Archives for November 2021

I PARI BIOGRAF I GJERGJ KASTRIOTIT SKENDERBEUT NGA VITI 1481 MARTIN SEGONI

November 18, 2021 by s p

Ballina e librit ku eshte doreshkrimi i botuar i Segonit

Nga doreshkrimet e Segonit – doreshkrimi i Firences – f. 4r

Nga doreshkrimet e Segonit – doreshkrimi i Firences – Biografia e Skenderbeut – f. 32

Nga doreshkrimet e Segonit – titulli i doreshkrimit te Firences

Prof. Dr. Musa AHMETI

Center for Albanian Studies, Budapest

Martin Segoni-njëri ndër autorët e parë që shkroi biografinë e Gjergj Kastriotit Skenderbeut no vitin 1481.-Segoni ishte bashkohës i Skënderbeut.-Ai i vuri kurorën martesore Marin Biçikemit me Katerina Dabre.-Segoni me përkatësi kombëtare është dalmatinas nga Kotorri, nuk është as shqiptar e as serb.-Pohimet dhe të pavërtetat e historianëve jokompetentë për Martin Segonin dhe dorëshkrimet e tij.-Kemi arritur t’i konsultojmë të gjitha dorëshkrimet e njohura deri me sot, por në të njëjtën kohë kemi siguruar edhe skanimin e mikrofilmimin e tyre, si në origjinal, ashtu edhe përshkrimeve të mëvonshme dhe të përkthimeve të Firencës.-Dorëshkrimet e M. Segonit i shfrytëzuan: Barleti, Frangu, Biçikemi, Muzaka, etj.-Botojmë të përkthyer në shqip, biografinë e Gj. K. Skenderbeut, nga dorëshkrimi i Firencës.

“Do të duhej përroi i rrëmbyeshëm i Demostenit

dhe deti i pamasë i Ciceronit, për t’i qarë me lot mjerimet tona.

Se po të dëshironim të thurnim historinë e atyre të zezave,

për përshkrimin e tyre të denjë nuk do të gjenin fjalë as Herodoti, as Tuqiditi,

nuk do të gjente fjalë as Salusti aq me nam e në zë për vërtetësi historike,

as Livi që shkëlqen me një gojëtari aq të rrjedhshme e të kulluar.”

M. Bicikemi, 1504

Prof. Dr. Musa AHMETI

Center for Albanian Studies, Budapest

Për të ndriçuar në përgjithësi, një epokë të caktuar apo një personalitet të veçantë, të shquar në histori, siç është Gjergj Kastrioti – Skenderbeu, domosdo duhet mbështetur në burime dokumentare që ruhen nëpër arkiva të ndryshme, qofshin ato të botuara, pjesërisht të botuara apo të pabotuara; të cilat janë si një hallkë ndërlidhëse në mes historisë kombëtare shqiptare, me historinë e vendeve të Balkanit, Lindjes së Afërme dhe Evropës në veçanti. Shumë herë, një gjë e tillë është e pamundur, për shkak të mungesës së burimeve të shkruara; por në raste të caktuara, edhe kur ato ekzistojnë, faktori njeri, me veprimet e tij, të njëashme, tendencioze dhe të mbrapështa, ka bërë që shumë fakte, ngjarje e data, të shtrembërohen, të keqinterpretohen, deri në skajshmëri ekstreme, për qëllime të caktuara.

Kohëve të fundit është shkruar disa herë, se janë zbuluar dorëshkrimet e Martin Segonit nga Agostino Petrusi! Pohime të tilla, kanë bërë disa historianë, të cilët kanë shfrytëzuar burime të tërthorta, pa u thelluar në studime dhe kërkime shkencore, duke mos pasur në dorë asnjë nga dorëshkrimet e M. Segonit, pos atyre gjërave që kanë botuar /servirur/ të tjerët dhe kryesisht sllavët, duke ju shtuar këtyre edhe hipotezat e tyre fantastike, të cilëve si duket duhet treguar ajo përralla “e fëmijëve me dhëmbë të arit.”

Dorëshkrimet e Martin Segonit, kanë qenë të njohura dhe të botuara, kështuqë nuk kishte nevojë që ato “të zbuloheshin” në ndonjë arkiv ose bibliotekë, ngase për to dihej, të paktën që nga viti 1522, kur ato i boton në veprën e tij: IoannisCuspiniani, De Caesaribus atque Imperatoribus Romanis opus insigne…, Vienae: Ioannes Singrenius Chalcographus. Cum gratia et priuilegio Imperiali ac Regio. 1522; por me emër tjetër, përkatësisht të Felice Petantio, që në të vërtetë është kroati Feliks Petançiq. Kroati F. Petançiq, boton me emrin e tij disa nga dorëshkrimet e Martin Segonit, me titull: “De Itineribus in Turciam libellus.” Ndonjë historian, duke mos njohur F. Petançiqin dhe veprat e tij, pohon se ai ishte austriak!!! gjë që ngatërron edhe më shumë të vërtetën për dorëshkrimet e M. Segonit.

Disa nga autorët më të njohur që kanë shkruar për M. Segonin

dhe dorëshkrimet e tij

Për Martin Segonin, veçanërisht, si dhe për dorëshkrimet tij kanë shkruar ndër të tjerë: Bongarsa, Rerum…, Hanoviae, 1604, f. 610-615; Checchetti, La donna…, Venedik, 1886, vëll. XXXI, f. 309-311; Conringii, De bello…, Helmestadi, 1664, f. 401-409; Cuspiniani, De Caesaribus…, 1522, 1540; 1541; 1561; 1601; 1654; Eubel, Hierachia…, Monasteri, 1901, vëll. II, f. 162; Farlari, Illyricum…, Venetiis, 1817, vëll. VII, f. 258; Gams, Series…, Ratisbonae, 1873, f. 412; Gelcich, La storia…, /Prefazione/, Ragusa, 1903, f. XXIV; Jorga, Notes…, Bucarest, 1915, vëll. IV, (1475-1500), f. 57-58; Katona, Historia…, Pest, 1790, vëll. XIII-XVIII, f. 4-5; 280; 300; Kniewald, Feliks…, Beograd, 1962, vëll. 350 /lib. 12/, f. 1-162;Matković, Petančić…, Zagreb, 1879, Rad, 49, f. 103-164; Oporini, Machumetis…, Basilea, 1543, f. 148-153; Paschini, Il carteggio…, Vatican, 1948, vëll. 137, f. 128 e 148; Petrusi, I primi…, Firenze, 1971, vëll. 12, f. 465-552; Petrusi, Maritino…, Roma, 1981, vëll. 128-130, f. 1-421; Pray, Anales…, Budae, 1801, vëll. IV, f. 229; Pray, Histroiae…, Budae, 1801, vëll. II, f. 327-332; Razzi, La storia…, Lvcca: 1595; Ragusa, 1903, f. XXIV; Reusner, Hodoepericum…, Lipsiae, 1596, f. 116-126; Schwandtneri, Scriptores…, Francofurti, 1604, f. 867-873; Thallóczy, Studien…, München-Leipzig, 1914, f. 436-439; Wecheli, Rerum…, Francofurti, 1600, f. 612-615; Zeno, Disertazioni…, Venedik, 1753, vëll. II, f. 410 si dhe sllavët Ćirković, Dinić dhe shqiptarët, A. Buda, M. Ahmeti, Dh. Shuteriqi, K. Frashëri, E. Sedaj, dhe ndonjë tjetër historian i parëndësishëm.

Studimet dhe shkrimet e autorëve të ndryshëm për M. Segonin, mund t’i kategorizojmë në tre grupe duke pasur për kriter qëndrimet e tyre, posaçërisht ndaj dorëshkrimeve të tij. Në grupin e parë, bëjnë pjesë të gjithë ata autorë, të cilët nuk dëshirojnë të pranojnë se dorëshkrimi i botuar nga Feliks Petançiq, është plagiat, përkatësisht përvetësim i punës së Segonit, duke fshirë vetëm emrin e autorit të vërtetë [M. Segonit] dhe duke vënë emrin e tij; në grupin e dytë mund të llogarisim ata autorë, të cilët vënë në dyshim dorëshkrimet e M. Segonit, si p.sh. K. Frashëri në veprën e tij «Skënderbeu», Tiranë, 2002, f. 11, referenca nr. 2, duke pohuar se: «prifti italian i fundit të shek. XVI nuk është përkthyes /është fjala për S. Razzin/ por autor (…) dhe e ka hartuar përmbledhjen duke u mbështetur te M. Barleti, të cilin na ka servirur si vepër origjinale të M. Segonit» e disa të tjerëve, të cilët as nuk kanë arritur të konsultojnë dorëshkrimet origjinale e as të studiojnë literaturën dhe studimet e botuara që nga fillimi i shekullit XVI e deri me sot; si dhe grupin e tretë, të cilët, duke shfrytëzuar dorëshkrimet origjinale dhe ato të përkthyera, mbështesin autorësinë e M. Segonin.

Është menduar se studimi i Agostino Petrusit, «Martino Segono di Novo Brdo vescovo di Dulcigno. Un umanista serbo-dalmata del trado Quatrocento. Vita e opere», Romë, 1981, fasc. 128-130, të «Studi Storici» i botuar post mortum, përfundimisht i ka zgjidhur të gjitha dilemat dhe problemet si për figurën e ipeshkvit Martin Segoni ashtu edhe për dorëshkrimet e tij! Megjithatë, A. Petrusi, përkundër një pune të çmuar, të vëllimshme dhe mjaft serioze, duke përdorur kritere shkencore dhe metodat e reja hulumtuese kritike, nuk ka arritur të bëjë shumë, përkatësisht, nuk ka arritur të zbërthejë enigmën e personalitetit të Martin Segonit dhe veprës së tij në dorëshkrim. Ky është njëri nga shkaqet, që disa historianë, kryesisht shqiptarë dhe sllavë, nxjerrin përfundime të gabuara si për M. Segonin ashtu edhe për veprën e tij.

Kush është ipeshkvi i Ulqinit, dr. Martin Segoni dhe

përkatësia e tij kombëtare

Për jetën dhe veprën e ipshkvit Martin Segoni, nuk ka shumë të dhëna. Nuk dihet me saktësi viti i lindjes, por vendlindja është Novo Brda. Mund të pohojmë me siguri se i ati tij quhej Joanini de Segonis dhe ishte banues në Novo Brda të Kosovës.

Në lidhje me përkatësinë e tij kombëtare Martin Segoni flet vetë, dhe nuk lë vend për hamendësime, edhe pse historianët shqiptarë e serbë përpiqen që ta përvetësojnë atë si autor të tyre. Në dorëshkrimin origjinal autograf që ruhet në Bibliotekën Ambrosiana të Milanos, në fillim të dorëshkrimit ai shkruan: “Opusculum reverendi domini Domini Martini de Segonis natione Catharensis origine autem Serviani ex Novomontio aliter Novobardo dicto Dei gratia episcopi Olchinensis.” (Mss. Q. 116, f. 157v). Nga ky pohim është e qartë që ai ishte me prejardhje nga Kotorri, pra nuk ishte shqiptar. Nuk mund të ishte as serb, sepse përndryshe do të ishte i ritit ortodoks. As prindërit e tij nuk mund të kenë qenë të ritit ortodoks, sepse po të ishte kështu, sipas të Drejtës Kanonike të Kishës Katolike ai nuk do të mund të bënte karrierë kishtare. Si rezultat, Martin Segoni mbetet që të ketë qenë dalmatinas nga Kotorri. Në favor të këtij pohimi shkon e dhëna tjetër se në asnjë nga rregjistrat e ndryshëm të regjistrimit popullsisë, ku gjejmë të dhëna për Novo Brdan, nuk haset mbiemri Segoni, gjë që tregon se ata ishin të ardhur në Novo Brda. Nga ana tjetër, mbiemri Segoni ndeshet në Kotorr në shekullin e gjashtëmbëdhjetë, gjë që përforcon idenë e prejardhjes së tij nga Kotorri.

Përsa i përket aktivitetit të Martin Segonit, të dhënat më të hershme i kemi nga viti 1474 ku thuhet që Segoni shërbente tashmë si presbyter dhe kanonik në kishën e shën Mërisë në Novomonte. Nga ana tjetër, po në vitin 1474, përkatësisht më 11 qershor, ai përmendet se ishte ende student në «Collegio Campionis» në Padovë “Die XI Iunni 1474, presbitero Martino de Novomonte studenti in collegio Campionis civitatis Paduae” ndërsa më 18 shkurt të vitit 1475 doktoron në të Drejtën Kanonike: «Die sabbati XVII mensis Februarii in loco examinum consueto: Licentia privati examinis et publica doctoratus in iure canonico venerabilis ac doctissimi viri domini presbiteri Martini de Novomonte (…) canonici Sancte Marie de Novomonte». Temën e mbron përpara: dominium Joannem de Roma; vicarium rectoris Joannis Scroffa, domino Angelo de Castro, domino Alexandro del Nexo, domino Batholomeo de Capitibusliste et domino Georgio de Priolis. [Arch. Cur. Acivesc. Padova. Petrusi dhe Ahmeti]. Pas marrjes së titullit të doktoraturës, qëndroi për ca kohë në Padovë dhe në Venedik, për t’u kthyer më vonë në Ulqin, ku shërbeu si vikar i ipeshkvit të Ulqinit, Paganinus (2. VI. 1441-26. V. 1481), i cili në vitet e fundit të shërbimit të tij, nuk qëndroi në Ulqin, [Shuteriqi, Petrusi] në selinë ipeshkvnore, por në Bresha të Italisë. Pas vdekjes së Paganinus, Martin Segoni emërohet ipeshkv i Ulqinit më 20 mars të vitit 1482, nga papa Sixti IV. Vdiq në Ulqin, në tetor të vitit 1485. [Eubel, Petrusi, Gams, Ahmeti, etj].

Meqenëse Segoni, ishte tashmë presbyter në vitin 1474, mund të llogarisim me përafërsi vitin e lindjes së tij, duke u mbështetur në rregullat e të Drejtës Kanonike të Kishës Katolike që ishin të detyrueshme për emërimet në hierarkinë kishtare. Sipas Koncilit të Katërt Lateran (1215) rregullat e të cilit ishin të vlefshme deri në Koncilin e Trentit (1545), pra edhe gjatë gjithë shekullit të pesëmbëdhjetë, mosha minimale për t’u emëruar presbyter ishte 30 vjeç. Nëse do të supozojmë që Martin Segoni është emëruar presbyter, më së voni në vitin 1474, atëherë, sipas të Drejtës Kanonike, në këtë vit ai duhet detyrimisht të ketë qenë të paktën 30 vjeç. Nga një llogaritje e thjeshtë, na del që Martin Segoni duhet të ketë lindur jo më vonë se viti 1444. Nëse pranojmë që ka lindur më së voni në vitin 1444, atëherë del që ai ka vdekur 41 vjeç, d.m.th. shumë i ri. Sido që të jetë, është e sigurt që kur Skënderbeu vdiq, Segoni ka qenë të paktën 24 vjeç. Koncepti i shkrimit për Skënderbeun që na është ruajtur në përkthimin italisht në katër faqe është shkruar Segoni, i cili duhet të ketë qenë pjesëmarrës i drejtpërdrejtë i ngjarjeve dhe luftrave të Skënderbeut.

Vëllimet me dorëshkrime të Martin Segonit që ruhen në biblioteka të ndryshme të Evropës: Budapest, Firence, Dubrovnik, Kotorr, Milano dhe Vjenë

Deri me sot, dorëshkrime origjinale /autografe/ të njohura, të ipeshkvit të Ulqinit, Martin Segonit na janë ruajtur vetëm në Bibliotekën Ambrosiane të Milanos, ndërsa në bibliotekat e tjera, kemi vetëm kopje të dorëshkrimeve origjinale ose përkthime të tyre.

Pas botimit të studimit të A. Petrusit, në vitet e fundit, kur na është dhënë mundësia, kemi bërë hulumtime dhe kërkime shkencore në arkiva dhe biblioteka të ndryshme, me qëllim të kompletimit të biografisë së M. Segonit dhe informacioneve për dorëshkrimet e tij. Nuk kemi arritur të bëjmë kërkime vetëm në Kotor, ku sipas një informacioni të një kolegie studiuese, atje në një Arkiv ruhen dorëshkrimet origjinale, në pergamen, autografe të Martin Segonit, të cilat at Serafino Razzi i përktheu nga latinishtja, në italisht në vitin 1589. Shpresojmë se së shpejti do kemi fatin e mirë që edhe ato dorëshkrime, t’i konsultojmë me ndihmën e koleges sonë, e cila punon në Universitetin e Budapestit.

Është një situatë tjetër me dorëshkrimet e M. Segonit, për të cilat ekzistojnë informacione për vendin ku ruhen, edhepse jo të sakta dhe me gabime të shumta, qoftë për vendndodhjen e tyre, signaturat apo titujt dhe përshkrimin fizik si të dorëshkrimeve ashtu edhe të vëllimeve ku ato ruhen.

Kemi pohuar më lart, se botimi i studimit të A. Petrusit, llogaritet deri më sot si më i kompletuari, përkundër mangësive dhe lëshimeve të ndjeshme që ndeshen aty. A. Petrusi, si duket, nuk ka pasur mundësi të kishte në dorë dorëshkrimet që ruhen në bibliotekat e Budapestit dhe Vjenës. Ne, kemi arritur t’i konsultojmë ato dorëshkrime, por edhe të tjerat, si në Milano ashtu edhe në Firencë e Dubrovnik, dhe në të njëjtën kohë kemi arritur të sigurojmë skanimin dhe mikrofilimin e të gjitha dorëshkrimeve të njohura deri me sot, si të atyre në origjinal, të përshkrimeve të mëvonshme dhe të përkthimeve të Firencës.

Dorëshkrimet origjinale të M. Segonit nga Ambrosiana e Milanos

Biblioteka Nacionale Qendrore, Ambrosiana e Milanos, në fondin e saj të dorëshkrimeve ruan dy vëllime me dorëshkrime të ndryshme, në të cilat gjenden edhe ato të Martin Segonit, të cilat janë autograf, por që në margina dhe poshtë tekstit kanë shënime dhe komente të shumta të bëra nga dora e skribit Giovanni Battista Pinelli dhe të një personi tjetër, të panjohur për ne.

Dorëshkrimi i parë ndodhet në vëllimin me signaturë: Mss. Q. 116, (signatura e vjetër: Mss. F. n. 146 R), f. 149^r-166^v. Në f. 165^r është një hartë ku paraqiten tokat e pushtuara nga turqit, ndërsa janë boshe f. 149^v, 150^r, 151^r, 164^r dhe 166^v. Dimensionet e këtij vëllimi janë: 23.4 x 36.6cm /21.2 x 31.3cm/. Dorëshkrimi i M. Segonit mban titullin: “Opusculum reverendi domini domini Martini de Segonis natione Catharenis origine autem Serviani ex Novomontio aliter Novobardo dicto Dei gratia episcopi Olchinensis” /f. 151^v/.

Vëllimi i dytë ruhet në signaturën: Mss. I. 204, (sign. e vjetër: Mss. F. n. 146 R), 16^r-30^v; (olim, 209^r-223^v. Dimensionet: 17.6×32.3cm /15.5×22.9cm/. Edhe ky dorëshkrim është origjinal, i cili ka komente dhe shenime në margina nga dy duar të ndryshme. Njëra dorë është ajo e skribit Giovanni Battista Pinelli, ndërsa për të tjetrën nuk kemi informacione të sakta, përkundër përpjekjeve tona të shumta dhe të kolegëve specialistë nga biblioteka Ambrosiane. Dorëshkrimi i dytë ka ndryshime të vogla gjuhësore dhe gramatikore me vëllimin e parë, si dhe ka më shumë shkurtesa.

Titujt e kapitujve të dorëshkrimeve nga të dy vëllimet janë pa ndryshime dhe kanë këtë renditje, gjithnjë sipas dorëshkrimeve origjinale të Martin Segonit nga Biblioteka Ambrosiane e Milanos:

Tractatus de provisione Hydronti et de ordine militum Turci et eius origine; a) De provisione Hydronti; b) De ordine militum Turci; c) De origine Turcorum;
Quos terrarum limites quasve gentium regiones adeant in Turcos expeditionem affectantes et ex quibus Dalmatiae finibus iidem barbari in Germania agros excursiones faciant; a) Prima via superior ex trauectu Belgradi per superiorem partem Mysiae et Rhodopem versus Thraciam dirigens;
Altera via inferior quae ex eodem Belgrado per Dardanos et Tribaldos montem Haemum transgressa prope Hebrum cum superiori via coniungitur;
Tractatus de cognomine et situ Romaniae;
Alius locus unde ex Panonia tracitur in Mysiam iuxta Salson oppidum;
Via quae ex Pannonia per Transilvaniam mittit Thraciam versus et Pontum;
Via per quam ex Varbosania itur a Turcis versus mare et montes Corbaviae;
De via quae ex Cluzi oppido Hun fluvium versus progreditur;
De situ Crovatiae et montium Corbaviae;
Via Egnatia ex Epiro sive Dirachio per Emathiam in Thraciam progrediens;
De ortu, coniunctione et cursu utriusque Drinae;
Via Candaviae maritimia ex Apollonia ad fauces Propontidis extensa;
Epilogus exhortatorius contra Turcos;
Argumentum contra eos qui arbitratur Valonam et Apolloniam eandem esse;
Tractatus de Mysiae Superioris seu Serviae /et Minoris/descriptione.

Dorëshkrimi në italisht për Gjergj Kastriotin Skenderbeun që ruhet

në Firence dhe rëndësia e tij

Fillimisht dorëshkrimet e Martin Segonit kanë qenë të shkruara në latinisht, në pergamen dhe të lidhura në një vëllim. Këtë kodik [vëllim] në pergamen që ruhej në bibliotekën e Giovanni Battista Drago [Gjon Drago] e kishte në dorë Serafino Razzi, kur i përshkroi ato, në Kotorr në vitin 1589. Sot, dorëshkrimi i Serafino Razzi-t, ruhet në Bibliotekën Nacionale Qendrore të Firencës, në signaturën Conv. Soppr. G. 7. 100, dhe mban titullin: “Dell’origine, della milizia e delli costumi de i Turchi. Narrazioni Mons.^re Martino Segonii, vescovo di Dulcigno, a Sisto IV. Fatte di latine volgari da fra Serafino Razzi dell’Ordine dei Predicatori e Theologo della Provincia Romana nel 1589.”

Dorëshkrimi ka kopertina kartoni gjysmë të fortë, të bardha. Në kopertinën e parë ka të shënuar: Angeli N. 1003. Tetë faqet e para janë boshe dhe të papaginuara. Në f. 1^r është titulli: “Dell’origine, della Miliziia e delle Costumi dei Turchi. Narrazioni de Monsg. Martino Segonii Vescovo di Dulcigno. A’Sixto quarto. Fatte di latine volgari da fra Serafino Razzi dell’Ordine dei Predicatori, e Theologo, della Provincia Romana nell M.D.LXXXIX. /1589/.”

Pastaj, në faqet në vijim janë këta tituj: f. 1^r-v “Fra Serafino Razzi, A’benigni Lettori;” f. 1^v-3^v: “Cattalogo delle Imperatori Ottomanni;” f. 4^r-16^v: “Dell’origine dei Turchi;” f. 16^v-25^v: shkrimi nuk ka titull, por teksti fillon: “A’Muametto, come altri scrivono, succede Baiazzitto secondo, Il quali scrite molte…” f. 26^r-29^v: “Il Rever.^mo Mons.^ore Martino Segonio, scrivendo à Papa Sixto quatro, sopra la ricuperazione della Terra d’Ottranto;” f. 29^v-30^r: “Annotazioni dei costumi dei Turchi, ricavate da certi altre scritte a manno latini, per il sopra detto fra Serafino Razzi Domen.^no;” f. 30^r-31^v: “Annotazione della Terra Santa ricavata dalle memorie latine del prefato Mons.^reMart.^no Seg.^io ves.^o di Dulc.^o per f. Ser.^no Raz. Teo^o.Dom.^no;” f. 32^r-34^v: “Narrazione di Georgio Castriotto, da i Turchi, nella sua lingua loro, chiamato, Scander beg cioè Alesandri Magni. Scanderbeg .i. Akessandri. Beg. i Signore.”

I tërë dorëshkrimi është shkruar nga një dorë, përkatësisht është autograf i at Serafino Razzit. Paginimi përfundon në f. 88^r. mirëpo tekst të dorshkrimit ka deri në f. 85^v. Çdo faqe ka nga 21 rreshta me shkrim të lexueshëm lehtë. I tërë dorëshkrimi është në italisht. Paginimi është lart në të djathtë, në këndin e sipërm të faqes recto.

Meqenëse kemi pasur në dorë të gjitha dorëshkrimet e njohura deri me sot të Martin Segonit, qofshin ato autograf, qofshin përshkrime apo përkthime, mendojnë se përkthimi në italisht nga at Serafino Razzi në vitin 1589, është më i kompletuari, më i sakti, i cili pothuajse është i njejtë me dorëshkrimet autografe të M. Segonit. Ne mendojmë se Agostino Petrusi është gabuar kur nuk ka marrë si tekst kryesor për botim kritik këtë vëllim me dorëshkrime, por është shërbyer me pjesë të ndryshme, të cilat, asesi nuk përbëjnë një tërësi, sikurse dorëshkrimi i Firencës. Përveç kësaj, botimi i A. Petrusit vuan edhe nga gabime të shumta të cilat i kemi vënë në dukje gjatë krahasimeve të bëra me dorëshkrimet që ai ka botuar. Kësaj radhe nuk do merremi me këto gabime-lëshime të tij.

Me sa na është e njohur deri me sot, nëse nuk llogarisim informacionin që kemi për kodikun me dorëshkrime autograf të M. Segonit në njërin nga Arkivat e Kotorrit, vëllimi me dorëshkrime i Firencës është i vetmi që ka një skicë-studim për jetën dhe bëmat e Gj. K. Skenderbeut.

Jemi plotësisht të sigurtë, se ky dorëshkrim është i Martin Segonit, jo vetëm prej pohimeve të A. Petrusit, por, prej analizave dhe krahasimeve të bëra me dorëshkrimet e tjera të njohura të M. Segonit dhe të atyre të botuara nga autorët e tjerë. Rezervat e shfaqura me këtë rast për autorësinë e këtij teksti, se gjoja është i përkthyesit, janë qëllimkëqija, tendencioze dhe pa asnjë mbështetje, qoftë burimore, qoftë nga literatura apo nga ndonjë rrugë tjetër. Pohime të tilla janë si rezultat i mosnjohjes së tërësishme të krijimtarisë së M. Segonit.

Martin Segoni – njëri ndër autorët e parë që shkroi biografinë e

Gjergj Kastriotit Skenderbeut

Biografia e Gj. K. Skenderbeut e shkruar nga Martin Segoni, është njëra ndër të parat, por më e sakta dhe pothuajse më e kompletuara.

Studimet dhe analizat e mëvonshme për këtë shkrim të Segonit për Skenderbeun nga autorë eminentë si: Petrusi, Buda, Shuteriqi, Ahmeti, etj, kanë nxjerrë në dritë mjaft momente interesante dhe të dhëna me vlerë, të cilat janë rezulat i studimeve krahasuese me shkrimet, librat dhe studimet e botuara më vonë.

Nuk ka fije dyshimi se Marin Barleti ka shfrytëzuar dorëshkrimet e Martin Segonit. Po ashtu, këto dorëshkrime, natyrisht edhe atë për Gj. K. Skenderbeun, i kanë shfrytëzuar autorët shqiptarë si: Marin Beçikemi, Dhimitër Frangu, Gjon Muzaka, etj., të cilët, veprat e tyre i kanë shkruar në mërgim, ndërsa M. Segoni, sipas të gjitha gjasave pjesën më të madhe të dorëshkrimeve të tij e shkroi në Ulqin e ndoshta edhe në Novobërdë. Është interesant se nga koha e Martin Segonit, ne kemi edhe inkunabulën e parë nga territoret shqiptare të njohur deri më sot. Kjo inkunabulë nga ipeshkvi i Tivarit, Shtjefni /Stephanus, 1473-1485/ mban titullin: “Stephani archiepiscopi Antibarensis sermo habitus in materia fidei contra Turcorum persecutionem ex solennitate gloriosi apostoli et evangeliste Johannis.” Ajo është botuar në vitin 1481, dhe origjinali i saj ruhet në Bibiliotekën Apostolike të Vatikanit. Sot mban signaturën: Incun. IV/543, int. 7.

Tekstin origjinal të përshkruar në gjuhën italiane, dhe përkthimin në gjuhën shqipe po i sjellim në vazhdim:

NARRAZIONE DI GIORGIO CASTRIOTTO, DAI TURCHI NELLA LINGUA LORO CHIAMATO SCANDER BEG, CIOE ALESSANDRO MAGNO Nacque Giorgio Castriotto di Gio-vanni, Signore dell’Albania, parte di Macedonia al mare Adriatico. Il quale signore Giovanni non potendo resistere all’armi tuchesche ottene da Amuratte la pace con certe condiz-ioni, una delle quali fu che gli desse i suoi figliuoli per ostaggi, e tra questi fu Scanderbeg. Il quale allevato nella corte del Turco et ammaestrato nelle lettere turchesche e nello essercizio delle armi, fe’ tale profitto che di dic-iannove anni fu creato sangiacco cioè conduttiere di una banda di cavalli. E portando un’aria di volto reale fu tanto grato da Amurate che lo mandò prima nell’Asia contra al re di Cicilia, nella quale guerra si acquisto credito massimamente havendo combattuto a corpo a corpo con uno illustre tartaro et occisolo e similm-ente un cavaliere persiano. Onde Amurate soleve publicamente dire come egli era il suo braccio, l’occhio suo destro e singul-arissimo difensore del suo stato. Venuto intanto il padre suo Giovanni a morte, l’armi turchesche occuparono quel regno; da che piangendo Scanderbeg fu da Amurate consolato con darli speranza di presto investirne la persona sua. Ma non ne facendo poi altro, anzi havendo fatto morire de veleno gl’altri suoi fratelli, egli con astuzia e lettere contrafatte itonese in Albania s’impatroni di alcune principali fortezze; poscia, congregati i popoli detta provincia e di Macedonia tutta, fu da loro riconosciuto per legitimo principe e gridato re, onde, fatti tagliare a pezzi quanti Turchi che non vollono batt-ezzare, hebbe poi gloriose vittorie contra di Amurate e di Maumetto suo figliuolo. Vinse sette bascià, andò condottiere della milizia albanese in aiuto del re di Napoli Fernando molestato dagli Angioini, e col voler suo rompendo le genti franzese salvò quel reame. Dopo havendo Maometo espugnato lo impero di Trebisonda e quello di Constantinopoli, tentò di espugnare Croia, ma difendendola Giorgio Scanderbeg ruiscì ogni suo sforzo vano. Fu poscia da Pio secondo chiamato in Italia per farlo capitano generale nella impresa che sua Beatitudine meditava contra il Turcho. Ma interponendosi la morte di detto Pontefice non segui altro. Ritornossene per tanto in Albania e mentre che in Alessio, sul fiume Drino, consultava col proveditore veneto intorno alle cose della guerra, sopragionto da una contagiosa febre se ne passò a miglior vita l’anno di Nostro Signore mille quattrocento sessanta sette, di sua età sessantratre, havendo prima raccomandato Giovanni suo figliuolo ancora giovanetto con tutto lo stato suo alla illustrissima signoria di Venetia. Trattene Scanderbeg seco con pietà e liberalità grandissima sempre mai una scelta di soldati veterani con i quali egli soleva dire che si acquistavano le vittorie più agevolmente che con la moltitudine di soldati nuovi. Non voltò egli mai le spalle a nimici suoi, ma sempre coraggiosa-mente combatté. Non fu mai da loro ferito, se non una volta leggiermente con una frescia, cotanto era egli avventurato e benne armato. Così bene in tutta la vita e persona sua era dispo-sto di tanta allegrezza negl’occhi e di così animonsa eloquenza che, compariva in publico armato, di maniera infiammava gli animi de soldati che non solamente divenivano valorosi nel combattere, ma anco ferocissimi disprezzatori degli inimici. Fu sempre de primi a entrare nelle bataglie e degli ultimi a ritrarsene. Conosceva tutti gl’ufficiali suoi per proprio nome, così buona memoria teneva. Ammazò di sua mano in diverse bataglie più di due mila Turchi adoperando una sua scimatarra con la quale in un colpo solo partiva un toro per mezzo. Intendendo Maometo II di detta spada, la mando a chiedere e l’ottenne da esso Giorgio; e attene fare la prova alla presenza sua da un tartaro da lui stimato gagliardissimo, ma invano, ne gli rimandò et intese come la vera scimatarra ma non il braccio suo che l’adoperava mandato gl’havea. Onde non parendo a Maometo di privare un tanto capitano di così nobil’ arme, con alcuni presenti ne gli fe’ riportare, dopo la seconda volta mandatagli. Fu pianta la morte di questo gran cavalliere non solamente dalla Grecia tutta, ma ettiamdio da tutti i principi di Europa et anche dagli i stessi Turchi, i quali, dopo la morte di lui, insignoritisi di tutta l’Albania e ritrovato nella chiesa di san Nicolò, cattedrale di Alessio città, il corpo suo, divotamente lo riverirono. E seguendo la loro superstizione cavando le felici ossa del sepolcro religiosamente le saccheggiarono, credendo ciascuno di rimanere nelle bataglie sicuro, havendo sopra di se legata una minima particella di osso di cosi invitto capitano.

TREGIM NGA TURQIT PËR GJERGJ KASTRIOTIN, NË GJUHËN E TYRE I QUAJTUR SKANDER BEG, DOMETHËNË ALEKSANDËR I MADH Gjergj Kastrioti, zot i Shqipërisë, [që ishte] pjesë e Maqedonisë në detin Adriatik, lindi nga Gjoni. Ky zotëri, Gjoni, duke mos mundur t’u qëndronte armëve turke, bëri paqe me Muratin me disa kushte, njëra prej të cilave ishte, që ai [Gjoni] t’i jepte djemtë e tij peng, e në mes tyre edhe Skenderbeun. Ky i fundit, i rritur në oborrin e Turkut, dhe i arsimuar në literaturën turke e në ushtrimin e armëve, përfitoi kaq shumë sa që në moshën nëntëmbëdhjetë vjeçare, u bë sanxhakbe, domethënë udhëheqës i një njësiti kalorësish. Meqë kishte një pamje mbretërore të fytyrës, u pëlqye shumë nga Murati, i cili në fillim e dërgoi në Azi, [për të luftuar] kundër mbretit të Çiçilisë, në të cilën luftë, fitoi nam të madh, duke luftuar trup me trup me një tartar të shquar të cilin e vrau dhe me një kalorës persian. Pas kësaj, Murati bëri zakon të pohonte publikisht që ai [Skenderbeu] ishte krahu i tij dhe syri i i tij i djathtë, si dhe mbrojtësi i papërsëritshëm i shtetit të tij. Ndërkaq, pasi i erdhi vdekja, të atit të tij, Gjonit, ushtritë turke pushtuan atë mbretëri, për të cilën Skenderbeu i dëshpëruar u ngushëllua nga Murati me dhënien e shpresës se së shpejti do ta pajisë [investojë] personin e tij me të, [mbretërinë]. Por, [Murati] duke mos bërë asnjë veprim më tej në këtë drejtim, përkundrazi duke bërë që vëllezërit e tij të vdisnin të helmuar, ai [Skenderbeu] me shkathtësi dhe letra të fallsifikuara, u kthye në Shqipëri dhe u bë zot i disa kështjellave kryesore, pastaj, pasi u mblodhën në kuvend, popujt e provincës në fjalë dhe të tërë Maqedonisë, u njoh prej tyre princ i ligjshëm dhe u quajt mbret. Pastaj, ai preu copë-copë ata turq që nuk dëshiruan të pagëzoheshin dhe kështu pati një fitore të famshme kundër Muratit dhe të birit, Mehmetit. Ai mundi shtatë pashallarë; si prijës së bashku me ushtrinë e tij shqiptare, i shkoi në ndihmë mbretit të Napolit, Ferrantes, i cili ishte i sulmuar nga Anzhuinët, dhe me dëshirën e tij, e shpëtoi atë mbretëri duke mundur francezët. Pasi Mehmeti fitoi mbi perandorinë e Trapenzunti [Trebisonda] dhe atë të Konstantinopojës, ai u përpoq të mposhtë edhe Krujën, por, duke e mbrojtur atë, Gjergj Skenderbeu arriti të mposhtë të gjitha përpjekjet e tij të kota. Më vonë, u thirr nga [papa] Piu II në Itali, për t’u emëruar komandant [capitano] i përgjithshëm, në fushatën, që shenjtëria e tij planifikonte kundër turqve. Por e ndërprerë nga vdekja e papës në fjalë, ajo [fushata] nuk u vazhdua nga të tjerë. Ndërkohë, ai u kthye në Shqipëri, dhe ndërsa po konsultohej në Lezhë, mbi lumin Drin, me qeveritarin [proveditorin] venedikas, në lidhje me çështjet e luftës, e zuri një ethe ngjitëse dhe kaloi në një jetë më të mirë, në vitin 1467, të Zotit tonë, në moshën gjashtëdhjetë e tre vjeçe, pasi më parë ia kishte besuar, Gjonin, birin e tij akoma të ri, me gjithë shtetin e tij, Sinjorisë së shkëlqyer të Venedikut. Skenderbeu mbante gjithmonë me vete, me mëshirë dhe bujari të madhe një grup të zgjedhur ushtarësh veteranë, për të cilët zakonisht thoshte që me ata i merrte fitoret më lehtë se sa me turmën e ushtarëve të rinj. Ai nuk ua ktheu kurrë shpatullat [shpinën] armiqve të tij, por gjithmonë luftoi me guxim. Nuk u plagos kurrë nga ata, përveçse një herë, lehtësisht me një shigjetë, kaq me fat dhe kaq mirë i armatosur ishte. Në tërë jetën dhe personin e tij, ishte kaq mirë i pajisur me alegri në sy, dhe me elekuencë të gjallë, sa që kur shfaqej në publikun e armatosur, me qëndrimin e tij ndizte shpirtërat e ushtarëve të cilët jo vetëm që bëheshin trima gjatë luftimit por edhe me të egër e përbuzës për armiqtë. Ai ishte gjithmonë ndër të parët për të hyrë në beteja dhe i fundit për t’u tërhequr. I njihte të gjithë oficerët e tij, emër për emër, kaq kujtesë të mirë kishte. Në beteja të ndryshme, vrau me dorën e tij më shumë se dy mijë turq, duke përdorur një shpatë të tij, me të cilën, vetëm me një të goditur, ndante në mes një dem. Kur Mehmeti II, mori vesh për shpatën në fjalë, dërgoi që t’ia kërkojnë dhe e mori nga vetë Gjergji; dhe me të [shpatën] në praninë e tij, [Mehmetit] bëri një provë një tartar që vlerësohej pa masë nga ai, por më kot. Ia riktheu shpatën [Skënderbeut] dhe kuptoi që ai i kishte dërguar shpatën e vërtetë, por jo krahun e tij që përdorte. Mehmetit nuk iu duk me vend që të privonte prej saj një komandant të armëve kaq fisnike, kështu ia ktheu bashkë me disa dhurata, pasi qe dërguar për të dytën herë. Vdekja e këtij kalorësi të madh u vajtua jo vetëm nga gjithë Greqia, por edhe nga gjithë princërit e Evropës, madje edhe nga vetë turqit, të cilët pas vdekjes së tij, duke qenë zot të gjithë Shqipërisë, dhe pasi gjetën trupin e tij, në kishën e Shënkollit [san Nicolò], katedrale e qytetit të Lezhës, e nderuan me devotshmëri. Duke ndjekur bestytninë e tyre, nxorrën nga varri eshtrat fatlume, plaçkitën në mënyrë fetare, duke besuar se do të ishin të sigurtë në beteja po të kishin lidhur mbi vete një pjesë sado të vogël të eshtrave të komandantit të pamposhtur.

In memoriam

November 17, 2021 by s p

The young Albanian born Anjez�� Gonxhe Bojaxhiu, future Mother Teresa of Calcutta, at the age of 18. (Photo by Vittoriano Rastelli/Corbis via Getty Images)

Age lind. Bojaxhiu – Guttadauro

(1944 – 2021)

Me 15 nëntor 2021 rreth mesnatës ndërroi jetë, kaloi në amshim, apo siç thoshte Shën Nëna Tereze “u kthye në Shtëpinë e Atit”, Age lind. Bojaxhiu, bija e Lazër dhe Maria Bojaxhiut, mbesa e vetme e Nënës Tereze.

Atë e kam njohur qysh nga viti 1979, marrja e Shpërblimit Nobel për Paqe dhe kam pasur një bashkëpunim dhe miqësi të jashtëzakonshme dhe frytdhënëse.

Nëpërmjet saj në këtë interviste mund ta njohim më për së afërmi tashmë të ndjerën Age Bojaxhiu, si dhe lindhjen, përjetimet, vlerësimin e saj mbi Nënën Tereze.

Je edhe vlerësimi i Massimiliano Guttadauro, biri i Age Boajxhiut, ndër të tjera më shkruan mbrëmë kështu: “Nëna ime kishte bukurinë dhe tërheqjen e familjes Bojaxhiu, një tërheqje – simpati që e akumulonte si Gonxhja dhe Lazri. Ishte një grua që iu ka kushtuar në tërësi familjes, por pa i lënë anësh edhe shumë interesime kulturore, si kinema, letërsia… Ishte poliglote, si babai i saj dhe si Nëna Tereze. Një grua me aftësi të mëdha për dashuri. Gjithmonë e vendosur, por edhe e vërtetë.”

Intervista me Age Bojaxhiu – Guttadauro, mbesa e Nënës Tereze

Don Lush Gjergji: Ti e ke njohur Nënën Tereze si të afërmen tënde, si hallën tënde. Përshtypjet tua, sepse ti je e vetmja anëtare e gjallë e familjes së ngushtë të saj? Takimi yt i parë me të, atë çka të tregonte babai yt i madh, Lazri, për familjen Bojaxhiu, për këtë dramë që kishin përjetuar, por që Zoti e ka shpërblyer pa masë?

Si hallë unë e kam njohur personalisht vonë, atëherë kur ajo tashmë ishte e famshme dhe e njohur gati në mbarë botën, kur për të shkruanin shumë gazeta, flisnin shumë qendra radio-televizive, bile përmendej aty-këtu edhe nëpër kisha… Kështu në mua rritej dëshira, kureshtja, por edhe nevoja ta njihja për së afërmi, më tërhiqte, fytyra e saj, sepse si më thoshte babai im, Lazri, “gjaku nuk është ujë…”. dhe vërtet ashtu është…

Jam takuar me Nënën Tereze për herë të parë personalisht në janar të vitit 1967, sepse papa Montini – Pali VI e kishte ftuar për të hapur një shtëpi në Romë. Përshtypja ime ishte e papërshkrueshme dhe e paharrueshme, një gëzim i cili më kaplonte në tërësinë e qenies time… Gëzimi kishte shumë arsye: sepse babai im dhe Nëna Tereze ishin vërtet të lumtur, shiheshin pas më se 30 viteve… Mendoni pak çka kanë përjetuar këto dy persona, zemra e vëllait dhe e motrës! Ishte një takim vërtet unik!

Gjatë këtyre viteve as nuk ishin dëgjuar në telefon, sepse ajo ishte në Indi, e babai im pas Luftës së Dytë botërore në Itali… Nëna Tereze dhe babai im e kishin një gëzim tejet të madh. Përqafoheshin si dikur në fëmijëri…

E shikonin njëri-tjetrin dhe nuk u beson më as syve, as veshëve, as kohës dhe hapësirës, dhe pa fjalë, me lot, me përqafime aq të përmallshme, e pyetnin njëri-tjetrin për vitet e kaluara…

Tema boshte e këtij takimi ishte “Nëna Loke”, Drane Bojaxhiu, dhe Agëja, halla ime, të cilat unë kurrë nuk i kam takuar dhe njohur personalisht! Mendoni çfarë apsurdi!?

Ata të dytë më shikonin mua, pastaj njëri-tjetrin, pastaj diku në hapësirë, ndoshta edhe drejt Shqipërisë, Tiranës, ku ishte zemra e thyer e dy femrave tashmë të robëruara, të sistemit i cili nuk lejonte kurrfarë komunikimi familjar, njerëzor…

Nga goja dhe zemra e tyre ngrihej vetëm një klithje: O Zot, oj Nëna Loke!!!

Përshtypja ime e parë ishte kjo: një përjetim i jashtëzakonshëm.

Pastaj me kalimin e viteve jemi njohur më për së afërmi nëpërmjet letrave, bisedave telefonike… Gati për çdo vit shiheshim në Romë, sepse ajo vinte gjatë muajit maj për kushtet rregulltare të motrave të saja.

Pas vdekjes së babait tim shkoja unë rregullisht për ta parë në Romë. Marrëdhënia jonë ishte një dashuri e madhe shpirtërore. Ajo nuk ishte si ndonjë hallë klasike… Ishte udhëheqësja ime shpirtërore, me jepte qetësi dhe siguri në jetë…

Don Lush Gjergji: Pas vdekjes së babait Lazër në janar të vitit 1981, pastaj të Nënës Tereze më 5 shator 1997, çfarë kuptimi kishin për ty këto dy vdekje, ose më mirë të themi këto dy “kalime në amshim?”.

Si i ke përjetuar ti?

Pas vdekjes së babait tim kam përjetuar një vetmi dhe zbrazëti të madhe, sepse ishim ai, nëna ime dhe unë, nuk kishim më asnjë anëtarë tjetër të familjes… Ishte dhembje e madhe…

Vdekjen e Nënës Tereze e kam përjetuar thellë… Nëna ime Maria ka vdekur në vitin 1993 pas vuajtjeve të shumta…

Kurdo që Nëna Tereze ishte e sëmurë, unë shkoja në Indi për ta parë, për t’u shoqëruar me të në spital, në klinikë, në kuvend. Për mua ishte hiri i Zotit që të rrija së bashku me të për një kohë të gjatë. Luteshim së bashku, bisedonim…, sepse kur ishte mirë me shëndet, nuk kishte kohë për këtë.

Ajo e pranonte vuajtjen me fe, kurrë nuk ankohej, ishte gjithnjë e dëgjueshme. Pati shumë dhembje, vuajtje, sëmundje, por të gjitha i pranonte dhe ishte shumë e disiplinuar me mjekë, me personelin, e përvuajtur, e dëgjueshme, e përsosur…

Kur afrohej fundi, nuk mund ta harroj kurrë takimin tonë të fundit, diku katër apo pesë muaj para vdekjes, më tha se ndoshta nuk do të shiheshim më…

Unë i premtova se do të shiheshim në maj në Romë, por nuk shkova, sepse isha e sëmurë dhe me temperaturë.

Në këtë takim Shkuan bijtë e mi, Domeniku dhe Maksimiliani. Herën e fundit që jemi parë më tha kështu: “Tashmë do të mbetesh vetëm ti, sepse vetëm ne dyja jemi nga familja jonë Bojaxhiu. Pas vdekjes time do të mbetesh vetëm ti, s’ka më askush nga familja jonë…”.

Sytë e saj ishin të përlotur, por edhe plot me shpresë, edhe më tepër me siguri për amshim, jetën e pasosur. Më fliste për kalimin në amshim, apo si i pëlqente asaj të shprehej, “për kthimin në Shtëpinë e Atit”, si për ndonjë kalim prej dhomës në dhomë, me aq shumë bindje dhe fe, sa që unë mbetesha e habitur…Më thoshte që së shpejti do të jetë te Zoti me babën Kolë, Nënën Loke, me motrën Age, me babën tim…, me shumë familjarë që unë nuk i njohja fare…

Nëpër sytë dhe zemrën e saj unë, të them kështu, e kam “parë vetë Zotin”, i kam “parë dhe përjetuar” të parët tanë, ata që tashmë e gëzojnë parajsën, amshimin… Për këtë dhe për shumëçka tjetë, unë nga zemra e falënderoj Hallën time të madhe dhe të pavdekshme, Nënën Tereze!

Don Lush Gjergji: Si është për Ty t’i lutesh hallës tënde, të Lumes Nënës Tereze?_

Për mua ajo është shenjtëreshë, uroj që së shpejti të shpallet Shenjte. I lutem asaj si edhe shenjtërve të tjerë, si p. sh. Shën Rozalisë së Palermos…, si shumë shenjtërve apo shenjtëreshave tjera, por kuptohet me një ndjenë të veçantë. I them asaj kështu: E lumja Nëna Tereze, ti më di, të njeh, ti më do, prandaj, edhe më ndihmo!
Pas shenjtërimit të Nënës Tereze më 4 shtator 2016, ajo ndër të tjera më tha kështu: “Don Lush, tash e kemi Shenjtëreshën tonë, Shën Terezen që na përcjell nga qielli. Jeta im, besoj edhe e jotja, tash ka arritur kulmin e gëzimit. Për mua Halla është Shenjtëreshë, për Ty personi që e ke përcjell dhe ke shkruar vite të tëra, është Shenjtëreshë. Le të lutet për ne!”

Don Lush Gjergji: Çka të ka mbetur Ty si përvojë, si mbresë dhe kujtim nga e madhja Nëna Tereze, Nëna e botës së vuajtjes, e të varfërve ndër më të varfër, ajo që e njihte dhe e dashuronte Jezu Krishtin në çdo njeri? Çka ka mbetur si testament i përvojës tënde me te?

Lidhja ime me të ishte e veçantë. Pikësëpari më ka mbetur në shpirt feja e madhe e saj. Unë jam martuar me burrin tim që 42 vjet… Nënën Tereze e kam pasur dhe e kam si pikë orientuese në jetën time. Unë e ndiej dhe e përjetoj se ajo është afër meje, me jep guxim, vullnet për jetë dhe për veprimtari…Unë nuk e bëj të madhe këtë duke thënë se jam mbesa e Nënës Tereze, për ta pasur ndonjë nderim të veçantë…

Po, ndihem se jam e privilegjuar nga ky fakt, nga vetë Zoti, që e pata hallën time, nuk po them si mësuese, por si pikë orientimi për jetën dhe për veprimtaritë e mia..

Don Lush Gjergji: E ke thënë në fillim se Nëna Tereze e pati këtë dhembje të tmerrshme që për së gjalli të ndahej prej Nënës Drane dhe motrës Age, si dhe për shumë viti nuk dinte asgjë as për vëllanë Lazrin, babën tënd. Këtë nuk ia tregonte gati askujt. Për shpërblimin Nobel në Oslo ishim së bashku një familje shqiptare, Nëna Tereze, Lazri, Ti, Imzot Nikë Prela, unë… Për mua ishte diçka e jashtëzakonshme, heshtja e saj, vuajtja personale, familjare, kishtare, kombëtare… Ajo thoshte se e Premtja e Madhe nuk është mbarimi i Jezu Krishtit, por vetëm nisja e asaj që do të jetë ngjallja, Pashkët. Ti si e përkujton këtë gjendje?

Këtë gjendje e ka përjetuar mbi të gjitha Nëna Tereze dhe babai im. Unë disi e kam përjetuar këtë anash, sepse kurrë nuk e kam njohur gjyshen time Dranen, as hallën time Agen. Aty-këtu kemi shkruar ndonjë letër, e kjo është diçka tjetër. Pastaj në Shqipëri duhej deshifruar atë çka shkruhej, lexohej. Ne dërgonim paketa me shumëçka, barna, gjëra ushqimore, veshmbathje, dhe ato i ndanim në dy pjesë, një për ushtrinë dhe policinë doganore, tjetrën për gjyshen dhe hallën…

Për Nënën Tereze ishte dhembje e madhe e cila duhet ta bënte një zgjidhje tejet të rëndë. Autoritetet e Shqipërisë thoshin kështu: Po, ne Ju lejojmë që të hyni në Shqipëri, mirëpo më nuk mund të ktheheni, duhet të mbetni këtu!

(Për herë të parë kam dëgjuar për këtë ngjarje dhe kombinim “djallëzor” dhe nuk di sa mund të jetë e vërtetë. E di se Nëna Tereze, si dhe shumë autoritete të asaj periudhe, si Sekretari i OKB-së U TANTI, kryetari i Francës De GOLLI, i SHBA-ve Xhon Keneedy, e shumë të tjerë kishin ndërhyrë pranë Qeverisë së Shqipërisë për t’ia lejuar Nënës Tereze hyrjen në Shqipëri, por pa sukses, vr. ime).

Dhembja e madhe dhe e vërtetë e Nënës Tereze ishte kjo : ajo duhet të zgjidhte mes të varfërve, të braktisurve, të mjerëve dhe të gërbulurve, apo Nënën dhe Motrën në Shqipëri.

Kjo ishte një zgjidhje tejet e vështirë dhe shumë e dhimbshme…

Këtë vuajtje ajo ia ka ofruar Jezu Krishtit për Kishën dhe popullin në Shqipëri dhe kudo në botë, për botën e të mjerëve…

Don Lush Gjergji: Nëna Tereze e kishte sigurinë e fesë, kishte një qetësi, si të fliste me telefon me Atin qiellor. Përpos shenjtërisë së saj, mirësisë, gatishmërisë për flijim dhe dhurim, ajo kishte aftësi të mëdha organizative….

Ajo e ka vulosur frymën e saj në “Misionaret e Dashurisë” dhe kështu është dëshmuar madhëria e saj në vazhdimësi. Fatbardhësisht vepra e saj vazhdon edhe më tutje në mbarë botën…

Don Lush Gjergji: Për herë të parë flet para një publiku që të njeh fare mirë si emër, si mbesa e Nënës Tereze. Diçka çka dëshiron t’u thuhet njerëzve tanë si mbesa e Nënës Tereze?

Jam gjysmë shqiptare e gjysmë italiane, sepse nëna ime Maria e lind. Sanguini-Bojaxhiu ishte italiane. Mirëpo në brendi, në shpirt ndihem gjithmonë shqiptare, sepse është një pjesë e imja që askush nuk mund të ma merr. Më vjen keq kur dëgjoj për ndonjë sjellje apo veprim jo të mirë të shqiptarëve, si në Shqipëri, ashtu edhe në Itali, në Kosovë, kudo…

Don Lush Gjergji: A do të thuash diçka tjetër?

Jo unë nuk jam ndonjë mendimtare e madhe. Jam një person normal dhe kam pasur hirin e Zotit që të jam mbesa e një halle kaq speciale. Shpresoj që vepra e saj do të vazhdojë gjatë shekujve. Ajo thoshte gjithmonë kështu: Nëse Zoti do, vepra ime do të vazhdojë!

Don Lush Gjergji: Të falënderoj përzemërsisht për këtë bisedë, intervistë. Nëpërmjet teje më duket se i kemi takuar rishtas Nënën Tereze, Imzot Nikë Prelën, bacën Lazër si dhe mbarë familjen e madhe dhe të bekuar Bojaxhiu. Edhe një pyetje: Si i ke përjetuar filmat dokumentar, artisti, botimet, fiction mbi Nënën Tereze?

Është vështirë të paraqitet jeta shpirtërore, brendia, thellësia e jetës dhe e veprës së saj. Nëna Tereze e dinte se çka donte dhe e zbatonte gjithmonë vullnetin e Zotit, planet e saja. Ajo kishte guxim të thoshte dhe të ishte vetvetja…

Nga përvoja dhe shërbimi misionar në Indi kishte kuptuar se Zoti është Dashuri, prandaj misioni i saj, por edhe yni, motrave është ky: t’u dhurojnë të gjithëve Dashuri – Zotin. Të gjitha për Zotin dhe për Njeriun, pa dallime…

Ah, gati harrova: Të falënderoj për këto gjashtë vëllime të mrekullueshme kushtuar Nënës Tereze në tri kutia, me plotë fotografi, shkrime, përshkrime… Vërtet nëpërmjet tyre Ti ma “solle” sot në Palermo Nënën Tereze, babën tim, Lazrin, nënën time, Marinë, pastaj edhe personat që unë nuk i njoha kurrë personalisht, si “Nënën Loke”, Drane Bojaxhiun, hallën time Age Bojaxhiun, e shumë të tjerë! Tash jam në “shoqëri” të mirë, me këta njerëz të dashur, me Zotin, me burrin tim Giuseppe, apo “Beppe” si e quante Nëna Tereze, me bijtë e mi, me Ty! (Bashkëshorti i saj ka vdekur disa vite më vonë, vr. ime)

Nga zemra të falënderoj për këtë takim, sepse e kemi prekur “damarin e zemrës”, jemi shmallur dhe freskuar… Po e përfundojmë takimin tonë me thënien e Nënës Tereze: Zoti na bekoftë!

Palermo, 18. 09. 2008 Don Lush GJERGJI

Prishtinë, 17 nëntor 2021 Radio Maria – Kosovë

Ne gabuam …(Le të flasim më shumë për lirinë)

November 17, 2021 by s p

Marjana Bulku

Nju Jork

Ne gabuam sepse edhe në demokraci folëm shumë për komunizmin dhe diktaturën.
Ne gabuam sepse në demokraci nuk promovuam vlerat e shkuara , të harruara, të pashkruara të së kaluarës që historia e shkruar nën diktaturë i veniti.
Ne gabuam sepse e përmendëm kaq shumë Enverin deri në paharrim.
Ne gabuam sepse nuk i dëgjuam dhimbjet e së kaluarës.
Ne gabuam sepse nuk i ndjemë thirrjet e viktimave.
Ne gabuam sepse duartrokitëm verbërisht.
Ne gabuam sepse besuam se vetëm” fitimtarêt”kanë gjithmonë të drejtë .
Ne gabuam sepse nuk mësuam nga historitë e dinjitozëve që nuk ia shitën shpirtin diktatit dhe ligësive të kohës.
Ne gabuam sepse nuk ia lexuam mendimin kolosëve tanë të mohuar të pendës.
Ne gabuam sepse iu përulëm monumenteve, busteve, mermereve dhe jo vlerave.
Ne gabuam sepse iu dhamë liri kjoskave , kafeneve, restoraranteve, hoteleve dhe jo muzeumeve, librarive.
Ne gabuam kur kujtuam se liri fjale do të thotë sharja dhe përgojimi i tjetrit .
Ne gabuam sepse nuk njohëm plagët e vërteta tonat.
Ne gabuam se nuk i mjekuam ato.
Ne gabuam sepse nuk i izoluam shkaktarët e plagëve tona.
Ne nuk gabuam pse ishim të varfër e të paditur.
Ne gabuam se donim të pasuroheshim menjëherë , njësoj , si dikur të varfêr në komunizëm.
Ne gabuam se iu nënshtruam të keqes.
Ne gabuam sepse nuk dijmë ta kundërshtojmë të keqen .
Ne gabuam se nuk dijmë ta dallojmë të mirën , edhe pse pak të mira na kanë ndodhur si komb .
Ne do ta sfidonim të keqen po t’ja ndjekim fijet e jetës të mirës.
Ne gabuam sepse nuk debatuam por kryqëzuam tjetrin e ndryshëm.
Ne gabuam sepse ia kujtuam gjithkujt madje edhe atij që nuk e njihte të keqen që mbërtheu nga fyti jetët tona atëherë, përherë.
Ne gabuam sepse nuk përkrahëm liritë.
Ne gabuam pse nuk i studjuam thellë liritë.
Ne gabuam se folëm aq pak për liritë.
Ne gabuam…
….sa pak folëm për lirinë!

“VESHJA E NUSËNISË KRAJANE”

November 17, 2021 by s p

Hamid Alaj*

Fjala e mbajtur me rastin e promovimit të librit në Vatër

Të nderuar të pranishëm!Të nderuar Udhëheqës dhe Këshilltarë të Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” në New York.I nderuari Kryetar z. Elmi Berisha.I nderuari Editori i gazetës DIELLI, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” z. Sokol Paja .Të nderuar mysafir!Zonja dhe zotërinj, Si fillim dua të ju paraqitem me një fjalë krajane, fjalë që vjen nga treva e cila vije edhe unë vetë, nga ajo e Krajës, që kur takohen krajanët dhe krajanet në kohë të tillë të ditës, pra në mbrëmje thonë: “MRAMJA MIR” atëherë më lejoni që edhe unë të ju them të njëjtën gjë në një takim siç është ky i kësaj mbrëmje “MRAMJA MIR E MIR SE KENI ARDHR”. Të nderuar pjesëmarrës. Kam nderin dhe kënaqësinë që në emrin tim përsonal të ju përshëndes dhe të ju shpreh mirëseardhje në këtë tubim të promovimit të librit tim; “VESHJA E NUSËNISË KRAJANE”. Gjithashtu dua të falënderoj dhe të përshëndes perzemërsisht të gjithë juve të pranishëm dhe në mënyrë të veçantë komisionin organizativ si dhe të gjithë të tjerët që kanë kontribuar në realizimin e këtij tubimi, gjë që do ti japë këtij tubimi apo thënë ndryshe këtij promovimi të librit tim nivelin e duhur shkencor.Sot është hera e parë për mua që marr pjesë në një organizim të tillë në bashkëpunim me Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” në New York. Është një privilegj i veçantë për mua që sot gjindem para jush por edhe nji kënaqësie e veçantë për adhuruesit e librit që ju shohim kaq entuziast në pjesmarrjen tuaj. Zonja dhe zotërinj, Treva e Krajës është një “oqean” i traditave dhe i kulturës, e për ta përshkuar atë duhet një timonier i mirë dhe i sigurt. Unë e di se nuk jam njëri nga ata, por thjesht po ia nisi lundrimit tim në këtë oqean me një sul, pra barkë të thjeshtë me rrema, ku në ndihmë do të më dalë edhe flladi i vendlindjes sime duke më ndihmuar që sadopak të përshkoj këtë “oqean” të vlerave të shumta dhe të pamohueshme kulturore që kanë lindur dhe trashëgohen në këtë trevë. Pra, qëllimi i këtij lundrimi dhe bindja se shtrati i kësaj trashëgimie kulturore të trevës së Krajës, plotësohet prej larmive të saj, ashtu sikur lumi mbushet prej degëve të tij është siç e kam paraqitur në titullin e këtij punimi, “veshja e nusënisë krajane” që në të folmen e Krajës njihet me emrin “Veshja Allaturka”, që të shpalosi vlerat e traditës dhe kulturës popullore të trevës së Krajës, e në veçanti që t’i kujtojmë gjeneratat e shkuara dhe të sotmet dhe t’ua lëmë trashëgim brezave të ardhshëm. Duke parë rëndësinë e kësaj veshjeje si dhe rolin që luan në etninë e popullit të trevës së Krajës, këtë punim mendova t’ia kushtoj kësaj etnie kulturore të trevë në fjalë. Padyshin, se një nga arsyeja tjetër që më shtyu të merrem me këtë studim etnografit të trevës së Krajës është se unë i përkas asaj që e ka pasë traditë dhe vazhdon ende ta ruaj (edhe pse jo me të madhe) këtë artizanat familjar. Si karakteristikë e nuses krajane padyshim se është veshja e saj, që është një veshje e këndshme, një veshje e bukur dhe kaq e pasur me elementet e saj përbërëse. Si çdo veshje traditore edhe kjo veshje shquhet për shumë elemente etnografike të cilat ofrojnë mundësi studimi për shumë disiplina shkencore, aq më tepër kur kjo veshje gjallon edhe sot, edhe pse jo me shumicë si dikurë, por e ruajtur me fanatizëm nga vashat krajane, edhe pse e transformuar dhe e modifikuar, është ende e pasur. Kjo veshje është shumë joshëse (tërheqëse) për nga pamja e saj e cila të mbushë me emocione dhe krenari, për pasurin dhe bukurin e saj. Ajo në pamjen e saj tregon artin e thjeshtë të vashës krajane, e cila e punon dhe e bartë me krenari të veçantë këtë kostum dedikuar enkas asaj. Kjo veshje është thesar i femrës krajane sa që shumë lehtë mund të dallohet se cilës trevë apo krahine i takon. E bartur dhe trashëguar brez pas brezi, ndër nuset krajane kjo veshje është pasuri dhe si një element më i rëndësishëm i kulturës materiale të kësaj treve. Ajo është një veshje e këndshme, e bukur dhe kaq e pasur me elementet e saj përbërëse. Kur flasim për veshjet duhet të kemi parasysh edhe një thënie të Faik Konicës, i cili thotë: “Ka aq kostume shqiptare sa ka edhe krahina”. Pra, lirisht mund të thuhet se në gjeohapsirën ku jetojnë shqiptarët, gati secila trevë ka veshjen e vet karakteristike me të cilat dallojnë njëra nga tjetra. Një ndër to është edhe veshja e nusënisë krajane, e cila veshje identifikon tevën e Krajës. Që në shikimin e parë kjo veshje lë përshtypjen e një mozaiku shumë ngjyrësh, ku bie në sy një larmi që duket e pashterrshme si për nga ngjyrat po ashtu edhe për nga forma e saj. Elementet e zbukurimit, forma, ngjyrat dhe pjesët e kësaj veshje, përmes talentit dhe mjeshtërisë së punuar nga dora e vashave krajane, shprehin dhe krijojnë ndjenjat shpirtërore të popullit që i krijon dhe i përdorë. Të gjitha këto elemente, kërkojnë njohje paraprake që shërbejnë për të shqyrtuar në detaje përbërjen e kësaj veshje. E kush nuk është dashuruar me bukurinë e kësaj veshje që me duart e arta dhe të gdhendura të vashave krajane, thurnin e ç’thurnin pëlhurë për përgaditjen e veshjes së nusënisë, me vite të tëra, sepse e tillë është dashuria ndaj sajë, e cila i mbijetoi viteve me forcën e saj. Duart e vashës krajane na kanë magjepsur me punën dhe besnikërinë e tyre ndaj kësaj veshje, të cilat shikuar në përgjithësi luanin rolin e artisteve, në përpuninim dhe dekorin e sajë, po ashtu sikur artistet që luajnë rolin e tyre të magjepsur gjatë interpretimit në skenë. Ndërkohë, edhe pse kjo veshje duke shkuar në harresë, nuset krajane gjithnjë po e ruajnë me fanatizëm këtë trashëgimi kulturore të trevës së vet. Ajo shfaqet e lidhur ngushtë me karakterin e popullit të cilit i takon dhe vazhdon jetën e saj edhe në kohët moderne. Trashëgimia kulturore është e rëndësishme për çdo shoqëri, për çdo trevë apo krahinë qoftë ajo, sepse ajo është pjesë e historisë së shoqëris, treve apo krahine, andaj edhe për trevën e Krajës vlenë po e njëjta gjë. Nuset krajane të veshura me këtë kostum, si dhe me pjesët përbërëse të saj, ngjajnë si mbretëresha të vërteta në paraqitjen e tyre. Prandaj, lirisht mund të thuhet se veshja paraqet një flamur të trevës, të identitietit të vet, në këtë rast të femrës krajane me veshjen e nusënisë, me të cilën dëshiron të identifikohet se cilës trevë i përket. Andaj ajo duhet të qëndojë besnike ndaj flamurit të vet, ashtu si një popull qëndron besnik ndaj flamur të vet kombëtar. Ashtu siç krenohet me shumë gjëra në jetën e saj, ashtu duhet të krenohet edhe me këtë veshje e cila zë vend tejet të veçant në identifikimin e trevës që i përket, duke e ditur se mënyra e veshjes është diçka me të cilën njeriu krenohet. Kjo veshje është e atillë sa që me përdorimin e saj i japin një pamje të hijshme e madhështore vashës krajane. Realizimi i këtij punimi ka qënë një eksperiencë dhe përkushtim disa vjeҫar i cili nuk do të kishte qenë i mundur të finalizohej pa ndihmën dhe mbështetjen e shumë personave e sidomos të femrës krajane. Sa më shumë që njeriu e thellon një studim, çfarë do qoftë ai, e ndijen veten si një fillestarë. I tillë jam edhe unë përballë gjërave të reja që na dalin përpara për të ndiçuar sa më shumë thesaret e trevës së Krajës. Ne mund të bëjmë vetëm atë që na vjen për dore, duke përdorur literaturën shkencore dhe ate orale të kohës, me anë të intervistave, me bindjen e fortë se: “gurë, gurë bëhet murë”, ku me dashuri të madhe dhe sakrifica të shumta do të mbesë ajo rreze e vogël drite të zbulimeve tona. Kjo vepër është shkruar me qëllim që të tregoj pasurin dhe rëndësin e saj ndër veshjet tjera të popullit shqiptar. Them këte se për këtë veshje është shkruar shumë pak, sa mos të thënë aspak. Megjithëse etnografët më të shquar të Shqipërisë, apo shqiptarë në përgjithësi, kanë bërë studime nga më të ndryshmet për veshjet e ndryshme të popullit shqiptar, për veshjen e nusënisë krajane nga etnografët e tillë ende nuk është arritur në një shpjegim konkret, ndoshta pse kjo veshje ka qenë ekzistente vetëm në malësinë e Krajës dhe jashtë kufirit shtetëtror të shtetit shqqiptar. Këtu në këtë libër është shkruar për të shqyrtuar origjinën e saj, strukturën, motivet, elementet e saj, etj., gjë e cila do të mundësojë që edhe kjo veshje të integrohet dhe të bëhet e njohur në sfera të ndryshme të kulturës sonë shqiptare. Pa pretenduar se me daljen në dritë të këtij libri, arrita shkallën përfundimtare të shqyrtimit të veshjes së nusënisë krajane, si pjesë e trashëgimisë së trevës së Krajës, mendoj se libri do ti shërbejë sadopak plotësimit të njëfarë boshllëku të mirëfilltë në këtë fushë. Dhe së fundi dëshiroj të falenderoj të gjithë ata që sado pak, por në mënyrë modeste, dhanë kontributin e tyre duke u bërë pjesë e suksesit tim në studimin, trajtimin dhe realizimin e këtij projekti! Një falenderim i veçantë shkon për famijen time, për sakrificen, durimin dhe mbështetjen që kanë treguar gjatë gjithë kohës që kam shpenzuar për përgaditjen e këtij punimi-libri. Kurse falenderimi tjetër, sa i ngrohtë po aq i përzemërt shkon për femrat krajane për mbështetjen e vazhdueshme, motivimin dhe furnizimin me material të duhur e në veçanti atij fotografik ndaj të cilave jam thellësisht mirënjohës. Ato janë të shumta, janë bija, nëna dhe gjyshe krajane, janë punëtore duar arta, aktiviste të dalluara, janë të arsimuara etj., të cilat të gjitha së bashku, pa hezituar më ofruan ndihmën e tyre shumë të çmuar për ta përfunduar këtë punim, pa të cilën ndihmë nuk do të ishte ky punim që sot është në duart e juaja. Gjithashtu u jam mirënjohës dhe u shpreh falenderimet e mia më të mira edhe juve si pjesmarrës në promovimin e librit tim, po ashtu u jam mirënjohës dhe u shpreh falenderimet e mia më të përzemërta edhe organizatorit dhe në veçanti Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” në New York, me në krye me Kryetarin, këshilltarët dhe editorin e Gazetës Dielli, organi i Vatrës. Se si dhe sa është mbërritur me këtë punim do të thotë vetë lexuesi përmes fjalës së tij, në kuvende apo edhe në shtyp. Sidoqoftë e mirëpresim fjalën e tij. Ju uroj, gjithashtu, ta shijoni sa më shumë leximin e këtij libri mjaft modest. Lexim të këndshem! Ju falënderoj për vëmendjen dhe kohën që më latë në dispozicion. Shprehi respektin tim për të gjithë Juve të pranishëm. Ju faleminderit.

NJË DITË NË SHËNVASIL

November 17, 2021 by s p

Përshkrim udhëtimi në Rivierë

nga Luan Çipi/

Riviera Shqiptare, gjatë bregdetit Jon është vërtet një mrekulli e natyrës, dhuratë Zoti. Komuna e Lukovës, me 9 fshatrat e saj, njërin më të bukur se tjetrin, përfshin 60% të krejt Rivierës Joniane Shqiptare. Pamja mahnitëse që të shfaqet kur udhëton në rrugën automobilistike Vlorë-Sarandë tregon edhe Plazhin e Shpellës, si një nga plazhet më të bukura të zonës. Aty afër mund të shikosh apo të zgjedhësh rrugicat gjarpërushe që të çojnë te ky plazh, apo në plazhin e Bunecit, Plakotos, Krorëzës, (ku ndodhet dhe Manastiri i Shën Mërisë, pjesë e Triadës së Shën Mërisë), plazhi Heremet, si dhe plazhi i Kakomesë. Jo pak, po 154 kilometra gjatësi detare. Këtu si në gjithë Rivierën Shqiptare ka hapësira përrallore e të virgjëra, që do ti lakmonte t’i posedonte edhe miliarderi më i fuqishëm, edhe pse mund të ketë plazhet më të bukura të botes.

Unë sa u ktheva nga Riviera Turke e Detit Mesdhe, ku pushova 11 ditë në një hotel luksoz të Kemerit. Edhe pse u çudita nga investimet e shumta hoteliere turistike bregdetare turke, duke krahasuar terrenin dhe klimën që na ka dhënë Zoti, them me bindje, se ne i kemi kushtet edhe më të mira. Nuk ka pse presim më: Qeveria, duke përfshirë interesat e pronarëve të ligjshëm, duhet të bëjë hapa të shpejta për nderimet e studiuara koncesionare, ose për të marrë kredi të buta në favor të pronarëve apo sipërmarrësve shqiptarë, pa pasur frikë se të huajtë do na përvetësojnë përjetësisht tokën tonë. Tokën ata nuk e marrin dot me vete dhe pas pak vjetësh do kemi tonat edhe kapitalet investuese, bashkë me përvojën e tyre. Boll që kushtet të “qepen” mirë dhe të garantohen ndërkombëtarisht në kontratat ligjore përkatëse midis palëve.

Ky është një problem tjetër, megjithëse më i rëndësishmi. Po unë jam duke vazhduar rrugën për Shën Vasil…dhe, më duhet të shkruaj për të.

Ky fshat nuk dihet se pse i mori emrin e Shën Vasilit, që katolikët e quanin Shën Vlashi dhe që, sipas historiografisë fetare, ka lindur në Qezarja, Kapodaqia në vitin 329 pas Krishtit në një familje të shquar ortodokse. Për të thonë se studimet i kreu shkëlqyeshëm për 15 vjet në Kostandinopojë dhe në Athinë, ku krijoi miqësi me Gregorin, i cili më pas u njoh si Shën Gregor Teologu.

Që herët Shën Vasili u shqua për përkrahjen e të varfërve. Ideali i tij ishte të ndjek shembullin e Krishtit. Pasurinë ia fali të varfërve dhe iu dedikua jetës asketike shpirtërore. Ndërmori shumë udhëtime në Egjipt, Palestinë, Siri, Mesopotami, ku u takua me murgj asketë e të moshuar prej të cilëve mori mësime shpirtërore. Rikthehet në vendlindje dhe vendoset në një vend të vetmuar asketik, ku studion Shkrimet e Shenjta dhe shkruan meditime e predikime asketike.

Më 370, pas vdekjes se peshkopit u zgjodh peshkop, detyre të cilën e kreu me shume përulje, varfëri dhe asketizëm për 8 vjet. Perandori Valens dhe guvernatori Modesti e kërcënuan shumë herë me përndjekje e tortura, pasi ortodoksia që Shën Vasili përhapte, binte ndesh me herezinë ariane, që ishte e fuqishme në atë kohë. Por trimëria dhe dëshira e Shën Vasilit për të dhënë jetën në emër të se vërtetës, i mahniti vetë perandorin dhe guvernatorin e tij.

Ndahet nga kjo botë, për t’iu bashkuar Zotit, me 1 Janar të vitit 379, në moshën 49 vjeçare. Shkrimet që la janë shumë të vlefshme e të pasura në mençuri dhe eurudicion.

Qëndrova ca gjatë te emri i këtij fshati të bukur, për treguar se sadopak dhe vetë emri në të ardhmen, ashtu si bukuritë dhe dhuntitë e tjera të kësaj zone, janë dhe do jenë faktorë dhe garanci për grishjen e turistëve të shumtë dhe për gjallërimin dhe begatinë e padiskutueshme të jetës në këtë trevë dhe në mbarë Shqipërinë bregdetare.

Ky fshat, me pasurinë dhe emrin e tij, historikisht është zhdukur dy herë: Në vitin 1878 Ali Pashai i Janinës e shkatërroi nga themelet, për të gjunjëzuar banoret e tij trima ortodoks, në detyrim të dështuar për t’i kthyer ata në fenë islame, ndërsa në vitin 1970, Qeveria Komuniste, i fshiu për t’u harruar gjatë 30 vjetëve edhe emrin tradicional, duke e quajtur për ironi të prapambetjes që mbolli, Përparim.

Një rrap 200 vjeçar në qendër të fshatit dhe një “vend i mirë” ku mund të ndezësh qirinj për të vdekurit dhe të gjallët, e dallojnë sot fshatin Shën Vasil të Komunës së Lukovës, nga të gjithë fshatrat e tjerë të Rivierës Joniane. Dikur këtu kalonte degëzimi i rrugës “Egnatia”, e cila lidhte Romën e lashtë me Ilirinë e jugut (Epirin) me tokat helene.

Kambanat e një kishe në majën e kodrinës në të djathtë të rrugës, të cilat tunden herë pas here, janë thirrja e vetë fshatit, që sikur do të tregojë historinë e tij të dhimbshme shumë vjeçare, djegur e ç’emruar dy herë.

Minella Gjoni, mësuesi i fshatit tregon se ka shkruar libra për historinë e vendlindjes së tij, që unë nuk munda t’i siguroj dot. Tradita e tij është transmetuar edhe tek e bija, e cila ka botuar një tjetër libër për mitet e zonës, të përbashkëtat dhe ndryshimet me mitet e vendeve fqinje.

” -Ky rrapi këtu, po i afrohet moshës 200-vjeçare. Është e vetmja dëshmi e gjallë e jetesës dhe historisë së hershme të fshatit Shën Vasil”;

-“Historia e emrit të fshatit lidhet me atë kodrën atje lart”, vazhdon të thotë Minella, duke drejtuar gishtin te një kishë e vogël, që nga ndërtimi duket se është e viteve të postkomunizmit. Mësuesi tregon se ka gjurmë dhe dëshmi të jetesës në këtë fshat qysh në shekullin e II-të, ndërsa nga hulumtimet e kryera në arkivat e ish-Perandorisë Osmane, në shekullin e XIV fshati banohej nga banorë me mbiemra katolikë;

-“Kjo tregon dhe origjinën e banorëve, vazhdon të shpjegoj historiani, të cilët janë shqiptarë autoktonë katolikë dhe në shekullin e XVI-XVII, kalimi nën Perandorinë Bizantine solli asimilimin dhe kthimin e banorëve në fenë e perandorisë ortodokse. Ishte kristianizmi feja e banorëve të Nivicës, Shën Vasilit e Himarës, në kohën kur Ali Pasha synonte konvertimin e tyre në myslimanë, pasi vetëm kështu mund të ishin më të bindur ndaj Portës së Lartë, së cilës i shërbente me devotshmëri në atë kohë. Pashai gjakatar tregoi dinakërinë e tij, kur në ditën e Pashkës së Madhe të vitit 1828, hyri nga Shpella, vendi ku ndodhet sot plazhi me të njëjtin emër, dhe dogji e shkatërroi fshatin.

Ali Pasha dogji edhe manastirin në majë të kodrinës, i cili i kishte dhënë emrin fshatit. Me gurët e manastirit ndërtoi një kala të njëjtë me atë të Lëkursit në Sarandë. Të dy kalatë kishin pamje kundruall njëra-tjetrës dhe bashkonin forcat për të shtuar raprezialet. Banorët që shpëtuan, u dërguan si skllevër në tokat e Ali Pashës në Greqi, ku shumica vdiqën nga malaria dhe sëmundje të tjera.

Zoti deshi që një pjesë e banorëve të ktheheshin sërish në fshat, dhe punën e parë që bënë, ngarkuan një grua të mbillte një rrap i cili sinjalizonte rilindjen. Rrapi është edhe sot, dhe është tregues i shpresës se edhe pas shkatërrimit ka ende jetë. Por sikur të mos mjaftonin të gjitha këto, në vitin 1970 dikujt iu mbush mendja se me gurët e kalasë që ekzistonte ende, mund të bënte një shkollë 8-vjeçare. Dhe kështu ndodhi, ish-gurët e manastirit me të cilët ishte ndërtuar kalaja, u mbartën dhe me ta ndërtuan shkollën që ekziston sot, por që mori në muret e saj krejt historinë e fshatit…”, – përfundon tregimin e tij mësuesi.

Fshati Shën Vasil është vendosur në Qafën me të njëjtin emër (Qafa e Shën Vasilit). Siç e përshkruajnë me nostalgji banorë të moçëm të tij, ky fshat ka qenë historikisht pikë nevralgjike e kryqëzimit të rrugëve të rëndësishme. Në këtë qafë kalonte aksi rrugor shumë i rëndësishëm, ai që lidhte Janinën me Himarën. Fragmentet e rrugës me kalldrëm që diku dallohen ende në Jorgucat e ne Qafë të Muzinës dhe që vijonin për në Delvinë (në atë kohë qendër e rëndësishme tregtare e administrative) vazhdojnë drejt Rusanit, në Rrapin e Gjatë, në Bajkajin e sotëm, në fushë të Shën Vasilit ku ishin dy mullinj bluarjeje drithi, vazhdojnë në Cereta, bri përroit të Siodelit e në Qafë të Korës. Vazhdon me rrugën e sotme deri në Qafën e Hanit, ku kujtojmë që ishte Hani i Shën Vasilit që u shërbente karvanëve me kuaj si pikë qëndrimi e çlodhje. Vijonte pastaj sërish rruga me kalldrëm në ane të shtëpisë së Sokrat Qirjako Mekshit, në breg të Gurrëzës dhe zbriste në Va të Petës faqes, e dilte në Cakulez dhe pak a shumë ndiqte rrugën e sotme në Qafë të Pazarit e në Qafë të Shën Kostandinit, në Urë të Honit e në Lukovë, e kështu deri në Himarë.

Duke përshkruar gjurmët e rrugëve të moçme me kalldrëm, ku zhurmonin për ditë karvanët me kuaj, shënvasiotët e moshuar e të rinj ëndërrojnë e shpresojnë rrugë dhe autostrada me disa krosi, me mbikalime e nënkalime dhe teleferik malor, që do përshkojnë fshatrat e shtrira buzë detit, ujësjellës e infrastrukturë moderne. Ata, me sytë e të ardhmes së shpejtë, i shohin kodrat të mbjella me pemë frutore dhe vreshta dhe në pllajat dhe luginat, krahas foragjereve dhe lopëve, me sera bashkëkohore për perime të freskëta bio… Krahas tyre me koncesion, apo kredi ata mendojnë të ndërtohen vila dhe hotele luksoze për turizëm elitar, me plazhe e mole për ankorim anijesh dhe jahtesh.

Kështu e shikojnë ata të ardhmen e tyre për t’u kthyer nga mërgimi diskreditues dhe i mundimshëm shumë vjeçar. Ata, si mbarë shqiptarët bregdetar, aspirojnë një të ardhme të shpejtë, të lumtur e të begatshme, shoqëruar nga dyndja e mijëra turistëve, nga të gjitha anët e botës, që s’ka pse të mos vijnë për të shijuar mrekullitë dhe bukuritë mahnitëse, që natyra ju fali me bollëk, si pak vendeve të tjera të botës.

Te Libri im “NGA LLOGORAJA NË NIAGARË”