyre shpetoi ,ndersa shtatë të tjeret u varen. Vranjotet kur e moren vesht ketë derguan një delegacion të Vladika dhe iu luten që ishullin e tyre ta pranonte brenda tokes malazeze. Lutja e tyre u pranua me gëzim dhe Vladika dergoi shpejt në ketë ishull një garnizon ushtaresh dhe Lesendren e siguroi duke ndertuar një kullë të fortë. Në ketë menyrë malazezet fituan sundimin mbi pjesen veriore të liqenit dhe u bënë të vetmit pronar të plloçave të mira të atjeshme…19. Është me vlera të theksohet se grabitja e ishullit shqiptar të Vranines që ishte edhe një pikë strategjike që kontrollonte edhe qarkullimin e tregtinë që zhvillohej nepermjet Liqenit të Shkodres (në mes dy brigjeve e me tej) , ka ndodhur pikrisht në vitin 1832 , kur edhe kishte rënë dinastia famemadhe shqiptare e Bushatlinjeve të Shkodres ,ndersa incidenti me banoret me besim ortodoks të Vranines ishte thjeshtë shkaku që inskenuan fqinjet tanë të vonë sllav, per të grabitur ketë “Sy” Magjik e Historik të liqenit të shqiptareve …Në dokumentet osmane gjindet një urdher i kryevezirit turko-osman i datës 10 prill 1839 i cili ndalon perkohësisht ndeshkimin e banorëve (raja) të ishullit të Vranines, të cilet prej vitesh ishin bashkuar me kryengritesit malazez. Ndeshkimi thuhet në urdher do të behet më vonë, meqense Vladika i Malit Zi pergatitej per luftë. Gjithashtu ndeshkimi thuhet se do të bëhet më vonë , pa zhurmë , me anë të një fisi që quhen malësor… Fisi malësor në fjalë është zotuar per një fillim të mirë…20. Në këtë urdhër nuk njoftohet emri i fisit malësor… Nën presionin e shqiptareve në vitin 1843 Osman Pasha vendosi me Çlirua ishullin nga pushtuesit malazez. Pasha urdheroi me zgjerua fortifikatat e Lesendros dhe me ndertua një kullë ….Vladika me shpenzime të medha transportoi disa topa të rendë deri në breg dhe me këto bombardoi fortifikatat e Lesendros , por pa as me të voglin sukses ,dhe sulmi i 300 malazezeve kundra Vranines u terhoq i detyruar prej garnizonit të shqiptareve që i shkaktuan humbje të medha armikut . Prej asaj kohe të dy ishujt (Vraninan e Lesendra ) u bënë pronë e Turqise (dmth ju rikthyen shqiptareve me 1843)…..Ndersa pjesa më e madhe e banoreve të vjeter të Vranines u kthye perseri në trojet e veta…21. Për fortifikimet e “reja” në ishull, Hekardi thotë se në vitin 1843 , Osman Pasha ndertoi edhe dy kulla në Vraninë dhe në Kramazur , që Hahni e shkruan në trajten Gurmeshur..22.

Vranina , ose pak nga historia e një Troje shqiptare të shekullit XIX…

Si çdo pllembë truall i Shqiperise Etnike ,edhe Vranina ka historinë e saj shumeshekullore të luftrave ,qendreses e shpesh mbijeteses. Por simboli më sinjifikativ që e bënë Vraninen ti ngjasoi (në miniatur) Trojes historike të më shumë se tridhjet shekujve më parë , është Lufta mbrojtese e qershorit të vitit 1862 kur trimat shqiptar , me në krye – kryetrimin Oso Kuka, bënë që një kullë baroti në Vraninë të gjëmoi më shumë se një kala , gjëma e të ciles u degjua jo vetem tek Krali malazez në Cetin , por deri në kryeqytetet e Europes Plakë… Lufta per mbrojtjen e Vranines kishte qënë e pabarabart , pasi shqiptaret jo vetem nuk perkraheshin në mbrojtje të teritoreve të tyre nga Stambolli (pushtues), por shpesh edhe pengoheshin , ndersa forcat pushtuese malazeze kishin një ndihme të pakursyer jo vetem nga “motra” Serbi , por edhe nga Europa plakë e veçanarisht nga dadoja e sllaveve , Rusia… Kur kësaj lufte të pabarabart i kishte ardhur fundi tragjik dhe forcat mbrojtese shqiptare po flijoheshin një e nga një , Oso Kuka me trimat që u printe vendosen të terheqin sa më shumë forca malazeze rreth kulles . Pikrisht kur u “mendua” se momenti kulmore kishte ardhur, dhe qindra ushtarë e oficerë malazez po “festonin” fitoren rreth kulles , Oso Kuka me miratimin e shokeve të tij trima (që kishin mbetur rreth 30 vetë) , vendosen me vdekë heroikisht , duke shlyer vehten disa herë. Per ketë i dhanë zjarr kullës së barotit e cila gjemoi nga një shperthim trondites që mbuloi me flakë e shtellunga tymit krejt ishullin ku gjeten vdekjen pa lavdi rreth 200 malazezve shoven , por edhe u flijuan me lavdi e nderë në shekuj rreth 30 deshmor shqiptar , heroizemi i të cileve edhe sot këndohet e kujtohet me krenari , duke bërë që edhe Vranina ti ngjasojne një Troje shqiptare të shekullit XIX…

Pas vitit 1945 kur në (ish) Jugosllavi dhe në Mal të Zi sunduan komunistet, Vraninen ata e kthyen në një burg të tmerrshëm per kundershtaret e tyre politik . Siç thuhet nga ky ferr i komunisteve jugosllav kishte shpetuar i gjallë vetem një i burgosur i cili kishte arritur të arratiset duke perdorur deren e burgut (prej dërrease), per të lundruar drejt tokes.. Më vonë kur Vranina e kishte humbur funksionin si burg muret e mbetura të kalasë apo kullës së “Oso Kukes” demtohen edhe nga një termet… Sot kulla e “Oso Kukes” është lënë në meshiren e “moteve” që dalngadal po e “rrafshojnë”.. Por megjithse sot Vranina është e ndarë me kufij nga Shqiperia “londineze”, ajo është e pandarë perjetsisht nga historia e Shqiperisë Etnike…

Referencat:

1.Keto gojdhena i gjejmë të shkruara edhe në romanin historik të Sulejman

Krasniqit me titull “Oso Kuka “,fq.22-23.

2.Konstantin Jirecek , Vezhgime Iliro-Shqiptare , fq.111.

3Johan Georg Hahn , Studime Shqiptare ,fq.161.

4.Ermanno Armao Vende, kisha , lumenj ,male e toponime të ndryshme të një harte të lashtë të Shqiperisë ,fq.179.

5.Edwin Zhak ; SHQIPTARET.. fq.151.

6. Zhan Klod Faveirial ; HISTORIA ,më e vjeter e Shqiperisë ,fq.90.

7.Giuseppe Valentini , Il Diritto Delle Comunnita…fq.311.

8.Defteri Sanxhakut Shkodres…fq.370- -371.

9.Giusepe Gelcich , Zeta dhe Dinastia e Balshajve ,fq.366.

10.Konstantin Jirecek ; Vezhgime Iliro-Shqiptare… ,fq.111.

11.Milan Shuflaj ,serbet e shqiptaret ,fq.220

12.Milan Shuflaj ,Situata të Kishës në Shqiperinë Paraturke ,fq.87-88 , perkthyer e perg. per botim Dr. phil. MA Edmond Malaj, botime franceskane ,Shkoder 2013.

13.Konstantin Jirecek,po aty..fq.111.

14.Historia dhe pershkrimi i Shqiperisë së Eperme ose i Gegerisë ,fq.95.

15.Ermanno Armao Vende ,kisha , lumenj , male e toponime të ndryshme të një harte të lashtë të Shqiperisë Veriore ,fq.179.

16.Milan Shuflaj ; Serbet e Shqiptaret..fq.154.

17.Oliver Jens Schmitt Arberia Venedike 1392-1479,fq.307.

18.Oliver Jens Schmitt , po aty…fq.497.

19.George Hahn ,Studime Shqiptare …fq.161-162.

20.Akademia e Shkencave të RPS të Shqiperisë , Instituti i Historisë, Kryengritjet popullore në vitet 30 të shek. XIX ,dok.261 ,fq.389 ,Tiranë 1978.

21.Goerg Hahn ..po aty .fq.162 .

22. Hyacinthe Hecquard ; Historia dhe Pershkrimi i Shqiperisë Eperme ose Gegerisë ,fq.96.