Prof.Dr. Vasil S. TOLE
▪︎ Fjala e mbajtur sot në konferencën shkencore kushtuar 110 vjetorit të lindjes së Migjenit dhe 90 vjetorit të lindjes së Dritëro Agollit në Akademinë e Shkencave
Të gjithë e kanë një pyetje se çfarë është dhe ç’përfaqëson ky libër i panjohur i Dritëroit, që Akademia e Shkencave e boton sot?Pesë vite më parë autori, shkrimtari dhe akademiku ynë, na dha pëlqimin për ta përkthyer për qëllime shkencore tezën e tij të diplomës, mbrojtur në Universitetin e Petersburgut, me rezultatin “shkëlqyeshëm”, me një oponente si zonja e albanologjisë ruse Desnickaja. Bëhet fjalë për vitin e largët 1957. Libri titullohet “Skicat dhe tregimet e shkrimtarit revolucionar shqiptar Migjeni” dhe ja ku e kemi sot në duart tona. Botimi u përgatit nga kolegu akademik Shaban Sinani dhe ka një parathënie sintetike të kryetarit tonë prof. GjinushiPo pse e botojmë sot? Para së gjithash sepse kjo tezë diplome, duke hyrë në qarkullim në bibliotekat tona albanologjike, do të nxisë shqyrtime të reja, sepse idetë e saj jo vetëm nuk janë vjetëruar, por përmbajnë të pathëna me rëndësi si për Migjenin, ashtu dhe për Agollin vetë. Punimin ne e shohim të rëndësishëm në disa qasje:1. Sepse nga pikëpamja kronologjike, ky punim është i pari me karakter monografik. Në kohën kur e shkroi, Agolli e kaloi stadin e studimeve migjeniane dule e çuar atë nga niveli i parathënieve dhe recensioneve në nivelin e studimeve që kërkojnë standardet e kërkimit shkencor. 2. Qasja e dytë ka të bejë me përcaktimet që i bëri Dritëro Agolli veprës dhe personalitetit të Migjenit si shkrimtar revolucionar i realizmit kritik. Kjo ka shumë rëndësi kur sjellim ndër mend se më vonë Migjeni dhe krijimtaria e tij u çmua si pararendëse e realizmit socialist, madje Migjeni u parapa edhe si poet i “botës së re”. Pikërisht përcaktimi i Agollit për të ka një peshë dhe vlerë referenciale të tillë për të ndrequr çfarë më vonë u shkrua keq me zell ideologjik në historitë e letërsisë, duke e quajtur madje deri në “themelues të realizmit socialist”.3. Së treti, e shkruar në një periudhë ideologjikisht liberale, në një metropol europian si Shën Petersburgu, teza e Dritëro Agollit nuk i njohu tabutë e mëvonshme që ju imponuan si Migjenit ashtu edhe veprës së tij unike për letrat shqipe. Pa u zgjatur, sikur vetëm këto tri vlera t’i njohim tezës së diplomës së Dritëroit, kjo e shfaqur në botën e letrave shqipe me një vepër të plotë serioze para sfidës së poezisë, do të mjaftonin për ta bërë nismën tonë për botimin e saj një nismë akademike e bashkëkohore në kuptimin e mirëfilltë të fjalës.Prandaj, mirë se erdhe, Migjeni i Dritëroit që qendroni kaq mirë e bukur krah njëri-tjetrit.Ju faleminderit për vëmendjen.