Archives for October 2021

CODEX BERATINUS 1 Φ 043 – NJËRI NDËR SHTATË DORËSHKRIMET MË TË VJETRA TË BOTËS RUHET NË SHQIPËRI

October 14, 2021 by s p

Ilustrimi 1a – Faqe te doreshkrimit origjinal te Kodikut Beratinus

Ilustrimi 2 – Kapaku i Kodikut te Beratit nga shek. VI

Ilustrimi 3 – Faqe te Kodikut Beratinus pas restaurimit – maket

Ilustrimi 4 – Kodiku i Purpurt i Beratit i ashtuqujaturi Kodiku i Aleksiudhit shek IX

Ilustrimi 5 – Kodiku i X i Vlores nga shek. XI

Ilustrimi 6 – Miniature e ungjilltarit Luka, nga shek XII

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Tradita e shkrimeve të shenjta në Shqipëri është njëra ndër më të lashtat dhe shkon krahas me traditën e vendeve të tjera evropiane, në të gjithë hapësirën e krishterimit të hershëm. I kësaj kohe, pra i shkrimeve më të hershme ungjillore biblike është edhe dorëshkrimi origjinal i Kodikut të Purpurt të Beratit, i shkruar më së voni në shekullin VI, i cili për fat të mirë ndodhet në Shqipëri dhe ruhet në Arkivin Qendror Shtetëror, në Tiranë. Që nga koha e paleokrishtërimit, popujt me traditë dhe zhvillim kulturor siç ishin latinët, helenët, iliro-shqiptarët dhe hebrenjtë kanë një privilegj mjaft të madh, sepse te ata u ruajtën të shkruara ose të përshkruara këto vepra të rralla me rëndësi dhe vlera të paçmuara jo vetëm për këta popuj, por edhe për gjithë kulturën botërore në përgjithësi.

Kodikët e Shqipërisë janë përmendore të kulturës dhe qytetërimit të krishterë dhe mbajnë vulën e hapësirës biblike-ekumenike ku kanë jetuar shqiptarët dhe të parët e tyre. Ato janë burim krenarie për bibliologët, për njohësit e shkrimeve të shenjta e për kishën, por edhe objekt studimi për etno-psikologjinë, për gjuhën dhe teknikën e shkrimit, për kaligrafinë, për artet e zbatuara figurative dhe për ikonografinë. Kodikët janë enciklopedi të vërteta të mendimit të krishterë. (Sh. Sinani-M. Ahmeti, 2003).

Deri me sot, me sa na është njohur ne, një katalogizim të plotë të të gjithë kodikëve ekzistues në Shqipëri nuk ka, edhepse për ta “ndonjëher” shkruhet e flitet, por ende pritet një katalog i kompletuar për gjithë këto thesare me vlera të paçmuara, për të cilat duhet të krenohemi që janë krijuar (kopjuar-shkruar) dhe ruajtur në trojet tona. Megjithatë, ekziston një katalogizim i pjesshëm, vetëm për ata kodikë të cilët ruhen në Arkivin Qendror Shtetëror të Tiranës, dhe më saktë, vetëm për një pjesë të atyre që ruhen në këtë arkiv, sepse edhe këtu nuk janë të katalogizuar dhe inventarizuar të gjithë kodikët ekzistues. Këtë katalog e ka përgatitur për dorëshkrimet ungjillore Theofan Popa në vitet ’80 të shekullit të kaluar. Në „Katalogun e kodikëve mesjetarë të Shqipërisë“, që u përgatit nga Theofan Popa, përshkruhen 100 kodikë, të cilët u bashkuan në një fond, që mori numrin referues të fondit ”488”, (Ky fond u krijua n vitin 1980). Në këtë fond më vonë u bashkuan edhe 17 fragmente kodikësh. [Duhet të theksojmë se ekzistojnë edhe disa përpjekje për katalogizime të pjesëshme nga studiues të huaj, si p.sh. ai i botuar më 1968 nga Johannes Koder-Erich Trapp, me titull: “Katalogun e dorëshkrimeve greqisht në Arkivin Shtetëror të Shqipërisë në Tiranë,” R. L. Mullen, “Dorëshkrimet biblike që gjenden në AQSH…” etj]. Megjithatë një numër i madh kodikësh, ndoshta po kaq kodikë ose edhe më shumë, janë të shpërndarë nëpër fonde të ndryshme dhe nuk gjenden në këtë fond, por janë në koleksione të dokumenteve të institucioneve të tjera kishtare, si të ipeshkëvisë së Shkodrës, Mitropolisë së Gjirokastrës (Drinopolit), Manastirit të shën Gjon Vladimirit, manastirit të Adrenicës, etj. Është e vërtetë se kodikë ka edhe në fonde personale, p.sh. si ai i Ilo Mitkë Qafëzezit, etj. Gjithashtu një numër mjaft i madh kodikësh origjinalë ruhen edhe në Muzeun e Artit Mesjetar në Korçë, Bibliotekën Kombëtare, Tiranë, por edhe në kisha e manastire të vendit, si dhe në biblioteka familjare, për të cilët as sot e kësaj dite nuk ekziston një kataog apo edhe regjistër i thjeshtë i tyre, qoftë për vendndodhje të saktë apo edhe një përshkrim fizik dhe përmbajtësor. Pjesa dërrmuese e këtyre kodikëve, në mënyrë të vazhdueshme i është eskponuar rrezikut të zhdukjes, dëmtimit apo shitjes së tyre të pagjurmë në vende të ndryshme të botës. Për zhdukje të tilla mund të flitet edhe në kalaurën, kur psh. A. Aleksudhi na jep përshkrime për kodikë që kanë ekzistuar në kohën e tij, ose P. Batiffoli, e ata më vonë janë zhdukur pa gjurmë, janë shkatërruar nga zjarri, janë shitur ose janë djegur e dëmtuar nga pasojat e luftërave të ndryshme etj. Historia e shkrimit të shenjët, veçanërisht e paleokrishtërimit dhe atij mesjetar do të ishte krejt ndryshe sikur të gjindej kodiku i ashtuquajtur i Gjirokastrës nga shek. I, për të cilin P. Battifol shkruan “U njoftova se në kishën e Gjirokastrës kishte një Ungjill nga shekulli i parë [I-rë]. Më ka munguar besimi për të udhëtuar deri në Gjirokastër për të njohur dhe shikuar një relikt kaq të çmuar.” Natyrisht, janë shumë faktorë tjerë që kanë ndikuar në zhdukjen e këtyre vlerave të rralla, por nuk duhet përjashtuar edhe faktorin njeri, dhe në shekullin e kaluar edhe socializmin!

Ndër të tjerë për Kodikun Beratinus kanë shkruar studiues shqiptarë e të huaj si Aleks Buda, Aleksander Meksi, Anthim Aleksudhi, Apollon Baçe, C. R. Gregory, Dhorka Dhamo, Bruce Rigdon, Edoardo Crisci, Erich Trapp, Francesco D’Aiuto, Gazmend Muka, Gazmend Shpuza, Guglielmo Cavallo, Ilo M. Qafëzezi, Johannes Koder, Kaliopi Naska, Kosta Naçi, Kurt Aland, Llambrini Mitrushi, Liliana Bërxholli, Ludovico Duchesne, Moikom Zeqo, Musa Ahmeti, Namik Resuli, Pierre Batiffol, Roderic R. Mullen, Shaban Sinani, Theofan Popa, Walter de Gruyter, etj. por kur dihet rëndësia dhe vlera e këtyre dorëshkrimve, atëherë ky numër autorësh është i vogël dhe trajtesat e tyre të pamjaftueshme për të bërë një paraqitje reprezantive të të gjithë kodikëve apo të çdonjërit syresh veç e veç, siç është rasti me vendet tjera, ku ruhen kodikë, por në numër shumë më të vogël se te ne, të shoqëruara me studime, monografi dhe shkrime të tjera ndër ta edhe popullarizuese shumë më të shumta. Me dëshirën më të mirë, ne pohojmë se pos Pierre Batiffol-it, asnjë studim i derisotshëm, përsa ju takon kodikëve më të lashtë, atyre me vlera të rralla botërore, Beratinus-1 dhe Beratinus-2 (Anthimi), nuk kemi një qasje profesionale, një studim komplet, një transliterim dhe transkirpitim të tërsishëm! Në fakt, as P. Batiffol-i nuk ka bërë një transliterim dhe transkriptim komplet të asnjërit prej dorëshkrimeve që ka pasur në dorë. Ndërsa, nuk mungojnë shkrimet – sinteza – të cilat janë më shumë popullarizuese se sa shkencore-profesionale, bile edhe nga autorë shqiptarë. Një krahasim i vogël për ilsutrim: në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit, siç është tashmë e njohur ruhet dorëshkrimi i kodikut Vaticana B, për të cilin janë shhkruar me dhjetra monografi, janë bërë analiza, studime dhe hulumtime nga më të ndryshmet, transkriptim dhe transliterim komplet, përkthim në disa gjuhë dhe pos kësaj është bërë edhe shtypja anastatiko-fototipike e tërë kodikut, e cila mund të blihet nga kushdo, për katërmijë e pesqind euro! Po, çfarë është bërë për thesaret tona me vlera ndërkombëtare në këtë drejtim? Me sa është e njohur deri mes sot, pos ndonjë botimi të rrallë të ndonjë fotografie, të një apo disa faqeve apo ndonjë miniature, vinjete ose portreti, nuk është botuar asgjë. Më e keqja është se sipas zhvillimeve në AQSH, në të ardhmen e afërt as që pritet dhe është e mundur të ndërmerren projekte kaq serioze, me rëndësi ndërkombëtare.

Kodikët origjinalë në pergamenë dhe në letër që ruhen në AQSH nga shek. VI-XV

Me këtë rast ne jemi përqëndruar vetëm në kodikët e katalogizuar nga shekujt VI-XV që ruhen pranë AQSH, Tiranë. Gjatë kësaj periudhe kohore, nëse përjashtojmë shekujt VII dhe VIII për të cilët nuk na janë ruajtur dëshmi të shkruara të kodikëve, por është e sigurtë se ka vazhduar tradita e shkrimeve të shenjta, kemi gjithsej 65 kodikë origjinalë, nga të cilët 40 janë të shkruar në pergamenë dhe 35 në letër. Vendndodhja e tyre [signatura] nuk është gjithmonë e saktë kronologjikisht, për shkak se kodikët janë rregjistruar me numër përkatës rendor, në momentin e hyrjes në Arkivin Qendror Shtetëror. Ata kodikë që kanë ardhur me vonë, edhe pse janë më të hershëm në kohë, kanë marrë numrin rendor të radhës, pra nuk është bërë një riregjistrim i ri, p.sh. Kodiku i Korçës nga shek. XIII, është regjistruar me numrin rendor 93; Kodiku i Shkodrës nga viti 1341, është regjistruar me numrin rendor 83; Kodiku i Beratit nga shek. XIV është regjistruar me numrin rendor 89, etj.

Në AQSH, Tiranë, në bazë të katalogut të përgatitur nga Th. Popa, sipas shekujve kemi këta kodikë: nga shek. VI, 1 kodik: Beratinus–1; nga shek. IX, 2 kodikë: Codex Aureus Anthimi e Kodiku i 3 i Beratit; nga shek. X, 1 kodik: Kodiku 4 i Beratit, që për nga përmbajtja është katërungjillor; nga shek. XI, 5 kodikë: Kodiku 5, i Vlorës, dhe Kodikët nr. 6, 7, 8 dhe 9 të Beratit, që për nga përmbatja janë të gjithë perikope ungjijsh; nga shek. XII, 7 kodikë: Kodiku 10 i Vlorës dhe Kodikët e 11, 12, 14, 18, 20, 21 të Beratit, të cilat për nga përmbajtja janë, perikope, ungjilli sipas Gjonit, hagjiografi, psallmet e Davidit, jetë shenjtësh e martirësh, perikope ungjijsh, etj; në shek. XIII, 9 kodikë: Kodikët e 13, 15, 16, 19, 22, 23, 24, 25, dhe Kodiku 93 i Korçës, që për nga përmbajta janë: katërungjill, perikope ungjijsh, oktoih dhe antologji patrologjike; në shek. XIV, 30 kodikë: Kodikët e 17, 26, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 39, 39, 40, 41, 42, 43, 45, 47, 85, 88, 89, të Beratit, dhe Kodiku 79 i Gjirokastrës, Kodiku 81 i Përmetit, Kodiku 83 i Shkodrës dhe Kodiku 92 i Korçës, që për nga përmbajtja janë: veprat e apostujve, katërungjillorë, martirologji, jetë shenjëtorësh dhe martirësh, patrologji, perikope ungjijsh, hagjiografi, interpretime dhe komente morale sipas frymës së Dhjatës së Re, çështje të murgjve, minej i vjeshtës, minej i marsit, pendikostar, letërsi patrologjike, omilie, fjalime të komentuara dhe shpjeguara nga Dhjata e Re, psalltir, kalendar dhe antologji muzikore, etj; në shek. XV, 16 kodikë: Kodikët 44, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 62, 75, 76, dhe Kodiku 78 i Gjirokastrës të Beratit, që për nga përmbajtja janë: minej i dhjetorit, vepra të Grigorit të Nisit, psalltir i Davidit, mësime të Efraim Sirianit, kanone, poezi fetare, triod, lutjesore kreshmësh, tipikon, radhë shërbesash, ungjill, omilie, libër shërbesash, etj.

Praktika ndërkombëtare për identifikimin e kodikëve me ndajshtesë

dhe numër të veçantë

Është praktikë ndërkombëtare që kodikët më të njohur botërisht, që ruhen në dorëshkrime origjinale shënjohen në bibliografinë e letërsisë ungjillore botërore (por edhe asaj vendore) me ndajshtesë alfabetike identifikuese për secilin veç e veç, psh. kodiku Petropolitanus N 022, (ruhet në Muzeun Bizantin, Athinë); kodiku Synopensis O 023, (ruhet në Bibliotekën Kombëtare, Paris); kodiku Vaticana B, (ruhet në Bibliotekën Apostolike, Vatikan); kodiku Purpureus Rossanensis Σ, 042, (ruhet në Muzeun e ipeshkvisë së Rossanos, Itali); kodiku Beratinus-1, Φ 043, (ruhet në Arkivin Qendror Shtetëror, Tiranë); kodiku 565, Grek-53, (ruhet në Bibliotekën e Petersburgut); kodiku 1143, Beratinus-2, (ruhet në AQSH, Tiranë); kodiku Vindobonensis l-46, (ruhet në Bibliotekën Kombëtare Qendrore, Napoli), etj. Kodikët e tjerë të mëvonshëm në kohë, shënjohen në bibliografitë ndërkombëtare vetëm me numra përkatës, pa pasur privilegjin të kenë ndajshtesën alfabetike.

Codex Beratinus-1, Φ − 043

Dorëshkrimi origjinal në pergamen i Kodikut të Beratit u shkrua në një kohë kur lënda ungjillore dhe biblike ende nuk ishte e kanonizuar dhe e përfunduar. Ai përmban dy ungjij: atë sipas Mateut dhe sipas Markut, të cilët kanë disa shmangie nga tekstet e sotme standarte [zyrtare] Biblike. Këto shmangie janë me mjaft interes për studiues dhe teologë të krijimtarisë ungjillore. Kapaku i Kodikut është metalik, i praruar në argjent dhe i zbukuruar me figura biblike, ndërsa teksti është në greqishte të vjetër. Kodiku është i tëri në pergamen, me ngjyrë të purpurtë, ku është e theksuar më shumë ngjyra e kuqe, e cila sot është mjaft e zverdhur nga koha. I tëri është i shkruar me grafema argjendi të tretur, por ka edhe disa fjalë që janë të shkruara me flori, veçohetn të gjitha inicialet. Grafemat janë kapitale të tipit të përzier, kuadrat dhe të gjitha fjalët në rresht janë të shkruara ngjitasi, pra nuk ka ndarje në mes të fjalëve në fjali, gjë që ishte praktikë e kohës dhe sot, e vështirson shumë punën e paleografëve të cilët fillimisht duhet të merren me strukturimin e fjalisë, duke lexuar fjalët, pastaj duke u marrë me karakteristikat dhe elementet tjera të dorëshrkimet, të cilat janë mjaftë të vështira dhe tepër komplekse. Inicialet janë të dekoruara me elemente shumë të bukura dhe praruara në flori. Dimensionet e dorëshkrimit janë 31.4 x 26.8 cm. Për herë të parë, ky dorëshkrim për botën shkencore dhe intelektuale përendet nga ipeshkvi i Beratit, Anthimus Alexoudes në vitin 1868, për të vazhduar pastaj në vitin 1881, nga studiuesi belg L. Duchesne, më 1886 nga Pierre Batiffol, ndërsa nga shqiptarët i pari që ka shkruar për këtë dorëshkrim është Ilo Mitkë Qafëzezi më 1938, e dhënë kjo më së e mjaftueshme për kujdesin që ne kemi treguar për këtë kryevepër të letërsis ungjillore-biblike në shkallë botërore.

Në vazhdim sjellim përshkrimin që i bën dorëshkrimit të kodikut P. Batiffol-i në vepër e tij: “Les manuscrits grecs de Bérat d’Albaine et le Codex Purpureus Φ” para 122 vjetësh: “Dorëshkrimi numëron 190 fletë të papaginuara, të cilat kanë qenë të lidhura fort, por si duket libërlidhësi i ri, ato gabimisht i ka prerë, në vend që t’iu linte këndet e lira dhe të paprera. Fletët të cilat në brendi kanë qenë të dëmtuara, ishin të përforcuara me një shirit të bardhë letre; vetëm një fletë e kemi të lirë, e kjo është ajo me nr. 69. Fletët të cilat kanë qenë të dëmtuara horizontalisht apo vertikalisht, janë qepur me kujdes; përveç fletëve: 74, 115 dhe 134 që kanë mbetur në dy pjesë. Gjashtë faqet e para janë shumë të dëmtuara, shkronjat janë të oksiduara, ngjyra e purpurtë është zverdhur fare, për të mos thënë se është zhdukur; por, që nga fleta 7, dorëshkrimi është në gjendje të shkëlqyer, pos fletëve 75-78, të cilat janë të dëmtuara rëndë. Ungjilli i shën Mateut mbaron në kolonën e dytë të fletës 112^r; fleta 112^vnuk është e shkruar fare; ndërsa fletët 113^r dhe 114^r përmbajnë kapituj të shën Markut; Ungjilli i shën Markut fillon me fletën 115^r. Këndi i poshtëm i fletëve 115^r-v dhe 116^r-v ka qenë i shqyer; është i plotësuar me letër të thjeshtë; në të njëjtën mënyrë është vepruar edhe me fletën 121^r-v. Në fletën 144 vërehet një vrimë e madhe, e rrumbullakët, karakteristike për lëkurën e viçit; shkruesi këtë gjë e kishte parasysh kur ka shkruar rreshtat përkatës. Fletët 177 dhe 181 janë në gjendje tepër të keqe; por të gjitha të tjerat në vazhdim janë në gjendje të shkëlqyer, pos 4 fletëve të fundit, të cilat janë në gjendje të ngjashme me 6 fletët e fillimit. Është mëse e qartë se dorëshkrimi nuk ka qenë i lidhur për një kohë të gjatë dhe ka qenë nën ndikimin e lagështirës dhe pluhurit, para se të restaurohet në vitin 1805. Në këtë mënyrë, dorëshkrimi ka humbur 40 fletë të cilat përafërsisht mund t`i shpërndanim në këtë mënyrë, pos Kapitujve të shën Mateut dhe kopertinave: Mt. I-VI, 3=25 fletë përafërsisht; Mt. VII, 7=1 fletë; Mt. XVIII, 24-XIX, 3=2 fletë; Mt. XXIII, 4-XXIII, 13=1 fletë; Mc[k]. XIV, 62-XVI, 20=12 fletë. Pergameni është i fortë dhe me peshë të mesme, është shumë i thatë, shkronjat zakonisht nuk vërehen nga njëra anë në tjetrën. Lëkura e viçit është e lyer me ngjyrë të purpurtë, ndërkohë sot dominon ngjyra vjollce, e afërt me llymin e verës, që lë të nënkuptohet se në fillim ka qenë ngjyrë e kuqe e theksuar. Këndet e fletëve janë zverdhur nga kontaktet me ajrin. Lartësia e fletëve është: 31.4 cm, ndërsa gjerësia është: 26.8 cm. Vijat në margjina dhe për radhët e shkruara janë bërë me grrithje pende të thatë, d.m.th. pa ngjyrë, derisa vërehet shumë qartë gdhendja mjeshtërore e lindjes, në margjinën e qendrës. Çdo radhë përbëhet nga vija të dyfishta të cilat kanë shërbyer për të shënuar lartësinë e shkronjave, poshtë e lartë. Çdo faqe ka nga dy kolona me nga 17 rreshta. Numri i shkronjave është i ndryshueshëm nga 8 në 12 shkronja për çdo radhë, me një afërsi më shumë 9 se sa 10. Çdo kolonë është 21 cm e lartë dhe 10.9 cm e gjerë. Margjina e cila ndan kolonat, është e gjerë mesatarisht 3.5 cm. Në margjinën, lart dhe në vijën e veçantë afër këndit, ndodhen vetëm Kapitujt, pa ndonjë titull të zakonshëm, dhe këto, saktësisht mbi kolonën për të cilën bëhet fjalë. Numrat për referencat e shënimeve të Amonijev-Euzebit, janë të shënuar në margjina. Ngjyra është e florinjtët. Gërvishtja e pendës, është e rrafshtë, pa njolla dhe e punuar me shumë kujdes. Gjashtë fletët e para te shën Mateu janë të shkruara me shkronja floriri dhe paraqesin fjalët: ΠΗΡ, ΙC, ΥC; [shkurtesat për: Ati, Jezusi, Biri] ngjashëm është shkruar edhe radha e parë, si titull, te shën Marku. Shkronjat e para të kapitujve, çdoherë janë shumë të theksuara, gati sa tërë gjerësia e margjinës, dhe janë dyfish më të mëdha se sa shkronjat e zakonshme, por nuk kanë dekorime. Vetëm shkronja “O” është e dekoruar me një kryq të vogël në mes. Meqenëse shën Mateu përfundon në mes të kolonës, zbraztësira është mbushur me një shirit të floririt, me një motiv të thjeshtë gjeometrik. Në disa raste të rralla, shkruesi anon në anën e djathtë të margjinës për të përfunduar fjalën e fundit në rreshtin e ri, me këtë rast, shërbehet me shkronja më të vogla se zakonisht.”

Është mjaft interesant të sjellim edhe përshkrimin e dy studiesve shqiptarë Shaban Sinani dhe Musa Ahmeti të bërë në vitin 2003, për të vërejtur ndryshimet dhe në të njëjtën kohë për të bërë krahasime për saktësinë e P. Battifol-it, i cili siç dihet origjinalin e Beratinusit e pati vetëm për disa orë në dorë. Studiuesit shqiptarë në vitin 2003, kanë pasur mundësi ta shfrytëzojnë dhe konsultojnë për aq kohë sa e kanë parë ata të arsyeshme Codex Beratinus-1, Φ – 043. Ky përshkrim, nëse përjashtojmë atë të Theofan Popës, është i vetmi deri me sot për këtë dorëshkrim. Ja se si e shohin studiuesit Sh. Sinani dhe M. Ahmeti Beratinusin në gjendjen e sotme: “Një nga kodikët më të hershëm të historisë së letërsisë së krishterë në shkallë botërore; njihet edhe me emrin “Beratinus-1”; mban numrin 1 në inventarin e kodikëve të Fondit 488 të AQSH; mban numrin 043 dhe shkronjën ndajshtuese “Φ” në listën ndërkombëtare të dorëshkrimeve të rralla kishtare; një pjesë e tekstit ungjillor ka karakter parastandard, parakanonik, por nuk është ungjill apokrif; nuk ka dekoracione, por vetë shkrimi, stili i të shkruarit, kaligrafia, vlerësohen si art i aplikuar; shkrimi është prej argjendi të tretur, ndërsa inicialet [nistoret] kapitale [majuscule] janë prej ari; fjalët nuk janë të ndara prej njëra-tjetrës; stili i të shkruarit është i vijueshëm, pa ndërprerje i njohur terminologjikisht si “scriptio continua”; i shënuar në dokumentet vendëse së paku qysh prej vitit 1356 (anëshkrim në “Diptikun e kishës së shën Gjergjit”, të cilin Batiffol e cilëson “un diptyque très mutilé aussi, chartaceus, relié en bois”; përmban dy ungjijtë, sipas Mateut dhe sipas Markut, në 190 fletë, në pergamenë të kuq, me dimensione: 31.4 x 26.8 cm; me disa fragmente të dëmtuara. Në “Albanica 1”, botim i Bibliotekës Kombëtare, Tiranë 1998, vëllimi i lëndës shënohet gabimisht 100 fletë; kapaku metalik me zbukurime në reliev është nga viti 1804; i restauruar dhe i ndarë në 9 vëllime në Institutin Arkeologjik të Akademisë së Shkencave në Kinë (1972); një nga shtatë kodikët e vetëm të purpurt që kanë mbijetuar deri më sot në shkallë botërore; shkruar jo më vonë se mesi i shekullit të 6-të, por nuk përjashtohet të jetë shkruar më herët; sipas Batiffol-it, shkronja e ungjijve të këtij kodiku është e njëjtë me atë të “Liturgjisë së shën Gjon Gojartit”; sipas dijetarëve italianë, duhet t’i takojë shkollës siro-palestineze të shkrimeve të shenjta; sipas dijetarëve britanikë, ka ekzistuar një shkollë vendëse e shkrimeve të shenjta në hapësirën proto-shqiptare; mendohet se ky dorëshkrim mund t’i jetë dhuruar nga perandorët e Bizantit kishës së Labovës dhe më tej të ketë ndjekur rrugën Gllavinicë-Bylis-Berat; dëshmohet se është kërkuar “për t’u dorëzuar për arsye sigurie” nga ushtria e car Uroshit (1356), nga ushtria austriake (1914), nga ushtria italiane (1942) dhe nga ushtria gjermane (1944), etj.”

Restarurimi dhe riprodhimi identik

Për të siguruar jetëgjatësinë e Kodikut të Beratit, si dhe për të lehtësuar përdorimin e tij për studiues të fushave të ndryshme, në vitet ‘70, në bazë të një marrëveshjeje të veçantë ndërshtetërore, origjinali u dërgua për restaurim të përgjithshëm pranë Institutit Arkeologjik të Akademisë së Shkencave të Kinës, në Pekin, ku u realizua një riprodhim identik, plotësisht i shfrytëzueshëm për studime. Ndërsa vetë origjinali iu nënshtrua një restaurimi të detajuar, cilësor dhe shumë të kujdesshëm, me anë të të cilit origjinali u sigurua nga dëmtimet e njeriut dhe të kohës, përmes teknologjisë së mbylljes hermetike të çdo faqeje të dorëshkrimit në xham organik. Meqenëse ishte e pamundur lidhja në një vëllim të vetëm ashtu siç kishte qenë në fillim, Kodiku i Beratit u nda në nëntë vëllime [gjendja aktuale e sotme], të cilat ruhen pranë Arkivit Qendror Shtetëror në Tiranë. Përkundër teknikës së përsosur që kanëpërdorur kinezët në atë kohë, me sa kemi vërejtur, origjinali i kodikut Beratinus, megjithatë ka filluar të dëmtohet dhe ndoshta është momenti më i përshtatshëm që të mendohet për një restaurim apo ndonjë ndërhyrje tjetër që si duket është domosdoshmëri e kohës. Kjo gjë vlen aq më tepër, sepse ky dorëshkrim është nën kujdesin e UNESCO dhe renditet ndër ato vlera dhe dorëshkrime të cilat janë të renditura nën kuadrin e programit “Kutesa e Botës.”

Ekspozimi i Codex Beratinus-1, Φ – 043 në Shqipëri dhe jashtë Shqipërisë

Duke pasur parsysh vlerat e jashtëzakonshme dhe rëndësinë tepër të madhe, dorëshkrimi i Kodikut Beratinus-1, Φ – 043, ka qenë i ruajtur në mënyrë shumë të posaçme dhe ishin vërtet të rrallë ata persona që mund ata kishin në duar. Për herë të parë, është ekspozuar për publik, (jo në një meshë kishtare), Kodiku i Purpurt i Beratitë për disa orë, me rastin e jubileut të 2400 vjetorit të qytetit të Beratit, në kushte të forta sigurie dhe pa njoftim publik, në vitin 1989, pas dhënies së lejes me shkrim të Presidiumit të Kuvendit Popullor. Për herë të dytë ky kodik ekspozohet me rastin e 50 vjetorit të themelimit të Arkivave kombëtare Shqiptare, në vitin 1999, në Muzeun Historik të Tiranës, gjithashtu për një numër shumë të kufizuar personash dhe pa njoftime publike, ndërsa për herë të tretë dhe të fundit Kodi i purpurt i Beratit u ekspozuar nën përkujdesjen e presidentit të Republikës, në Pallatin e Brigadave në Tiranë, në maj të vitit 2002, në ekspozitën “Kodikët e Shqipërisë – përmendore të historisë së mendimit njerëzor” gjithashtu pa njoftim publik. Ndërsa Codex Purpureus Beratinus “Φ” [më saktë, një vëllim i tij prej 20 faqesh!!!] për herë të parë deri me sot është ekspozuar jashtë vendit tonë në vitin 2000, me një vendim të veçantë të Këshillit të Ministrave, për ekspozitën jubilare “I Vangeli dei Popoli” organizuar nga Biblioteca Apostolica e Vatikanit, në 2000 vjetorin e krishtërimit. Gjatë kësaj ekspozite, interesimi i speicialistëve dhe studiuesve ishte shumë i madh. Ne jemi vetë dëshmitarë të një interesimi të tillë.

Meqenëse llogaritej si libër i shenjtë, Codex Beratinus-1 është ruajtur me kujdes dhe përkushtim të veçantë. Deri në vitet ’60 të shek. XX, ai u paraqitej besimtarëve një herë në vit, më 27 janar, ditën kur festohej emri i shën Gjon Gojartit, kryeipeshkvit të Konstandinopojës, i cili vdiq në vitin 407. Ishin shumë të privilegjuar ata që e preknin këtë Kodik, gjë që u lejohej vetëm mitropolitëve, kryeipeshkvëve, ipeshkëve dhe priftërinjëve të cilët shërbenin në kishën e shën Gjergjit në Berat. Ndërsa besimtarët mund ta puthnin atë në shenjë mrekullimi vetëm në ditën e emrit të shenjtit që mendohej si shkrues i tij.

Meqenëse deri sot, nuk kemi një studim apo monografi të thelluar dhe gjithëpërfshirëse për Beratinus-1, kanë mbetur shumë gjëra pa u sqaruar. Në të vërtetë, asnjë nga studimet e deritanishme, nuk është bërë duke u mbështetur në kritere të rrepta shkencore duke përdorur metodologjinë dhe të arriturat e reja në informatikë, por në të shumtën e rasteve, janë të sipërfaqëshme, për të mos thënë përshkrime apo kopjime të njëra-tjetrës. Ka autorë që shkruajnë për Codex Beratinus-1, pa njohur greqishten e vjetër, pa pasur asnjë përgatitje paleografike dhe pa njohur as edhe një gjuhë të huaj si duhet, etj. Sigurisht që studimi i kodikëve nuk mund të japë rezultate të dëshiruara pa një vështrim të gjerë ndërdisiplinor. Studiuesi apo grupi i studiuesve që do merrej me një projekt kaq të madh dhe të rëndësisë së dorës së parë, me përgatitjen për botim të kodikut Beratinus-1, qoftë si botim kritik të tij, që mungon, qoftë për një përkthim komplet në gjuhën shqipe, me komente dhe analiza të tekstit, është e domosdoshme të ketë njohuri të thella për historinë e krishterimit të hershëm, për historinë e shkrimit të shenjtë në veçanti, pastaj për paleografinë greke e latine [për kodikët pas shekullit të VIII] dhe sllave, epigrafinë, etnografinë, etnologjinë, të drejten kanonike dhe atë zakonore të shqiptarëve dhe të popujve fqinjë, ikonografinë, simbolikën, për historinë e popullit shqiptar dhe fqinjëve të tij, për fillet e para të shkrimit në gadishullin Ballkanik, për ndarjen kishtare dhe hierakinë e saj, për kryeipeshkvitë dhe ipeshkvitë, etj. Mungesa e ndonjërës prej këtyre apo edhe disa njohurive të tjerave, do të ishte aq e dëmshme sa do të sillte dështimin e plotë të projektit. Vërtetë, shtrohet pyetja, pse deri sot nuk u ndërmor një veprim i tillë për një botim serioz nga studiues kompetentë dhe autoritarë, qoftë shqiptarë qoftë të huaj? Mungon dëshira e autoriteve përkatëse në AQSH apo është thjeshtë një injorim, nga injorantë të cilët nuk kuptojnë rëndësinë që ka ky thesar i paçmueshëm për vetë popullin shqiptar dhe atë evropian në përgjithësi?

Duke mos dashur në asnjë mënyrë të ulim apo nënvleftësojmë punën e të tjerëve, veçanërisht atë të P. Batiffol-it, sepse siç cekëm më lart, pothuajse të gjitha studimet e botimet e gjertanishme janë bërë sipas transliterimit të tij, madje edhe punimi i maketit dhe kopjes identike në Pekin, që sot ruhen në AQSH, e themi me siguri të plotë se ai transliterim [dhe të gjitha të tjerat të mbështetura te ai] ka shumë pasaktësi, lëshime dhe mungesa të ndjeshme. Për një gjë të tillë ka qenë koeshient edhe vetë Batiffol-i, kur pohon se “dorëshkrimin e Beratinus-it e pati në dorë për disa orë.” Nëse kemi parasysh se ky kodik ka 190 fletë dhe dimensionet e tij, pastaj vetë natyrën e shkrimit, i cili është mjaft e vështirë për t’u lexuar, përkundër përgatitjes paleografike të P. Batiffol-it dhe zotërimit përfekt të greqishtës së vjetër, ai, në asnjë mënyrë nuk ka arritur ta lexojë dorëshkrimin në tërësi! Pra, edhe Batifol-i ka bërë një punë të pjesëshme, që fatkeqësisht të gjithë studiuesit e marrin si komplete, të tërësishme dhe të padiskutueshme, gjë që nuk është e saktë. Pra, në të ardhmen e afërt, mbetet që të bëhet një lexim kritik i origjinalit, punë kjo që do të marrë të paktën 2 deri në 3 vjet përkushtim intensiv të pandërprerë, pastaj një përkthim dhe një analizë të tërësishme së bashku me një koment profesional nga specialistë të fushave të lartcekura.

KUSH ËSHTË SHËN GJON GJOJËARTI?

Shën Gjon Gjojëarti [Joan Chrysostomos], është njëra ndër figurat më të njohura dhe më të nderuara të botës së lashtë të krishterë, që te Etërit e Kishës së Lindjes më shumë se çdokush tjetër vlerësohet me admirimin dhe nderim të veçantë dhe njëri ndër reformatorët më të mëdhenj në historinë e krishterimit në përgjithësi. Ndërsa në Perëndim, pas shën Agustinit, ai gëzon popullaritet të madh si mjeshtri më universal i oratorëve të krishterë. Gjoni lindi në Antiokë mbi Oronte, midis viteve 349-354, nga i ati Secund dhe e ëma Antuza, në një familje finsike. Studioi filozofi në shkollën e Adraganzios dhe retorikë në shkollën e sofistit Libano. Pagëzohet në moshën tetëmbëdhjetë vjeçare. Fillimisht punoi në punë shtetërore, por pas disa kohësh largohet nga aty dhe shkoi për gjashtë vitet e ardhëshme në kuvendin e murgjve, që drejtonte Diodiri, ipeshkvi i Tarsos. Edhe nga këtu u largua për shkaqe shëndetësore dhe kthehet në Antioki. Që nga kjo kohë ai iu dedikua me përkushtim meditimit, jetës asketike dhe shkrimeve. Kjo bëri që të fitojë besimin e Melesio Rrëfyesit, që në atë kohë ishte ipeshkëv i Antiokës, i cili në vitin 372, e zgjedh midis njerëzve më të afërt duke e emëruar një vit më pas, si lektor. Më 381 rikthehet në Antiokë, te Melesio, i cili e shuguron dhjak, ndërsa në vitin 386 shugurohet meshtar. Në fund të vitit 397 i dedikohet aktivitetit të predikimit, ku merr dhe titullin e lartë midis oratorëve të shenjtë, predikues. Pas vdekjes së patriarkut të Kostandinopojës, Nektarit në dhjetor të vitit 397, Gjoni u zgjodh ipeshkëv në vendin e tij në fillim të vitit 398, nga kryeipeshkvi Teofil, për shërbim në Aleksandri. Në Konstantinopojë kishte shumë shqetësime dhe gjendja ishte shumë e rëndë. Kishin lindur ngatërresa në mes disa shtresave të caktuara të fisnikëve dhe infideles në njërën anë dhe meshtarëve në anën tjetër, të cilëve u përkiste edhe Gjon Gojarti. I ndodhur para gjithë këtyre ngatërresave, Gjoni bën përpjekje që nëpërmejt reformave gjithëpërfshirëse të normalizojë gjendjen e krijuar, por nuk pati fat dhe njëherësh u përball me kundërshtimin e fortë dhe të pamëshirshëm të perandoreshës Eudoksia, kur pushtetin perandorak e mori ajo në duart e veta. Me urdhër të perandoreshës Eudoksia, Gjon Gojarti dhe mbështetësit e tij, pësojnë disfatë të rëndë, aq sa Gjoni detyrohet të largohet përtej Bosforit. Më 403, në koncilin e Antiokisë, gjykohet vepra e Gjonit dhe ai dënohet me ekzil në Kukuso të Armenisë, ku qëndroi për tre vjet. Ka zëra se gjatë kësaj kohe, një pjesë të eksilit Gjon Gojarti e kaloi në Epir, gjë që ende nuk mund të mbështetet në burime dokumentare të sigurta dhe të padiskutueshme. Në fakt, nëse një gjë e tillë do të vërtetohej, atëherë, mund të arsyetohej shkrimi në fillim të kodikut Beratinus-1 Φ, 043, “Shikoni, ju që do të lexoni shkronjat e këtij Ungjilli të shën Gjon Gojartit, të cilat ai vetë i ka shkruar, kur ishte në vendlindjen e tij në Antioki si dhjak i Ungjillorit. Çdo gjë deri në kohën e tij, të shumtën është shkruar me shkronja të ndara, dhe për këtë shkak nuk ishte praktikuar që me shenja floriri të shënoheshin fjalët dhe shenjat…” Etapa e fundit e udhëtimit të eksilit të Gjon Gojartit ishte lokaliteti Pizio, në bregun lindor të Detit të Zi. Meqenëse ndjente se po i afrohej fundi në këtë jetë, ai kërkon një veshje të bardhë mëndafshi, duke shpërndarë për të varfërit të gjitha gjërat kishte. Vdiq më 14 shtator të vitit 407. Me një procesion solemn dhe të veçantë, rrobat e tij sillen në Kostandinopojë më 27 janar të vitit 438, në kishën e Apostujve. Perandori Teodosi II, djali i perandoreshës Eudoksia (e cila vdiq më 404), e udhëhiqte kortezhin duke kërkuar falje për fajet e së ëmës me rastin e persekutimit që i kishte bërë Gjon Gojartit. Eshtrat e tij u morën nga Konstantinopoja gjatë kryqëzatës së katërt në vitin 1204 dhe u bartën në Romë. Aty qëndruan për 800 vjet me radhë, derisa papa Gjon Pali II, në vitin e 2004, me 27 nëntor vendos që ato të rikthehen në Stambollin e sotëm në kishën e “Santa Maria Antiqua.” Kisha Ortodokse e nderon shën Gjon Gojartin si shenjt më 13 nëntor të çdo viti [sipas kalendarit gregorian], duke e renditur atë në mes të “tre hierakëve të shenjtë si shën Vasili i Madh dhe shën Gregori teolog” ku dita e tyre festohet çdo vit më 27 janar, që është edhe dita e ritualit të paraqitjes së Beratinusit besimtarëve. Ndërsa kisha katolike romake e nderon shën Gjon Gojartin me 13 shtator të çdo viti.

“Dritëroi dhe Migjeni”

October 13, 2021 by s p

Prof.Dr. Vasil S. TOLE

▪︎ Fjala e mbajtur sot në konferencën shkencore kushtuar 110 vjetorit të lindjes së Migjenit dhe 90 vjetorit të lindjes së Dritëro Agollit në Akademinë e Shkencave

Të gjithë e kanë një pyetje se çfarë është dhe ç’përfaqëson ky libër i panjohur i Dritëroit, që Akademia e Shkencave e boton sot?Pesë vite më parë autori, shkrimtari dhe akademiku ynë, na dha pëlqimin për ta përkthyer për qëllime shkencore tezën e tij të diplomës, mbrojtur në Universitetin e Petersburgut, me rezultatin “shkëlqyeshëm”, me një oponente si zonja e albanologjisë ruse Desnickaja. Bëhet fjalë për vitin e largët 1957. Libri titullohet “Skicat dhe tregimet e shkrimtarit revolucionar shqiptar Migjeni” dhe ja ku e kemi sot në duart tona. Botimi u përgatit nga kolegu akademik Shaban Sinani dhe ka një parathënie sintetike të kryetarit tonë prof. GjinushiPo pse e botojmë sot? Para së gjithash sepse kjo tezë diplome, duke hyrë në qarkullim në bibliotekat tona albanologjike, do të nxisë shqyrtime të reja, sepse idetë e saj jo vetëm nuk janë vjetëruar, por përmbajnë të pathëna me rëndësi si për Migjenin, ashtu dhe për Agollin vetë. Punimin ne e shohim të rëndësishëm në disa qasje:1. Sepse nga pikëpamja kronologjike, ky punim është i pari me karakter monografik. Në kohën kur e shkroi, Agolli e kaloi stadin e studimeve migjeniane dule e çuar atë nga niveli i parathënieve dhe recensioneve në nivelin e studimeve që kërkojnë standardet e kërkimit shkencor. 2. Qasja e dytë ka të bejë me përcaktimet që i bëri Dritëro Agolli veprës dhe personalitetit të Migjenit si shkrimtar revolucionar i realizmit kritik. Kjo ka shumë rëndësi kur sjellim ndër mend se më vonë Migjeni dhe krijimtaria e tij u çmua si pararendëse e realizmit socialist, madje Migjeni u parapa edhe si poet i “botës së re”. Pikërisht përcaktimi i Agollit për të ka një peshë dhe vlerë referenciale të tillë për të ndrequr çfarë më vonë u shkrua keq me zell ideologjik në historitë e letërsisë, duke e quajtur madje deri në “themelues të realizmit socialist”.3. Së treti, e shkruar në një periudhë ideologjikisht liberale, në një metropol europian si Shën Petersburgu, teza e Dritëro Agollit nuk i njohu tabutë e mëvonshme që ju imponuan si Migjenit ashtu edhe veprës së tij unike për letrat shqipe. Pa u zgjatur, sikur vetëm këto tri vlera t’i njohim tezës së diplomës së Dritëroit, kjo e shfaqur në botën e letrave shqipe me një vepër të plotë serioze para sfidës së poezisë, do të mjaftonin për ta bërë nismën tonë për botimin e saj një nismë akademike e bashkëkohore në kuptimin e mirëfilltë të fjalës.Prandaj, mirë se erdhe, Migjeni i Dritëroit që qendroni kaq mirë e bukur krah njëri-tjetrit.Ju faleminderit për vëmendjen.

Ministri i Mbrojtjes i Kosovës vizitë zyrtare në SHBA

October 13, 2021 by s p

-Ministri Mehaj dhe gjeneral Rama vazhdojnë vizitën në ngjarje dhe takime të suksesshme në SHBA/

PRISHTINË, 12 Tetor 2021-Gazeta DIELLI/ Ministri i Mbrojtjes i Republikës së Kosovës, Armend Mehaj, i shoqëruar nga Komandanti i FSK-së, gjenerallejtënant, Rrahman Rama, ka udhëtuar për vizitë zyrtare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku takohet me autoritetet më të larta të Departamentin të Mbrojtjes në Pentagon dhe në Departamentin e Shtetit.

Gjithashtu, gjatë kësaj vizite njëjavore, ministri Mehaj do të takohet edhe me zyrtarë të lartë të Këshillit të Sigurisë Kombëtare, Byrosë së Gardës Kombëtare Amerikane, Këshillit Atlantik, Qendrës për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare, Agjencisë për Bashkëpunim të Sigurisë së Mbrojtjes. Më pas, ministri Mehaj do të marrë pjesë në Panairin e Shoqatës së Ushtrisë së Shteteve të Bashkuara.

Në përfundim të vizitës, ministri Mehaj do të takohet edhe me përfaqësuesit e shërbimit diplomatik të Republikës së Kosovës si dhe përfaqësuesit e komunitetit shqiptaro-amerikan, thekson njoftmi i dëruar dje nga Ministria e Mbrojtjes e Republikës së Kosovës, e cila sot dërgoi edhe këtë kmunikatë:

Ministri Mehaj dhe gjeneral Rama vazhdojnë vizitën në ngjarje dhe takime të suksesshme në SHBA

Gjatë vizitës që po zhvillon në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ministri i Mbrojtjes, Armend Mehaj i shoqëruar me Komandantin e FSK-së, gjenerallejtënant Rrahman Rama dhe pjesëtarët e tjerë të delegacionit, kanë marrë pjesë në ceremoninë e hapjes së Ekspozitës Vjetore të Shoqatës së Ushtrisë së Shteteve të Bashkuara (The Association of the United States Army ) – “AUSA 2021”.

Ministri Mehaj dhe gjenral Rama, të cilët janë të ftuar zyrtarisht nga presidenti i AUSA-së, gjeneral Carter F. Ham, patën mundësinë të njihen me produktet e ekspozitës ushtarake dhe shumë prezantime të tjera të zhvillimit profesional, të ofruara nga liderë ushtarakë të Ushtrisë Amerikane dhe të Departamentin Amerikan të Mbrojtjes.

Në po të njëjtën ditë, ministri Mehaj dhe gjeneral Rama nderuan dhe përkujtuan me respektin më të lartë, të gjithë ushtarakët amerikanë –dëshmorë të lirisë dhe paqes kudo në botë.

Pas nderimit me kurorë lulesh pranë Varrit të Ushtarit të Panjohur në Varrezat Kombëtare në Arlington, ata vizituan edhe Muzeun e Kompleksit Memorial, ku ministri Mehaj dhuroi një replikë të helmetës iliro-dardane.

Kjo helmetë u vendos në vend të rëndësishëm të Muzeut, si simbol i mirënjohjes, nderit dhe respektit të përjetshëm të kombit tonë për SHBA-në, kombin amerikan dhe ushtarët e saj.

Në po të njëjtën ditë, ministri Mehaj së bashku me gjeneral Ramën, takuan Drejtoreshën e Agjencisë së Bashkëpunimit të Sigurisë së Mbrojtjes të Departamentit të Mbrojtjes së SHBA-së, znj. Heidi Grant.

Me znj. Grant ata vazhduan diskutimet e nisura nga takimi i fundit në Split, lidhur me format e thellimit të bashkëpunimit dhe zbatimit sa më të suksesshëm dhe efektiv të konceptit të blerjeve ushtarake, përmes Programit të Shitjeve të Jashtme Ushtarake të Departamentit të Mbrojtjes të SHBA-së.

Ministri Mehaj dhe znj. Grant u pajtuan se bashkëpunimi midis SHBA-së dhe Republikës së Kosovës udhëhiqet nga vlera dhe interesa të përbashkëta, andaj theksuan se do të intensifikojnë edhe më shumë angazhimet në mënyrë që të përmbushen qëllimet e përbashkëta të mbrojtjes.

Gjatë ditës së dytë të ekspozitës “AUSA 2021”, ministri Mehaj takoi edhe gjeneralin amerikan në pension Randal Dragon, drejtor i Kompanisë Këshilluese të Agjencitë Federale Civile dhe të Mbrojtjes (LMI).

Me gjeneral Dragon ata diskutuan, përveç tjerash, edhe për prokurimin dhe blerjet ushtarake si dhe shkëmbyen eksperiencat e ndërsjella lidhur me këto çështje.

Promovim libri, promovim vlerash – një veprimtari e bukur te “Bijtë e Shqipes”

October 13, 2021 by s p

Dr. Sadik Elshani

Në mjediset e ndërtesës së re të shoqatës “Bijtë e Shqipes” në Philadelphia u bë promovimi i librit “Mustafa Daut Sllatina”, të autorëve, vëllezërve, Haki e Hasbi Çollaku, anëtarë të shoqatës sonë

Shoqata “Bijte e Shqipes” ne Filadelfia tashmë ka bërë një emër të mirë, të nderuar si shoqatë që vazhdimisht organizon veprimtari të shumta atdhetare, kulturore, përkujtimore, sportive, e shumë të tjera, si: promovime të librave të autorëve të diasporës dhe trevave shqiptare, veprimtari përkujtimore, ku përkujtojmë e nderojmë figura të ndritura të historisë, artit, kulturës, shkencës e traditës sonë kombëtare. Çdo vit me madheshti e festojmë 28 Nëntorin, Festën tonë Kombëtare, Ditën e Pavarësisë së Kosovës, festat e 7-8 Marsit, piknikun me bashkatdhetarët. Ndërsa nga viti 2012, në mënyrë madhështore organizohet ngritja e Flamurit Kuq e Zi, flamurit tonë në Bashkinë e Filadelfias. Tashme keto jane bere veprimtari te rregullta te kalendarit tone, ashtu te ngarkuar. Këtu nuk mund të lëmë pa përmendur edhe kryeveprimtarinë, kryeangazhimin e shoqatës, funkcionimin dhe vazhdimin e suksesshëm, tani per 17 vite me radhë të shkollës shqipe. është kjo veprimtaria me të cilën krenohemi më së shumti, është veprimtaria që i jep kuptimin ekzistencës së shoqatës sonë.

Veprimtaritë kanë filluar te “Bijtë e Shqipes”

Siç e dimë të gjithë, për shkak të pandemisë, që nga marsi i vitit të kaluar çdo gjë është ngadalësuar, shumë veprimtari shoqërore, ekonomike, akademike, artistike, etj., janë modifikuar ose anuluar fare. Kështu ndodhi edhe me shoqatën tonë: përveç shkollës që e vazhdoi punën “online”, të gjitha veprimtaritë tjera u ndërprenë. Por, kohëve të fundit me lehtësimin e masave të pandemisë, sikur kemi filluar të lëvizim, “ringjallemi” përsëri: më 12 shtator e zhvilluam ceremoninë e hapjes së vitit të ri shkollor; më 3 tetor organizuam një veprimtari, ku anëtarët u njohën me procesin e ndërtimit dhe përurimit të dy shtëpive të ndërtara në fshatin Ishëm të Durrësit, me fondet e mbledhura nga shoqata jonë në komunitetin shqiptar të rrethinës së Filadelfias e më gjërë. Këto dy shtëpi ishin dhurata e bashkësisë sonë shqiptaro – amerikane për dy familje në nevojë që i kishin humbur shtëpitë e tyre nga tërmeti i vitit 2019. Ndërsa, ditën e shtunë, më 9 tetor, në mjedise e ndërtesës së re (ende të papërfunduar) të shoqatës sonë u organizua një veprimtari e bukur: u bë promovimi i librit “Mustafa Daut Sllatine”, të autorëve, vëllezërve, Haki e Hasbi Çollaku, anëtarë dhe veprimtarë të dalluar të shoqatës sonë.

Kjo veprimtari u organizua nga familja Çollaku në bashkëpunim me shoqatën “Bijtë e Shqipes”. Mjediset ku u zhvillua veprimtaria ishin zbukuruar për bukuri. Para hyrjes ishin varur në varg flamuj të vegjël amerikanë e shqiptarë, tavolinat ishin shtruar me shije estetike, si në ndonjë restorant të njohur. Në mur ishin vendosur dy flamuj të mëdhenj, ai merikan dhe ai shqiptar, ndërsa në mes portretet e Mustafa e Haxhi Daut Çollakut (gjyshit dhe babait të Hakiut, përkatësisht). Kjo veprimtari përkonte edhe me ditëlindjen e Haxhi Dautit, i cili u nda nga kjo bote disa muaj më parë. Bukurinë e kësaj veprimtarie ia shtoi edhe më shumë prania e miqëve tanë, që kishin ardhur nga Nju Jorku e Nju Xhersi: Prof. Dr. Skender Kodra, kryetar i Akademisë Shqiptaro – Amerikane të Shkencave dhe Arteve, z. Bujar Hasani, kryetar i shoqatës “Skënderbeu”, si dhe zotërinjtë: Mihal, Jano, Josif Bello, Mentor Mata, doktor Amarildo Loshe, Elez Xhemali, etj. Kuptohet në këtë veprimtari merrnin pjesë edhe një numër i madh i bashkatdhetarëve me banim në Filadelfia, anëtarë e veprimtarë të shoqatës “Bijtë e Shqipes”. Sipas tradites, këtë veprimtari e hapi organizatori i saj, zoti Haki Collaku, i cili i përshëndeti të pranishmit, duke i falenderuar ata për mirësinë e tyre, pjesëmarrjen në këtë ngjarje, që ishte një festë e dyfishtë: promovimi i librit për gjyshin dhe ditëlindja e babait. Pas një fjale të shkurtër për gjyshin dhe babain, në ekran u shfaqën disa pamje nga fshati Sllatinë – vendlindja e tyre. Vlen të përmendet këtu se gjatë gjithë veprimtarisë, gjatë pauzave vazhdimisht projektoheshin video të ndryshme, përfshirë edhe këngën për Tafë Dautin.

Tafë Dauti, burrë i besës dhe i sofrës

Pastaj zoti Haki ia dha fjalën zotit Petrit Zanaj, i cili kishte bërë një analizë të hollësishme për librin dhe figurën e Tafë Dautit, duke i vlerësuar lart edhe librin edhe protagonistin e saj. “Tafë Dauti ishte një derë e hapur për çdo mik e dashamirës, udhëtar hallexhi, i njohur e i panjohur që e zinte rruga e kalonte në ato anë. Siç thonë hakiu e Hasbiu në kujtimet e tyre, “Tafë Dautin mund ta quajmë: Burrë i besës e i sofrës bujare”.Tafa ishte një burrë që i peshonte fjala dhe pyetej në kuvendet e burrave të familjeve dibrane për zgjidhjen e konflikteve…Ai ishte trim, por edhe i mençur e diplomat… Dashuria për punën e tokën ishte një nga virtytet themelore të Tafë Dautit. Këto burime ai i përdorte ato jo vetëm për mirëqenien e familjes së tij, por edhe për kedo që kishte nevojë në atë krahinë”, ndër të tjera u shpreh z. Zanaj për figurën e Tafë Dautit. Ndërsa për librin ai u shpreh: “Libri lexohet me ëndje, sepse çdo shkrim i shkruajtur nga persona të ndryshëm paraqet një histori, një këndvështrim, të cilin pasi e përjeton dhe e mbart, kalon natyrshëm tek shkrimet e tjera. Pa arritur akoma një strukturë të plotë monografie, ky libër e ka realizuar e tejkaluar pritshmërinë për ta dhënë të plotë personalitetin, burrërinë e urtësinë e këtij dibrani të thjeshtë…”

Në fjalën e tij edhe zoti Hys Hasa i vurri në pah vlerat njerëzore, familjare e atdhetare të Tafë Dautit dhe familjes së tij. Z. Hasa ka edhe lidhje familjare me këtë familje të nderuar, prandaj ai i njeh ata nga afër. Ndër të tjera z. Hys Hasa u shpreh: “Mendoj se mënyra dhe gjuha e të shkruarit është e thjeshtë,e qartë,e pastër,e freskët dhe e kuptueshme për çdo lexues. Vetkuptohet që objet i këtij libri është origjina,historiku dhe malli e përkushtimi i autorve për të evidentuar vleratë pozitive, zakoneve, traditave e ato të shpijakut të kësaj zonës”Ujë e më Ujë “të paharruarit TAFË DAUT SLLATINËS ,që është gjyshi i tyre me synim,t’ju shërbejë,si një mënyrë edukimi për brezat e ardhshëm,sidomos në kushtet e sotme ,ku ashtu si gjithë shqiptarët edhe banorët e fshatit të Sllatinës janë të shpërndarë në katër anët e botës në emigracionin e përmallshëm për vendlindjen.

Në libër një vend të rëndësishëm zënë qëndrimi patriotik i kësaj shtëpie si bazë e luftës për liri,pavarësi dhe demokraci. Mendoj se vlerë të veçantë në ketë libër zenë albumi i fotografive të dokumentave arkivore,mbi të cilët janë bazuar autorët,ç’ka e bënë shumë të besueshëm çdo fjalë që është shkruar,duke i dhënë një besueshmëri të lartë,dhe duke shërbyer si një illustrim madhështor e ambicioz të këtij trungu familjar.” Duhet cekur se z. Hys është edhe pjesë e këtij libri, sjell disa kujtime, vleresime e nderime për personalitetet e Tafë Dautit dhe Haxhi Daut Çollakut.

Edhe z. Sadik Elshani, njëherësh shkruesi i këtyre radhëve, në fjalën e tij pasi vlerësoi lart figurat e Tafë e Haxhi Daut Çollaku për virtytet, vlerat dhe traditat tona kombëtare, ai u shpreh për krahinën e Dibrës, prej nga kanë dalur rrënjet e kësaj familje fisnike: “Krahina e Dibrës gjatë gjithë historië sonë është shquar për trimërinë, burrërinë, atdhetarinë e banorëve të saj, duke i dhënë kombit tonë shumë figura të ndritura. Kjo është skena ku ka lindur Tafë Daut Sllatina, kjo është arena ku ka jetuar e vepruar ai. Secili njeri e ka një histori që duhet rrëfyer, bërë të njohur. Edhe Tafë Dauti, një njeri i thjeshtë fshatar e ka një histori krenare që duhet rrefyer e trashëguar brez pas brezi. Histori të tilla janë gurët e mozaikut tonë kombëtar që mishërojnë vlerat njerëzore e kombëtare të popullit tonë. I tillë ishte Tafë Dauti: Burrë i besës dhe i sofrës – njeriu i mendjes dhe sofrës – burrë trim e i urtë, bujar e fisnik.” Per librin folen edhe zotërinjtë, Vlashi Fili e Sotir Goxhaj.

Disa fjalë për librin “Mustafa Daut Sllatina”

Nga sa u cek më lart ky libër i kushtohet Tafë Dautit, burrit të njohur, të respektuar e nderuar të Krahinës së Dibrës – jetës dhe veprës së tij. Përvec që ka si shtyllë kryesore Tafë Dautin, libri bën fjalë edhe për Dibrën, fshatin Sllatinë, vendin ku ka jetuar dhe kohën kur ka jetuar ai. Libri nuk është një monografi në kuptimin e mirfilltë të fjalës, por më tepër është një rrëfim jetëshkrimor i shkruar me plotë dashuri e mirënjohje e përkushtim, nga dy nipërit e Tafë Dautit, vëllezërit, Haki e Hasbi Çollaku. është i shkruar me një gjuhë të drejtëpërdrejtë e të qartë, ku në planë të parë është rrëfimi për jetën e Tafë Dautit, ngjarjet që e kanë shoqëruar në rrugëtimin e tij jetësor. Libri fillon me një numër të madh poezish, afro 100 faqe. Poezi që i kushtohen Tafë Dautit, vendlindjes, pra janë tema familjare të shkruara me plot dashuri në stilin e poezisë së traditës sonë popullore. është poezia ajo që i shpreh ndjenjat më të holla, më sublime e delikate të njeriut. Nga qindra vargje, po sjellim këtu vetëm dy strofat e fundit, nga gjashtë strofat e poezisë, “Kenga për Tafë Dautin”, të autorit, Munir Dali Hoxha:

“Tafë Dauti krye burrë,

Të njeh shkamb e të njeh gurë,

Se ke le nga palca e gurit,

I ke ndejt besnik flamurit

Do kalojnë brezat me radhë,

Do t’kujtojmë gjithmonë me mall,

Tafë Dauti burrë i rrallë,

Ti, për jetë do mbetësh gjallë.”

Vargu, “Tafë Dauti krye burrë” i ka thënë, shprehur të gjitha, e ka karakterizuar bukur portretin fizik e moral të këtij burri tipik shqiptar, fshatar i thjeshtë me vlera të larta njerëzore e kombëtare, i rryer me përvojat dhe sfidat e jetës.

Pas këtij kapitulli me poezi, vazhdojnë kapitujt në prozë. Në kapitullin në vijim autorët na sjellin jetën e Tafë Dautit, duke sjellur detaje nga jeta e tij, na sjellin portretin e një njeriu, bujar, trim, njeri të besës e respektit për të gjithë. Nuk po i përsërisim edhe një herë ato që referuesit i përmendën më lart për figurën e Tafë Dautit, por vlen të ceket se ai ka bërë shumë për fshatin e tij duke i ndihmuar të tjerët, duke mbjellur pemë rreth rrugës që t’i shijojnë udhëtaret kur pushojnë nën hije; angazhimin dhe këmbënguljen e tij për të ndëruar nje kanal 22 kilometra të gjatë për të sjellur ujin nga Korabi në fshat. Ende flitet në fshat për arat, rrugët e Tafë Dautit, dy manat që i ka mbjellur ai e që ende qëndrojnë e japin fruta të shijshme. Vlen të përmendet edhe angazhimi i Tafë Dautit dhe familjes së tij për të ndëruar Xhaminë së fshatit, si një objekt fetar, por edhe objekt ku mund të tubohen njerëzit e fshatit. Ndër shumë ngjarje e episode nga jeta e Tafë Dautit vlen të ceket vizita e tij në Stamboll në vitin 1967, ku qëndron për katër muaj te vëlluau i tij, Rizvani, i cili prej kohësh jetonte në Turqi. Në një darkë që shtroi i vëllai, Rizvani, për nder të vizitës së Tafës, kishte qëlluar edhe një pasha turk, i cili i drejtohet Tafës, duke i thënë se, ju shqiptarët jeni popull i vogël, sa jeni ju, unë kam aq pula në fermën time. Por, Tafa nuk zihet ngushtë, me atë trmërinë e tij, mençurinë e filozofinë tonë popullore i përgjigjet pashait: “Jemi dy milionë, por jemi gjela, e kush e ngre kokën e skepim”. Pashai u nxeh duke thene: “Ah arnaut, arnaut!”. Ka edhe shumë ngjarje të tjera interesante në këtë kapitull, por për të mos u zgjatur më tepër po ia lëmë lexuesi që t’i shijojë vetë.

Një kapitull tjetër me titull, “Gjenetika” i kushtohet rrënjës, trungut dhe degëve të familjes së gjërë të Tafë Dautit të shpërndarë anembanë Shqipërisë dhe në diasporë. Ndërsa në kapitullin e fundit, “Intervista”, siç thotë edhe titulli janë paraqitur intervista nga familjarët dhe ata që e kanë njohur Tafë Dautin nga afër. Që të gjithë e shprehin vlerësimin dhe konsideratën e lartë për Tafë Dautin si një njeri të dashur, punëtor, të ndershëm e familjar shembullor. është një rrëfim ineresant, nga i nipi, Hasbiu. është një rastësi nga ato që ndodhin vetëm nëpër filma, por që është e vërtetë. Në vitin 2017, gjatë një vizite në një spital, së bashku me një familjar të tijin, në qytetin Trento të Italisë, kur ishte duke pritur familjarin e tij një zonjë e moshuar i drejtohet Hasbiut , duke e pyetur se prej nga ishte. Hasbiu i përgjigjet se është nga Shqipëria. Ajo i thotë se edhe babai i saj kishte jetuar disa vite në Shqipëri. (Pas kapitulimit të Italisë një pjesë e ushtarëve italianë janë strehuar nëpër familjet shqiptare). Zonja i thotë se mund t’ia tregonte edhe vendin, në ipad-in e saj del Sllatina. Pastaj ajo i thotë se mund t’ia tregojë edhe emrin e personit te i cili kishte jetuar babai i saj, Lin Marku(o). E merr telefonin dhe i kerkon informatat në shtëpi dhe i tregon Hasbiut se personi quhej Tafë Dauti. Atëherë, Hasbiu ia kthenë: “Zonjë, ai që po thoni ju është gjyshi im. Ajo ngriti duar lart dhe po i lutej zotit për këtë mrekulli”. Ndejtën së bashku me zonjën dhe biseduan për 30 minuta dhe e kishin lënë që të takoheshin përsëri pas tre muajsh. Por, kur Hasbiu shkon në adresën e dhënë nga zonja, aty e merr vesh se zonja kishte vdekur para dy javësh nga një sëmundje e pashërueshme. Zonja nuk kishte patur fëmijë dhe të gjitha materialet ia kishte dorëzuar një kishe. Për mendimin tim, vetëm për këtë rrëfim ia vlen të shkruhet e të lexohet ky libër. Shpëtimi i hebrenjve dhe mbrojtja, strehimi i ushtarëve italianë janë dy ngjarje të ndritura në atë kohë të tmerrshme që po kalonte Shqipëria dhe gati gjithë bota. Këto ngjarje janë mishërim i fisnikërisë, mikpritjes, besës, traditave më të mira të popullit tonë. Dhe një nga ata protagonistë,njerëz fisnikë, pjesë e këtyre ngjarjeve paska qenë edhe Tafë Dauti. është ky një diamant në kurorën e burrërisë e fisnikërisë së Tafë Dautit.

është ky një libër modest, histori familjare, që na sjell porosinë se, ngjarjet duhet të rrëfehen, historitë duhet të tregohen e të shkruhen, që t’u lëmë diçka trashëgim brezave që do të vijnë pas nesh. Autorët duhet përgëzuar se kanë bërë një punë të mirë, të vyer: ngjarje pas ngjarjeje, figurë pas figure, histori pas historie, kështu shkruhet historia jonë kombëtare, kështu ruhet kujtesa jone, traditat më të mira të kombit tonë.

Si është vendi (rasti) bëhet kuvendi

Tani nga faqet e librit të kalojmë përsëri te veprimtaria, festa. Pas paraqitjeve të materialeve për librin, filloi pjesa festive e këtij tubimi.Tavolinat (“sofra”) ishin të mbushura me plot ushqime e pije të llojllojshme. Biseda rridhte qetas, këndshem e me plot humor, si dikur ne odat shqiptare, per te vazhduar pastaj me ngritjen e dollive – perseri sipas tradites se zonave perkatese, tradites shqiptare. Po, ndiheshim sikur ishim në odën e madhe të Tafë Dautit, ulur rreth sofrës së tij bujare, shqiptarë nga të gjitha krahinat e Shqipërisë Etnike. Atmosferën e bënte edhe më të këndshmë, më gazmore edhe muzika e DJ-it, Bujar Ukaj. Këndoheshin këngë patriotike, duke filluar me këngën e parapëlqyer të Tafë Dautit e Haki Collakut, “Hajredin Pasha po i bjenë Radikës”. Ndërsa në ekran herë pas here shfaqeshin video të ndryshme: këngë, valle, pamje të natyrës shqiptare. Gjatë pauzave të pranishmit ngrenin dolli e përshendesnin. Pershendetën duke e uruar organizatorin për ftesën dhe për organizimin e bukur: Prof. dr. Skender Kodra, zotërinjtë, Bujar Hasani, Mihal Jano, Abedin Teme, Eqerem Murataj, Llazar Vero, Elez Xhemali, etj. Secili kishte dicka për të treguar, ndonjë ngjarje, ndonjë histori të shkurtër, por biseda kryesisht sillej rreth figurës së Tafë Dautit, djalit të tij, Haxhi Dautit, i cili u nda nga kjo botë para disa muajve. Haxhi Dautin e njihnin shumica e pjesëmarrësve, sepse ai disa herë ka qenë në Filadelfia – një burrë i urtë, i besës, i traditave më të mira shqiptare. Pra, kryesisht zhvillohej një bisedë për historinë, traditat tona kombëtare, bashkimin e shqiptarëve, respektin për njëri – tjetrin. Nuk thonë kot: “Si është vendi bëhet kuvendi”.

Dardha bie nën dardhë

Edhe Hakiu i ka trshëguar traditat e familjes së tij bujare e fisnike. Vetë organizimi i kësaj veprimtarie të bukur e dëshmon këtë. Hakiu është nga burrat e rrallë që fjalët dhe veprat, veprimet e tij gjithmone përputhen. Gjithmonë është në shërbim të bashkësisë shqiptaro – amerikane të Filadelfias e më gjërë dhe së bashku me vellëzërit e tij në Shqipëri, ata e kaneë ndihmuar edhe vendlindjen e tyre. Hakiu dallohet nga të tjerët edhe për aftësitë e tij organizative, vullnetin e fortë për të bërë gjëra, punë të mira. Edhe herave të tjera, Hakiu ka organizuar veprimtari të ngjashme që janë vlerësuar për shijen e hollë estetike, elegancën dhe atmosferën shumë të përzemërt. Vlen të përmendet organizimi i “Sofrës Dibrane”. Si mjeshtër i zoti, Hakiu ka bërë edhe shumë ndërtime, meremetime, duke i zbukuruar edhe më tepër mjediset e shoqatës “Bijte e Shqipes”. Tani është mjaft i angazhuar në rregullimin e godinës së re. I ka hije puna. Hakiu e ndien veten shumë krenar për të arriturat e fëmijve të tij, djalit dhe vajzës, ushtarake, oficere në Gardën Kombëtare të Nju Xhersit.

Kjo veprimtari u shndërrua në një festë të bukur për librin, vlerat dhe traditat tona kombëtare, miqësinë dhe respektin për njëri – tjetrin – promovim libri, promovim vlerash kombëtare e njerëzore. Kështu përfundoi kjo veprimtari mbresëlënëse. Faleminderit Haki, familja Çollaku!

Philadelphia, më 12 tetor, 2021.

Sadik Elshani është doktor i shkencave dhe veprimtar i bashkësisë shqiptaro – amerikane.

TË VËRTETAT E “FOLTORES”

October 13, 2021 by s p

AGRON GJEKMARKAJ

Asnjëherë s’më ka pëlqyer të bëj sikur për më tepër tani që kam një angazhim publik në Partinë Demokratike, formacion ky i cili po kalon ditët e veta më të këqija në historinë e vet. Në krye të lëvizjes për të rrezuar Lulzim Bashën kreun legjitim të kësaj force është vetë Sali Berisha lideri historik i demokratëve. Ai po e bën këtë pasi Basha nën presionin ultimativ të SHBA-së u detyrua ta pezullojë atë nga grupi parlamentar me një vendim personal të kryetarit.
Nëse Amerika nuk do të kishte marrë një vendim për Sali Berishën statuskuoja nuk do të ishte prishur dhe PD-ja do të notonte në të njëjtat ujëra dhe me të njëjtin kurs mbështetje të doktorit për Bashën i patrazuar nga pirgu i problemeve që PD-ja trashëgon nga e kaluara e Berishës dhe e Bashës.
Ky kontekst e komprometon etikisht dhe bën të pabesueshme lëvizjen e “Foltores” dhe zërin që del prej saj. Berisha po reagon si një njeri që dikush i ka marrë pronën dhe ai do ta rikthejë atë te trashëgimtarë më të besueshëm. “Foltorja” i ikën thelbit që është verdikti amerikan. Kjo lëvizje e Sali Berishës do të kishte kuptim kohë më parë, sidomos pas zgjedhjeve të 2017 apo edhe më vonë por jo tani.

TË VËRTETAT E “FOLTORES”

Ndonëse prej saj duhen marrë disa të vërteta që ekzistojnë përtej shtysave që një ditë duhen zgjidhur. Sali Berisha po e sulmon egërsisht Bashën dhe ky i fundit është mbyllur në një heshtje të zgjatur aq sa të krijon përshtypjen se s’do flasë kurrë mjaftueshëm. Kjo është një krizë e madhe dhe krizat nuk përballohen me heshtje i mbyllur në zyrë. Ato kërkojnë përballje, ide dhe debat e mbi të gjitha shumë kurajë. Sali Berishës i duhet dhënë çfarë është e Sali Berishës, sepse ai ka merita të shumta në PD dhe në vend e mbi të gjitha për 13 vite këtë formacion politik e ka mbajtur në pushtet.
Por, Sali Berisha nuk është shenjtor, por politika që mban në kurriz krahas sukseseve edhe dështime. Më i fundit ishte në 2013 kur mori 1 milion vota kundra. Nëse Berisha thotë të vërtetën apo gënjen Lulzim Basha duhet t’i pohojë, të thotë po është e vërtetë ose kjo është gënjeshtër, sepse po lakohet në vetë të parë. Alegoria është shumë pak. Ai duhet të shpjegojë më qartë e më thellë vendimin e tij , pozitën e tij dhe të PD-së në raport me SHBA-në dhe aq sa di e mundet të thotë për pozitën e Sali Berishës ndaj tyre.
PD-ja ka nevojë të ndryshojë dhe të dalë kjo nga një gjendje të menduari. PD-ja nuk mund të sillet sikur asgjë nuk ka ndodhur. PD-ja nuk mund të vazhdojë pas kësaj historie me rutinën e normalitetit. Këtë proces ndryshimi nuk mund ta drejtojë Sali Berisha për aq kohë sa shtysë është interesi krejt personal. PD-ja ka nevojë për bashkim të gjerë njerëzish e alternativash, por jo si masë karshillëku ndaj SHBA-së. Kjo është sa e dëmshme po aq qesharake. PD-ja si parti nën tehun e sulmit amerikan do të shndërrohej në një organizatë pa oksigjen e pa të ardhme, qytetarët e kuptojnë këtë, antihistorike dhe e sigurt në shuarjen e saj të dhimbshme.
Nëse në krye të saj sot rikthehej Sali Berisha 77 vjeç ose një kukull e tij shanset e saj për të ardhur në pushtet janë zero, po kaq zero pranimi nga SHBA-ja. Partitë janë si shoqëria si jeta e përditshme, aty nuk ka sublimitet, ka mendime racionale, ndershmëri, arsye, idealizëm po aq sa ka intriga, banalitet, iracionalitet, gënjeshtra, shtirje, servilizëm, skema dhe nuk është hataja, por hataja është nëse në një parti vret garën, në një parti si PD-ja nuk duhet të ketë emërime, për asnjë post, çdokush duhet të konkurrojë, të shndërrojë në mendësi hapjen ndaj elitave, duhet të mësohet me idenë e së përkohshmes, të vijë e të ikë në paqe, duhet të vihet në diskutim Lulzim Basha si lider siç bëri me 13 qershor dhe sa herë krizat ia kërkojnë, Agron Gjekmarkaj si deputet, si anëtar Kryesie, si kryetar Komisioni, çdokush aty brenda nga kupola drejtuese duhet ta mendojë vetën në konkurrencë pse jo edhe të mundur prej saj.
Shoh sot persona që flasin për kontribute a thua se na dhanë ujin e shpëtimit ditën e gjykimit, por nuk thonë sa kanë marrë nga PD-ja dhe pushteti i saj. Janë bërë presidentë, kryeministra, kryetar Kuvendi, ministra, deputetë nga mbi 20 vite, drejtorë e kanë rregulluar jetën e tyre, e boll mirë po mos t’u shesin dëngla me parime shqiptarëve. Një ditë do të vdesim të gjithë ne aktualët e jeta do vazhdojë edhe pas nesh, edhe politika po ashtu. Ndjesia e së përjetshmes është thjeshtë e rreme, barbare dhe e dhunshme ndaj ligjësive hyjnore. Kjo kapje pas karriges është e frikshme, kjo dëshirë rikthimi po kaq. Njerëzit në PD kanë nevojë të pyeten, të dëgjohen, të konsiderohen, të përfshihen dhe jo një pjesë të jenë të besuar si ambasador të dijeve të epërme, të mbyllur në klauzurën e heshtjes e të tjerët punëtorë me mëditje si mbushje topi kur diferencat intelektuale e politike me pjesën tjetër nuk është se janë fort të shquara.
Kjo shkëputje në PD bie në sy. Fryma e grupit mungon. Ata që kanë akuzuar Lulzim Bash%n pse nuk e largon Sali Berishën tani mund t’i kuptojnë më qartë arsyet sa e vështire dhe pamundur dukej kjo. Në optikën time kryetari real i PD-së, Basha, është prej katër javësh, por ende ai nuk po gjen kurajën, pasi ka ngritur në qiell anët e mira të Berishizmit të dënojë anët e këqija të tij. Ai së pari duhet të kërkojë falje për trashëgiminë e mungesës së institucioneve demokratike brenda PD-së, ose ekzistimi i tyre si fasadë e nevojës së kryetarit për të sunduar, këtë e trashëgoi nga Berishizmi.
Çfarë duhet të bëj Basha Basha edhe pse nuk ka faj, duhet të bëjë aktin duke i shkuar në qelize komprometimit të demokracisë qysh në periudhën 1992-1997, ku u burgos lideri i opozitës, u manipuluan zgjedhjet e vitit 1996, u rrah masivisht lidershipi opozitar dhe Shqipëria shkoi në prag të luftës civile në vitin 1997 pas falimentimit të skemave piramidale. Duhet të kërkoje falje për bathorizimin e Shqipërisë nga pikëpamja urbane dhe fjalorin e dhunshëm që PD-ja dhe lidershipi i saj me libër shtëpie imponuan në diskursin publik.
Të persekutuarit politik, elita e familjeve të Shqiperisë në vitin 1994 hynë në greve urie për të drejtat e tyre që me shumë se kujtedo u takonin por qeveria e PD i rrahu, i nxorri me dhune, i fyeu duke u sjelle me perbuzje klasore! Dekomunistizimi që ata kerkonin nuk u krye kurrë, demshperblimi dhe integrimi po njesoj. Basha edhe për këtë duhet të kerkojë falje edhe pse asokohe ishte student drejtësi një drejtësi që në vendin tonë nuk po troket.
Të zhgenjyerit e të vjedhurit e parë mbeten e janë ënde ish pronaret , dyqanet e cileve i moren shitesit, vilat e pronat, tokat e fabrikat e prej 30 vitesh vertiten poshte e lart sa në një gjykatë vendore sa ne Strazburg ! PD dhe qeveria e saj të kompleksuar nga kultura socialiste e prones nuk bënë akte të guximshme që këtë drejtë themelore të jetes siç është prona ta kthenin tek i zoti ! Perseri falja nuk është e tepert! Në një kohë kur PD erdhi në pushtet me moton e duam “Shqiperinë si gjithe Europa” në mesin e qeverisjes u spostua aksi gjeostrategjik drejt linjes së mesme gabim ky që u tentua të ndreqej më vonë.
Mbase ndjesë jo por një reflektim duhet edhe për këtë!
Sot, Basha akuzohet për marrëveshje e pazare me Edi Ramën nga Berisha dhe njerëzit më afër tij, por duhet t’i shpjegojë shoqërisë që marrëveshjet e mëdha me socialistët i ka bërë Sali Berisha dhe mirë ka bërë, qeveria e stabilitetit, qeveria teknike e vitit 1991, marrëveshja e 9 marsit dhe qeveria e Bashkim Finos, marrëveshja me Fatos Nanon për Presidentin, kryeprokurorin dhe kryetarin e Shërbimit Informativ në 2002 dhe ajo e 2007-ës ku me 6 vota socialistësh u zgjodh Bamir Topi President, marrëveshja e vitit 2008 për ndryshime kushtetuese me Edi Ramën dhe mirë ka bërë, sepse me kundërshtarin do të bësh edhe marrëveshje në të mirë të vendit, se nëse nuk bën marrëveshje shkon në konflikt dhe luftë si në vitin 1997.
Duhet demistifikuar njëherë e përgjithmonë konspiracioni mbi marrëveshjet politike në këtë vend dhe me këtë që po them nuk po përligj, as po nxis ndonjë marrëveshje inekzistente me Edi Rimën. Por mbi të gjitha, Basha duhet të prezantojë projektin që shoqëria dëshiron për PD-në si projekt ringritjeje e përfaqësimi, projektin e fitores. Basha duhet të flasë. Heshtja e tij po humbet kuptimin që etika e ditëve të para ia impononte. Kjo nuk është vetëm beteja e tij, por shumë më e madhe se kaq, një betejë mes lindjes dhe perëndimit, një beteje për një PD proamerikane apo antiamerikane, kauza këto për të cilat gjithkush duhet të vihet në diskutim. Basha duhet t’i prijë kësaj beteje dhe jo të mbrohet nga sulmi. Demokratët qanë njëherë për Sali Berishën kur u largua në verën e vitit 2013 dhe nuk mund të qajnë gjithë jetën për të.