Archives for April 2022

Nën një qielli tjetër – Poezi nga Ibrahim Abedini

April 10, 2022 by s p

Nën një qielli tjetër

Nga frika e së vjetrës

u sulëm për një jetë të re

Si dallëndyshet kur lën të prindërve fole

Pa ia njohur trokëllimën tokës

Pa ia matur krahëve fluturimin

Pa patur një të vetmin mik,

Nga që,

Tokën e gjyshërve na rrëmbeu një armik

Një barbar, një sllav i egër

Që ditën na urrente

Dhe natën na shtinte frikë…

Na theu ëndërr, na vrau dashuri

Na shkëputi nga krahët

Siç shkëputet nga nëna një fëmi…

Dhe ne ikëm si të marrë

Të përqafojmë një atdhe të ri,

Një tokë për të mbjellur kujtimet

Një det për të larë trishtimet;

Dhe një mal ku të vajtohen gabimet…

Po ku gjendet një jetë kaq e mirë?

Kur qetsia s´gjen hapsirë,

Kur shpirtin e ke hedhur në mugëtirë

Dhe zemrën ta kafshon një errësirë…

Në gozhdën e murit varur e jotja dëshirë

Ku dashuria ndez qiri e kërkon mëshirë

Ti kërkon në një botë të re

Një jetë të mirë…

Poeti Strugan (Ibrahim Abedini)

Përse, o jetë

Kaq shumë padrejtsi, përse o jetë?

Male edhe fusha deri në pafundsi

Syri sa s´të sheh ka, jo vetëm det

Vendosur të gjitha në këtë planet…

Përse, o jetë, me kaq ndarësi?

Dikush i pasur, dikush me lotë në sy

Sa shumë shpresojnë në zot

Të tjerë në fat të ri

Të miturit presin të mirat t´i vin në rini

Të kaluarit në moshë i presin në pleqëri…

Përse, o jetë, e ndarë në klasa,

E ndarë në kategori,

E ndarë në raca, si ndërtesa me tarraca…

Përse, me vuajtje e me mundime ku,

Të sëmurit kërkojnë shëndet,

Ku shpresat i varin edhe në magji

Ndërsa të varfërit, kërkojnë pasuri…

Përse të gjitha këto kërkesa, o jetë?

Kur ti i krijove vetë!

Edhe nëse i krijoj dikush,

Përse të gjitha i bëri me kusht?!…

Poeti Strugan(Ibrahim Abedini)

Lotit s´i besoj

Kur të më afrohet vdekja

Tek pragu i derës do dal,

Më këmbë vetë do ta pres

Me një poezi të bukur të jetës

Në praninë e erës dua të vdes.

Kur vdekja të vi e të më marrë,

Dua të më gjej si kalin në arë,

Më këmbë, pa lënguar, pa u shtrirë,

Dhe jo në mbrëmje,jo në errësirë,

Në mëngjes le të vi, më të gëdhirë.

Kur të nisem për te shtëpi e fundit

Marshi të kaloj në qetësi,

Urtë, pa liturgji,

Lotë të mos derdhen, as fjalë të thata dhe

të mos përrallosen lëvdata të gjata.

Me duartë e mia varrin ta rrëmoj

Në besimin e vjetër Ilirjan të besoj:

As yll e as hënë nuk dua të qëndroj,

Djersa ime e egër,

E kripët që do pikoj,

Mbi pllakë të shkruaj:

“Lotit s´i besoj”…

Poeti Strugan (Ibrahim Abedini)

Sa kam lotë do të qaj

Do qaj sa herë tek ty do vi

Nuk të them sa gjatë do rri

Po të tregova do bjerë Shi

Ti me mua do mbash mëri …

Do derdh lotë në qosh të Drinit

Me rrëmbim që të arrijnë detin

Ose tek parku ndër lule të blinit

Aty ku të lash, aty do gjej vetin…

Lotët e mia një ditë do të thahen

Siç thahet dylla e drurit pa shpirt

Atë ditë këmbët nuk do mbahen

Çdo gjë për mua do jet e brishtë…

Ti do qëndrosh aty për herë

Në dimër e në të artën verë

Lulet do të kenë tënden erë

Unë në dhe do të jem prerë…

Poeti Strugan(Ibrahim Abedini)

Small Business Owners and Retirement

April 9, 2022 by s p

Jeff Brindley/

As a business owner you are responsible for every decision for your business. It is easy to be so busy that you do not spend the appropriate time thinking about and planning for your retirement.

When asked, a large number of business owners will say that their retirement plan is to sell the business. Unfortunately many business owners have used their retirement to start up their business so now they are relying on the sale of their business to provide for their retirement. Of course there are many issues with this plan. Even though it is “your” basket it still isn’t a great idea to put all of your eggs there. Most business owners do not have a strong plan for selling their business and maximizing the sale. Lastly, market conditions and other issues like health may require you to sell your business before you are ready and for pennies on the dollar.

That’s why I recommend to my business clients that they plan for at least three sources for funding their retirement. Of course selling their business could and should be one main source to fund their retirement. Business owners work hard to build their business and making sure they are get the most out of it at retirement is the smart thing to do. Social security could be another source to supplement retirement as well. The third leg of the stool that many business owners miss is saving in a strong retirement plan to further support their retirement. Many business owners are busy putting money into their business but as we have seen selling the business may not bring as much to retirement as the business owner expects.

When thinking about setting up a retirement plan it is important to think about what you are looking for in a retirement plan. That helps give us as financial advisors the information we need to make the appropriate recommendations. Just the simple question of “Do you have employees?” helps us to whittle down the plans that would be best for you and your business. We need to figure out what is important to you as the owner.

There are many options for retirement plans. Picking the right plan is essential to achieving your goals for your business, your retirement and your employees’ retirement. The Solo 401(k) is good for maximizing contributions of the owner and a spouse. The Solo 401(k) is limited to the business owner and the spouse. It does not allow for other employees on the plan. You have various options for the structure of your company and the contribution limit went up to $61,000 in 2022 if you are under the age of 50. A catch up contribution of $6,500 is available if you are 50 and over.

The SEP IRA is easy to administer, you can have employees, the plan is fully funded by the employer up to 25% of income or $61,000. This is another good plan for sole proprietors to put away a large sum for retirement each year but it can be expensive if you have employees because you have to fund the employees’ accounts using the same percentage. Also, catch up contributions are not allowed in this plan.

The SIMPLE IRA is limited to fewer than 100 employees. Employees can contribute up to 100% or $14,000 to their retirement. Employees 50 or older can also add a $3,000 catch up per year. The employer is required to contribute between 2-3%. The employer can contribute up to $61,000 a year with a $6,500 catch up. It is easy to set up and has few administrative burdens. Each employee can select the advisor that they would like to manage their account.

A simple 401(k) is limited to less than 100 employees. Employees elect to contribute and the plan can use auto contribution if they want to make sure as many employees enroll as possible. In that case the employee can opt-out if they would like. There are many options for the employer contribution including none at all. The company must file a 5500 but they are not required to do non-discrimination testing.

A Roth IRA can be a good option for sole proprietor owners that are not making a lot of money and want tax free distributions in retirement. However there are income limits to be able to contribute to a Roth IRA so make sure that you check with your tax preparer before contributing to one of these accounts.

The Cash Balance Plan can be one of the most complicated plans but can also be one of the most beneficial for the owner if they need to play catch up with their retirement. The plan is technically a defined benefit plan but acts like a defined contribution plan. It is one of the best plans for owners that need to play catch up. It is best suited for owners in the 50 to 70 age range. Employer contributions are mandatory but there is also a high level of tax deductions for the employer. Check with your tax preparer to understand the tax benefits. The participant cannot direct the investments in this plan and generally the returns are moderate. The payout comes at the termination of employment and is NOT paid out monthly like most defined benefit plans. When this money is paid out it can be rolled over into an IRA and the money can be used to purchase an annuity. Here are the typical prospects for a cash balance plan. Medical Groups, Law Firms, Professional Firms (CPAs, Engineers, Architects), Family Businesses, Closely-Held Businesses, Companies With Older Owners, Business Owners Who Value Asset Protection, Companies Trying To Attract Staff.

Business owners can use a cash balance plan in conjunction with a 401(k) plan. This is a great strategy for some business owners because they can put a significant amount (this amount is variable depending on the plan structure and age of the participants) away for retirement. This type of plan could also be used by a junior member of a firm or a young doctor to buy out the business or medical practice. A doctor is a good example for this type of plan since much of their income is spent on education and on setting up their office when they begin practicing. Many doctors end up playing catch up for their retirement later in life. This is a little more complicated strategy so please contact me if you have an interest in this strategy.

So to recap, business owners are very busy starting and running their business. It is important not to forget about planning for retirement. You need to ease the burden a little and don’t rely only on selling your business. Having three sources of retirement helps to ease the burden and create peace of mind in retirement.

Jeff Brindley is a financial advisor at RWS Financial Group. He contributes his financial column Brindley’s Briefs to Gazeta Dielli every month. You can reach him at 833.797.4636 X137 or via email at Jeff.B@RWSGroup.org.

Securities offered through Registered Representatives of Cambridge Investment Research, Inc. a broker-dealer, Member FINRA/SIPC. Jeffrey Brindley, Investment Advisor Representative, Cambridge Investment Research Advisors, Inc. a Registered Investment Advisor. RWS Financial Group is not affiliated with Cambridge Investment Research.

ILIADA, ODISEJA, ENEADA, PRRALLA TË KLONUARA KEQ

April 9, 2022 by s p

Saimir Lolja/

Dielli është drita e jetës mbi Tokë dhe prandaj arbërit nderonin diellin. Shekulli V e.s. qe shekulli kur perandorinë e ndritur romake, e cila nderonte diellin, e mbuloi përfundimisht cipa fetare e krishterë. Caku i Errësimit, domethënë i mos nderimit të diellit, qe Marrëveshja e Milanos më 313 e shpallur prej perandorit romak ilirit Flavius Valerius Constantinus. Pjesa perëndimore e saj u fik në vitin 476 kurse ajo lindore vazhdoi e mugët deri më 1453. Me zhdukjen dhe djegien e tërë shkollave, universiteteve e bibliotekave Europës i ra një errësirë që do t’i mbahej të paktën 1000 vite. Si me magji, nuk pati më qytete e pastërti por vetëm kasolle me kashtë e baltë. Të vetmit që lexonin e shkruanin me porosi ishin murgjërit. Qëllimi ishte të harrohej qytetërimi dhe zhvillimi i mëhershëm i njerëzimit dhe të mbushej boshllëku për të shkuarën me një përfytyrim të gënjeshtërt për të.

Në shekullin V murgu Fabius Planciades Fulgentius botoi në latinisht për murgjërit e tjerë librin Mythologiæ, që fjalë për fjalë domethënë Shkenca e të Pavërtetës. Meqenëse ay libër nuk do të anonte peshoren po të ishte vetëm, në të njëjtën kohë u krijuan edhe vjershat Iliada, Odiseja dhe Eneada. Për dy të parat caktuan si autor emrin Homer dhe shekullin VIII p.e.s. Tjetrën ia caktuan vjershëtarit romak Publius Vergilius Maro (70 – 19 p.e.s.) ndërkohë që prej tij ishte vjersha blegtore ILLYRUS dhe ajo bujqësore ARBANUS. Jetëshkrimi i tij mbetet i mjegullt. Vjershat e tij janë ndryshe nga Eneada edhe si lloj edhe si përmbajtje. Titullin e vjershës blegtore e kaluan në Eclogae kurse atë bujqësore në Georgica. Që të shtohej vërtetësia e dëshiruar me kalimin e shekujve, vjershat Eclogae, Georgica dhe Eneada u lidhën si dorëshkrime me vizatime në fashikujt Vergilius Vaticanus në shekullin IV dhe Vergilius Romanus në shekullin V. Të dy tituj e urdhëruar Eclogae e Georgica as nuk janë latinisht as nuk gjenden në këto fashikuj në Bibliotekën e Vatikanit (https://digi.vatlib.it). Një gjë bën përshtypje në ato vizatime me ngjyra se niveli i tyre barazohet me çka prodhojnë nxënësit e shkollës fillore tani.

Njihen mbi 2000 krijime apo kopjime prej murgjëve në copëza fletësh ose fashikuj dhe përkthime për autorin Homer. “Perënditë” në ata fashikuj u krijuan qëllimisht që t’i jepnin lashtësisë përfytyrim fetar (me jo nderim të diellit), në ngjashmëri me atë që përhapin dhiatat simotra jahudite, kishtare e moslemane. Të gjithë fashikujt e dorëshkrimet që lidhen me trekëndëshin Iliada-Odiseja-Eneada që kur u ngjizën kanë qenë nën kujdesin dhe mbrojtjen e kishës si qëllim dhe mjete të saj. Përkthimet krijuese në anglisht të trekëndëshit Iliada-Odiseja-Eneada morën udhë në shekullin XVI. Në vitin 1685, vjershëtari anglez Matthew Prior shkrojti një “Përqeshje për përkthyesit bashkëkohorë” kur edhe vjershëtari anglez John Dryden, i cili do të botonte përkthimin e tij të Eneadës më 1697, merrej si shembull për t’u përqeshur. Vetëm për Eneadën, 30 përkthime të ndryshme nga përkthyes mbretnorë ishin në qarkullim në Angli në fund të shekullit XVII. Vjershëtari anglez William Cowper shkruante në parathënien e përkthimit të tij të Iliadës më 1791: “Nuk kam lënë gjë. Nuk kam shpikur gjë”.

Ndërsa murgjërit kryenin detyra çbotimi e botimi, priftërinjtë ngurtësonin turmat popullore me fenë e krishterë. Inkuizicioni i shekujve XII – XIX dënonte çdo njeri që dyshohej se i kishte lindur një shkëndijë e të menduarit ndryshe. Në vitin 1567, autori venecian Natalis Comes botoi në latinisht për freskim rradhorin me dhjetë vëllime të titulluar Mythologiae. Që atëherë, Rilindja Europiane e madhështisë së lashtë e pati atë rradhor si një dorë mendore për të pikturuar fytyrën e lashtësisë. Ndikimi i tij vazhdon dhe sot botohen shkrime, libra e vulosen doktorata “shkencore” në fushën e Mitologjisë (alb.), domethënë në Shkencën e të Pavërtetës.

Thuhet se murgu Proclus Lychus i shekullit V përmendi gjashtë vjersha prrallore pa autorë, të cilat tani i quajnë Cikli i Vjershave Epike. Ato qëndrojnë dorë për dore me vjershat Iliada dhe Odisea për të cilat thanë e thuhet se kanë qenë shkrojtur prej autorit të hamendësuar Homer. Hutimi shtohet kur thuhet e thonë se vjershëtari Homer ka qenë edhe i verbër. Ndërsa e qeshura rrjedh me udhëtimin në kohë të historianit krijues gjerman A. H. L. Heeren i cili në librin e tij “Greqia e lashtë” më 1866 rrëfente se Homeri kishte edhe një vegël muzikore, harpën. Dhe se ai e përdorte atë për frymëzim, para dhe gjatë recitimeve. Pa shaka, libri i tij përdoret që atëherë si dokumentar i vërtetë për “Greqinë e lashtë”. Si rradhitje ato vjersha prrallore i rendisin kështu:

1) Cypria me ngjarjet deri tek adhnimi i Akilit në Trojë. Thuhet se i mbijetuan 50 rreshta.

2) Iliada me vetëm 57 ditë shtrirje në kohë. Nuk ka Kalë Troje apo vrasje të Akilit aty.

3) Aethiopis me çfar ndodhi pas vdekjes së trojanit Hektor. Thuhet se i ngelën 5 rreshta.

4) Iliada e Vogël me Odisenë që sulmon Helenin, djalin e mbretit trojan Priam. Thonë se i tepruan 30 rreshta.

5) Iliou persis me djegien dhe plaçkitjen e Trojës. Thuhet se mbeti me 10 rreshta.

6) Nopstoi me kthimin e luftëtarëve pas Luftës së Trojës. Thuhet se ngeli me 5.5 rreshta.

7) Odiseja me varavitjet detare të Odisesë derisa ndaloi gjatë në ishullin e tij.

8) Telegonia, e thënë se i mbetën 2 rreshta. Pastaj klonimit, prralla rrëfen Odisenë që shkon më vonë në Thesproti (Çamëri) e rimartohet atje. Pastaj kthehet në Itakë ku i vjen djali jashtëmartesor Telegoni që pat patur me perëndeshën Circe. Në luftim Telegoni vret Odisenë. Telegoni martohet me gruan e të atit Penelopën dhe Telemaku me Circen, gruan tjetër të të atit (incests, ang.).

Ata vjershëtarë që hodhën farën dhe e klonuan atë seri epike kanë përdorur pa dashje fjalë apo shprehje fjalorë të Shqipes. Letrarët e sotëm që krijojnë rradhorë me romane ose vjersha e kuptojnë mirë atë seri epike. Treshja artistike Iliada, Odiseja, Eneada formojnë një trekëndësh për nga përmbajtja, ndërtimi, vjershimi e qëllimi. Atyre nuk u dihet saktë fillimi i dukjes dhe cilët i shkruan, edhe pse emërtohen autorë për to. Klonimet e tyre dallojnë me pështjellimet, zhvendosjet, riqarkullimet, pa përputhshmëritë, pikëpyetjet dhe palosjet kohore e vendore. Qëkur u ngjizën, ato vjersha artistike janë qethun, ngjitur, ndryshuar, klonuar, arnuar e shtuar pa pushim.

Vulgatum u quajt përkthimi në latinisht i dhiatës së krishterë i përgatitur nga murgu ilir Shën Jeronimi në vitin 382 dhe që u bë dhiata zyrtare e kishës perëndimore. Meqenëse vjershërimet Iliada, Odiseja dhe Eneada kanë qenë në furriqet e kishës perëndimore qëkur u ngjizën, ato tani quhen si veprat letrare më të vjetra perëndimore. Rri shtrembër në Lindje e fol drejt në Perëndim, kjo domethënë se e drejta dhe pronësia e autorëve ruhet. Kur furriqet e tyre nisën të ngroheshin prej perandorisë britanike, klonimet e tyre arritën në shekullin XIX një optimum dhe morën vulën “Vulgate”. Çdo përkthim, botim, copëz flete papirusi me gërma lindore të bërë nga murgjërit e shkuar apo copëz dërrase e gërvishtur nga piktorët bashkëkohor krahasohej me Iliadën vulgate. Nëse qoftë edhe një fjalë e rëndomtë përputhej atëherë ai apo ata rreshta quheshin të Iliadës dhe dokumentit i caktohej një shekull origjine. Po ashtu, një skulpturë e gjetur edhe me copa apo e bërë i caktohej apo caktohet një emër nga këto prralla ose Mitologjia (alb.).

Që të mbulohet klonimi qindra vjeçar, veçanërisht tek Iliada, thonë e thuhet se është e shkrojtur si amalgamë e të folurave vendore të ndryshme. Domethënë i verbi Homer si ecejak ndër vise të largëta e të laguna mblidhte me magji copëzat e Iliadës që i kishte pat shpërndarë era e tërbuar; shaka serioze kjo. (Për kujtesë, amalgam quhej dikur përzierja e mërkurit me oksidin e zinkut për të mbushur dhëmbët e prishur.) Çdo libër ose botim sado i vjetër nuk është botim shkencor, domethënë i rimatshëm, sepse nuk i zbulohet qëllimi i botimit dhe as nuk i vërtetohet vërtetësia e përmbajtjes, e autorit dhe zanafilla. Kurse romanet dhe vjershat më e shumta janë thjesht vepra krijimtarie vetjake në letërsi. Bie fjala, libri “20’000 lega nën det” i Zhyl Vernit më 1871 nuk domethënë se atëherë kishte nëndetëse dhe çfar ndeshën detarët nën det janë të vërteta.

Edhe prrallat e sotme janë po prralla. Ato nuk përcaktojnë ndonjë komb apo popullatë, nuk kanë vërtetësi jete e natyre, dhe nuk mund të përdoren për të vërtetuar jetën e sotme. Ato nuk kanë histori, kohë e vendndodhje, dhe nuk mund të jenë busull për njeriun. Nëse thuhet e thonë se “Iliada formoi kombin grek” (pse-si-qysh-kur-ku?), atëherë i bie që seriali i librave Harry Potter, fatmirësisht vërtetohet se autorja është J. K. Rowling, është shkencor dhe formoi kombin anglez në vitet 1997-2007.

Në jugun e Gadishullit Ilirik ndodhet Gadishulli Dorik. Ky mbart këtë emër natyror sepse po të shihet nga shumë lart, ose tani mbi hartë, ka formën e dorës. Prandaj në latinisht ndeshet edhe me emrin Manus (lat.). Pjesa e poshtme e tij quhet rajoni i Manit i cili përkon me rajonin e spartanëve, pasardhësit e dorëve në shekujt XI – II p.e.s. U bënë disa shekuj që historianët vulgatë e shpjegojnë historinë vetëm më lëvizje popullatash pushtuese nga Lindja në Perëndim dhe nga Veriu në Jug. Ata të shekullit XIX, me dashje dhe pamundësi, shpikën idenë e “pushtimit dorik” për të sqaruar “Greqinë e lashtë”. E megjithatë, edhe sot e kësaj dite, nuk kanë arritur të zbulojnë origjinën e dorëve. As nuk kanë për ta zbuluar sepse dorët ishin vendas dhe jo ardhacakë.

Gadishulli Dorik u quajt Morea në shekujt X – XIX dhe më pas Peleponez. Akaia është rajoni që ndodhet në pjesën më veriore te Gadishullit Dorik. Emri shkruhet Akhaia në gjuhën dhimotiqi të shtetit të sotëm Greqi dhe Achaea në anglisht. Përkundrejt shtrirjes së madhe të drurit të ahut (beech, ang.) në Europë, pikërisht vetëm në rajonin Akhaia ka tani pak pemë të ahut. Prandaj vendasit e atij rajoni janë thërritur ahej, emërtim i cili për t’u theksuar si tingull në Shqip kalon në Akej. Emri Akil dhe Ahil nënkuptojnë njëri-tjetrin. Me gjuhët e tjera origjina e këtij emri as ka për t’u marrun vesh.

Thonë e thuhet se qe një i quajtur Eratosthenes (276 – 194 p.e.s.) në Bibliotekën e Aleksandrisë i cili e caktoi fundin e Luftës së Trojës në vitin 1183 p.e.s. Deri tani nuk i kanë gjetur ndonjë mbiemër emrit Eratosthenes, të cilin e quajnë edhe “grek” ndonëse Greqia u krijua për herë të parë më 1830 dhe nuk është në Afrikë; apo jo? Që të mbulohet vjedhja dhe tjetërsimi i shkencës pellazge-arbërore edhe në Etruria dhe Romën e shquar emrit Eratosthenes i mveshin matematikë të gjithanshme, algoritëm për numrat primarë, gjeografi, vjershëri, astronomi dhe muzikë. Sipas prrallës vulgate, bie fjala, ai llogariti me saktësi të mahnitshme vijën rrethore, meridianët, paralelet dhe pjerrsinë e boshtit të Tokës.

Në shekullin XII p.e.s. spikaste qyteza e Mikenës pellazge në Gadishullin Dorik kurse lindjen e “helenëve” historia vulgate që rishkruhet edhe sot e fillon vetëm në shekullin VIII p.e.s. Një Errësirë 400 vjeçare dallohet në shekujt XII – VIII p.e.s., të cilën historianët vulgatë edhe sot nuk guxojnë as ta kapërcejnë. Në Iliadë, “helenët” nuk përmenden, sepse as më dëshirë nuk ka patur. Ndërkohë që aty lexohet se Helena e rrëmbyer ishte emri i gruas së Menelaut nga Sparta dhe Helen ishte emri i njërit prej djemve të mbretit Priam dhe i një parashikuesi në kështjellën e Yllit, Illit, Illionit, në Trojë.

Tek Iliada, Odiseja dhe Eneada nuk ka qëndrueshmëri në formimin e emrave, nuk ka ditë e data. Iliada është një vjershim tmerri e skenash të llahtarshme ku vërshojnë vetëm dhunë e vrasje të cilat përshkruhen imtësisht. Aty nuk ka citate, fjalë të urta e mirësi për jetën. Aty ka vetëm luftë, barbari, kafshëri, dhimbje, qarje, urrejtje, hakmarrje, pabesi, skllavëri, armiqsi, përbuzje, pirateri, hareme dhe gjaktrazime (incests, ang.). Në këto vjersha të zymta nuk ka ndonjë gjë të bukur, as nga ana letrare.

Iliada fillon me Akilin që u adhnua e u tërhoq nga lufta sepse Agamemnoni i mori një nga vajzat e haremit të tij. Sulmuesit quhen Akej ose Danaj ose Argej kurse mbrojtësit thirren Trojanë-Trojsë ose Dardanë ose Teukër. (Një fshat i quajtur Trojsi ndodhet pranë qytezës së Belshit afër Elbasanit.) Të gjithë palët e palat flasin të njëjtën gjuhë. Iliada mbyllet me ritet e nderimit të Hektorit, djalë i Priamit, të vdekur dhe djegien e trupit të tij në kështjellën e Yllit. Kaq dhe fund. NUK KA VRASJE TË AKILIT në themrën (zemrën) e tij me shigjetë nga Parisi ose Paridi ose Leka, djalë tjetër i Priamit. NUK KA KALË TROJE dhe djegie të saj.

Kali i Trojës u shtua pak tek vjersha Odiseja. Kënga IV rrëfen për Helenën që i vinte rrotull Kalit të Drunjtë dhe pëshpëriste. Në Këngën VIII flitet me 33 rreshta për Kalin e Drunjtë, trojsit që zgjodhën ç’të bënin me të dhe akejtë që sulmuan. Shtesa është e gjatë tek vjersha Eneada ku Kënga II është vetëm për Kalin e Trojës, shkatërrimin e kalasë trojane të Illit dhe arratinë e Eneas me të atin dhe të birin.

Vdekja e Akilit u shtua nga vjershëtari anglez Alexandre Pope kur ai botoi përkthimin e tij të Iliadës në vitin 1720. Në shekullin XVIII, ai qe vjershëtar mbretnor me famë. Tani, sipas Fjalorit të Oksfordit për Citatet (The Oxford Dictionary of Quotations), ai është shkrimtari më i cituar pas vjershëtarëve anglezë William Shakespeare (1564-1616) dhe Alfred Tennyson (1809-1892). Në Këngën XXII ose faqe 657, në skenën ku Hektori i plagosur për vdekje dhe Akili bisedonin, Alexandre Pope krijon një shënim në fund të faqes ku përshkruan gjatë vrasjen e Akilit në thembrën e tij me shigjetë nga Parisi dhe ç’bëhet më tej me trupin e tij. Dhe pastaj me një faqe mbyllëse në fund të Iliadës së tij ai vulos shtesat: Troja ra pas vdekjes së Hektorit. Akili u vra para rënies së Trojës prej Parisit. Priami u vra nga Pirro, djali i Akilit. Helena pas vdekjes së Parisit u martua me të vëllain e tij Deifobus. Përbri, Helena paraqitet po kështu tek Odiseja (VIII) dhe Eneada (II).

Që atëherë vërtetësia e pavërtetë u spërkat kudo dhe mbeti. Shembulli më i dallueshëm është filmi me ngjyra “Made in Hollywood” i vitit 2004 i titulluar “Troy”. Pra, edhe sikur Iliada dhe Odiseja të kenë qenë ngjizur e dukur në shekullin VIII p.e.s. dhe Eneada të ketë mbirë vërtetas në shekullin I p.e.s., matematika nuk gabon. Ajo tregon se filmi i plotë për Kalin e Trojës është shtuar 700 vite më pas dhe ai për vdekjen e Akilit bashkë me seriale të tjerë u prodhuan 2450 vite më vonë.

Kohëzgjatja e Luftës së Trojës është një tjetër varg qesharak thashethemesh. Është e pamundur që sulmuesit e mbrojtësit të rronin e të luftonin me vite ashtu si përshkruhet në më pak se dy muaj tek vjersha Iliada. Thëniet jo vërtetuese kohore janë: “Plot nandë vjet të Zeusit kaluen…” (II, rr. 169); “…të dhetin vjet Ilioni u katandis…” (XII, rr. 16); “…e për dhjetë vjet rrotull kalasë…” (XXIV, rr. 648); Helena duke qarë për Hektorin “Plot 20 vjet që kur braktisa atmen…” (XXIV, rr. 911). Kurse një tjetër kohë (XXI, rr. 45-64) duket më pranueshëm: Duke luftuar, Akili ndeshet me Lykaonin, një djalë i Priamit. Akili e kishte kapur atë më shumë se 12 ditë më parë duke prerë dru fshehtas natën në pronat e të atit. Pastaj e kishte shitur si skllav në ishullin Lemni, nga ku ishte shitur si skllav edhe dy herë të tjera. Por para 11 ditëve mundi të arratisej e të vinte në Illion dhe ditën e dymbëdhjetë u përball me Akilin përsëri. Pra Akili e akejtë ishin të pa nisur para 12 ditëve për në Luftën e Trojës.

Për ta bërë “grek” një vend apo emër është shpikur një prrallë, qesharake, e cila botohet me seriozitet edhe në enciklopeditë famëmëdha. Pra, vërtetimi i pavërtetë se një vend apo emën ka qenë apo mbetet “grek” është se për të ka prralla “greke”. Kështu ndodh edhe me Lugun e ngushtë të Dardaneleve që lidh Detin Egje me atë Marmara të cilin e quajnë Hellespont (Pika Helle) në Iliadë. Sipas njërës nga prrallat që ndodhet në Enciklopedinë Britanike, Dardanus ishte bir i Zeusit sipas gojëdhanës greke (?!) dhe themeloi Dardaninë (Çanakkale, sot) në Hellespont. Dhe se ai qe babi i Dardanëve të Trojës dhe përmes Eneas edhe i Romakëve. (?!?!?!)

Edhe si vend Kështjella e Yllit ose Troja nuk vërtetohet me Iliadën të jetë në hyrje të Lugut të Dardaneleve. Sepse Iliada e jep atë mbi kodër të lartë me mure me gurë të mëdhenj, me malin pranë të lartë të Idës nga ku Zeusi vërente betejat, me një fushë të gjanë përpara, e rrethuar nga male pyjorë, hone e humbnera, dhe të paktën dy lumenj të rrëmbyeshëm malorë. Bregdeti ishte një gji ranor midis dy kurrizve malorë kurse deti i pa matë. Këto nuk janë veti që lidhen me vendin dhe rrethinat e rrënojave të quajtura të Trojës (Hissarlik, sot) që gjoja i zbuloi gjuetari i thesareve Heinrich Schliemann në vitin 1873. Duke përdorur dinamit dhe zbuluar asgjë lidhur me prrallën e Luftës së Trojës, ai preku nëntë shtresa jetese që cekin 3600 vite. Simbas Iliadës, vendi përputhet me fushën, lumejt, malet, pyjet, minierat dhe kalanë e Lezhës me malin pranë të Velës.

Tek Iliada, djali i Akilit quhet Neoptolem ose Pirro dhe ishte tutje larg në shtëpi (XIX). Kurse tek Odiseja Ullisi hyn në Mbretërinë e Vdekjes, takon Akilin dhe i tregon se djali i tij luftoi deri në fund në Illion (XI). Tek Iliada, Odiseja, Eneada dhe librat e Mitologjisë (Shkencës së të Pavërtetës) imtësitë e historive gjenealogjike të çdo emri njerëzor dhe perëndie ia kalojnë edhe gjendjeve civile të sotme. Libri “Lufta dhe Paqja” më 1869 i Leon Tolstoit me afërsisht 1500 faqe duket çikërrimë kundrejt pemëve gjenealogjike mitologjike “greke”. Këto prralla bëhen më qesharake kur në to lexohen ëndrrat apo bisedat e njerëzve dhe hyjnive.

Odiseja e Odisesë-Ullisit ose Udhësia e Udhësit është e pakuptimtë fillim e mbarim. Ithaka aty nuk është ishulli i thatë i Ithakës tek Deti Jonë. Ullisi quhet mbret i Ithakës por besnik të tij në Ithakë ka vetëm një bari derrash. Lufta e Trojës është një thënie “9 vite” (III, XXII) ose “9 vite e ca muaj” (XIV). Në Këngën XIV rrëfehet se Ullisi qëndroi një muaj i kthyer në shtëpi me plaçkë lufte, më pas 7.5 vite në Egjypt dhe 0.5 vite në Fenicia. Pastaj deti e hedh në breg të Thesprotisë. Nga aty ai shkon në Ithakë ku bashkë me bariun dhe të birin Telemakun vrasin bandillët që donin t’i martonin gruan Pendelopën. Janë dy thënie “20 vite larg” (XVII, XIX) dhe kur i ati Laerti i thotë ke 5 vite që je larguar Ullisi i përgjigjet kam 20 vite (XXIV). Gjaktrazimi (incest, ang.) duket përsëri: princi Alcinus martohet me vajzën e të vëllait (VII) dhe mbreti Aeolus marton 6 vajzat me 6 djemtë e tij (X).

Prralla e Eneadës pati qëllim madhor gënjeshtrën se Roma magjepse nuk kishte origjinë vendase. Trashëgiminë e Arbrit që urtësia e atit mbahet mbi supe kurse fëmija drejtohet për dore e tjetërsuan me prrallën e Eneas. Udhëtimi i Eneas ngjan me një udhëtim turistik të sotëm me Cruise Ship nëpër Detin Mesdhe. Ai niset andej nga Troja e hamendësuar me shumë anije, arrin në Kretë, pastaj merr përpjetë tek Deti Jonë, shkon në Butrint ku zbulon Helenin djalin e Priamit që sundonte pjesë të mbretërisë së Pirros. Pastaj lundron përreth Siçilisë, i mbyten shumë anije e zbresin në Kartagjenë ku vozit një dashuni tragjike me mbretëreshën aty. Pastaj ata nisen përqark Siçilisë e ndalojnë përfundimisht në Latium. Aty ay hyn në luftimet ndërmjet vendasve, del fitues e i pari i vendit. Kudo ku shkonte, të gjithë i kujtonin se sipas fletushkës turistike ndalesa e fundit do ishte Latiumi. Gjysma e parë e Eneadës është film i ngjashëm me atë të Odisesë, kurse gjysma e dytë ngjason me Iliadën.

Tek Iliada-Odiseja-Eneada, perënditë e krijuara paraqiten si tifozë mizorë, gjakpirës ndaj njerëzve dhe kafshëve. Bie fjala, Zeusi ishte tifoz me trojanët kurse Poseidoni me akejtë. Hyjnitë i shohin nga lozhat e tyre betejat ndërmjet njerëzve që i nxisin po vetë. Ata duan t’u behët fli me njerëz ose kafshë sepse përndryshe toksorët e pësojnë. Hyjnitë martohen mes vedi dhe me njerëz. Zeusi atë që e kishte motër e kishte edhe grua (incest, ang.). Hyjnitë duan të quhen të fortë apo të bukur prej njerëzve, sepse përndryshe fyen keq dhe njerëzit lëngojnë. Ato luftojnë mes vedi, marrin pjesë në betejat e njerëzve dhe si alienë lëvizin me mjetet e tyre në ajër, mbi tokë e nën ujë. Perënditë aliene “greke” apo “romake” janë kopjim i Qiellorëve në tekstet Sumere, i të Fuqishmëve (Elohim, hebr.) në dhiatën jahudite apo i Vëzhguesve (Watchers, ang.) në dhiatën e krishterë dhe moslemane.

Shpikja e Mitologjisë të zotave, që përfshinte trekëndëshin Iliada-Odiseja-Eneada, afër shekullit V ushqente të pavërtetën për lashtësinë e të Romës arbërore në veçanti. Atë detyrë e mori Perandoria Romake Lindore e Krishterë, për të cilën u gatuan gërma e gjuhë ndryshe nga ato perëndimore. Lugu ndërlidhës Lindje-Perëndim ishte Patriarkana Latine e Kostandinopojës, ku spikati kardinali Bessarion (1403-1472). Dhe sajuan një bosht qesharak kulturor “heleno-romak” kurse perënditë “greke” i bënë “romake” duke ua ndryshuar emrat pa i pyetur perënditë. Romakët nuk morën dhe nuk kishin nevojë të merrnin qoftë edhe një gjilpërë të vetme nga “helenët apo grekët”. Helenë nuk ka patur ndonjëherë dhe Greqinë me 1/6 e sipërfaqes së sotme e polli Lidhja Britani-Francë-Rusi vetëm në vitin 1830. Qytetërimi romak mbiu e lulëzoi në shekullin VI p.e.s. si vazhdim i qytetërimit të përsosur në E-tru-ria dhe Latium (Albanum-Arbanum). Pas vitit 146 p.e.s., romakët nuk krijuan ndonjë rajon të quajtur “Greqi”, kurse Prefektura Ilirike shtrihej nga Austria e sotme në Kretë.

Pas 1000 vite Errësirë europiane, drita e lëshuar afër shekullit XV kaloi përmes prizmit fetar. Ashtu, përthyerja e dritës që jepte ai prizëm paracaktoi se si do ndërtohej të menduarit dhe si do vizatohej fytyra e dëshiruar e lashtësisë. Dhe kur Europës po i binte ai spektër drite, me porosi, Gadishullin Ilirik e mbuloi Errësira mongole-arabe-osmane për 500 vjet. Në shekullin XIX, krijimi nga hiçi i një “Greqie” e “Servie” qe jetik për majat evropiane fetare sepse përndryshe ëndërrimet dhe fantazitë e tyre po treteshin shpejt në eter me rënien e dritës.

JEHONA E NJË KRIMI TË SHËMTUAR POLITIK

April 9, 2022 by s p

Rrethanat ne te cilat u vra atdhetari i shquar, Luigj Gurakuqi, (2 mars 1925).

Nga Skifter Këlliçi

Në luftën politike, sidomos midis forcash shumë të ashpra, atentatet kanë qenë një mjet veprimi për mënjanimin fizik të kundërshatëve sa të njërës aq edhe tjetrës palë. Kështu, për shembull, Ahmet Zogut, kryeministrit shqiptar në shkurt të vitit 1924, iu bë një atentat në hyrje të Parlamentit shqiptar. Mirëpo atentatori, Beqir Valteri, që ishte futur fshehuarazi në godinën e Paralmentit, ndonëse jo shumë larg tij, arriti ta godiste vetëm në krah dhe në kofshë. Ahmet Zogu, kur tërë parlamenatët të terrorizuar u strukën nën tryeza nga ngjarjet që rridhnin anktshëm në sytë e tyre, u tregua kaq i përmbajtur, sa, duke u ulur në një ndenjëse, u kumtoi atyre të ruanin gjakftohtësinë duke u thënë se nuk kishte ndodhur gjë me rëndësi. E vërteta është se pas atentatit, Zogun e plagosur e vizituan në shtëpi si deputetët e pozitës, (prozogiste) ashtu edhe deputë të opozitës, që siç dihet, përbëhej nga Fan Noli, Stavro Vinjau, Avni Rustemi, Luigj Gurakuqi… Don Lazër Shantoja, edhe ai antizogist, një penë e shquar, që u bë më vonë viktimë e diktaturës komuniste, në një artikull të mahnitëshm, botuar në gazetën “Ora e Maleve”, vë në dukje se midis deputetëve, Ahmet Zogun e vizitoi edhe Gurakuqi. Madje, siç e donte zakoni, e uroi që shpëtoi nga vdekja. Kjo ndodhte në janar të vitit 1924. Pa kaluar më shumë se 13 muaj, ishte Zogu ai që me një atentat i rrëmbeu jetën Gurakuqit në Bari. Nuk thonë kot romakët: “Mors tua – vita mea”, pra, vdekja jote është jeta ime. Me fjalë të tjera: nuk më vrave, të vrava. Vrasja e Gurakuqit ishte vazhdimi i eleminimit të kundërshtarëve politikë që Zogu e nisi, së pari me vrasjen e Avni Rustemit, në prill 1924, dhe vazhdoi më pas me vrasjen e Bajram Currit, në dhjetor të vitit 1925 dhe të Hasan Prishtinës në gusht të vitit 1933. Po të kthehemitë vrasja e Gurakuqit. Në dhjëtor të vitit 1924 pjesëtarë të qeverisë së dalë pas Kryengritjes së Qershorit të viti 1924, detyroheshin pas gjashtë muajsh të largoheshin për t’ia lënë drejtimin e vendit sërishmi Ahmet Zogut, që kthehej me ndihmën e forcave serbe dhe miratimin e Italisë së Musolinit, i cili sapo kishte ardhur në fuqi. Largoheshin nga Tirana, në Vlorë e që andej me një motovedëtë, për në Bari. Bashkë me qeveritarët, me Nolin, Vinjaun, me pjesëtarë të shoqërisë “Bashkimi” të krijuar nga Avni Rustemi, ishte edhe Gurakuqi. Tashmë ata ishin emigrantë. Në një shkrim të botuar në gazetën “Xhoka”, që botohej në Tiranë, Luigj Gurakuqi pati shkruar: “Vitet kalojnë e ne rendim mbas tyne tue iu i afrue vorrit përditë. Plaku i Arbënisë pushon prej kohe në gji të asaj Vlone kreshnike, që u ba për të dytën herë djepi i lirisë sonë. Shumë prej shokëve të tij janë zhdukë si Ai, prej faqes së dheut… Edhe Avni Rustemi sivjet po e kremton Ditën e Flamurit pranë Plakut të Arbënisë, në gji të Mamës së Lirisë sonë”. Nuk e mendonte së disa muaj pasi botonte këtë artikull, ai do të pësonte fatin e Avni Rustemit.
Xhaxhai im, Reshat Këllici, një ndër shokët më të ngushtë të Avni Rustemit, pjesëtar i shoqërisë “Bashkimi”, ishte ndër ata që u ndodh në Bari pas kthmit të Zogut në fuqi. Ai ka shkruar një libër me kujtime, të titulluar “Me djemtë e “Bashkimit””, ku ka përshkruar shumë ngjarje që lidhen me ditët e qëndrimit të të arratisurvë në janar-shkurt-mars 1925 në prag të vrasjes së Luigj Gurakuqit në Bari. Me ndihmën e këtyre kujtimeve, të organeve të shtypit dhe librit të publicistit të njohur Pirro Tako, me titull “Luigj Gurakuqi”, do të përshkruaj shkurtimisht tërë episodet që sollën vrasjen e këtij atdhetari të shquar. “Nuk kaloi shumë kohë dhe emigrantët politikë u shpërndanë me shpresë që të gjenin punë. Grupi i madh, me Luigjin në krye, që ato ditë dukej tamam si baba i dhemshur i të gjithë atyre emigrantëve… i vajti pas këtij patrioti të madh dhe u vendos në Bari”. Kështu shkruan Reshat Këllici në librin tij “Me djemtë e “Bashkimit””. Ditët kur motovedeta “Molfeta” kishte lënë pas Vlorën dhe ishte ndalur në brigjet e Italisë së jugut, kishin mbetur pas, duke ruajtur refrenin e fjalëve të Nolit: “Gurakuq gabuam rëndë!”, të shqiptuara kur anija po linte përgjthmonë Vlorën…Dikur në vite e rinisë, Gurakuqi pati shkruar këtë poezi të dhimbshme: “Tek ti m’fluturon mendimi, o shpiza ime, /kur vjen ma i thershëm malli me m’trazue, /Tek ti, ku nisa s’parit me jetue, /Ku cila sytë, ku leva e pata gzime…” Ai së bashku me mërgimtarët këtë gjendje të rëndë shpirtërore po kalonte. E vërteta është se qeveria demokratike e Nolit, me masat probolshevike që kërkonte të zbatonte, nuk kishte marrë miratin e Fuqive të Mëdha, aq më tepër kur Noli nuk mundi të mbante zgjedhje të lira, që ishte kushti themelor që të njihej nga Lidhja e Kombeve. Dhe, kur ai deshi t’i bënte këto zgjedhje, në dhjetor të vitit 1924, qe shumë vonë. Zogu ia behu në kufi e që aty u sul në Tiranë. U justifikua para opinionit botëror se ishte detyruar të largohej nga posti i kryeministrit me dhunë. Kthehej në këtë post që e kishte fituar në zgjedhjet e dhjetorit të vitit 1923, pavarësisht se ato ishin zhvilluar në një atmosferë shumë të ashpër dhe jo pa manipulime, (pak a shumë si zgjedhjet në Shqipërinë e viteve tona). Në ditët e fundit të dhjetorit të vitit 1924, Noli dhe Gurakuqi shkuan në Romë, ku nisën bisedime me qeveritarët italianë lidhur me problemine e emigrantëve. “Në stacion kishin dalë për t’i përcjellë shumë prej tyre. Emigrantët tërë shpresat i kishin varur te “këta dy burra shteti që ne, të “Bashkimit”, i kishim si dy profetë” – shkruan Reshat Këlliçi në librin e tij “Me djemtë…”. faqe 130. Dhe në Romë rolet e tyre u ndanë. Noli nxitoi në Vjenë, kurse Gurakuqi u kthye në Bari. Atje do të priste se çfarë do t’i njoftonte Noli në planet e reja për emigrantët. Natyrisht, qeveria italiane u vu në pozitë nga dyndja e këtyre emigranëtve, aq më tepër që anëtarët e “Bashkimit”, siç kujtonte xhaxhai im, mbanin uniformë me shkronjën “B” në pjeën e majtë të gjoksit e kësisoj nga autoritetet e rendit publik dhe qytetarë barezë merreshin për …bolshevikë. Megjithatë, sekretari i Ministrisië së Punëvë të Jashtnë të Italisë, Kontarini, kishte siguruar Gurakuqin “se hëpërhë mund të rrinin të qetë, por të mos merreshin me asnjë lloj propagande e agjitacioni”.(P.Tako, “Luigj Gurakuqi”, faqe 379).
“Ndërkohë, gjendja ekonomike e emigrantëve po vështirësohej. Gurakuqi vraponte sa në Bari e në Brindizi, që të rregullonte problemet e tyre. Ata, duke përfshirë edhe vetë Gurakuqin filluan të hanin…një herë në ditë, sepse paratë po shterronin. Madje Gurakuqi la hotelin e nisi të flinte në një pension familiar, – kujton Reshat Këlliçi. – Filluan edhe grindje. Një pjesë, madje, donin të ktheshin në atdhe dhe atje të vijonin rezistencën”. Ahmet Zogu, nga nga tjetër, ndiqte lëvizjet e Nolit, Gurakuqit dhe emigrantëve të tjerë. Ai e kuptonte se edhe jashtë atdheut ata do t’i kishte armiq të rrezikshëm. Noli vazhdonte të qëndronte në Vjenë, Gurakuqin e kishte më pranë, në Bari. Ndaj Zogu mori masa që ta zhdukte. Nuk ishte e rastit, siç vazhdon në kujtimet e tij, Reshat Këllici, që midis emigrantëve nisi të shfaqej një njeri, që hiqej si i persekutuar nga Zogu.
Në fakt, ai ishte dërguar enkas prej tij që të vëzhgonte cdo hap të Gurakuqit dhe, në rastin më të parë, ta qëllonte për vdekje. Pastaj, sipas një plani të ndërtuar në detajijn më të vogël, të largohej, të humbte gjurmët e me një motobarkë të kthehej në Vlorë. Për të realizuar qëllimin e tij gjakësor, Baltion Stamolla, me origjinë nga Veriu, hyri në marëdhenie me Çatin Saraçin, që ishte konsull i Zogut në Bari. “Ai i dha porositë e fundit dhe e këshilloi të tregohej gjakftohtë”. (Pirro Tako,”Luigj…”, faqe 381). Zakonisht Gurakuqi, çdo mbrëmje shkonte në kafenë “Kavur”, të Barit, ku mblidheshin shumë emigarntë. “Për shkak të vështirësive ekonomike që po bëheshin gjithnjë e më të mëdha, -kujton Reshat Këlliçi,- ai së bashku me ne pinte vetëm një gotë caji në darkë e pastaj kthehej në pension. Rreth orës nëntë të mbrëmjes së datës 2 mars, Luigji la kafenenë dhe doli jashtë. Aty u dëgjuan tri të shtëna dhe ai u përmbys për tokë i mbytur në gjak. Shokët, që ishin na kafene, vrapuan ta ndihmonin. U gjend një karrocë që e shpuri në spital. Por qe vonë. Gurakuqi kishte dhënë shpirt”. Vrasja e Luigj Gurakuqit bëri bujë të madhe. Prefektura e Barit njoftoi menjëherë Ministrinë e Brendshme, e cila u lidh me Legatën Italiane në Durrës. Kështu, brenda disa orësh, ky lajm u përhap edhe në Shqipëri. Madje, më pas edhe në Evropë. Dhe kjo për shkak të jehonës së madhe që i dha shtypi italian. “Për disa ditë resht, -shkruan Piro Tako,- gazetat, veçanërisht ato lokalet, botuan korrespondenca të gjata e me tituj të mëdhenj, që binin menjëherë në sy: “Vrasja e ish-ministrit shqiptar Gurakuqi”, “Një tragjedi shqiptare në Bari”, “Misteri i arratisjes së konsullit shqiptar në Bari pas vrasjes së ish-ministrit Gurakuqi”, “Krim politik në Bari”, “Nëpër gjurmët e krimit Gurakuqi”, ishin disa nga titujt e gazetave të tilla si “Il Mesaxhero”, “Tribuna”, “Il xhornale d’Italia”, “Il Matino”, “Xhormale dele Pulie”… të datave 3,4 mars 1925, pas vrasjes së Gurakuqit”(P.Tako,”Luigj…”, faqe 382).
Duke u nisur nga titujt, duhet thënë se pjesa më e madhe e shtypit italian e paraqitit këtë vrasje me ngjyra politike. Dhe, si e tillë, gjurmët e saj të shpinin në Tiranë. Qeveria italiane nuk mund të ndalonte shtypin të shprehte hapur opinionin e vet. Por, sic do të shohim më poshtë, ajo bëri ç’është e mundur që këtyre gjurmëve t’u jepte një drejtim tjetër. Eshtë e kuptueshme që kjo vrasje goditi shumë rëndë nënën e Luigjit, Lezen, “e cila do të vdiste pas pak kohe më foton e të birit nëpër duar.” (P.Tako,”Luigj…”,faqe 383). Por kjo vrasje mizore goditi edhe popullin shqiptar. U detyrua të shkruante edhe shtypi. Organi gjysmëzyrtar “Independenca Shqiptare”, u detyrua të jepte një lajm të shkurtër, në të cilin vinte në dukje se vrasësi ishte një njeri i degjeneruar, që tërë jetën e kishte kaluar nëpër burgje”. (6 mars, 1925). Më tutje kjo gazetë theksonte thënie të konsullit Saraçi se: “…qeveria e Zogut ishte mjaft e fortë e as nëpër mend nuk mund t’i shkonte që të organizonte një krim kësodoret”, (Po aty). Natyrisht e vërteta ishte krejt ndryshe. Këtë e vertetojne pohimet e ish-ministrit të Zogut, Ceni bej Kryeziu, që në një intervistë gazetës jugosllanve “Novost”, thoshte më mburrje: “Unë kam vra Zija Dibrën, Bajram Currin, Luigj Gurakuqin, për paqen tuej dhe tonën”, (“Liria Kombëtare”, Gjenevë, 16 shtator 1925). Atdhetarë të mëdhenj shprehën dhëmbjen e tyre të thellë për këtë humbje të madhe. “Vajtojmë tani ca më tepër humbjen e patrioitit të madh, luftëtarit kombëtar, Luigj Gurakuqi,” -shkruante Mihal Grameno (“Koha”,27 qershor 1925). Në një letër drejtuar konsullatës italiane në Shkodër protestohej ashpër për këtë vrasje dhe fajësohej edhe qeveria italiane që e kishte prerë në besë Gurakuqin, për t’i bërë qejfin Zogut. Kjo letër u cilësua nga organet e Ministrisë së Punëve të Brendshme ne Tiranë si skandal, kurse vetë Zogu kërkoi që “kësaj çeshteje t’i jepej randësia e duhun e të filloheshin hetimet ma të imta e seroize”, (P.Tako, “Luigj…”faqe 385). Veç kësaj, qeveria zogiste bëri ç’është e mundur që kufoma e Gurakuqit të mos kthehej e të varrosej në atdhe. Dhe kjo jo pa arsye. Dihej se ç’ndodhi në prill të vitit 1924, në varrinin e Avni Rustemit në Vlorë, ku u grumbulluan mbi 10 mijë shqiptarë nga gjithë viset e atdheut e ku mbajtën fjalime historike Fan Noli, Halim Xhelo, Dom Lazër Shantoja, vetë Gurakuqi, në të cilat akuzonin drejtpërdrejt Zogun për vrasjen e Avniut. Dihej, gjithashtu, se kjo vrasje ishte sinjali i kryengritjes e qershorit të atij viti. Dhe Zogu nuk donte që të përsëritej e njejta histori edhe në varrimin e Guarkuqit në atdhe. Për këtë arsye, Ministria e Punëve të Brendshme refuzoi kërkesën e familjes së Gurakuqit që trupi i tij të sillej nga Italia dhe të varrosej në Shkodër, sepse “kundërshtarët në të tilla rasa e ceremonina mundohen të përfitojnë”, (AQSH,dosje 74 dok.1, datë 4.3.1925). Sipas studiusit Tako edhe Musolini, nga ana e tij, porosiste Legatën italiane në Durrës që të tregohej e kujdesshshme e të mos implikohej në këtë cështje që, sipas tij ndodhte në një çast tepër delikat”. (P.Tako,”Luigj..”, faqe 385). Kështu varrimi i Gurakuqit u bë në Bari. Sipas kujtimeve të Reshat Këlliçit, në këtë varrim morën pjesë qindra njerëz, shokë, miq, bashkëluftëtarë të tij, arbëreshë, me kurora lulesh në duar. Arkivolin e mbanim me radhë shokë të tij të ngushtë, midis të cilëve Hilë Mosi, Niman Ferizi, Hasan Prishtina, që vite më pas, siç shkruam më sipër, do të binte edhe ai viktimë e Zogut. Në librin e tij me titull “Hasan Prishtina”, studiusi, Ajet Haxhiu, duke përshkruar këtë varrim të dhimbshëm në fjalën e lamtumirës që mbajti, Prishtina, midis të tjerash tha: “Qoftë mallkue ajo dorë e ndyet që të vrau, e ndodhë që edhe prej nesh do të vriten. Por të siguroj se kurrë një forcë idealizmin nuk mundet me na shue e me na e pakësue. Një ditë do të vijë që monumentin tand do ta ngrehim në Shqipni… Sot po ulemi me nji respekt të madh përpara trupit tand e dikur do të ulemi para këtij monumenti”, (“Hasan Prishtina”, faqe 189-190). Nuk do të zgjatemi në procesin gyqsor të zhvilluar më pas në Tiranë, që e nxori kriminelin të pafajshëm dhe viktimën, pra, Gurakuqin, antipatriot. Dhe kjo ishte e kuptueshme. Qeveria zogiste kishte lidhur marrëdhenie të ngushta me qeverinë e Musolinit, e cila, natyrisht, nuk ishte e interesuar që në këtë proces të dilte hapur, ashtu siç ishte e vërteta, se kush kishte qenë organizatori i kësaj vrasjeje. Megjithaë, procesi shkaktoi indinjatë të thellë, aq sa pas dy vjetësh do të kujtohej me neveri edhe nga vetë gjyqtarët e tipit fashist. Fundshkurti i vitit 1965. Ndodhem në Shkodër. Pas disa ditësh do të përurohet shtëpia muze e Luigj Gurakuqit, me rastin e 40-vjetorit të vrasjes. Dhe, befas, në sallën e madhe të kësaj shtëpie tipike shkodrane, futet një burrë i moshuar. Ai nxjerr nga një valixhe e madhe që mban ne duar, një xhaketë, një palë pantallona, një orë xhepi, një këmishë të përgjakur, një portofol… Të tërë habiten. Janë rrobat e Luigj Gurakuqit që mbante në çastet e vrasjes. I sjell miku i tij, Gjon (Lin) Kamsi. I ka mbajtur për 40 vjet të ruajtura në shtëpinë e tij. Tani ia dhuron shtëpisë muze. Në portofol ndodhen vetëm disa lira italiane. Dhe ishte ministër i fanancave të Shqipërisë, kur mund të kishtë marrë, para se të largohej, ç’të donte nga arka e shtetit, që e kishte në dorë…

NJË HISTORI E PABOTUAR PËR GJ. K. SKËNDERBEUT NGA VITI 1752 E AUTORIT KROAT – ÁT MATE ZORIÇIQIT

April 9, 2022 by s p

Faqja e pare e doreshkrimit te Zoriciqit nga viti 1752

Faqja 90 nga doreshkrimi i at M. Zoriciqit nga viti 1752

Faqja e fundit e doreshkrimit te Zoriciqit nga viti 1752

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Center for Albanian Studies – Budapest

Në Shibenik, në famullinë e Shën Lovrit, në fondin e pasur me dorëshkrime të kësaj famullie, ruhet një dorëshkrim i át Mate Zoriçiqit, me titull: Ogledalo prisvitloga i ponosnoga vojevagna vlastelina Jure Castriochianina, recenoga Scanderbeg /Pasqyrim i të përndritshmit dhe të nderuarit fisnik Gjergj Kastriotit të quajtur Skanderbeg/. Ky dorëshkrim ruhet me signaturën: R. K – 17/I. II.

Përkundër vlerës burimore dhe rëndësisë kohore kur u shkrua, ky dorëshkrim nuk është botuar kurrë deri me sot. E kanë përmendur deri me sot vetëm kalimthi, pa dhënë informacione të sakta, përshkrim të përmbajtjes apo fizik vetëm dy studiues Ivan Kukuljeviq Sakcinski dhe Zeqeria Neziri.

Gjatë qëndrimit tonë në Shibenik, patëm fatin që ta studiojmë në vend origjinalin e këtij dorëshkrimi mjaft voluminoz dhe shumë të vlefshëm: arritëm të bëjmë edhe transkriptimin e tij dhe njëkohësisht të nxjerrim edhe një riprodhim të tërësishëm fotografik dhe një tjetër të skanuar me rezolucion shumë cilësor.

Dorëshkrimi ka 92 fletë, format të madh, (in foglio) me dimensione: 26.3 x 49.5 cm dhe ndahet në dy pjesë. Pjesa e parë përbëhet nga nëntë kapituj; ndërsa pjesë e dytë ka trembëdhjetë kapituj, dhe gjithsej përbëjnë njëzetë e dy kapituj.

Çdo kapitulli i paraprinë një nëntitull i shkurtër, i cili në mënyrë përmbledhëse tregon se për çfarë bëhet fjalë në tekstin në vazhdim! I tërë teksti është i mbushur me data dhe vite të sakta, gjë që e rrit vlerën dhe rëndësinë e dorëshkrimit. Përveç kësaj, emrat e bashkë-luftëtarëve të Skënderbeut dhe të kundërshtarëve të tij janë shënuar me një korrektësi të jashtëzakonshme.

Në disa raste, vërehet një njëanshmëri e lehtë në favor të Venedikut, qëndrim ky të cilin autori e arsyeton me mjeshtëri të veçantë, duke treguar madhështinë, forcën dhe diplomacinë e përkryer që kishte Republika e Shën Markut, në atë kohë. Megjithatë, autori nuk lë pa përmendur as rolin e paçmuar që luan në këtë kohë (mesjetë) Republika e Shën Vlashit – Raguza (Dubrovniku i sotëm) për Gjergj Kastriotin Skënderbeun. Ai rikujton figura dhe autoritete të shquara shqiptare që jetuan e vepruan në Dubrovnik në këtë kohë ose vite më vonë si vëllezërit Gazuli (Gjoni, Pali e Ndreu), pastaj Marin Biçikemin, disa nga pinjollët e Topiasve, Muzakajve etj. Një vëmendje të veçantë i kushton dhënies së titullit të “qytetarisë së nderit” Gj. K. Skënderbeut, por edhe djalit të tij Gjonit, si dhe ndihmës që Republika i ofroi Donikës (bashkëshortes së Skënderbeut) dhe djalit të saj Gjonit pas vdekjes së prijësit shqiptar etj. Shënimet janë të sakta dhe fitohet përshtypja se át Mate Zoriçiqi ka shfrytëzuar burimet arkivore raguzane të kohës.

Dorëshkrimi është shumë i dëmtuar, sidomos faqet e para dhe ato të fundit. Edhe në brendësi, në disa vende lexohet me vështirësi. Lagështira, e në disa vende edhe ngjyra, e kanë gërryer letrën, e cila ishte e cilësisë së dobët. I tërë dorëshkrimi është shkruar në të ashtuquajturën “bobinë letre”. Teksti lexohet lehtë. Ai është i shkruar në gjuhën kroate, në dialektin e ikavicës, nga një dorë e vetme fillim e fund, pa ndërhyrje redakture, që lenë të kuptohet se ishte përgatitur për botim.

Për studimin e tij Át Mate Zoriçiqi ka përdorur burime të shumta, veçanërisht literaturë të botuar, të kohës të cilën ai ka pasur mundësi ta shfrytëzonte duke qenë se jo vetëm udhëtonte shpesh në Venedik, Romë, Milano, Paris, Vjenë, Budapest etj, por edhe sepse një gjë të tillë ia mundësonte edhe qyteti i Shibenikut dhe qytetet e tjera përreth ku kishte biblioteka mjaft të pasura. Sipas informacioneve të tërthorta kemi arritur në përfundim se át Zoriçiqi ka shfrytëzuar edhe burime të dorës së parë, d.m.th. lëndën arkivore të Raguzës (Dubrovnikut të sotëm), Venedikut dhe Romës.

Át Mate Zoriçiqi i shtjellon me kujdes të veçantë të dhënat burimore historike, ngjarjet, personalitetet e kohës, datat dhe informacionet e tjera, duke sjellë mjaft gjëra të reja jo vetëm për kohën kur u shkrua teksti, por edhe për ditët e sotme. Ai i qasej në mënyrë krejt të veçantë figurës së Gj. K. Skënderbeut. Pasi flet për dorëzimin e tij si peng në moshën tetë-vjeçare, përshkruan lidhjet e tij me të atin Gjon Kastriotin, ndërsa kur flet për Gjergj Kastriotin si intelektual át Mate Zoriçiqi në f. 14 të studimit të tij në dorëshkrim shkruan: “Skënderbeu lexonte dhe shkruante arabisht, turqisht, greqisht dhe kroatisht.” Fare qarte e ka shënuar “kroatisht” (Hervatski), që nënkupton se Skënderbeu ka shkruar edhe kroatisht, nëse me këtë át Zoriçiqi nuk ka menduar për sllavishten – çirilicën, sepse mesa duket ai ka pasur në dorë edhe dokumentet origjinale në shkruara në çirilicë nga kancelaria e Gj. K. Skënderbeut, dokumente këto që ruhen edhe sot e kësaj dite në Arkivin Historik të Dubrovnikut (si ilustrim ne po botojmë njërin nga këto dokumente). Në vijim të dorëshkrimin nuk gjejmë shënim tjetër për gjuhët e tjera që fliste ose shkruante Gj. K. Skënderbeu siç ishin gjuhët: shqip, latinisht e italisht.

Tërheq vëmendjen edhe pohimi i át Mate Zoriçiqit se e ëma e Gjergj Kastritotit, Vojsava, ishte nga një derë fisnike e njohur e fisit të shquar të Tribalëve shqiptarë të Pollogut (Maqedoni e sotme). Këtë pohim, át Zoriçiqi nuk e mbështet në ndonjë burim ose literaturë, por sidoqoftë për ne është mjaft interesant qëndrimi i tij. Po ashtu, ndoshta është ndër biografët e parë të Gj. K. Skënderbeut, që pohon se tre vëllezërit e Skënderbeut nuk i mbyti Sulltani, por ata vdiqën nga vdekje natyrale, pra as të helmuar dhe as në robëri, siç jemi mësuar të lexojmë në ditët e sotme.

Dorëshkrimi është i përfunduar më 29 shkurt të vitit 1752. Këtë të dhënë na e ofron vetë autori, në faqen e fundit, /f. 92/. Kjo datë, na bën të pohojmë, se ky është, njëri ndër krijimet më të vjetra, deri sot të njohura, të një autori kroat për Gjergj Kastriotin Skënderbeun. Ky dorëshkrim, është edhe më i vjetër se libri i Andrija Kaçiq-Mioshiqit për Skënderbeun.

Meqenëse as vepra e át Andrija Kaçiq-Mioshiqit, nuk është shumë e njohur për studiuesin dhe lexuesin shqiptar, ngase ajo është përkthyer vetëm fragmentarisht, (siç do shohim më poshtë) po sjellim disa nga të dhënat kryesore edhe për të.

Është e njohur se vepra e botuar e át Andrija Kaçiq-Mioshiqit i takon zhanrit të përmbledhjeve të studimeve, është e punuar nga këngë epike dhe shënime në formë kronikash. Lëndën për këtë vepër át Kaçiq-Mioshiqi filloi ta mblidhte aty nga viti 1730 nga burime të shkruara dhe ato tregimtare gojore popullore, me qëllimin kryesor që të ndihmonte vetëdijesimin etnik dhe politik popullit kroat. Për herë të parë vepra e át Andrija Kaçiq-Mioshiqit “Razgovor ugodni naroda slovinskoga” [Biseda të këndshme të popullit sllav] është botuar në Venedik në vitin 1756 duke u pasuar nga një botim i dytë në vitin 1759, i plotësuar dhe i ripërpunuar. Botimi i dytë deri me sot është botuar më shumë se shtatëdhjetë herë në gjuhë të ndryshme të botës.

Disa nga këngët e át Andrija Kaçiq-Mioshiqit janë botuar të përkthyera edhe në gjuhën shqipe. Për herë të parë këngën e parë për Gjergj Kastriotin Skënderbeun “Skenderbegovi mejdani” [Dyluftimet e Skënderbeut] e ka për kthyer shqip át Pashk Bardhi duk e botuar në gazetën “Shqipëria” të Bukureshtit, në vitin 1897, nr. 18, f. 4. I njëjti përkthyes, boton këngën e parë dhe gjashtë këngë të tjera të përkthyera në shqip në revistën e Faik Konicës “Albania” në vitet 1899 – 1901 dhe pas Luftës së dytë Botërore poeti kosovar Esat Mekuli (Sat Nokshiqi) boton tre këngët e para të përkthyera shqip në revistën e Prishtinës “Jeta e re”, 1967, nr. 6, f. 1181-1196 dhe 1968, nr. 1, f. 21-24.

Nuk është rastësi që për Gjergj Kastriotin Skënderbeun shkruajnë dy françeskanë kroatë, mendimtarë dhe ideatorë të Rilindjes kroate ose të njohur në historiografi si “Hrvastki ilirizam” [Ilirizmi kroat], sepse jo vetëm këta të dy, por edhe kleri tjetër kroat, kishte një bashkëpunim shumë të ngushtë me klerikët shqiptar. Kjo gjë mund të dokumentohet që nga shekulli XIV e këndej, [kur në Dubrovnik, shërbenin 28 priftërinj vetëm nga Drishtiti (shek. XIV)], sepse përveç afërsisë territoriale ekzistonte edhe faktori tjetër ai shkollimit të përbashkëtë të klerikëve të rinj shqiptarë e kroatë dhe studimit të përbashkët tyre në kolegje të ndryshme në Itali, Romë e gjetiu.

Këto lidhje, duhet të shikohen edhe nga aspekti kohor-historik. Nëse kemi parasysh (sipas legjendës) se françeskanët për herë të parë në Shqipëri i gjejmë që në fillim të Urdhërit të tyre, përkatësisht që në kohën e vetë Shën Françeskut, i cili duke u kthyer nga Siria në vitin 1220, ndalet në Lezhë, dhe vë themelet e Urdhërit të tij në Shqipëri, te Kuvendi i Zojës Shën Mëri. Por, nëse nuk duam të bazohemi në legjendën e sipërpërmendur, po në burime dokumentare, atëherë mund të themi që françeskanët e filluan veprimtarinë e tyre në Shqipëri të paktën në fillimin e vitit 1236. Këtë e vërteton bula e papës Gregori IX (1227-1241) e lëshuar më 22 maj 1236 (viti i dhjetë i pontifikatit të tij), në të cilën shkruhet se atje ka “disa rregulltarë të cilët tani vonë kanë shkuar në atë krahinë, me dëshirën e tyre”. Megjithatë, të gjithë studiuesit dhe historianët që merren me historinë e këtij Urdhëri janë të një qëndrimi se, së paku që nga viti 1240 Urdhëri i Françeskanëve ishte aktiv dhe vepronte në territoret shqiptare. Pra, siç vërehet lidhjet e françeskanëve shqiptarë dhe kroatë kanë ekzistuar që nga themelimi i këtij Urdhëri, për të vazhduar deri në ditët e sotme.

Duke e konsideruar si heroin më popullor të popujve të Ballkanit, i cili luftoi jo vetëm për të drejtat dhe lirinë e popullit shqiptar, por edhe të popujve të tjerë të Ballkanit dhe Evropës së krishterë në përgjithësi, pjesa më e madhe e rilindasve kroat, ndër të tjerë edhe: át Mate Zoriçiqi e át Andrija Kaçiq-Mioshiqi, do ta e lartësojnë figurën e Skënderbeut dhe luftën e tij, në veprat e tyre letrare, por edhe në tekste historike, studime të veçanta, artikuj të shumët gazetash, etj, sepse në të, ata shohin rebelimin, qëndresën, luftën e drejtë dhe të pakompromis kundër zgjërimit Osman në Ballkan si mënyrën të vetme të kundërvënjës së këtij pushtuesi, për një bashkim kombëtar, për një qëllim të përbashkët, lirinë dhe ruajtjen e identitetit kombëtar kroat, për të cilin ata luftuan me shekuj të tërë duke e pasqyruar atë në shumicën e veprave të tyre! Mund të pohojmë, se figura e Skënderbeut, ka luajtur një rol shumë pozitiv, në rrjedhat historike romantike, të zgjimit të vetëdijes dhe ndrëgjegjësimit kombëtar të popullit kroat, posaçërisht në kohën e rilindjes kroate, sepse nga kjo kohë pos ribotimit të veprës së Marin Barletit “Histori e Skënderbeut” në latinisht në Zagreb më 1743, kemi edhe botime të shumta krijime origjinale të autorëve të tjerë kroatë.