Archives for October 2021

POROSITË E KUVENDIT TË SHKUPIT, NJË REFLEKTIM PËR POLITIKËN SHQIPTARE

October 16, 2021 by s p

Nga Mehmet PRISHTINA/

Lëvizja Kombëtare Shqiptare në kapërcyll të shek.19 dhe shek.20, kishte intensifikuar betejat diplomatike dhe ushtarake për ruajtjen e tërësisë territoriale pas shpërbërjes së Perandorisë Osmane. Pasi që revolucioni xhonturk nuk solli lirinë e premtuar për shqiptarët dhe popujt tjerë të shtypur, përkundrazi forcoi Perandorinë Osmane, duke e centralizuar edhe më shumë pushtetin qëndror, lëvizja kombëtare në krye me Ismail Qemalin, Hasan Prishtinën, Luigj Gurakuqin, Bajram Currin, Dervish Himën, Çerçiz Topullin etj, gjatë viteve 1909-1911 organizuan kryengritje të armatosur gjithandej viseve etnike shqiptare të cilat patën epilog çlirimin e Shkupit më 12 gusht të vitit 1912. Më 19 gusht “Times “, raportonte se kryengritësit shqiptarë me 12.000 burra kishin çliruar Shkupin të enjten e kaluar… Nga Shkupi grupe kryengritësish marshuan drejt Tetovës, Kumanovës e Preshevës dhe i çliruan edhe këto qytete, duke liruar gjithashtu të burgosurit. Një grup kryengritësish u drejtua për në Veles. Udhëheqësit kryesorë të kryengritjes të cilët hynë në Shkup ishin, Hasan Prishtina, Bajram Curri, Isa Boletini, Idriz Seferi, Zefi i Vogël, dhe Bajram Daklani. Për rrjedhojë, kryengritja u përhap edhe ne viset e tjera të Kosovës dhe Shqipërisë. Qeveria osmane thuajse i pranoi pjesërisht 14 pikat autonomiste të parashtruara nga Hasan Prishtina, të mbështetura edhe nga Austro-Hungaria (propozimi i Vjenës i 13 gushtit), ndërsa Fuqitë e Mëdha kundërshtuan dhënien e autonomisë dhe caktimin e kufijve të Shqipërisë, sepse u druheshin shteteve ballkanike dhe interesave të tyre mbi territoret shqiptare, ndaj edhe qeveria osmane e quajti çështjen shqiptare problem të brendshëm të saj.
Platforma ideologjike e Kuvendit të Shkupit ishte përgatitur nga kolosi Hasan Prishtina, mirëpo pjesëmarrja e tij në këtë Kuvend ishte pamundësuar për shkak se ai bashkë me Said efendi Hoxhën burgosen në hyrje të Shkupit dhe dërgohet në burgun e Kalamegdanit. Kjo ishte edhe arsyeja se pse Hasan Prishtina nuk ishte i pranishëm edhe në Kuvendin e Vlorës gjatë shpalljes së Pavarësisë më 28 nëntor, 1912.

Rrethanat në të cilat u organizua Kuvendi i Shkupit, janë të ndërlidhura me ngjarje të bujshme të cilat sollën ndryshime radikale në skenën politike të Ballkanit. Zhvillimet në terrenet luftarake, ku Turqisë gjithnjë e më tepër po zbehej fuqia ushatrake e politike, sidomos pas fillimi të luftës italo-turke (në fund të shtatorit 1911), diktuan që harta e Ballkanit të pësojë ndryshime në favor të shteteve shoveniste fqinje dhe në dëm të territoreve shjqiptare. Për t’i parandaluar këto pasoja më 12 janar 1912 në Stamboll u mbajt një mbledhje e krerëve të lëvizjes kombëtare, ku u vendos që në katër vilajetet shqiptare të organizohet një kryengritje e përgjithshme. Aty u vendos që kryengritja të fillonte në Kosovë e pastaj të zgjerohet edhe në krahinat tjera të Shqipërisë. Hasan Prishtina u ngarkua, të organizonte kryengritjen e përgjithshme, fillimisht në Kosovë…, ndërsa Ismail Qemali të siguronte armë dhe përkrahjen diplomatike nga shtetet evropiane për këtë rrugë të nisur.

Kryengritja e përgjithshme shqiptare dhe lufta italo-turke (në Jemen…), i dhanë goditje të reja sundimit pesë shekullorë turk në Ballkan. Nga këto zhvillime, ndonëse gjatë verës së vitit 1912 perandoria turke, po i numëronte javët e fundit në Ballkan, në zgjidhjen e çështjes shqiptare do të inkuadrohen edhe fuqitë e mëdha. Austro-Hungaria, duke e kuptuar funksionin historik të Shqipërisë si digë para zgjerimit sllav, filloi t’i bëjë trysni Turqisë që të tregojë më tepër mirëkuptim për 14 kërkesat e parashtruara të shqiptarëve, që ishin bërthama e platfmormës ideologjike të Hasan Prishtinës. Konti austro-hungarez Berthold, (ministri i jashtëm) u propozoi Fuqive të Mëdha që të ndërmarrin masa për decentralizimin e Turqisë evropiane në aspektin etnik, ku do të përfshiheshin edhe katër vilajetet shqiptare, Vilajeti i Kosovës, i Shkodrës, i Manastirit dhe Vilajeti i Janinës. Këtë propozim e kundërshtoi fuqishëm Rusia, e cila me planet e saj ogurzeza, synonte që tërë Ballkanin ta bënte sllave-ortodokse dhe për fat të keq në këtë drejtim ajo kishte përkrahjen e Francës dhe të Anglisë. Për këtë çështje, reagoi edhe Porta e Lartë, e cila deklaroi se çështja shqiptare është “çështje e brendshme e Turqisë” dhe për të dëshmuar këtë gjë ,përfaqësuesit turq, ndryshuan rrënjësisht konkluzat e marrëveshjes të arritur me krerët shqiptar, më 18 gusht 1912 në Shkup.

Fatkeqësisht këto manovrime dhe marifetllëqe të autoriteteve turke i hapën rrugë formimit të aleancave të shteteve ballkanike (Serbisë, Malit të Zi, Bullgarisë dhe Greqisë) për pushtimin dhe coptimin e tokave shqiptare. Planet serbe për një “luftë kundër Turqisë”, kishin filluar me bisedat e fshehta me Bullgarinë. Diplomacia ruse në krye me carin Nikollajin e II, ishte shumë e interesuar që sa më parë të nënshkruhet aleanca luftarake në mes Bullgarisë e Serbisë, për ndarjen e Shqipërisë etnike. Kjo ishte edhe arsyeja që qarqet sunduese të Sofjes dhe Beogradit ua ndaluan krerëve bullgaro-maqedonas të Maqedonisë që të bashkpunojnë dhe të përkrahin kryengritjen e Përgjithshme Shqiptare të vitit 1912. Për rrjedhojë pas disa takimeve të shumta midis kryeministrit serb Milovanoviq dhe atij bullgar Geshov, me ndihmën e Rusisë, më 13 mars 1912, Serbia lidhi një aleancë të ashtuquajtur “Traktati miqësisë” me Bullgarinë, ku si synim parësor kishin kundërshtimin e formimit të çfarëdo shteti shqiptar në Ballkan dhe coptimin e tokave shqiptare. Një aneks sekret i këtij traktati parashikonte veprime eventuale të përbashkëta kundër Perandorisë Osmane, ku parashihej që Serbisë t´i takonte mbarë territori në veri të maleve të Sharrit. Krahas bisedimeve serbo-bullgare u zvilluan edhe bisedimet bullgaro-greke, të cilat përfunduan më 29 maj 1912 me nënshkrimin e një marrëveshjeje mbrojtëse në rast sulmi nga ana e Turqisë.

Pjesë e kësaj Aleance, pas bisedimeve të carit rus me Kral Nikollën, u bë edhe Mali i Zi. Këto shtete ortodokse të “aleancës…” përfundimisht ,në emër të luftës kundër “robërisë osmane” në tetor 1912 filuan Luftën e Parë Pallkanike për pushtimin dhe coptimin e tërsisë së tokave shqiptare.

Për ta alarmuar faktorin e brendshëm dhe të gjitha kancelaritë e fuqive të mëdha, për rrezikun që po i kanoset popullit shqiptar dhe trojeve etnike shqiptare nga qëllimet ekspansioniste të Aleancës Ballkanike, më 14 tetor 1912 në Shkup, në shtëpinë e atdhetarit Sali Gjuka, Komiteti “Shpëtimi” që në popull njihej si ”Komiteti i Shpëtimit Kombëtar” dhe organizata ”Shoqëria e Zezë për Shpëtim” mbajtën një Kuvend të jashtëzakonshëm. Në këtë kuvend, të kryesuar nga Nexhip Draga, morën pjesë: Mit´hat Frashëri, Sali Gjuka, Rexhep Mitrovica, Nexhip Draga, Bedri Pejani etj. Pasi u konkludua se ”Turqia po i numëronte ditët e fundit në Ballkan…” u morën këto vendime:

1. Me ia drejtue një proklamacion Fuqive të Mëdha;

2. Me formue një delegacion për mi shkëputë Malet e Shkodrës prej lidhnisë që patën ba me Malin e Zi (Malësia e Shkodrës ishte lidhur me Malin e Zi për luftë të përbashkët kundër forcave osmane në Shkodër).

3. Ky delegacion ka me pas edhe një kompetencë të plotë për t´u marrë vesh me krahinat e tjera të Shqipnisë për të shpëtue atë prej rrezikut të coptimit.”

Në zbatim të këtyre vendimeve, Kuvendi më 16 tetor 1912 në Shkup ia dorëzoi konsullatës austro-hungareze dhe gjermane një proklamatë, ku thuhet: ”…Serbia, Bullgaria, Greqia dhe Mali i Zi kanë shpallur luftë me qëllim të zgjerimit tokësorë ose për përhapjen e ndikimit politik, prandaj edhe ne shqiptarët po rrokim armët për të mbrojtur tokën tonë. Përveç kësaj vemë në dijeni Fuqitë e Mëdha se nuk do të njohim emërtime të tilla si ”Stara Serbija” (Serbia e vjetër”dhe “Epir”, ose forma politike dhe administrative të posaçme lidhur me disa pjesë përbërëse të atdheut tonë”. Ndërkohë edhe përfaqësuesve diplomatik rus, francez, anglez dhe atyre italianë u është dorëzuar një proklamatë me vulë të ”Shoqërisë së Zezë për Shpëtim”, në të cilën thuhet: ”Shqipnia i ka rrokur armët jo për me forcue dominacionin e Turqisë në Ballkan, por për me i dalë zot tanësisë tokësore e lirisë së Shqipnisë. Pra, qysh prej sodit po ju deklarojmë se sido që të jetë fati i armëve, shqiptarët nuk kanë me pranue për katër vilajete veç se një formë politike e një formë sundimi, dmth një formë të vetme qeverisjeje”. Pra, këto dokumente dëshmojnë qartë se në Kuvendin e Shkupit u vunë themelet e Pavarësisë së Shqipërisë, gjegjësisht u kalua nga kërkesa e autonimisë në kërkesën për pavarësi.

Kuvendi i Shkupit caktoi edhe një delegacion (Mit´hat Frashëri, Sali Gjuka, Rexhep Mitrovica dhe Bedri Pejani), i cili u ngarkua të përgatisë terenin për mbajtjen e një Kuvendi gjithëkombëtar që do të mbahej në Vlorë më 28 nëntor, 1918.

Kuvendi i Mbledhja e Shkupit arriti në përfundimin se Perandoria Osmane do ta humbiste luftën dhe vendosi t’u njoftonte Fuqive të Mëdha se populli shqiptar po i kapte armët jo për të forcuar sundimin e Turqisë në Ballkan, por për t’i dalë zot tërësisë tokësore e lirisë së Shqipërisë, që po rrezikohej nga Aleanca Ballkanike e shteteve shoveniste fqinje. Gazeta “Liri e Shqipërisë” shkruante se Kuvendi i Shkupit prodhoi vendime që të drejta dhe realiste, që u përgatitën në formë të një dokumenti që i u dorëzuan përfaqësuesve të fuqive të huaja në Shkup më 16 tetor.

Ndërkohë ushtritë e aleatëve ballkanikë brenda një kohe të shkurtër e shpartalluan ushtrinë turke në të gjitha frontet. Më 15 tetor filloi mësymja e trupave serbe në rajonin e Vranjës, ndërsa më 18 tetor u hodh në sulm gjithë ushtria prej 286 000 vetash, në drejtimin Nish-Manastir-Elbasan, Nish-Manastir-Selanik dhe Kurshunli-Prizren-Durrës. Forca të tjera sulmuan nga veriu, në drejtimin Rashkë-Mitrovicë-Pejë dhe Javor-Priepolje.

Turqia u gjend e papërgatitur për luftë dhe vendosi të formonte repartet e armatosura vullnetare shqiptare, që do të pajiseshin me armë nga depot e shtetit. Doli edhe një urdhër i ministrit të Luftës për t’u dërguar shqiptarëve 50 000 pushkë. Megjithatë nuk u dërgua asgjë, shqiptarët u lanë pa armë, në mëshirën e fatit. Qeveria xhonturke nuk qe në gjendje të përfitonte nga forca e madhe e shqiptarëve dhe nga gatishmëria për të mbrojtur atdheun e tyre.

Më 24 tetor ushtria turke u thye përfundimisht në Kumanovë. Pas pushtimit të Kumanovës, më 26 tetor forcat e Armatës së parë serbe pushtuan pa luftë Shkupin. Me pushtimin e Shkupit përfundoi faza e parë e Luftës Balkanike. Periudha e dytë ishte ajo e luftës për pushtimin e territoreve shqiptare në pjesën perëndimore të vilajetit të Kosovës, në vilajetet e Manastirit, të Shkodrës e të Janinës.

Sikurse shkruajnë gjeneralët turq, pjesëmarrës në këto beteja, shqiptarët luftuan me trimëri të madhe për të mbrojtur atdheun e vet, tokën amtare. Ata nuk e braktisën asnjëherë frontin dhe shpesh luftuan edhe pasi ushtria turke kishte braktisur vijën e luftës. Në Betejën e Kumanovës u vra gjithë efektivi i batalionit të ushtarëve të Gjilanit. Ndërsa numri i përgjithshëm i shqiptarëve, që u vranë në këtë betejë, arrin në 10 000 veta.

Shqiptarët, të braktisur nga ushtritë osmane, edhe pse luftuan kudo me trimëri, nuk qenë në gjendje të ndalnin sulmin e kombinuar të aleatëve ballkanikë, të përgatitur ushtarakisht prej dhjetëra vjetësh dhe të armatosur deri në dhëmbë. Në fillim të dhjetorit të vitit 1912 ushtritë serbo-malazeze kishin pushtuar pjesën më të madhe të Shqipërisë dhe arritën në jug deri në luginën e Shkumbinit, në vijën Durrës-Kavajë-Peqin-Elbasan-Pogradec-Strugë.

Ndërkohë edhe ushtria greke, pasi theu forcat turke në Thesali e në Epir, mori Selanikun, rrethoi Janinën, shtiu në dorë Sazanin dhe zbarkoi në Himarë, të cilën e pushtoi bashkë me disa fshatra përreth.

Shikuar nga kjo retrospektivë historike, rezulton që Kuvendi i Shkupit ishte kambana e fundit që po alarmonte opinionin ndërkombëtar mbi rrezikun që po iu kanosej trojeve shqiptare nga Aleanca e shteteve ballkanike. Por, ky Kuvend pati edhe një mesazh tjetër se Lëvizja jonë kombëtare, që pati ideolog Hasan Prishtinën, e kishte pikasur Shkupin si epiqendrën e shtetit të ri shqiptar që do të formohej pas dëbimit të Perandorisë Osmane. Mirëpo ky synim mbeti vetëm një ëndërr e parealizuar e krerëve shqiptarë, ndërkohë që Shkupi do të vazhdojë të frymojë shqip edhe në saje të ideve dhe perosive të Hasan Prishtinës, të cilat mund të përmblidhen në një nocion kuptimplot: HASANIZMI.

Prishtinë, 14 tetor, 2021

Thjeshtësia madhështote në krijimtarinë e Kristofor Mërkurit

October 16, 2021 by s p

(Poeti që tjerr ende dhëmbjen për Nënën)

Kristo Çipa/

Ku ta marr atë gur të bardhë shpirtëror që nxjerr lot dhëmbshurie për jetën dhe njerzit dhe që nuk ka marrë mbi faqen e tij natyrale asnjë shenjë të vetme të daltës majëhollë tl modernizmit? Ku ta gjejmë atë rrëfim ëngjëllor të pastër si ujët e gurrës për fatin dhe njeriun? Ku ta gjejmë forcën për të folur aq shumë e aq thellë për detin e Sarandësë dhe dallgët e shpirtit?- Lexoni vëllimin poetik të Kristofor. Mërkurit “ Puthja e fundit”. Ma dha “ vëllazërisht” në Pilur në një kohë të mbushur me rrëmujën turistike dhe zhurmërimin që bënin emigrantët me gurët e vendlindjes. E urova dhe e vura në raft për një kohë më të përshtatshme. Dhe vjeshta e mendimit erdhi e unë u poqa përsëri me “ Puthjen e fundit”. E lexova dhe e rilexova duke e parë fillimisht si një të panjohur dhe për herë të dytë si një të afërm shpirti që më bëri të qortoja veten pse e kisha aq larg vëmendjes kur ky është identiteti orgjinal i njerëzve të mi të gjakut dhe të penës. Është një vëllim që nuk të lodh me meditime por të kthjellon në mendime. Gjithëçka që lexon e kupton menjëherë dhe menjëherë e përthith. Në të gjithë vëllimin dhëmbja për ikjen e shpejtë të Nënës qysh pa gdhirë mirë dita e jetës është shoqëruese dhe të duket se shtëllunga e kësaj dhëmbjeje tiret hollë, bukur e ngadalë nga furka e muzës poetike pikuar nga vajtimet ligjëruese të gjyshes Fotinë. Nëse shpesh në krijimtarinë mijlravjeçare të popullit , Nëna ka ligjëruar me vaje, logatje e mërmërimë dhëmbjen e fëmijës së ikur parakohe, Kristofori me melodramën e tij jetësore i drejtohet Nënës:

Kush e lan, kush e veshi?

Kush i dha një palë shollë?

Se ata që shumë i deshi

Preheshin nl shën Kollë

Mjaftojnë ketëa katër vargje të thjeshta në madhështl por të dhëmbshura deri në palcë për të kuptuar honin e thellë të dhëmbjes për Nënën dhe fillin trashëgues të bonjakllëkut të asaj familjeje. Kristofori sa herë ka marrë penën në dorë i është çfaqur muzë, nëna e tij Nicë. Nëse Nica plakl e Kadaresë i hodhi tek këmbët eshtrat e kolonelit të zi, gjeneralit të ushtrisë së vdekur, Nica nënë e Kristoforit na shfaqet e veshur në rininë e saj e mbështjellur me mjegullën e bardhë dalë nga vesa e pikëllimit për të shkuar lart në qilimin e amanetit me profil kthyer nga meraku i përjetshëm Kristofori. Nga Nica e Kristoforit lexuesi mëson edhe toponomastikën e fshatit të orgjinës së saj Pilurit. Edhe pse në vëllim na përshkuhet Çentrali i vjetër dhe Saranda e dikurshme, Korami i Pilurit me rrugën e tij llahtarisht të rrezikshme përshkuhet aq realisht sikur të ketë shkuar vet me qindra herë. Por kjo kuptohet se ka shkuar Nëna Nicë në atë udhë dhe hapat e saj i dhëmbin në kraharor Kristoforit. Kambana e lisit madhor të kishës së shën Kollit aty ka qënë por tingulli i fundit rënë për Nënën Nicë është kumbimi i përmallshëm për Kristoforin. Në atë tingull ai mban peshë tallazet e jetës dhe bunacat e shpirtit dhe i transmeton aq thjeshtë e aq bukur sa duken se janlë darametet e tua që përshkruhen atje në vëllim. Nuk dua të zgjatem shumë me analizën e hollësishme të vëllimit se aty ka xhevaire sa të duash por edhe vërejtje mund të bësh me racionalitet por unë u mrekullova me thjeshtësinë madhështore të Kristofor Mërkurit dhe ngjizjen që ajo bën me poezidashësin sa që shumë vargje e strofa janë bërë si të mijat dhe mund të “ grinden” me këdo për autorsin e tyre Kristoforit i uroj suksese në penë dhe e uroj që tufën me borzilok e jargavanë të na i dhurojë ne pranverë e vjeshtë para dimrit të ashpër që ti kemi për zjarrin e shpirtit.

INSTITUCIONALIZIMI I GJUHËS SHQIPE NËPËRMJET KONGRESIT ARSIMOR TË LUSHNJES 15-29 GUSHT 1920

October 16, 2021 by s p

Prof. Dr. Etleva LALA/

Eötvös Loránd Tudományegyetem (Universiteti ELTE)

Programi i Albanologjisë, Budapest, Hungari

(PJESA E PARË)

Institucionalizimi i një gjuhe historikisht është bërë në dy mënyra kryesore: nëpërmjet fesë, dhe nëpërmjet politikës. Gjuha shqipe edhe pse është aq e vjetër sa edhe vetë populli shqiptar, nuk e pa dritën e institucionalizimit deri në gusht të vitit 1920, as nëpërmjet fesë, siç ndodhi në mesjetë me greqishten, latinishte, sllavishten, apo osmanishten dhe as nëpërmjet ndonjë formacioni politik, siç ishte rasti i hungarishtes, gjermanishtes, frengjishtes apo të gjitha gjuhët e tjera evropiane që u institucionalizuan gjuhën e tyre sapo u bënë mbretëri e të tjera, sapo u bënë shtete. Në këtë kontekst, Kongresi Arsimor i Lushnjes është po kaq i rëndësishëm sa edhe vetë 28 Nëntori 1912, sepse për herë të parë të gjithë shqiptarët lidheshin në mënyrë të detyrueshme me njëri-tjetrin me fjalën e shkruar në gjuhën e tyre.

Kongresi Arsimor i Lushnjës për fat të keq nuk është aq i njohur në historinë e Shqipërisë. Ai nuk përmendet fare në vëllimin III, të Historisë së Popullit Shqiptar të botuar në vitin 2007 nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë që mbulon Periudhën e Pavarësisë nga 28 nëntor 1912 deri më 7 prill 1939,[1] edhe pse në vitin 1990, me rastin e 70-vjetorit të mbajtjes së këtij Kongresi u organizua një sesion shkencor, kumtesat e të cilit sot ruhen në dosjen 366[2] të AQSH.[3] Kongresi Arsimor i Lushnjës nuk e meriton një heshtje të tillë, sepse ai është jo vetëm gjuhësisht kongresi më i rëndësishëm për shtrirjen masive të gjuhës shqipe në të gjithë Shqipërinë e madje përtej asaj politike duke zhdukur analfabetizmin që ekzistonte deri në atë kohë, por edhe politikisht, sepse për herë të parë në historinë e shqiptarëve, rrjeti arsimor do të shtrihej në mënyrë të detyrueshme në të gjithë trojet shqiptare, gjë që ishte një sipërmarrje madhore, po të mbahet parasysh që duhej ngritur dhe duhej mirëmbajtur një ngrehinë gjigante shkollash, arsimtarësh, materialesh didaktike e gjithçka tjetër që ka lidhje me arsimimin e që ne sot e marrim për të mirëqenë.

Kongresi Arsimor i Lushnjes ishte ai që për herë të parë bëri që çdo fëmijë shqiptar pa përjashtim të ishte i detyruar të kryente shkollën fillore (3 vjet në fshatra dhe 5 vjet në qytete). Për herë të parë në historinë e shqiptarëve, të gjitha shkollat do të kishin jo vetëm të njëjtat libra shkollorë, për të cilat 219 terma të përbashkëta për gjuhën, aritmetikën dhe gjeometrinë u vendosën po në ato ditë të Kongresit, por edhe të njëjtën mënyrë administrimi (orare, dëshmi shkollore, amza, regjistra të përditshëm dhe të përjavshëm).

Kongresi i Lushnjës që zhvilloi punimet në janar të vitit 1920, nga ku doli qeveria kombëtare me kryeministër Sulejman Delvinën është sigurisht mjaft i njohur. Ishte ky kongres që caktoi si ministër të arsimit Sotir Pecin, një njëri me mjaft eksperiencë në arsim dhe vizionar.[4] Më 26 korrik 1920, Sotir Peci i shkruajti Këshillit të Ministrave: “Duke pasur nevojë që të njësojmë programet e metodën për të gjitha shkollat e Shqipërisë, të cilat kanë vepruar deri me sot të ndara (sipas ish-zonave të pushtimit), kemi menduar të formojmë një komision teknik, në të cilin do të marrin pjesë fuqitë më të mira arsimore prej të gjitha viseve. Ky komision të mblidhet në Lushnjë, si vend historik”.[5]

Edhe në këtë kontekst është interesant fakti që zv. Prefekti i Beratit, Mahmut Sula i dërgon një telegram Ministrisë së Punëve të Brendshme më 25 gusht 1920 ku shkruan: “Po lajmëroheni se në lushne bahet nji kongres paratogjik nga mbledhja e të cillët si prefektura ashtu dhe zyra arrësimit nuk kanë njoftim.”[6] Duke qenë se historia nuk të fal, injoranca e zyrtarëve jovizionarë del në pah jo vetëm nga mungesa e informacionit për aktivitetin më të rëndësishëm të jetës së tij, e madje të një kombi të tërë, por edhe nga mënyra sesi e përdor ai vetë gjuhën: ‘lushne’ është shkruar me shkronjë të vogël, ‘paratogjik’ duhet të ishte ‘pedagogjik’, ‘arrësimi’ nuk duhej ngatërruar me arrat, por të shkruhej ‘ar(ë)sim’.

Qeveria dhe Ministria e Arsimit kishte ngarkuar nënperfektin Hiqmet B. Delvina dhe kryetarin e Bashkisë së Lushnjës, Besim Nurin, që ta organizonin Kongresin Arsimor në bazë të përvojës së shtatë muajve më parë, që kishte qenë një sukses pa as më të voglin hije dyshimi. Pritej pra që të vazhdohej po me të njejtën frymë dhe organizim. Komisioni i Kongresit përbëhej nga kryepleqtë e nënprefekturave për të realizuar me sukses vazhdimësinë e punës së kongresit politik të janarit dhe të gjithë ndjenin përgjegjësinë që kishte ky aktivitet për të ardhmen e shqiptarëve në të gjitha trojet, gjë që e tregon edhe harta gjeografike e delegateve që morën pjesë në këtë kongres: Prishtina, Prizreni, Gjakova,Shën Mitër Korona, [Arbëreshet e Italisë], Zara, [Koraci] Shkodra (Gaspër Mikeli, Ndue Paluca, Kolë Margjini, e Ismail Anamali), Peshkopia, Tirana (Jozef Fekeçi), Durrësi, Elbasani (Aleksandër Xhuvani, A. Gashi), Pogradeci (Mihal Bellkameni), Korça (Aleko Kondili e Dhimitër Mborja), Permeti, Gjirokastra (Thoma Papapano, Ilia Dilo e Petref Pogoni), Saranda, Himara, Vlora, Fieri dhe Lushnja.[7]

Pritja e delegatëve (misive) ishte modeste, por e mirorganizuar, me civilë, ushtarakë dhe mësues të vendosur në të dyja anët e nënprefekturës dhe e shoqëruar me ato pak vegla muzikore, e me lule e flamuj letre në duart e nxënësve të shkollës plotore e asaj femërore, duke i dhënë kongresit solemnitetin e një ngjarjeje simbolikisht të rëndësishme shtetërore dhe kombëtare. Edhe pse modeste, kjo pritje i ka të gjitha elementet simbolike të një aktiviteti solemn, gjë që tregon se pavarësisht mundësive reale, organizatorët i kushtonin rëndësi çdo detaji simbolik shtetëror.

Në lidhje me simbolikën dhe solemnitetin ritual, mua më tërhoqi vëmendjen edhe fakti që Kol Margjini nxorri një leter të Ministrisë së Arsimit edhe sipas porosisë që kishte pasur ia dorëzoi delegatit më të moshuar Aleko Kandilit, i cili e hapi letrën dhe ia dorëzoi përsëri Kolë Margjinit që ta lexonte. Respekti ndaj më të moshuarit te shqiptarët është jo vetëm në traditën gojore, por dokumentohet në formë të shkruar që në shek. XIV në Statutet e Drishtit. Letra u lexua, pra, para Kongresit Pedagogjik dhe më pas për rëndësinë e Arsimit për Shqiperinë folën Gaspër Mikeli, Aleko Kandili, e Dhimitër Mborja me fjalë të tilla si “një popull pa arsim s’mund të rrojë e s’ka të drejtë të rrojë.”

Hiqmet B. Delvina (nënprefekti) dhe Besim Nuri (kryetari i Bashkisë) bënë hapjen e Kongresit duke falendëruar pjesëmarrësit si dhe duke theksuar rëndësinë e këtij aktiviteti për shqiptarët, por sigurisht që ata të pavetëdijshëm për gjithë ndikimin që ky kongres do të kishte më vonë në identitetin shqiptar, që tani po vendosej mbi dokumente të shkruara e jo më mbi traditën gojore siç kishte ndodhur deri në atë kohë. “Shkronjat i shkatërruan piramidat” kishte shkruar Viktor Hugo një shekull më parë, , kështu që përqafimi i shkronjave ishte bërë tashmë misioni kryesor i shqiptarëve të shekullit XX, që t’u mbijetonin influencës së kulturave të shkruara dhe agresive të fqinjëve.

Duke kuptuar rolin e jashtëzakonshëm që duhet të luante në luftën me penë që duhet të bënin shqiptarët, Ministria e Arsimit kishte përcaktuar si detyra kryesore të Kongresit Arsimor (pedagogjik) të Lushnjës pikat e mëposhtme:

Hartimi i programit sintetik për shkolla fillore e qytetse
Zhvillimi i programit analitik të daem javë në javë për shkolla fillore 4 e 5 klasëshe e për shkolla fillore 3 klasëshe të katundit.
Vendim për botimin e tekstave shkollorë si librave të këndimit, gramatikave e numeratoreve.
Caktim i njij gjuhe të përbashkët, mbas të cillës do t’u shkrueshin prej tashi të gjith librat shkollorë.
Bisedim e vendim për botimin e e njij të përkohëshmes pedagogjike.
Caktim e herorve shkollorë, i rregjistrave të përditshëm e të përjavshëm, i amzave, dishmive shkollore e i të tjerave librave zyrtare, qi do të mbajë drejtorija e secillës shkollë.
Dishire e paravûme të Kongresit çkâ i përket sidomos çâshtjes së përmirsimit t’organizimit të shkollave.[8]

Krahas delegatëve të ftuar në kongres ishin edhe disa mësues lushnjarë, midis të cilëve: Ikonom Kozma Dhima, Elmaz Boce, Anastas Laska, Naun Prifti (Doko), Theodhor dhe Aleks Rista, Roza Kakarriqi si dhe organizatorët Jani Minga dhe Tefik Zoto.

“Mbassi muer fund festimi i të çilunit të Kongresit, në mbledhjet e përditshme qi u mbajtën për gjiih ditë prej orëve 9-12 para dreke e 3-6 mbas dreke, u zbatuen këto pika të programit që po i rreshtojmë këtu poshtë:

U caktuen fjalëskajet mâ me randsí e mâ të nevojshme të secilles landë mësimi.
U hartuen programat sintetik të shkollave fillore e qytetse.
U zhvilluen programat analitik të daem javë në javë të shkollave fillore 4 e 5 klasëshe të qytetit e 3 klasëshe të katundit.
U vendue qi botimi i librave shkollorë e i të përkohëshmes pedagogjike t’i ngarkohet Komisis letrare i sâ mâ parë do t’u mëkambte në gjí të Ministrís s’Arësimit.
Tekstat shkollorë, qi do të hyshin në përdorim ndër shkolla fillore, do t’ishin këto: Libri I, II, III, IV e V i këndimit – Libri I, II, III, IV e V i numerntores – Libri i gramatikës do të hítë në përdorim çë prej klasës së dytë, tue pasë secilla ka nji libër në vedi e tue përmbajtë secilli vetëm landën qi paravên programi i secilles klasë.
Çë prej klasës III e përpjetë u vendue qi t’u përdorote në secillën klasë edhe ka nji libër Dheshkrojet, Historijet, e nji libër Historijet e Ditunijet të natyrës tue përmbajtë secilli vetëm aq landë sa parashkruen programi i secillës klasë.
Si gjuhë letrare, mbas të cillës do t’u shkrueshin librat shkollorë, u muer për themel djalekti i Elbasanit me disa permirsime tue i ruejt do ndryshime typike, qi u përkasin formavet etymologjike të fjalëvet të rujtuna mâ mirë në djalektin tosknisht e në disa ndërdialekte gegenishte.
U vendue qi libri I i këndimit të jetë i shkruem thjeshtë gegnisht o thjeshtë tosknisht; libri i II të jetë i përziem me copa leximi në djalektin gegnisht e tosknisht e librat e këndimit për klasët të tjera t’u hartoshin vetëm në gjuhë letrare tue e marrë për themel dialektin e Elbasanit.
Deri sa mos t’ishin botuem librat qi u përmendën sypri u dâ, qi shkollat t’i përdoroshin ata libra qi kishin pasë përndore deri më sot.[9]
U shkruen mostrat e herorve, dishmimeve shkollore, amzave, registrave të përditshme e të përjavshëm e u vendue qi çë do shkollë të përdori: 1. Nji Regjistër Amzë – 2. Nji Regjistër të përditshëm për ç’do klasë – 3. Nji Regjistër të përjavshëm për ç’do klasë – 4. Nji Inventar veglash e orëndish shkollore – 5. Nji Inventar për bibliotekë – 6. Nji Protokoll konferencash e – 7. Nji Libër kronikash, ku do të shkruhet çdo ngjarje a punë e madhe a e vogël qi lidhet me shkollën, sikurse edhe historia e sajë e shkrueme shkurtas.
U vendue qi nxânësve të shkollave fillore t’u ipen në vijim të vjetit shkolluer nota bimestrale e nxanësve të shkollave qytetse, normale etr. Nota semestrale si në sjellje ashtû edhe në cenë e në përparim.
U dá, qi prej klasës III fillore e përpjetë, t’u mësote edhe nji gjuhë e dytë, të cillën kishte për t’a caktuem Ministrija e Arësimit.
U vendue qi orët e besimit t’i caltoj secilla Inshpektori në marrëveshtje me të parët e besimit.
Si të kremte fetare e kombtare ndër të cillat do të mbaheshin shtyllat u caktuen:
Për Katolikët:
Dita e parë e vjetit (Motmoti i ri) – 2. Dita 6 e Kallëndorit (Ujt e bekuem) – 3. Dita 19 Marc (Shën Jozefi) – 4. Dita 25 Marc (Zoja e lajmueme) – 5. Dita 29 Qershuer (Shën Pjetri e Pali) – 6. Dita 15 Gusht (Të ngjitunit e Zojës në qiell) – 7. Dita 8 Shtatuer (Të lemit e Zojës) – 8. Dita 1 Nanduer (Të gjithë Shêjtnat) – 9. Dita 8 Dhetuer (Zoja e papërlyeme) – 10 Krishtnellat 4 ditë (24-27 Dhetuer). – 11. Pashkët 6 ditë – 12. Dita e Shelbuemit – 13. E hanja e Rrshajvet – 14. Korpi i Krishtit – 15. Dita e kishës së vendit (po qe zakon).
Për Myslimanët:
Kurban Bajrami 5 ditë. – 2 Ramazan Bajrami 3 ditë. – 3. Mevludi 1 ditë. – 4. Nata e Gajipit nji ditë. – 5. Nata Mirazhid 1 ditë. – 6. Nata e Beretit 1 ditë. 7. Nata e Kadrit 1 ditë. – 8. Nata e Nevruzit 1 ditë.

Në kohë të Ramazanit u dá, qi mësimet të bahen 3 orë në ditë tue i mësuem vetëm landët mâ të nevojshmet. Caktimi i kohës s’orëvet i u la në dorë t’inshpektorit e të mësuesavet. Dy ditë para Ramazan Bajramit u dá qi mos të bahet mësim.

Për Orthodoksët: (mbas Kalendarit Julian).
Dita e parë e vjetit (Shën Vasili.) – 2. Dita 6 7 Kallënduer Shën Joan Pagëzori – 3. Dita e tre irarkvet (30 Kallënduer). – 4. Dita 2 Fruer (Ipapandi) – 5. Dita 25 Marc (Evangjelizmo). – 4. Dita 6 Mâj (Shën Gjergji). – 7. Dita 21 Maj (Konstantini e Helena). – 3. Dita 8 Shtatuer (Lindja e Shën Mrís) – 9. Dita 14 Shtatuer (Shën Kryqi) – 10. Dita 26 Tetuer (Shën Mitri.). – 11.[10] Dita 8 Nanduer (Shën Mëhilli) – 12. Dita e 21 Nanduer (Isodhia) – 13. Dita 6 Dhetuer (Shën Kolli) – 14. Krishtnellat 4 ditë (24-27 Dhetuer) – 15. Pashkët 6 ditë – 16. Dita e Shelbuemit – 17. E hanja e Rrshajvet – 18. Dita e kishës së vendit (po qe zakon).
Si të kremte kombtare u njofën:

Dita e flamurit (28 Nanduer) – e Dita e fronit (7 Marc).

Ndër shkolla, kû jânë të përfaqësuem nxânëst e të dy besimeve (të krishtenë e mysliman) më nji numër të njinjishëm a po gadi të njinjishëm atëherë të gjitha të kremtet e naltpërmunduna (myslimane katolike apo orthodokse) u vendue qi të mbahen si të kremte të përgjithëshme d.m.th. prej të gjith shkollës.
Ndër shkolla, ku nxânëst e njanit apo tjetrit besim jânë të përfaqësuem me nji numër mâ të vogël, atëherë të kremtet e atij besimi, qi âsht, i përfaqësuem me numër të vogël u da qi të mbahen vetëm prej nxënësvet t’atij besimi, por jo prej të gjith shkollës.
Nder shkolla të ndjekuna vetëm prej nxânësh myslimanë u vêndue qi të gjitha të premtet të jenë ditë pushimi e përveç kësaj’ edhe nji ditë (apo dy gjysma ditësh mbasdreke) tjetër e javës e cilla mund të caktohet mbas nevojës së vêndit.
Për shkolla të ndjekuna vetëm prej nxânësh të krishtênë u caktue në vend të premtes e diellja si ditë pushimi.
Nder shkolla të ndjekuna përpjestisht si prej nxânësh myslimanë si prej të krishtênësh u vêndue qi të mbahet e premtja e e diellja si ditë pushimi, por jo ndo nji ditë tjetr e javës.
U vêndue qi shkollat të mbyllen më 30 Qershuer e të hapen më 10 shtatuer tue vijuem nënshkrimet deri më 14, prej së cillës ditë do të filloj mësimi regullisht në të gjitha shkollat.
U caktue qi Drejtorit e Arësimit të deritashme të shuhen, tue qenë se punën e Drejtorive t’Arësimit mund t’a kryjshin lehtas inshpektorat, qi do të jenë në çdo qândër.
U vêndue qi shkollat fillore, të cillat s’kanë së pakut 40 nxânës qi ndjekin shkollën rregullisht, të mbyllen. Nji përveçní u bâ vetëm për shkolla propagande a politike, të cillat edhe me mâ pakë nëxanës mund të vijojshin në veprimin e vet, porse në këto shkolla të veproshin mësojës mjaftë të zotët e jo çfaredo.
U da qi se i cilli qark të ketë nji numër të mjaftë mësuesash êndësa (ambulantë), qi të mësojnë fëmit e atyne katundeve, qi janë pá shkollë.
Ata mësuesa qi nëpër të mbyllunit e shkollave do të jesin pá punë nga të cillët mund të pritet nji dobí u vêndue qi të ndjekin nji kurs të shpejtë në Normale të kryeqytetit, e cilla në fillim të këtij vjeti kolluer duhet të çilet.
U vêndue qi përveç kësaj të çilet nji internat në Korçë, nji në Gjinokastër, nji në Berat, nji n’Elbasan, nji në Tiranë e nji në[11] Shkodër. Në këto internate do të mirren fëmij mentarë shtëpijash së ndershme në qarqe të qyteteve të naltpërmendun, qi s’kanë rasën të ndjekin nji shkollë të rregullshme në vênd të vet. Nga numri i nxânësvet, qi ndjekin internatët, do të zgjidhen ata qi do të bâhen mësuesa edhe nëpunës tjerë të shtetit, kush tue ndjekun shkollat e mjesme të vêndit, kush tue u derguem në shkolla të përjashtme.
U da qi rroga e mësuesavet të jét e kategorizueme mâ mirë se ajo e nëpunësave ttjerë të shtetit.
U vêndue, qi ç’në ketë vjetë të themelohet një fond e nji ligjë pensionesh për mësojës.
Së pakut nji herë në vjetë u dá qi të bâhet nji mbledhje inshpektorash në kryeqytet, kû do të rrahen e të përfliten çashtjet aktuale të degës arësimore.
U vêndue qi së pakut njiherë në vjetë të bâhet në secillin qark ndën kryesí t’inshpektorit të vendit nji mbledhje e përgjithëshme e mësuesavet t’atij qarku, kû do të rrahen e do të përfliten nevojët e çashtjet arësimore të qarkut. Mbas kësaj mbledhje do të bâhet në kryeqytet mbledhja e inshpektoravet.
U dà qi në çdo Inshpektorí të jét nji këshillë arësimore e qarkut e në çdo vend, ku ka shkollë, nji këshillë shkollore e vêndit. E para do të jét e përbâme prej prefektit (ndënprefektit) ase zâvendsit të tij, kryetarit e dy këshilltarve të bashkís, inshpektorit e prej priftit apo hoxhës së vêndit. E dyta do të jetë e përbâme prej mâ të vjefshmit drejtuer të ndo nji shkollës së vendit, prej priftit a hoxhës a prej dy myftarve të vêndit.
U vendue qi të gjitha shkollat private të veprojnë mbas programit të shkollave qi i mbanë shteti e të jenë ndën kontroll e inshpektim t’Inshpektoris s’Arësimit.
U da qi mësuesat të klasifikohen nder këto kategorina: 1. Profesora qi kanë mbarue universitetin, – 2. Mësuesa qi kanë mbarue nji normale t’Europës, – 2. Mësuesa qi kanë mbarue nji gjimnaz të plotë bashkë me nji kurs pedagogjik, – 4. Mësuesa qi kanë mbarue nji shkollë qytetse e nji kurs të shpejtë të Normales, – 7. Mësuesa qi kanë mbarue nji shkollë fillore e nji kurs të shpejtë të Normales.
Për mësuesat e të gjith këtyne kategorinave u vendue qi të merrën para sŷsh aftësija e vjetët e sherbimit qi ka se i cilli.

(PJESA E PARË)

[1]Nëvëllimin e tretëtëHistorisësëPopullitShqiptartëbotuarngaAkademia e ShkencavetëShqipërisënëvitin 2007, KongresiArsimoriLushnjësnukpërmendet fare. Shih Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Historia e PopullitShqiptar, vëll. III (Periudha e Pavarësisë 28 nëntor 1912-7 prill 1939), (Tiranë: BotimetToena, 2007).

[2]ArkiviQendrorShtetëror, Tiranë. Fondi: KomitetiEkzekutiviRrehtittëLushnjës. SkesioniiArsimit. Dosnja: 366, viti 1990. “Referate, mbipërvjetorin e zhvillimittëKongresitArsimornëLushnjënëvitin 1920,” f. 1-16.

[3]Gjejrastintefalëmnderojpublikishtarkivistinpranë AQSH, zotin Myrteza Sharra, për gatishmërinë e treguar për të na ofruar dokumentat e kërkuara pranë AQSH, duke na i vënë në dispozicion ato brenda një kohe rekorde.

[4]Sotir Pecin ishte diplomuar për matematikë dhe fizikë në Athinë dhe që kishte marrë pjesë në Kongresin e Manastirit, në Normalen e Elbasanit, në Komisinë Letrare të Shkodrës dhe që ishte me një kulturë të gjërë pedagogjike, didaktike e sidomos metodike. Ai kishte hartuar edhe tekste shkollore si p.sh. Viti premtar i gramatikës (Kl. III dhe IV fillore), Shkencat natyrore, si dhe programe e plane mësimore të shkollave shqipe që ekzistonin. Sotir Peci ishte pra një personalitet i gjithanshëm. Ai synonte organizimin kombëtar dhe të njësuar të arsimit në të gjitha trojet shqiptare, që ishte një ndër problemet themelore të kohës, të cilit qeveria e Lushnjës iu qas me shumë guxim që në janar të vitit 1920.

[5]K[olë] M[argjini]. “Kongresi Pedagogjik i Lushnjës, 15 gusht 1920” in Shkolla e Re, Organ i Mësuesavet. E drejton: Gaspër Mikeli. Drejtuer i Shkollës Qytetëse të Shkodrës, vëll. I, nr. 1-2 (Shtypshkronja e së Papërlyemes: Kallnduer-Fruer, 1921): 22-26.

[6]AQSH, Ministria e Punëve të Brendshme, Fondi 152, viti 1920, dosje 36, f. 1.

[7]Falenderojmë zotin Engjëll Zerdelia për vënien në dispozion të shumë prej këtyre informacioneve dhe burimeve për t’u thelluar akoma më shumë në kërkime shkencore rreth këtij kongresi kaq të rëndësishëm. Zoti Engjell Zerdelia është njëri ndër studiuesit që ka dhënë kontribut të vyer shkencor duke botuar një monografi dhe disa studime për Kongresin Arsimor të Lushnjes të gushtit 1920. Titujt kryesor të këtij studiuesi janë: Engjëll Zerdelia, Kongresi arsimor i Lushnjes. Tiranë: Morava, 2012; i njëjti, “Rëndësia e Kongresit Arsimor të Lushnjës: [gusht 1920]”. Shekulli, Nr. 3059 (Tiranë, 17 gusht 2010): 14; i njëjti, “Zëri i tyre jehon përjtësisht në zemrat shqiptare: [Kongresi i Lushnjes, gusht 1920].” Telegraf: e përdyjavshme e Federatës Sindikale e PTT. Nr. 194 (18 gusht, 2010): 18; i njëjti, “Kongresi Arsimor i Lushnjes (95 – vjetori, 15-29 gusht 1920: [Kongresi i Lushnjes, gusht 1920].” Telegraf: e përdyjavshme e Federatës Sindikale e PTT. Nr. 199 (Tiranë, 19 gusht, 2015): 17.

[8]Margjini, Shkolla e Re, f. 22.

[9]Shkolla e Re, f. 23.

[10]Shkolla e Re, f. 25.

[11]Shkolla e Re, f. 26.

METAMORFOZA E NEGOCIATAVE DHE KREDIBILITETI I BE

October 16, 2021 by s p

KASTRIOT ALIAJ/

Interesat kombëtare si një konteks evropian, kanë qënë dhe mbeten prioritare për ne shqiptarët, për t’u ndierë si pjestarë të këtij komuniteti ëndërr. Por e vërteta është se kjo ëndër që nuk po bëhet realitet,ka marrë trajtat e thënies qesëndisëse të popullit me litarin; “tërhiq e mos e këput”. Ky event që përbën aksionin më të rëndësishëm politik për Shqipërinë, mbeti në serialin e takimeve me premtime pa asnjë vendim definitiv. Ky vedim tepër konspirativ dhe i pa dakordësuar,nga komisjoni për zgjerimin e BE, ka mbetur si litari i pa këputur në sirtarët e burokracisë evropiane. Por më shumë se sa ne shqiptrët që po rropatemi në pritje,ë shtë kredibiliteti i BE që vazhdon në pikiatë, përballë vëndeve që aspirojnë për t’u bërë pjesë e saj. Një vendim pozitiv do të promovonte të gjitha përpjekjet që janë bërë në peridhën dialog, si dhe në linjën shumëpalëshe të proceseve, sidomos pas Samitit të Selanikut në vitin 2003. Megjithse është një proces kompleks e mjaftë delikat, në kushtet kur jo vetëm rajoni por e gjithë bota, është gjunjëzuar nga pandemia dhe së fundi edhe nga kriza energjitike,që ndikon drejtë përdrejtë në gjëndjen social-ekonomike të qytetarëve. Hapja e negociatave do të ishte një ogur i mirë për shqiptarët. Kjo situatë që po rëndohet edhe nga mos marrja e një vendimi pozitiv, po shpërdoron besimin e qytetarëve të Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut,të cilët me të drejtë shprehen se janë kapërcyer kufijtë e arsyes. Politika dhe analistët e këtij problemi, mendojnë se shërimi përfundimtar i këtij rajoni problematik,të mbetur pas dyerve të BE, do të vijë me hapjen e negociatave për integrim, duke u dhënë fund mbetjeve konfliktuale në shekuj, ku shëmbulli më i keq këto ditët e fundit,janë demostrimi i alergjive politike në veri të Kosovës. Përpjekjet e BE për të vendosur ura bashkëpunimi dhe heqjen dorë nga provokimet, nuk kanë qënë të përgjegjëshme dhe efikase,për sigurinë dhe kultivimin e paqes në rajon. Historikisht përpjekjet e para për të vendosur ura bashkëpunimi,midis shteteve të Ballkanit,u bënë me përfundimin e Luftës së Parë Botërore. Ky bashkëpunim përbënte një risi historike në marrdhëniet ndërkombëtare, për vetë natyrën e përplasjeve etnike të lindura shekuj më parë. Inisiatore pë rrolin negociues në atë peridhë, kur në Evropë kishte lindur një kulturë e re mardhëniesh u bë Anglia. Themi një kulturë e re sepse në këtë gjysëm shekulli,bota u nda në dy kampe, me doktrina e sisteme politike të kundërta. Anglia së bashku me SHBA, përbënin kështjellën e demokracisë në botë, prandaj dhe rroli i tyre ishte determinues në përplasjet e dy sistemeve,kapitalist dhe atj socialist të lindur së fundi në Rusi. Por Anglia këtë rrol e mori për interesat e saj, për të ruajtur ekujlibrat dhe statu-quonë e vendosur përkohësisht në Evropë,nga vendimet e konferencës së Versajës. Anglia e kënaqur nga c’ka kishte arritur në këtë konferencë, për të shmangur një konflikt të ri, arriti të zbusë marrdheniet franko-gjermane nëpërmjet paktit të Lokamos të vitit 1925, që garantonte paprekshmërinë e kufijve të tyre. Po përse Londra sa ishte pjesë e BE dhe të tjerët, nuk arritën që pas një shekulli të ndërmerrnin një tjetër “Lokamos”, për të normalizuar marrdhëniet Ballkanike? Sepse nuk u kanë interesuar politika të tilla,kështu që ky rajon edhe sot pas një shekulli, nuk është cliruar nga produktet negative të konferencave ndërkombëtare dhe pasojat e trashëgimisë së dhunëshme të Kongrsit të Berlinit 1978, të konferencës së Londrës (1912-13), si dhe të sistemit të Versajës më 1919. Dalja e Londrës nga BE, konfirmoj plotësisht qëndrimin konformist të trashëguar si Mbretëri e Bashkuar, se ajo nuk ka qënë kurrë për forcimin e unionit, por as edhe për zgjidhjen e konflikteve në Ballkan, por vetëm e lidhur gjithnjë me interesat e saj. BE si një organizëm kompleks vlerash, që premtoj parajsën për evropianët,me një sipërmarrje detyrash të jashtëzakonëshme, nuk arriti të krijoj komoditetin e duhur për qytetarët evropianë, si dhe të krijoj një komunitet model me diversitete nga rajonet e tjera të botës. Faktorët që kanë ndikuar dhe po e vënë në pikpyetje qëndresën e këtij komuniteti, përvec atyre me karakter global, janë edhe turbolencat e brëndëshme. Ndër to mungesa e dakordësisë për vendimarrje të përbashkeëta, në dobi të solidaritetit,të pranimeve të reja, që me qëndrimet skeptike e burokratike, kanë krijuar një ndikim negativ tek vëndet që aspirojnë për t’u antarësuar. Eshtë tepër shqetësues fakti që brënda komunitetit, në disa shtete me peshë janë shfaqur grupe ekstremiste të të dy krahëve, me simbole neofashiste, ku së fundi u shfaqën edhe në Itali, duke përfituar nga protestat; “No Grin Pass”. Në këtë front të përbashkët që kërkon vëmëndje, jo vetëm brënda BE por edhe jashtë saj, nuk mund të mos jenë edhe shqiptarët. Në se dikush nuk i njeh virtytet e tyre, duhet medoemos të na njohë si qënie mendimi dhe vlerash, që gjatë gjithë epokave historike,në cdo konflikt shqiptarët kanë përdorur arsyen dhe zgjidhjen me tru e jo me bajonetë, sic kanë vepruar fqinjët tanë kundër nesh. Prandaj antarët e këtij komuniteti dhe sidomos skeptikët, duhet të binden se në se ka një popull në Ballkan, që nuk duhet të ketë frikë nga e kaluara e vet, ky është populli shqiptar që fatkeqësisht ky komunitet e ka lënë gjithnjë pas derës. Shqiptarët mendojnë se antarësimi i tyre në këtë komunitet vlerash,përbën një nga politikat më të rëndësishme për ta, sepse do t’u ndryshojë rrjedhën e jetës. Kështu ata nuk do të ndihen të braktisur por të mbështetur fuqishëm, duke ndryshuar veten dhe tjetërsuar historikisht Shqipërinë. Duke ndryshuar veten dhe Shqipërinë, ata do të bëhen garant edhe për komunitetin,ashtu sic thotë një thënie proverbiale e popullit tonë; “që shqiptari kur jep fjalën ther djalin”. Ata mendojne se antarësimi do të ndikojë në industrializimin e vëndit të shkatërruar nga doktrinat e papërgjegjeshme qeverisëse, si dhe në agroturizëm, në gjallërimin e biznesit, në mos braktisjen e vëndit, në arsimmin e fëmijve në universitetet më prestigjoze të Evropës etj. E për të gjitha këto kërkohet ndërgjegjësim, përkushtim, bashkëpunim të të gjithë faktorëve, sidomos të partive politike, që të lënë mënjanë divergjencat e “luftës” pozicionale nëpër llogore, për t’u përkushtuar interesave kombëtare, që Shqipëria të bëjë përpara, e të mos mbetet tek ura e Qabesë.

KEQ-QEVERISJA E FINANCAVE TE INSTITUCIONEVE NE PESE DIMENSIONE

October 15, 2021 by s p

Zef Preçi/

Shkak per kete koment ishte nje status i shkruar nga nje juriste e respektuar, njohese shume e mire e funksionimit te administrates publike ne vite dhe problemeve te vjetra e te reja ne qeverisjen financiare te institucioneve te ndryshme qendrore dhe lokale. Se pari, nuk jane vetem detyrimet per konsumin energjise elektrike qe nuk shlyhen rregullisht nga institucionet sipas faturimit perkates ne kohe reale, por jane edhe mjaft detyrime te tjera qe po i permendim ketu me poshte. Pavaresisht kesaj, per te mbuluar keq-administrimin e shperndarjes se energjise dhe mospagimin e saj rregullisht edhe nga institucionet e shtetit, nuk eshte cudi qe mbas pak javesh qe enti perkates rregullator nen “kujdesin” e qeverise te vendose rritjen e cmimit. Kuptohet qe kjo rritje shkon direkt te konsumatori fundor i cdo malli dhe sherbimi duke bere keshtu “nul” betimet dhe sterbimet e per mbrojtjen e e te pambojtshmes – nivelit te jeteses se familjeve shqiptare…Se dyti, jane tendera te panumert te kryer nje pjese e mire e tyre vetem formalisht (ne letra) pa patur fondet perkatese, qe krijojne fatura te pashlyera per periudhat e ardhshme dhe ne nivel kombetar vleresohen ne disa qindra milione Euro te tilla (borxh i fshehur). Ne kete menyre jo vetem shlyhen detyrimet e fushates se fundit, por edhe pergatitet terreni apo fidanishtja per kryetare bashkie, deputete, e ndoshta edhe oligarke te rinj per mandatet e ardhshme qeverisese…Se treti, e njejta gje ndodh edhe me detyrimet per likujdimin e faturave te perdorimit te ujit ndaj ujesjellesve. Pavaresisht kesaj, per te mbuluar keq-administrimin e shperndarjes se ujit dhe mospagimin e tij rregullisht edhe nga institucionet e shtetit, nuk eshte cudi qe mbas pak javesh enti perkates rregullator nen “kujdesin” e qeverise te vendose rritjen e cmimit. Kuptohet qe edhe kjo rritje shkon te konsumatori fundor – familjet shqiptare, kesaj radhe direkt…Se katerti, e njejta gje edhe me detyrimet ndaj sigurimeve shoqerore. Jane me dhjetra mijera punonjes te cilet per vite me radhe dikush edhe prej pese apo dhjete vjetesh qe kane marre pagen e punes, por qe vitet e punes nuk ju njihen per efekt pensioni per shkak te ketij menaxhimi skandaloz te institucioneve publike qendrore dhe vendore. Parate e sigurimeve shoqerore kane shkuar ne destinacion te tjera “me emergjente” psh per tendera…Se pesti, jane nje numer i madh detyrimesh ligjore financiare te vendosura nga gjykatat kryesisht per punonjes te larguar padrejtesisht nga puna gjate 15 viteve te fundit a me heret, te cilet sorollaten nga nje zyre permbarimi privat te tjetra sepse insitucionet refuzojne te respektojne vendimet e formes se prere te gjykatave te dhena sipas ligjit. Kjo sjellje arrogante ndaj ligjeve e titullareve te institucioneve perkatese lidhet me interesa te ngushta korruptive te tyre dhe nuk eshte as me shume dhe as me pak se sa nje shembull i paster i korrupsionit politik, Nderkaq, po aq pergjegjese jane edhe Agjencia e Prokurimit Publik qe nuk bllokon kryerjen e tenderave pa patur ne dispozicion burimet perkatese financiare, ndersa pergjegjesi kryesor padyshim qe eshte Ministria e Financave, perkatesisht thesari i shtetit qe nuk duhet te lejoje kryerjen e pagesave ne kushte te tilla…