Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for March 2022

CILA ËSHTË STRATEGJIA E DALJES SË PUTINIT?

by

Analizë nga Rafael Floqi/

Si do të përfundojë lufta në Ukrainë dhe çfarë, nëse ka ndonjë gjë, mund të bëjnë Shtetet e Bashkuara, NATO dhe ndoshta Kina për t’i dhënë fund konfliktit dhe vdekjeve që mund të jenë të konsiderueshme si për ushtarët ashtu edhe për civilët? 

Cila është strategjia e daljes së Putinit? Përtej kësaj, a ka një përfundim gjithëpërfshirës për t’u nxjerrë tani që do të jetë i rëndësishëm pavarësisht se si përfundon ky konflikt? Dhe, së fundi, cili mund të jetë një nga rreziqet më të mëdha, më pak të dukshme për Presidentin Biden në këtë krizë?

Edhe luftërat më të këqija duhet të marrin fund. Ndonjëherë, si në vitin 1945, rezultati i vetëm është një luftë për jetë a vdekje. Megjithatë, në shumicën e rasteve, luftërat përfundojnë me një marrëveshje që nuk lumturon askënd plotësisht, por të paktën, i jep fund gjakderdhjes.

Fjalimi që presidenti rus Vladimir Putin mbajti të mërkurën kishte shenjat dalluese të autoritarizmit të pafalshëm, thanë ekspertët dhe vëzhguesit rusë. ” Putini është një admirues i paturpshëm i Stalinit dhe ka punuar – me sukses, në Rusi – për të rehabilituar imazhin e tij.Në fjalët e tij shqetësuese, Putin sulmoi “tradhtarët kombëtarë” që ai fajësoi për minimin e luftës që ai filloi kundër Ukrainës. Këo fjalë tregojnë se Putini ende s’e ka ndarë mendjen.

Edhe pse përpjekjet perëndimore në diplomaci vazhdojnë, Kremlini mbetet nën kontrollin e ankesave të thella gjeopolitike, të cilat mund ta bëjnë të vështirë zgjidhjen e paqes. Putin tha se rusët e vërtetë “do të jenë gjithmonë në gjendje të dallojnë patriotët e vërtetë nga llumrat dhe tradhtarët”, tha Putin për “kolumnistët e pestë” rusë me simpati perëndimore. 

Shpesh, edhe pas konflikteve më të këqija, të dyja palët rifitojnë ngadalë marrëdhëniet e tyre të vjetra, më pak armiqësore. Me pak fat, ne mund të shikojmë fillimin e atij procesi midis Ukrainës dhe Rusisë. Zemërimi, kryesisht nga pala ukrainase, do të zgjasë për dekada. Por të dyja palët duan dhe kanë nevojë për paqe. Ukraina sepse qytetet e saj janë dëmtuar rëndë dhe Rusia sepse, sipas presidentit ukrainas, ajo tashmë ka sakrifikuar më shumë njerëz dhe materiale sesa ishte rasti në dy konfliktet e përgjakshme në Çeçeni – megjithëse është e pamundur të verifikohet.

Por askush nuk do të nënshkruajë vullnetarisht një marrëveshje paqeje që mund të çojë në rrëzimin e vet. 

Presidenti rus Vladimir Putin tani po kërkon një mënyrë për të shpëtuar fytyrën e tij. Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky ka treguar tashmë aftësi diplomatike të lakmueshme dhe është qartësisht i gatshëm të thotë dhe të bëjë gjithçka të pranueshme për veten dhe qytetarët e Ukrainës për të hequr Rusinë qafe nga Ukraina.

Për të, synimi është më i rëndësishmi – të sigurojë që Ukraina të dalë nga kjo përvojë e tmerrshme si një vend i bashkuar dhe i pavarur, jo një provincë ruse, në të cilën Putin mendonte se do të ishte në gjendje ta shnderronnte në pak ditë 

Për Putin-in, gjëja më e rëndësishme tani është të jetë në gjendje të shpallë fitoren. Pavarësisht se të gjithë në administratën e tij do ta dinë qartë se Rusia hëngri një grusht hundëve në këtë pushtim të panevojshëm. Pavarësisht, rreth 20 për qind e rusëve që janë të vetëdijshëm për atë që po ndodh realisht në botë do të dinë se Putin ka investuar gjithçka në një fantazi që ai e shpiku vetë – dhe e humbi.

Lufta do të jetë për të mbështetur pjesën tjetër të popullsisë që duket se beson pa diskutim atë që dëgjon në televizionin shtetëror – edhe kur shohin diçka si guximi i jashtëzakonshëm i redaktores Marina Ovsjanikovna në të njëjtin televizion me një poster që thotë se gjithçka që dëgjojnë është propagandë.

Pra, si do të dalë Putin nga kjo luftë katastrofike dhe a do të ruajë reputacionin e tij në pjesën më të madhe të Rusisë?

Së pari duhet të ketë një premtim, ndoshta edhe të sanksionuar në kushtetutën e Ukrainës, se Ukraina nuk ka ndërmend të anëtarësohet në NATO në të ardhmen e parashikueshme. Presidenti Zelensky e ka përgatitur tashmë terrenin për këtë duke i kërkuar NATO-s diçka që Aleanca nuk mund ta pranojë (një zonë ndalim-fluturimi mbi Ukrainë) dhe më pas duke kritikuar NATO-n për zhgënjimin e saj. Në fund, ai mendoi nëse ia vlente anëtarësimi në NATO nëse aleanca sillet kështu.

Nuk ka pozicionim politik më të mirë se kaq. Fajësohet NATO-ja, me të cilën aleanca mund ta trajtojë lehtësisht, dhe Ukraina ka lirinë të sillet si të dojë.

Por kjo pjesë është e thjeshtë. Do të jetë shumë më e vështirë të zgjidhet problemi i ambicies së Zelensky-t dhe Ukrainës për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian. Rusia e urren idenë po aq sa edhe për NATO-n, por problemi nuk është i pazgjidhshëm. Gjëja më e vështirë për Ukrainën do të jetë të tolerojë vjedhjen ruse të territorit të saj, e cila shkel plotësisht marrëveshjen ndërkombëtare të nënshkruar nga Rusia, e cila mori përsipër të mbronte kufijtë e Ukrainës.

Humbja e Krimesë në vitin 2014 është diçka me të cilën Ukraina mund të detyrohet të pajtohet, në një farë mënyre, dhe Rusia padyshim dëshiron të mbajë ato pjesë të Ukrainës lindore që janë gjithsesi nën kontrollin rus, dhe mund të dëshirojë më shumë.

Në vitin 1939, Stalini pushtoi Finlandën, e cila dikur kishte qenë pjesë e Perandorisë Ruse. Ai ishte i sigurt se trupat e tij do të ishin në gjendje të depërtonin në vend pa asnjë problem – ashtu siç mendoi Putin për trupat e tij në Ukrainë në vitin 2022. Gjeneralët e Stalinit, nga frika për një jetë të zhveshur, e siguruan atë se kishte të drejtë. Sigurisht që nuk ishte.

Lufta e Dimrit u zvarrit në vitin 1940, Ushtria sovjetike u poshtërua dhe Finlanda ndjeu krenarinë kombëtare të justifikuar pasi i rezistoi me sukses superfuqisë. Ajo ka humbur disa territore sepse autokratë si Stalini dhe Putin duhet të dalin nga skenarë të tillë me një gardë fitimtare. Por Finlanda ka ruajtur gjënë më të rëndësishme dhe ndoshta të pathyeshme: pavarësinë e saj të plotë si një komb i lirë me fatin e vet në duart e saj.

Siç janë gjërat sot, Ukraina – e cila ka zmbrapsur kaq shumë sulme ruse dhe i ka bërë forcat e Putin-it të duken të dobëta dhe të padobishme – duhet të jetë në gjendje të mbajë të njëjtën gjë. Nëse ushtria e Putin-it nuk arrin të pushtojë Kievin dhe pjesë të mëdha të territorit ukrainas, Ukraina do të mbijetojë si një shtet i pavarur, ashtu siç bëri Finlanda në vitin 1940.

Humbja e Krimesë dhe e territorit në lindje do të jetë e hidhur për Ukrainën, e paligjshme dhe mbi të gjitha e padrejtë. Por Putin do të duhet të fillojë ta përdorë atë shumë më seriozisht nëse dëshiron të fitojë sesa ka qenë rasti deri tani. Situata në javën e tretë të luftës është e tillë që askush nuk mund të dyshojë se kush do të jetë fituesi i vërtetë i kësaj lufte. 

Është e qartë se Putini duhet të ketë një strategji daljeje. Një goditje e shkurtër, intensive për të frikësuar dhe “tronditur dhe frikësuar” Ukrainën është e mundur. Edhe nëse Rusia do të pushtonte Kievin dhe do të instalonte një qeveri kukull, cila është garancia që ajo do të zgjaste pa stacionuar qindra mijëra trupa për ta mbrojtur atë? 

Nëse konflikti vazhdon, ekonomitë globale do të ishin të ndjeshme ndaj recesionit ose më keq, pasi çmimet e naftës u rritën dhe linjat e furnizimit u ndërprenë. Ironikisht, një rënie ekonomike mund ta shtyjë Kinën të bindë Rusinë se një përfundim ishte në interesin më të mirë të të gjithëve, pra të Kinës. Pra, negociatat, ndoshta më shpejt se vonë, duhet të jenë dalja më e zgjuar e Putinit. 

Ndërsa Presidenti Biden përballet me një sërë sfidash të frikshme. Çuditërisht, një nga rreziqet më të mëdha me të cilat përballet Biden mund të jetë dështimi i konsensusit të brendshëm dhe mbështetja për luftën. Kështu që Republikanët tashmë kanë fajësuar për luftën dështimin e Bidenit në udhëheqje, duke e karakterizuar Putinin si të fortë dhe presidentin tonë si të dobët. Një pjesë e konsiderueshme e amerikanëve pyesin pse Ukraina është e rëndësishme për SHBA-në? Pse duhet të futemi në luftë ne,kur nuk ka një prespektivë për paqe?

Në fakt, strategjia e Sun Tzu-së në “Art of War” nuk është një plan i drejtpërdrejtë pasi një Strategji Daljeje nuk është  një Strategji Fituese. 

 Situata në javën e tretë të luftës është e tillë që askush nuk mund të dyshojë se kush do të jetë fituesi i vërtetë i kësaj lufte.

Shtatedhjete e kater vjetori i lindjes se Vilson Blloshmit

by

Lirije Xhydollari ( Blloshmi ) 

18 Mars 2022

Vilson o vellai im ! 

Dy fjale kujtimi, malli dhe dhimbje. Po te shkruaj tek Dielli i Vatres Shqiptare nga New Yorku qe keto identifikohen me Nolin dhe Konicen, keta te medhenj qe ishin dhe mbeten dy qirinj ndricues per Shqiperine dhe Shqiptaret. Amanetin e tyre e mbajne pasardhesit e vatres denjesisht. Ashtu Vatra ka vazhdimesine e saj. 

Ti o vella nuk pate fatin te beje prezencen tende tek Dielli qe me vrullin tend te jepje kontributin per kete Shqiperine tone hallemadhe. Ta moren jeten ne lulen e rinise xhelatet bollshevik sepse ti nuk e deshe sistemin gjakpires te diktatures komuniste. 

18 Marsi, ti mbushe 74 vjetorin e lindjes. Nuk e mendoj dot se si kjo moshe do ta kishte rrudhur trupin tend. Fare nuk me besohet, sepse trupi jot i ngjante nje vigani me ate pamje te pakrahasueshme dhe me ate inteligjence qe nuk kopjoheshe dot nga nje tjeter. Une jam motra jote Lirija, me e vogla e asaj familje prej 20 vetash qe ne vemendjen tende isha fare e vecante. Lodrat dhe veshjet qe mi sillje kur ktheheshe nga shkolla per pushime me gezonin pamase dhe duke me pergezuar i thoshe cdo njeriu “Lirijen, kete me te voglen e familjes tone,une do ta marr me vete kudo qe te shkoj”. Fjalen e kishte per vende,shkolla e nje jete me te mire. 

Kete deshiren tende une e plotesova o vella, bashke me shokun tim te jetes, por pa Vilsonin. Per kete me ther ne zemer kur e kujtoj. Kujtimet i kam te pambarimta, por une pak do te shkruaj me kete dore qe po me dridhet si purtek. 

Ti Vilson i doje pjestaret e familjes te ishin bashke dhe i porositje te ishin te kujdeshem ne shkolle dhe ne pune. Te mos binin pre e provokimeve nga fshataret dashakeq qe i sherbenin parties ne menyre te hapet por edhe te fshehte. Bashke fshatret ti i respektoje dhe bashke bisedoje emeblsisht me ta. Kujtesen e kam kur nje radhe me more per dore dhe shkuam ne Qukes. Ky quhej lokaliteti, qendra administrative e zones. Kishte levizje njerezish ne rruge. Mua me dukej sikur kishim shkuar ne qytet. Shume njerez e takuan Vilsonin por me shume ai qendroi me njerez qe sherbenin ne shendetesi dhe i kerkonin tim vellai shpjegime dhe perkthime qe ju duheshin atyre. Ti mi mbushe duart me ato gjera qe nje femije do ti deshironte. Kur vazhduam rrugen e kthimit per ne fshat ne pjesen malore te kesaj rruge takuam disa te moshuar kur ti mbas pershendetjes me ata i keshilloje qe ne mesin e kesaj perpjete ata te benin pak pushim se do te ishte mire per trupat e lodhur te tyre. Nje kujtim i vecante per mua do te mbetet kur disa fshatar punonin ne nje are qe ndodheshe prane rruges . Ata ishin duke ndejtur ne kohe pushimi. Sapo na pane neve na ftuan te uleshin e te rrinim pak me ta . Ashtu beme , u ulem ne mesin e tyre dhe mbas pershendetjeve filluan bisedat qe lidheshin me punet e buqesise . Ata ankoheshin se prodhimet ishin te dobta e te tjera si keto. Ti u shpjegoje atyre sesi siperfaqja mbjellese ne fshatin tone ishte e mjaftueshme qe prodhimi ti tejkalonte nevojat qe duheshin per banoret e fshatit , madje depositimin ne depot e fshatit. Ti ju fole se po te perdorin metoda pune te perparuara prodhimi do ti kalonte planifikimet. Keshtu qe udhezimet agro-teknike duhet e zbatohen sepse nje natyralist i madh , Micurini, ka thene “Nuk ka toke te varfer, por ka njerez te varfer”. Kur nje nga te moshuarit po te falenderote per shpjegimet qe ju dhe ne cast nje pjestar i asaj bisede afersisht ne te njejten mosh me ty te tha “Jo Vilson jo, ato fjale nuk i ka thene ai Micidini qe thua ti, por i ka thene shoku Enver”. Po ke te drejte i the ti edhe kur u larguam dhe u pershendetem . Fshataret i hodhen nje veshtrim me percmim atij djali teper te indoktrinuar nga diktatura e kohes . Te paharruara i kam kujtimet nga ty, por me te bukur kemi Enerjeten , bijen tende. “Emrin do ta kete Enerjeta” the ti kur ishe i izoluar mes hekurave ku nuk te nxorren te gjalle me prej andej. Eni na nxjerr mallin tend , e bukur dhe e njerezishme si ti. Ajo ka formuar familjen ne vendin e artit , kultures dhe shkences , ne Itali. Ajo vjen shpesh here ne Librazhd dhe e mirmban dhe stolis banesen e te atit. Enerjeta ka mjaft kohe qe te atin e ka bere gjysh… Ajo i shpjegon se bijes mbi jeten dhe veprat e Vilsonit por vetem si i ka degjuar dhe lexuar sepse vete Enrjeta nuk e pat fatin te rritet me babane. 

NË MONTEBELLUNO NUSRET PLLANA KUJTON GJENOCIDIN QË E KANË PËSUAR SHQIPTARËT GJATË VITEVE ’90–TA

by

Përktheu nga italishtja: Prof.dr.Dom Lush Gjergji/

“Një qortim fuqive të botës, mbroni popujt e brishtë”. Në ambientet e Bibliotekës së Montebellunos është mbajtur paraqitja e librit të Prof. Nusret Pllanës Terrori i Serbisë pushtuese mbi Shqiptarët, që e ka promovuar Shoqata kulturore shqiptare dhe kosovare Zëri i Atdheut, të Montebellunos, e udhëhequr nga  Isuf Zenelaj, me pjesëmarrje të bashkësisë shqiptare dhe kosovare, të integruar me dekada  të ndryshme në rrethin  e Venetos.

Mbrëmjen e ka hapur avokatja Barbara Baretto Vogliano me përshëndetje të administratës komunale, që është e lidhur në veçanti me shqiptarët montebellunezë dhe me historinë e Ballkanit, duke përkujtuar historinë e rezistencës së qëndresës  së etnive të cilat kanë kundërshtuar Serbinë me zhvillime të tmerrshme që mund të shkaktojnë këto luftëra.

“Prof. Pllana – komenton Barbara Beratto Vogliano – ligjërues i Universitetit të Prishtinës, ka dokumentuar me çelës të vërtetësisë dhe saktësisë së plotë pushtimin e Serbisë, të cilin e ka përjetuar edhe ai personalisht gjatë viteve ’86 – ’99, të kulmuar  me rrethim dy mujor, që  ka përjetuar popullata shqiptare që përbënë 96%,  të përjashtuar nga shtëpitë dhe tokat e tyre”.

“Një gjenocid, vazhdoi avokatja montebelluneze, kundër një populli të tërë afro 2 milion njerëz, me mijëra të vrarë, të zhdukur dhe të burgosur. Një popull që bartë në vete plagë që i ka përshkruar mirë në librin e tij Prof.Pllana, si qortim fuqive të mëdha që t’i mbrojnë popujt e brishtë dhe në vështirësi.

Mendimi është për atë çka po ndodhë në Ukrainën e afërt, në shenjë të solidaritetit nga ana e pjesëmarrësve.”

BOROVA

by

Nga Naum Prifti/

Tregimi është frymëzuar nga ngjarje të vërteta të Luftës së Dytë Botërore. Masakra e Borovës në 6 Korrik
1943 është nga aktet më mizore të forcave gjermane mbi popullsinë civile të Shqipërisë, e cila në atë kohë ishte nën pushtimin e aleatit kryesor të Gjermanisë, Italisë. Komandanti i një formacioni gjerman që
kishte marr urdhër të zhvendosej më pranë bregdetit grek me qendër në Janinë e ndryshoi itinerarin e forcave në mënyrë që këtë zhvendosje ta bënte në rrugën automobilistike Kapshticë-Korçë-Kolonjë-
Leskovik-Janinë në tokat shqiptare. Tregimi i është kushtuar viktimave të barbarizmit gjerman në 1943 në Borovë të Korçës dhe popullsisë së terrorizuar nga mizoria e forcave ruse në Ukrainë në 2022.

As paralajmërimet e të afërmve dhe as komanda gjermane, nuk e ndalën hyrjen e Ligorit në fshatin
e zhuritur. Ai nuk e dinte nëse vajti atje ngaqë kishte merak të shikonte ç’kishte mbetur nga Borova, apo
nëse zotërohej nga një forcë e pakontrollueshme që e shtynte mes rrugëve me ushtarë e mes shtëpive të
djegura të kthyer në grumbuj me gurë që nxirrnin tym.
Ditën e masakrës ai kishte dalë nga fshati që në mëngjes për të ndërtuar një ballë në Novoselë. Kishte
marrë me vete si gjithmonë torbën me çekanin, mistrinë dhe plumçin. S’ka zanat në botë që të dojë më
pak vegla se zanati i muratorit, thoshte Ligori. Ai, me atë torbë në krahë, kishte punuar në Kolkidë, në të
dyja brigjet e bukura të Bosforit, në qytetet rreth Detit të Zi, e me së fundi pati kuturisur të kapërcente dhe Atlantikun e të provonte fatin në Amerikë. Për muratorin kudo jeta kishte qenë e rëndë. Çekani i tij kishte çokitur gurët e tri kontinenteve. Po Ligori me së fundi kishte gjetur një farë ngushëllimi. “Kështu e ka zanati ynë – thoshte duke fërkuar pëllëmbët pas shajakut të pantallonave. –Shko ku të duash, me gurët do hahesh dhe prej tyre do ta nxjerrësh bukën. Po a nxirret kollaj buka nga guri?”
Nga konakët e palarë të Stambollit, në brigjet me lagështirë të Odesës, në blozën e Detroitit, ku edhe
gëlbaza dilte e zezë, sikur gjoksi të ishte oxhak i vjetër, Ligori qe kthyer në fshatin e tij. Shtëpinë e kishte
ndërtuar në kodër pasi qe kthyer nga mërgimi. Pasdrekeve të veres i pëlqente të rrinte në oborr, pranë
vullajave të kopshtit të shtëpisë, dhe nën hijen e pemëve të shikonte njerëzit që reshperinin në rrugët e
të dyja mëhallave të fshatit si të ishte në një ballkon natyral. Mbi truallin e vjetër, ndërtoi një shtëpi të
vogël “ku të çlodhte kockat” në prag të pleqërisë. Për të, kjo ishte pasuria e vetme që do t’u linte fëmijëve.
Po të ishin të zotët, le të ndërtonin vetë një shtëpi më të mirë e më të bukur, u thoshte Ligori atyre.
Meqë tani në pleqëri i ishte rënduar dëgjimi njerëzia i kishin ngjitur nofkën “shurdhi”. Ligori s’u mbante
mëri dhe e pohonte vete; “Jam pak fodull nga veshët, prandaj thërrit, se s’të dëgjoj.”
“Kush ka punuar me muratorët, e di këtë të fshehtë te zanatit,” shpjegonte ai. Kur perona nuk hyn në
dërrasë e kur s’ke pranë as vaj, as dhjamë, atëherë e lyen pak me dyllë veshi që shërbente si një lloj
lubrifikanti.
Në pune e sipër atë pasdite korriku vuri re një shtëllungë të dendur tymi mbi fshatin e tij.
“Ç’të jetë ky zjarr?” pyeti veten dhe i mbeti çekani në dorë, ndërsa dorën tjeter e vendosi si strehë dhe u
mundua të dallonte se në ç’lagje kishte rënë.
“Me siguri fëmijët po djegin kashtën e mbetur të plevicave. A mos është shën Pjetri, pyeti veten i hutuar.
Dhe aty për aty u qartësua. Ç’them kështu? Shën Pjetri qe para një jave. Po kushedi mund të kenë gjetur
mbeturina në ndonjë cep dhe i kanë ndezur.” Kishte mbetur si zakon qysh në kohët e lashta që t’i
pastronin plevicat në fund të qershorit apo fillim të korrikut, që të digjnin kashtën e bykun që kishte
tepruar nga viti i kaluar para se të futnin hajen e re. Këto zjarre kishin emrin e tyre të veçantë. I quanin
“triko” dhe qenë gëzimi i fëmijëve. Ata mblidheshin nëpër sheshet ose lëmenjtë e fshatit, ndiznin zjarre
dhe hidheshin gjithë gaz të kapërcenin mbi flakët e larta. Sipas një besimi të lashtë, kush kapërcente mbi
trikot, digjte edhe pleshtat që kishin mbetur nga dimri. Ligori vuri buzën në gaz kur i shkuan nëpër mend
kujtimet e fëmijërise sikur të kishte kapërcyer aty për aty gjashtëdhjetë e kusur vite.
“Por ky nuk më ngjan si zjarr kashte. Tymi i kashtës është i bardhë, kurse ky i ka shtëllungat të hirta e të

zeza. Ka të ngjarë të ketë marrë zjarr ndonjë shtëpi ose plevicë. Dhe eja ta shuash zjarrin në këtë vapë
korriku, – vazhdoi bisedën me veten Ligori. “Ndonjë kasolle fukarai do jetë se atyre u ndodhin fatkeqësitë.
Jetë qeni!”
Zjarri vinte nga drejtimi i përroit dhe Ligori padashje u përpoq të kujtonte shtëpitë e asaj ane.
“U bë ç’u bë, kur të kthehem në fshat, do ta marr vesh. Tani duket të punoj që të nxjerr mëditjen,” i tha
vetes tek e mbushi mistrinë në govatën me baltë, përhapi baltën me lëvizje të shpejta e të shkathëta dhe
me kujdesin e ustait u përqendrua te qoshja.
Si çdo mjeshtër i zanatit të tij, Ligori i punonte qoshet sa më mirë se aty ishte sekreti i jetëgjatësisë së
murit. Kur u ngjit sërish në skelë mbeti i habitur nga shtëllungat në qiellin e Borovës që tani vinin nga
drejtimi i lumit sikur të ishte përpirë nga flakët.
“Ç’bëhet kështu? Ç’po ngjet?”
Në mënyrë të vetvetishme sytë i shkuan në kodër, te shtëpia e tij gjysmë e fshehur nga pemët e kopshtit
dhe të oborrit. Me sa mundime e kishte ngritur atë shtëpi dhe sa shpejt mund ta humbte katandinë e një
jete të tërë.
-Izet!, Izet! Pa lëre llaçin dhe ngjitu pak këtu!- i thërriti një djali të imtë, me një këmishë pa jakë e me
brekushe të kuqe të bëra nga flamurët e sinjaleve të ushtrisë italiane. Ciraku iu afrua shkallës.
-Ç’bëhet kështu, o bir? Pa shiko andej nga Borova, si shumë tym po del, apo më gënjejnë sytë mua?
Nga Novosela fshati s’mbante asnjë orë më këmbë dhe djali mundi të dallonte edhe gjuhëza flake që
ngriheshin drejt qiellit.
-Ke të drejtë, usta Ligori, po digjen disa shtëpi.
Muratori rrudhi buzët dhe qëndroi i menduar. Mendja i shkoi tek i biri partizan dhe te luftimet për të cilat
flitej në fshat.
“Mos vallë po e djegin edhe fshatin tonë siç dogjën Vodicën?
“Edhe mund ta djegin, – tha me mend. dhe kujtoi bisedën me të birin psk muaj më parë. Sapo kishin
punuar në kopsht për të mbjellë qepët e ujit dhe tek po lanin duart, djali e kishte pyetur:
-Ti, baba, nuk ke ndonjë armë të fshehur?
Ligori shkundi ujin nga duart dhe që nën vetullat e thinjura e vështroi të birin me habi.
-Unë i kam rënë çekanit, s’kam pasur nge të kapardisem me armë krahut.
-Thashë mos kishe armë…
-Armë nuk kam. Ndonjë çekan po të të duhet ta jap.
I biri ngurroi të përgjigjej. Pastaj tha ngadalë:
-Them të shkoj dhe unë partizan.
Ligori e kishte matur me sy dhe pastaj e kishte mbërthyer me një pyetje.
-E kur kështu?
-Ja, këto ditë.
-Hëm.
-E ke vendosur të ikësh fshehur apo kërkon leje? – e pyeti duke i qëndruar të birit për ballë.

  • Unë e kam vendosur, por pa lejen tënde nuk më vjen mirë. Baba, ti e kupton…
    Pa e lënë ta mbaronte frazën, ai palosi një shami pune dhe duke e futur në xhep i tha ngadalë:
    -E ke menduar mirë?

-Po, e kam menduar.
-Mirë, o bir. Ti qenke menduar dhe e the fjalën, të mendohem dhe unë sa je menduar ti, pastaj të jap
përgjigje.
Si qe menduar gjithë pasditen duke ardhur rrotull nëpër shtëpi e duke i hedhur të birit vështrime shkarazi
në darkë e kishte thërritur mënjanë dhe e kishte pyetur:
-Ti, edhe po të mos të jap leje unë, do të ikësh, apo jo?
-Po, – i qe përgjigjur i biri.
-Mirë. Por, po të isha unë në vendin tënd, do ta pyesja tim atë, a ka të drejtë të më ndalojë kur me thërret
një baba më i madh?
-Ti s’më le kohë. Më the të mendohem dhe ike, – ia ktheu i biri duke u skuqur.
-Të më kishe thënë këtë, do të isha skuqur unë, siç u skuqe ti tani. Fukarallëku është i rëndë dhe i lig, po
robëria është edhe më e rëndë. Kjo botë nuk u ndryshoka me gurë, inshallah ndryshohet me pushkë.”
Ligori e vendosi qoshen e pastaj si e mati me sy nga sipër e anash e goditi lehtë me çekan për ta shtyrë
njërën anë disa milimetra më brenda, sikur t’i thoshte “Tani e gjete vendin, këtu do të rrish, pa shiko sa
mirë je!”
-Usta! – i tha Izeti duke e zënë për mënge.
Si gjithë ata që e kanë dëgjimin të rëndë, Ligor Pandoja zgjati mjekrën përpara dhe e pa në sy.
-Dëgjohen edhe armë. Ja, mbaj vesh!
-Unë s’dëgjoj gjë, – ia ktheu usta Ligori.
-Ndihen armë, krisma pushke e mitralozi.
-Armë? Mos janë goditur me partizanët?
Tymi i zi i zjarreve tani kishte formuar re të dendura mbi Borovë që përhapeshin e shtyheshin tutje.
Ligori kishte marr një rraso guri qe e harroi në dorë, me sytë të mberthyer në drejtim të fshatit.
-Nuk më punohet, është e kotë.
E lëshoi gurin, mori çekanin, mistrinë, plumbin dhe spangon, i futi në torbë dhe zbriti poshtë. U nis nga
Novosela në drejtim të Borovës kur reja e tymit kishte errësuar luginën dhe kishte nxirë qiellin. Veglat i
përpiqeshin në kurriz. Zhurmën e tyre ai e ndiente edhe pa e dëgjuar, sepse qe mësuar me të gjithë jetën.
Tymi mbi Borovë qe bërë një re e dendur sikur papritur të kishte shpërthyer një krater vullkani që kishte
zënë diellin dhe tani hijet zgjasnin deri afër shpateve të Gramozit.
Rrugës pa bashkëfshatarët që kishin mundur të iknin mes plumbave e zjarrit. Një grua, me një fëmijë për
dore, e zbehtë dhe me sy të mëdhenj, ku dukej ende vula e tmerrit, hidhte këmbët dhe mallkonte me zë.
-Na dogjën dhe na vranë. S’tregohet me gojë ç’na panë sytë!
Gjestet e saj flisnin më shumë se fjalët, ndërsa pranë saj fëmija rrinte i topitur. Gruaja u kthye nga Borova
e filloi të thërriste e të mallkonte gjermanët si t’i kishte përpara… “U shofshi dhe u bëfshi hi me gjithsej!
Mos mbeçi të gjallë e mos u kthefshi ndër shtëpitë tuaja! U dëshirofshi për pjellët tuaja e për njerëz! Zot,
o zot, qysh duron? Ç’të patëm bërë?”Ajo rrëmbeu fëmijën për dore dhe nxitoi hapat pa ditur se ku
shkonte. Pas saj fëmija po i hidhte këmbët si nëpër gjumë.
Nga ana e përroit u dukën refugjatë të tjerë. Në mes tyre dalloi gruan dhe fëmijët.
“Paskan shpëtuar, – tha i lehtësuar. Ai nuk kishte lejuar të mendonte se mund t’i kishte humbur të gjithë.
Nga fragmentet e rrëfimeve të tyre Ligori mësoi se në ato dy orë kishte ndryshuar gjithcka në Borovë.
Forcat partizane i kishin bërë pritë autokolonës gjermane dhe e kishin goditur në grykat e Barmashit.

Divizioni gjerman qe kthyer prapa duke marrë me vete të vrarët dhe të plagosurit, dhe kidhin hyrë në
fshati e parë afër vendit të ngjarjes për ta bërë shembull ndëshkimi. I thanë se gjermanët kishin varur ca
pankarta afër urës dhe pastaj qenë lëshuar si të tërbuar. Vendasit edhe pa i lexuar e kuptuan se aty qe
shpallur dënimi me vdekje i Borovës. Njerëzve plumbin, shtëpive zjarrin.
-Ne dhe të tjerë shpëtuam se ishim në fushë. Prej andej kaptuam teposhtë dhe zbritëm në përrua.
“Ku do të vemi, ku do të futim kokën, me se do të ushqehemi, si mbetem pa strehë?” Të gjitha këto pyetje
i kalonin në mend Ligorit që kishte ndërtuar gjithë jetën shtëpi.
Atë natë vajtën te një miku i tyre në Novoselë. I zoti i shtëpisë, si t’i kishte dëgjuar mendimet që e
shqetësonin Ligorin, u tha:
-Rrini këtu tok me ne gjersa të mbarojë lufta. Se një ditë do të mbarojë. Atë që kemi do ta ndajmë bashkë.
-Falemnderit, – i tha Ligori, – po s’janë kohë që t’i biesh tjetrit më qafë. Kushdo ka hallet e tij sot.
-Miku për një ditë të keqe duhet.
Nata e shkurtër e 6 korrikut kaloi me pasiguri dhe shqetësimin e përgjithshëm e ndërprerë nga ofshamjet,
ahet, dhe psherëtimat e gjata por dhembja dhe makthet i përkisnin natës dhe në mëngjes dukej sikur dita i
përkiste një kohe tjetër.
Ligori filloi të vinte rrotull nëpër dhomë dhe herë pas here ndalej tek dritarja që vështronte në drejtim të
fshatit. Nuk po gjente qetësi nga ideja se duhej të kthehej në fshat dhe të shikonte shtëpinë e tij.
-Ligor, s’ke ç’të shkosh, – i tha e shoqja, – Borova u dogj, u shkrumbua. Gërmadhë e hi, asgjë s’ka
mbetur.
Megjithate ajo e njihte mirë dhe e dinte se nëse kishte vendosur nuk kishte gjë që mund ta kthente nga
rruga.
Torba me çekanin, mistrinë e plumçin i varej pas kurrizi. Ai nuk e dëgjonte po trokitjen e tyre e ndiente,
sepse ai ishte lajtmotivi i gjithë jetë së tij. Aq ishte mësuar të udhëtonte me atë peshë të veglave të
muratorit në kurriz, sa edhe tani që po shkonte në Borovën e djegur nuk mund ta hiqte nga krahu.
Rrugës takoi një grup që qenë nisur të varrosnin njerëzit e tyre të mbetur rrugëve e kopshteve, po
gjermanët s’i kishin lënë. Mëria e gjermanëve kishte kapërcyer kufijtë e gjykimit dhe të arsyes. U ishin
kërcënuar me mitraloz dhe nuk i kishin lejuar të hynin në fshat. Ata e këshilluan të kthehej dhe mos
mundohej kot.
-Unë jam nisur për atje dhe do të vete.
-Po do të të vrasin mor xha Ligor.
-E pse?
Pyetja e tij ishte vërtetë e çuditshme por edhe shumë e sinqertë dhe e drejtë. E përse duhej ta vrisnin atë
plak që po kthehej të shikonte shtëpinë e tij?
Gjermanët e kishin dënuar fshatin me zhdukje dhe urdhrin donin ta shpinin në vend. E megjithatë Ligorin
s’e ndaluan. Ai hyri në Borovë sic hyn njeriu që është i zoti i shtëpisë. “Shurdhi” kaloi mes makinave
ushtarake gjermane pa ndier as drojtje, as frikë, bile padenjuar t’u hidhte as sytë. Kishte parë plot pajime
luftarake dhe ushtri në vendet e largëta dhe pamja s’i ngjallte asnjë interes. Ai as vraponte, as ikte, as
fshihej, Ecte si njeri që ka për të kryer një punë dhe nuk ka forcë që mund ta ndaloj.
Pa trarët e shtëpive te djegura që nxinin, kulmet e themelet të bashkuara dhe ngërçi i shtrëngoi gjoksin.
Pranë mureve të kroit dhe në një avlli pa afishet e ngjitura me zamkë. “Këto do të jenë ato kartërat e
gjermanëve” – tha me vete dhe pa u kushtuar vëmendje mori rrugën drejt kodrës. Patrulla gjermane që
nga xhadeja po e ndiqte me sy. Sipas tyre ky njeri s’kishte të bënte me fshatin. Do të qe ndonjë udhëtar i
rastit që i pati rënë rruga të shkonte asaj ane.
Ligori po i afrohej shtëpisë. Çatia ishte shëmkosur, dritaret dukeshin si zgavra prej nga dukeshin ca fjolla

tymi që ngjiteshin mureve të brendshme. Ai ndjeu shijen e hidhur dhe të trashë të tymit. Disa nga gurët
ishin çarë nga nxehtësia e madhe. Ai i njihte të gjithë gurët, se i kishte vënë me duart e tij dhe i dukej se
edhe gurët e njihnin atë. Hoqi nga krahu torbën me vegla dhe i erdhi rrotull shtëpisë. Tym. Hidhërim
dhe… Heshtje.
Fshati s’kishte më mure të bardha, porta të lyera me bojë vaji, dritare me perde dhe saksi lulesh. Në vend
të tyre gërmadhe e pirgje hiri. Era e hidhur e tymit i diqte grykën dhe sytë. Gjermanët që nga ura po i
ndiqnin lëvizjet e këtij njeriu që u ngjit në kodër dhe po sodiste fshatin. Këmisha e tij e bardhë
kontrastonte me muret e nxira dhe pemët e shkrumbosura.
Ligori u përkul dhe fërkoi midis gishtërinjve pushin ngjyrë floriri mbi fletët e domateve, pastaj u mori erë.
Kjo aromë e kënaqte shumë dhe i dukej sikur po hante domate të freskëta. Kokrrat ishin akoma të vogla
sa një lajthi e të fshehura midis gjetheve.
“Duhet filluar nga e para” – i dha vetes kurajë Ligori. Dhe me instiktin e ustait që ka ndërtuar mure gjithe
jetën, vendosi pranë arsenalin e veglave të tij. Më shumë se vapa e korrikut, apo afshi i shtëpive, i gurëve
dhe kalldrëmit, i përvëlonte hidhërimi. Hapi torbën me vegla, nxori çekanin e mistrinë, përveshi mëngët
dhe bëri një farë skele me disa arka e dërrasa të mbetura në oborr. U ngjit dhe filloi të hiqte fundet e trave
gjysmë të djegur. Pas pak çekani i tij nisi të trokiste ritmin e lashtë mbi gurët ende të nxehtë.
Patrulla gjermane mori urdhër të qëllonte dhe plumbat që vinin në drejtim të kodrës, vërshëllenin
kobshëm mes fletëve të pemëve, ngrinin cifla guri e pluhuri dhe përziheshin me ritmin e çekanit të
Ligorit. Qenë plumba gjurmëlënës që shënonin herë një vijë të kuqe, të gjelbër ose të kaltër. Ligori pa
flurudhat që shkonin si ca flutura me ngjyra të ndezura dhe u kënaq. Ai nuk i ndjente krismat, por
shikonte në ajër vetëm vizatimet me ngjyra të plumbave. “Ç’janë gjithë këto flutura?” tha i habitur nga
shpikjet e reja të teknikës luftarake ndërsa plumbat i shkonin pranë, anash, por nuk e preknin.
Ligori mendoi të bënte pak baltë si dhe të vadiste domatet në kopsht, ndaj shkoi te vija për të mbushur
kovën me ujë. Gjermanët e qëlluan sërish dhe një plumb i shpoi kovën që filloi të rridhte në të dy krahët.
Ç’bëhet kështu sot? – S’e marr vesh. Kjo sikur qe e mirë e nuk rridhte. Apo ndoshta kështu ka qenë dhe
unë s’e kisha vënë re?
U përkul në tokë, mori disa gjethe, i bëri shuk dhe i zuri pizgat nga rridhte uji. Nga ana e urës të shtënat
pushuan se pandehën se e kishin vrarë. Me kovën në dorë Ligori nuk ndaloi më. Ai nuk i dëgjoi urdhrat
dhe të sharat gjermanisht, por edhe sikur t’i kishte dëgjuar, s’kishte për t’u dhënë asnjë rëndësi, se
s’besonte të kishin të bënin me të. Malet pa për herë të fundit Ligori atë pasdite korriku. Ata u epuan një
herë pastaj u mjegulluan, humbën, u fundosën dhe nga humbëtira dolën sërish të qarta. Ligori vazhdoi të
ecte drejt kopshtit të shtëpisë që kishte vendosur ta ndërtonte përsëri derisa nuk mundi më. Vizioni i
shtëpisë iu fiksua në retinë dhe ai nuk i mbylli sytë si të donte ta ruante përjetësisht aty imazhin e saj.

PELLAZGËT DHE SHTREMBËRIMET PREJ HISTORIANËVE

by

Mathieu Aref

Doktor i Historisë dhe Qytetërimit të Antikitetit

Universiteti Sorbonne, Paris/

Një përballje natyrale lind ndaj disa “historianëve” (me një “h” të vogël sepse e kam të vështirë t’i quaj ata Historianë) dhe disa gjuhëtarëve në Perëndim dhe gjetkë të cilët kanë gabuar shumë rëndë nga anët historike dhe gjuhësore që nga fundi i shekullit XIX. Çudia është se shumë shqiptarë historianë, arkeologë, etj. janë bazuar mbi këta “autorë” në mënyrë të verbër dhe veçanërisht Akademia e Shkencave e Tiranës. Të besosh se këta vetëm autorë kishin apo kanë të drejtë si edhe monopolin e të Vërtetës absolute tregon se këta “dijetarë” shqiptarë nuk janë në gjendje të punojnë vetë në këtë fushë të historisë të lashtësisë pa ndihmën e jashtme. 

A nuk kuptojnë apo nuk kanë vullnet të mendojnë thellë kur lexojnë? Kjo mund të  tingëllojë si një devijim i rëndë i pa kuptueshëm. Historianët shqiptarë të kohës enveriste dhe disa të sotëm u bazuan në disa autorë të huaj që nuk e zotëronin çështjen pellazge apo e kishin injoruar. Gjithashtu ata janë bazuar në disa autorë të lashtësisë së hershme dhe të vonshme që ishin të njëanshëm apo nuk zotëronin çështjen pellazge. Tani po kthehem prapë te këta autorë modernë të cilët i kritikoj ashpër në librat e mi dhe gjithë shkrimet e mia. 

Në të vërtetë këta autorë nuk e përfytyruan përvetësimin nga Helenët të civilizimit të para ardhësve të tyre, domethënë atë të Pellazgëve autoktonë, “të lindur nga toka” si “Pélasgos”. Ata as nuk i ndjejnë me saktësi manipulimet e kryera në panteonin e Olimpit, ku emri i Zeusit i cili nuk ishte grek u përdor për të bërë që Helenët të zbresin nga perëndiu Zeus kryezoti. Prandaj edhe panteoni i Olimpit e bë lëmsh ku ishin përzier perëndi, perëndesha, heronj ose heroina dhe që në fund u bënë  “helene” dhe gjithë bota i besoi ashtu. Ata as nuk e perceptuan pse kishte katër shekuj, Epokat të Errëta, në të cilët asgjë “helene” nuk qe shfaqur. 

Ata nuk u përgjigjën se as Helenët, Ilirët dhe Dorianët nuk u përmenden në Iliadë dhe tek Odiseja; ndodhi ashtu sepse qenë emra të vonshëm. Ata bëjnë zë që në Iliadë kanë mbijetuar pasazhe të ndryshme komprometuese për Grekët, ngase u kanë shpëtuar censurës dhe shkathtësisë së logografeve të parë grekë. Në Iliadë ishte i tillë rasti i Pellazgëve hyjnorë, i Zeusit pellazg dhe Dodonës si kryeqendër fetare-kulturale e Pellazgëve, i ekzistencës së një gjuhe të Perëndive (ajo e Pellazgëve) dhe e një gjuhe të “njerëzve” (ajo e helenëve). Raste të tjera janë ekzistenca e pellazgëve në dy kampet të kundërta të Luftës së Trojës si dhe ekzistenca të emrave dhe fjalëve (onomastike) të padeshifrueshme nga greqishtja. Gjithë ata emra e fjalë shpjegohen vetëm falë gjuhës shqipe dhe sidomos gegënishtes  e cila është shumë e afërt me jonishten e lashtë, etj. 

  Këta historianë modernë nuk kanë zbuluar gjithashtu se autorët e lashtë nuk kanë folur kurrë për një civilizim Mikenas. Për të autorët e lashtë njihnin vetëm qytetin e Mikenës dhe banorët e tij Mikenas, por jo ndonjë qytetërim miken. Sepse i vetmi qytetërim para-helen që njihej ishte ai i Pellazgëve. Më në fund, ata nuk e kuptuan se pseudo-arkeologu dhe tregtari i pasur gjerman, në fakt një gjahtar thesari dhe jo një arkeolog, Heinrich Schliemann (1822-1890) nuk ishte një arkeolog i patentuar. Ai me gërmimet e tij në qytetin Mikenë në Greqi (në fakt, në Argosin pellazgjik) është në  zanafillën  e kësaj shpikjeje të rastësishme të një “civilizimi mikenas”. 

Këtë e quaj mashtrimin historik më të madh i cili më pastaj është shfrytëzuar gjerësisht dhe naivisht, i marrë dhe i shpërndarë kudo në botë. Ndjekja e atij “zbulimi të rremë” ku civilizimi Mikenas quhet “grek” është një gabim tjetër i rëndë historik. Këtë e ndjek një tjetër gabim i madh gjuhësor i bërë nga kërkuesit Ventris dhe Chadwick në vitin 1952 gjatë hulumtimeve të tyre mbi shkrimin Linear-B  i cili rrjedh nga shkrimi Linear-A kretas. Ata e caktuan se Lineari-B ishte edhe mikenas edhe një “greqishte të lashtë”. Ndërsa Helenët (grekët) ende nuk ekzistonin në atë kohë shumë të lashtë e ashtuquajtur periudha Mikene. Dhe, për më tepër, katër shekuj 1200 – 800 p.e.s. kanë ndarë shfaqjen e helenëve (pas vitit 800 p.e.s) nga fillimi i epokave të Errëta (-1200). 

Prandaj ky shkrim mund të kishte të bënte vetëm me gjuhën e Pellazgëve, domethënë pellazgjishten e lashtë  dhe jo greqishten e  lashtë meqenëse helenët nuk ekzistonin akoma atëherë! Në lidhje me këtë çështje, autorët e lashtë grekë kishin pohuar unanimisht se “Pellazgët” ishin para ardhësit e vetëm të Helenëve dhe jo stërgjyshërit e tyre. Mikenët e vetëm që dinin ishin banorët e qytetit të Mikenës në Argolidë. Kurse Jonët ishin Pellazgët e parë para se të bëheshin helenë të cilëve u lanë një trashëgim të pasur me një pjesë të madhe të gjuhës, kulturës dhe legjendave të tyre. Në fillim gjuha greke ishte një gjuhë mjeshtërore e krijuar nga jonishtja dhe eolishtja (baza pellazge autoktone) me përzierje të tjera gjuhësore që rridhnin nga origjinat e ndryshme të helenëve (egjiptiane, fenikase dhe asiriane që i kam quajtur “semito-egjiptiane”). 

Më në fund ekziston problemi i dekriptimit të diskut të Faistos. A ishte shkrimi i atij disku të shekullit XVIII p.e.s. një mbetje apo gjurmë e qytetërimit që ka ekzistuar në kohën e Pellazgëve ? Kjo bën me pohuar se ky shkrim mund të jetë një Pellazgjishte e lashtë ose një para-Jonishte. E cila do të thotë të njëjtën gjë pasi, siç pohon Herodoti, Jonët ishin pasardhës të Pellazgëve. Herodoti jep një tregues të çmuar (I, 171) ku ai pohon se Karianët janë në origjinën e përkrenares me krifë, me një tufë pupleshe ose qime kali. Kjo përkrenare të kujton kokat e luftëtarëve të Filistinëve, të shkrojtur si Peleset/PLST  prej egjiptianëve, si Pelleshtimët prej hebrenjve, domethënë Pellazgët. Në tezën time të Doktoraturës kam një kapitull mbi Filistinët që ishin Pellazgë të mirëfilltë. Ekzistenca e kësaj përkrenare filistine pohohet ikonografikisht dhe kronologjikisht nga relievet e tempullit mortor në Medinet Habu në Egjipt kushtuar mbretit Ramses III, 1186 – 1155 p.e.s. 

Ajo përkrenare është riprodhuar nëntëmbëdhjetë herë në të dy faqet e diskut Faistos i zbuluar në Kretë. Deri më sot, asnjë objekt tjetër i ngjashëm nuk është gjetur. Dy prova janë të pa diskutueshme : Filistinët ishin Péllazgët dhe Karienët ishin jo vetëm pellazg por kishin të njëjtën përkrenare me Filistinet. Gjithë historia e lashtë është mbushur me fakte dhe hollësi të këtij lloji por duhet me qënë i aftë për të ndarë bykun nga gruri dhe zbuluar gënjeshtrat, paqartësitë, ngatërresat, dyshimet, mashtrimet, e manipulimet e shumta. 

Në të vërtetë vërehet se poezitë epike të traditës gojore pellazge (Iliada dhe Odisea), shkrimet e para të vërteta të Antikitetit botuar nën pushtimin e Pisistratit në mes të shekullit VI p.e.s. u përvetësuan dhe u monopolizuan nga pushtuesit helen. Ato u përkthyen me ndihmën e pellazgëve dygjuhësh, u modifikuan, u manipuluan dhe u shkruan së pari në “Jonishten” (Jonët e parë ishin Pellazgë para se të bëheshin helenë) dhe së dyti në “Eolishten”. Ato qenë poezi të traditës gojore para-helene, pra me origjinë jo greke, domethënë Pellazge ! Ato poezi u botuan në mes të shekullit VI p.e.s. nga Pisistrati (600-527 p.e.s.) dhe i biri i tij  Hiparku. Për të gjithë autorët e lashtë, parahelenët e vetëm ishin Pellazgët, paraardhësit e helenëve dhe jo stërgjyshërit e tyre. 

Më në fund, përveç këtyre autorëve modernë të lehtë dhe që përsërisin si papagall çfarë thonë të tjerët gabimisht, do të theksoja se vlerësoj shumë autorë të tjerë modernë nga shekulli XVII – XVIII dhe shumë pak të tjerë të shekullit XX. Ata shpesh i citoj në shkrimet e mia për rëndësinë e tyre, mprehtësinë e tyre dhe anën e tyre vizionare edhe nëse nuk kishin kryer studime specifike mbi Pellazgët ose Shqiptarët. Këta autorë modernë të fundit si dhe autorët e antikitetit, të cilët i admiroj, i njihnin shumë mirë Pellazgët. 

E gjithë kjo është e studiuar me gjerësi dhe rigorozitet falë veprave të mia shumë-disiplinare, kërkimeve të gjëra dhe serioze, analizave të thella, argumenteve bindëse, ballafaqimeve të teksteve të ndryshëm, krahasimeve me studime të tjera, dëshmive të ndryshme antike, referencave të verifikueshme, të padiskutueshme. Gjithë kjo punë e madhe studimore e nxjerr gjahun nga strofka dhe zbulon  gënjeshtra, gabime, paqartësi, ngatërresa, mospërputhje dhe manipulime të tjera, etj. Përfundimet e këtyre zbulime janë lidhur në mënyrë “matematikore”. Prandaj teza ime e dokumentuar u pranua si Doktoraturë nga Universiteti i Sorbonës në Paris më 3 Janar 2012. 

Po e përfundoj këtë vështrim historik duke iu drejtuar Akademisë Shkencore të Tiranës për t’i thënë solemnisht se falë studimeve të mia shumë-disiplinore, historia e fshehur për më shumë se 2500 vjet nuk është më një enigmë. Dhe se së fundmi e vërteta për historikun e Pellazgëve ose origjina e Helenëve doli në dritë. Le ta prekë Doktoraturën time veçanërisht ish-drejtori i Akademisë së Shkencave të Tiranës, Myzafer Korkuti, e të shohë se puna ime metodike dhe titanike që më kushtoi dhjetëra vite u krye në një mënyrë shkencore nga një studiues serioz, historian shumë-disiplinor. Unë nuk jam një  “amator i pasionuar, romantik dhe  diletant” siç foli ai ditën kur u takuam në Tiranë në 2007 gjatë një debati steril në Tv Top Channel. Ky person kishte ardhur për të debatuar mbi librin që sapo kisha botuar në gjuhën shqipe dhe ai nuk e kishte lexuar. Ironia e fatit donte që ai të vinte në debat pa e lexuar librin tim, gjë që tregonte një pa aftësi e pa korrektësi flagrante dhe mos respekt nga ana e tij!

Për çështjen pellazge shpresoj që tani Akademia do të kuptoje se ka marrë një kthesë të gabuar dhe se kjo rrugë mund ta çoje vetëm në një rrugë pa krye. E ardhmja do të gjykojë. Veprat e mia vërtetojnë se Pellazgët ishin paraardhësit e drejtpërdrejtë  të trako-iliro-shqiptarëve, sepse ata flisnin të njëjtën gjuhë dhe Shqiptarët sot flasin gjuhën e trako-ilirëve. Shqiptarët e sotëm janë bijtë e Pellazgëve të hershëm. Kjo është e vërtetuar nga teza ime dhe Doktoratura e mbrojtur në Universitetin e Sorbonës në Francë. Në të gjithë botimet e mia janë parashtruar provat, argumentet bindëse, analizat e thella dhe referencat e verifikueshme. 

Njohuritë e mia të gjuhës shqipe zyrtare (që i afrohet më tepër toskërishtes) dhe gegënishtes të mësuar që në djep dhe me një anë tjetër kur isha nxënës në Liceun Frances të Kajros/Egjypt zbulova në  Iliadë XVI, 233/236  se Zeusi nuk ishte grek por “pellazg” këto më kanë ndihmuar në studimet dhe kërkimet e mia të ndërmarra më vonë mbi Pellazgët. Dhe që atëherë fillova një rrugëtim studimor shkencor historik-gjuhësor që më kushtoi djersë, vështirësi, pagjumësi dhe shpenzime për më tepër se 50 vjet të jetës sime. Kënaqësia tani është se ia vlejti gjithë ai mund e kohë në shërbim të çështjes kombëtare shqiptare. Brezat më të rinj e dinë tani se si qëndron e vërteta e fshehur për mijëra vite.

Mathieu Aref