Archives for November 2022

Nga Rafael Floqi /

“Gara më qesharake, për një fron që është mbajtur ndonjëherë, është padyshim, ajo që po harbohet tani, për t’u sulur, mbi një shtet të sapokrijuar, si Shqipëria. Të thuash se është si një opera komike e tipit “Vejushat e gazmore”  kjo është e pamjaftueshme, pasi është vërtet shumë më komike.”

Sipas shtypit amerikan të vitit 1913

Pavarësisht shpalljes së Pavarësisë nga plaku i urtë Ismail Qemali, më vitin 1913 fati i Shqipërisë nuk ishte aq i qartë. Fuqitë evropiane para Konferencës së Ambasadorë nuk e pëlqenin egzistencën e një republike në Shqipëri, dhe ishin vënë në garë, siç ishte bërë traditë në Ballkan, për të caktuar një princ europian për Shqipërinë, ashtu siç kishin bërë edhe me vende të tjera ballkanike, si me Greqinë, apo me Bullgarinë. Skena finale e kësaj farse u luajt më 1913 në Kongresin e Firences. Por “froni bosh” i Shqipërisë kishte tërhequr një lukuni pretendentësh të aristokracive evropiane dhe aventurierëve të ndryshëm, për fronin e pasuesit të Skënderbeut, me apo pa dashjen e popullit shqiptar. Këto figura ishin sa të panjohura aq edhe groteske. Veç dëshmitarëve të rastit, si baroni Franz Nopsca apo Eqerem bej Vlora, bëmat e tyre kishin mbushur edhe shtypin perëndimor me kronikat groteske, sa që këto ngjarje dhe figura që ishin reflektuar dhe në shtypin amerikan të viteve 1912-1913 disa numra prej së cilave po i shihni si faqe gazete.  

“Froni bosh” i Shqipërisë dhe lukunia e pretendentëve

Sidoqoftë shqiptarët se përtypën lehtë ardhjen e një sundimtari të huaj. Rivalitetet dhe interesat e ndryshme të Fuqive të Mëdha gjatë Konferencës së Ambasadorëve, para së gjithash të Austro-Hungarisë dhe Italisë, e kishin kthyer Shqipërinë në një «kukull loje». Këtë gjë e dëshmon edhe përzgjedhja e një figure të panjohur gjermane në krye të shtetit të ri shqiptar, siç ishte Wilhelm zu Wied. Kushtet dhe situata në të cilën Fuqitë e Mëdha vendosën të krijojnë Shqipërinë ishin shumë më të pafavorshme, sesa në vendet e tjera të Ballkanit. Zhvillimi i vonuar social-ekonomik i vendit, niveli i lartë i analfabetizmit, heterogjeniteti fetar, një elitë shqiptare e brumosur me mentalitet turk, mungesa e infrastrukturës dhe prapambetja e shoqërisë shqiptare si edhe konfliktet e armatosura me vendet fqinjë e vështirësonin ngritjen e shtetit shqiptar. Kandidaturat e paraqitura nga Austria dhe Italia për fronin shqiptar ishin të shumta. Edhe patriotët shqiptarë ishin fillimisht të ndarë mes tyre, se cili duhej të ishte mbreti i tyre i ardhshëm dhe ky ishte paradoksi.

Sipas dëshmitarit dhe përfaqsuesit të Austro Hungarisë, mikut të shqiptarëve baronit Franz Nopcsa (1877-1933), Kongresi i Triestes u mblodh në fillim të vitit 1913, për të treguar solidaritet midis shqiptarëve nga Shqipëria dhe jashtë vendit për vendin e tyre pas shpalljes së pavarësisë në Vlorë më 28 nëntor 1912. Rreth 150 përfaqësues nga Shqipëria, Rumania, Bullgaria, Italia, Egjipti, Turqia dhe Shtetet e Bashkuara morën pjesë për të diskutuar punët e kombit. Kongresi njohu qeverinë e përkohshme të ngritur nga Ismail Qemal bej Vlorën dhe diskutoi për kandidatët e ndryshëm për fronin e ri vakant. Ndër kandidatët që diskutoheshin në atë kohë ishin Ferdinand François Bourbon Orléans-Montpensier i Francës, Albert Gjika i Rumanisë, Konti Urach i Württemberg, princi egjiptian Ahmed Fuad dhe djali i markezit Juan Aleandro Castriota nga Napoli. Austro-Hungaria promovoi kongresin, në veçanti për të siguruar zgjedhjen e një princi të zgjedhur prej saj.

Kongresi Shqiptar i Triestes

Baron Franz Nopcsa shkruan se “nga 27 shkurti deri më 6 mars (1913) mora pjesë në Kongresin Shqiptar të Triestes. Ky kongres ishte një çështje e çuditshme. Froni shqiptar ishte bosh në pranverën e vitit 1913 dhe çështjet shqiptare ishin nën drejtimin e Ismail Qemalit, i cili fillimisht ishte takuar me Berchtold-in në Budapest në shtëpinë e Shkëlqesisë Hadik Janos dhe më pas kishte udhëtuar për në Vlorë, i besuar prej tij dhe me mbështetjen e tij. Atje ai formoi qeverinë e përkohshme të shtetit të sapothemeluar shqiptar. Më pak i dukshëm ishte fakti, se Berchtold-i, pas një takimi kokë më kokë me Ismail Qemalin, ishte i bindur se ai mund të manovronte atë në çdo rast, ndaj po zhvilloheshin fushata propagandistike intensive në Evropë, për llogari të pretendentëve të ndryshëm për fronin shqiptar, ndërsa qeveria e përkohshme që drejtohej nga Ismail Qemali, i cili ishte i hapur ndaj ryshfetit, edhe pse vetëm me shuma të mëdha parash.”

Njëqind delegatë të kolonive shqiptare në Evropë, Amerikë dhe Egjipt mirrnin pjesë. Qeveria austriake është e përfaqësuar nga Mahovetz, drejtor i policisë së Triestes, dhe në mënyrë jozyrtare, edhe nga një kapiten stafit. Delegatët dëshmuan një seri manifestimesh simpatie ndaj Austrisë. Oratori i parë i cili foli pas presidentit ishte Konti i Taaffe-s, një zyrtar i Ministrisë së Jashtme në Vjenë dhe djali i ish-ministrit, i cili u shpreh në favor të pretendimeve të Shqipërisë së Madhe. Zëvendës/Presidenti, Faik Konica mbajti një fjalim, ku shprehu mirënjohjen e shqiptarëve ndaj perandorit Franc – Jozef dhe mbretit të Italisë, për dashamirësinë që ata kanë treguar ndaj popullit shqiptar dhe për mundësimin e krijimit të një Shqipërie të pavarur në të ardhmen. 

Pretendentë dhe cilësi

Ndërkohë një tjetër dëshmitar i kohës, Eqerem Bej Vlora përmend kandidatët që njihte ai në kujtimet e tij. “Unë i kam njohur dhe kam biseduar vetë me të gjithë kandidatët e fronit shqiptar. Po të përjashtojmë këtu kandidatë të vetëshpallur si Don Aladro, princ Gjika dhe markezi – Skanderbeg, në skenën e garës mbeten princi i Monpansiesë, princi feudal i Egjiptit (më vonë mbreti Fuad i parë), princi i Urahut, princi Burhanedin nga dera e Osmanëve dhe marshalli turk Izet pasha (lindur në Naseliç të Maqedonisë). Asnjëri nga këta kandidatë nuk ishte më i mirë se Princ Vidi. Sepse, nëse ndonjëri prej tyre zotëronte veti të veçanta, ato zhvlerësoheshin nga të meta të vogla a të mëdha, apo barazoheshin nga epërsitë e kandidatëve të tjerë. Kështu, fjala vjen nëse soji i lartë, pasuria e madhe dhe energjia sportive fliste në të mirë të kandidaturës së princit Monpansier, mendjelehtësia e tij dhe moskuptimi i nevojës për një jetë të rregullt familjare (në Vlorë ai erdhi me një mikeshë të tij), ishin për mua krejt të dyshimta. Perveç kësaj, princi francez nuk gëzonte pothuajse asnjë përkrahje nga Fuqitë Evropiane. Edhe më pak e mundshme më dukej kandidatura e princit Fuad të Egjiptit. Prapa fasadës jo aq të shkëlqyeshme të jetës së tij publike dhe private (për më tepër ai nuk kishte ndonjë të ardhur), gjeje vetëm veti të përkora si njeri, si burrë shteti dhe si udhëheqës.”.

Por sot nga studimet e mia të shkrimeve të kohës të gazetave amerikane, shohim se në Evropën e kohës. kishte filluar një melodramë apo farsë, se kush do të përzgjidhej mbajtësi i fronit të vendit të vogël ballkanik, një farsë sa e dhimbshme aq dhe butaforike. Le t’i hedhim një sy “Lajmevet të kryeqytetit të mbrëmjes. “Oh what a Funny Fight for a Throne”

Oh çfarë lufte qesharake për një fron

“Djali i shëndoshë mbretëror, Princesha Liana dhe një trashëgimtare e guximshme amerikane Princesha Hazel Singer, e Çikagos, Princesha Liane de Pougy, e Bulevardeve të Parisit, Tre Gjikat, dhe Princi Gustavus i Danimarkës, me peshë 378 paund, dhe ende në rritje janë konkurrentët aktivë për fronin.”.

““Gara më qesharake, për një fron që është mbajtur ndonjëherë, është padyshim ajo që po harbohet tani, për t’u sulur, mbi një shtet të sapokrijuar si Shqipëria. Të thuash se është si një opera komike e tipit “Vejushat e gazmore” por dhe kjo është e pamjaftueshme, ose është vërtet shumë më komike. Një përzierje e tillë ku janë tre princat Gjika, një trashëgimtare e pasur e Çikagos, një ish-aventuriere pariziene dhe princi tepër i dhjamosur në mes mbretërve të Evropës. Secili ka për të thënë diçka të keqe për tjetrin. Trashëgimtarja e Çikagos « hedh poshtë të kaluarën e saj me aventurat pariziane. Aventurierja përgjigjet me një përqeshje për Porkopolis. Të gjithë tallen me djalin trashë, por vetëkënaqësia tregon faktin se muhamedanët, të cilët ka shumë në Shqipëri, e admirojnë dhjamin.

Serbët dhe grekët propozuan të ndanin Shqipërinë mes tyre, të groposnin shqiptarët, për të mos përmendur kundërshtimin e austriakëve. Pra, Shqipëria u krijua si një shtet më vete. Banorët e Shqipërisë janë të ndarë pothuajse në mënyrë të barabartë midis fesë muhamedane dhe asaj të krishterë. “Por një shtet i krijuar nën drejtimin e Austrisë dhe Rusisë, nuk mund të jetë republikë. Kjo do të ishte një shembull i keq. Prandaj, Shqipërisë do t’i duhet të zgjedhë një mbret ose princ nga radhët e pretendentëve. Dikush që do të donte ca famë dhe nuk shqetësohej nga rreziku.

Në atë kohë në mesin e kandidatëve dallohen princat Jean Gjika, Gjergj Gjika dhe princi Albert Gjika, Të gjithë këta janë kushërinj dhe i përkasin një familjeje që tani banojnë në Rumani, megjithëse në kohët e lashta, kur Shqipëria ishte shtet i pavarur kishin banuar në Shqipëri.

Një tjetër kandidat kryesor, është Princi Gustavus, i Danimarkës, trashëgimtar i mbreti i Danimarkës. Ai gëzon dallimin e të qenit i pari princ në Evropë, që ka provuar çdo ilaç kundër-dhjamit të njohur për shkencën pa sukses. Ai peshon 378 paund dhe ende po shton në peshë. Princi Gustavus ka avantazhin e në disa skica argëtuese të Luftës Ballkanike të duket si Princ i zgjuar. Liane de Pougy mikesha, e cila rrezikoi shansin e saj, me fronin shqiptar. Ajo vjen nga një vend që nuk mund të ketë asnjë plan për të marrë ndonjë territor në Shqipëri. Xhaxhai i saj, Jorgo, u zgjodh mbret i Greqisë për një arsye të ngjashme. Ajo është njëzet e gjashtë vjeç dhe e pamartuar.

Tani, sa u përket Gjikave. Princi Jean Gjika u martua me Miss Hazel Singer, vajzën e Charles J. Singer, nga Çikago, dhe një anëtar i familjes të pasur së makinave qepëse Singer, shumë prej të cilave ishin martuar me aristokracinë franceze. Këngëtarët sigurisht që kanë miliona, kuptohet që ish-Miss “Këngëtarja” do të gëzonte ndjesinë e të qenit një mbretëreshë e rregullt dhe po i shpenzon lirisht milionat e saj për këtë qëllim. Princi Jean ka pasur një karrierë interesante. Përpara se të martohej me Miss Singer, gënjeshtari kishte financuar një kompani operash komike, ylli i së cilës ishte Miss Della Rogers, nga Denveri. Pastaj është Gjika nr. 2. është Princi Gjergj Gjika. Tri vjet më parë, princi, në një moment të pamenduar, u martua me Mademoiselle Liane de Pougy, e cila kishte qenë një figurë e njohur për bulevardet e Parisit për shumë vite. Mademoiselle Liane u shfaq dhe bëri të gjitha gjestet që një princeshë nuk pritet të bëjë.

Pak para se burri i saj të flitej si mbajtësi i fronit shqiptar, ajo Princesha Liane kishte bërë një sërë skicash të zgjuara që paraqisnin  turqit, bullgarët, shqiptarët dhe pjesëmarrësit e tjerë në luftën e sotme. Kërkuesit rivalë të fronit kanë blerë një numër të madh kopjesh të një gazete të Parisit që i ka shtypur dhe po i shpërndajnë me zell në Shqipëri, me efekt të dëmshëm për mashtruesin  me  shanset e marrjes së një kurore.

Dhe pastaj është Albert Gjika. emri i tij i plotë është princi Alexander Gjika. Ai u ka vjedhur avancimin të tjerëve, sepse tashmë është aktiv në skenën e luftës ballkanike dhe në këtë moment është i angazhuar në nxitjen e entuziazmit për kauzën e tij tek shqiptarët. Princi Aleksandër Gjika u martua me një grua irlandeze. Margaret Dowling, një kushërirë e markezit të Lansdowne një trashëgimtare me pasuri të konsiderueshme. Sipas thashethemeve të shoqërisë ai shpenzoi të gjitha paratë më pak, dhe është e sigurt se ajo hapi një dyqan të zbukurimesh, ajo shiti ekzemplarë të punimeve të qendisjes rumunëve dhe grave të tjera të Evropës Juglindore. Por tani që burri i saj është në garë për një fron, megjithatë, ajo është e gatshme të qëndrojë pranë atij besnikërisht.

Por ky i fundit Albert Gjika, i cili kishte qenë vetë pretendent për fronin shqiptar, kishte arritur të interesonte për fronin shqiptar Dukën e Montpensierit [Ferdinand François Bourbon Orléans-Montpensier]. Ai ia la atij “të drejtat” e tij, të cilat askush nuk i njihte në fakt, dhe duka filloi të bënte fushatë në emër të tij në këmbim të një shpërblimi të përshtatshëm. Montpensier fitoi lehtësisht mbi koprracin Fazil Pashë Toptani dhe një sërë shqiptarësh të tjerë, dhe kështu lindi plani që Montpensier të shpallej Mbret i Shqipërisë në Kongresin e Triestes. Montpensier në të njëjtën kohë duhej të çante bllokadën greke dhe të merrte në zotërim Vlorën dhe Ismail Qemalin. Duke qenë se Monarkia jonë, në funksion të të afërmve të Montpensier-it, pritej t’i rezistonte kësaj zgjedhjeje, u tregua e leverdishme që Kongresi Shqiptar të mbështetej nga Austro-Hungaria.  

Por cili ishte Princi Monpensier, le të shohim sipas shkrimit të gazetës amerikane “The sun ([N.Y.]), March 23, 1913, kur fliste per nje ekpeditë gjuhetie, me titull “Crown of Albania May Be Among Trophies of Hunting Expedition” of Ferdinand and Duc de Montpensier. Me titull “Kurora e Shqipërisë mund të jetë mes trofeve të ekspeditës të gjuetisë të mbretit  Ferdinand të Bullgarisë dhe të dukës së Montpensier.

Kurora e Shqipërisë si trofe gjahu

Gazeta përmend të ashtuquajturën ekspeditë gjuhetie që “Princi Ferdinand i Francës, dhe Duka e Montpensier lundruan javën e kaluar me jahtin e tij me avull “Mekong” nga Napoli për në brigjet shqiptare, për atë që ata e quajtën një “ekspeditë gjuhetie”. Se në cilën pikë të bregut ata do të zbriznin do të vendosej më vonë. Por asnjeri nuk duhet të befasohet se në mes të trofeve të gjuhetisë në Shqipëri, të përfshihet dhe kurora e asaj pjese të turbullt të botës. Të gjitha fuqitë e mëdha tani janë të vendosura që për hir të paqes të ardhshme në Evropë, se Shqipëria duhej të transformohej nga një provincë otomane e në një shtet independent, nën sundimin e një princi me gjak mbretëror.“ Gazeta pohonte , se “Tani do të duhet të shtojmë se ai ka mbështetjen e Ferdinandit, Mbretit të Bullgarisë dhe për këtë arsye për kushëririn e tij dukën Monpensier shanset e tij janë më të mëdha.

Pranohet botërisht që Shqiperia nuk do të jetë një provincë otomane dhe asnje copë toke nuk do t’i jepet mbretit Pjetër të Serbisë dhe Knjaz Nikollës të Malit të Zi, dhe se shqiptarët janë të aftë për vetqeverisje për të cilën kanë luftuar për 400 vjet.  

“Shumë emra, shton gazeta janë sugjeruar si kandidatë të përshtatshëm për fronin e Shqipërisë, ndër ta edhe një Bonapart, princi Viktor Napoleon, i martuar me princeshën Klementina të Belgjikës, Princi Luigi i Italisë, Duka i Abruzzo-s, Princi i Danimarkës, Princi Jorgos i Greqisë, princi egjiptian dhe diplomati spanjoll Markezi , Alejandro Castriotta.

Por përsa i përket Francës, qeveria mund ta mbështesë hapur për të bërë gjithçka që ka në dorën e saj për të promovuar Dukën e Montpelierit, si një kandidat për fronin e Shqipërisë, aq plotësisht është kuptuar nga qeveria e Parisit që do të shkonte shumë larg sa, edhe ta ndihmonte  për të siguruar Fronin e Shqipërisë e bindur se ai mund të bëjë për atë vend me atë çka bëri xhaxhai i tij, mbreti Ferdinand, gjatë çerekshekullit të kaluar në Bullgari. Ai do të hezitojë përpara se të kryejë detyrën e tij atje që të ndërmarrë një përpjekje për të përmbysur Republikën Franceze, pasi ai ishte trashëgimtar i drejtpërdrejtë i fronit të Francës. 

Austria nuk do të lejonte kandidaturën e Dukës të Abruzzit për shkak se një princ prej Shtëpisë së Savojës në Fronin e Shqipërisë do të rriste influencën në vend dhe do të turbullonte balancat e fuqive në Adriatik.  Për Dukën e Montpensier, mbretëresha Cristiana e Spanjës kishte ndërhyrë në mes kushurinjve të saj perandorakë në Vienë. As Anglia nuk do ta kundërshtonte që duka të merrte fronin e Shqipërisë. Pasi motra e tij Dukesha e Aostas kishte qenë mjaft e lidhur me anëtarët e kurorës së Anglisë që janë kushurinj të tij, veçanërisht mbretereshën Aleksandra, që e pat njohur qysh foshnjë së cilës ajo i drejtohej me “mon pettit dhe ai e quante “ mon aunte”. Vullneti i Rusisë është i sigurtë. Vjeshtën e kaluar ai kaloi disa javë në Tsarkoselo. Gjatë asaj periudhe ai hëngri dreka e darka intime në prani të Perandorit Nikolla dhe carinës, ku ai u shfaq në disa raste me uniformën e marinës spanjolle. 

Në Itali për interesat i tij përkujdeset e motra e tij Helen Lucasd dhe duka i dytë trashëgimtar i fronit pas kushëririt të tij Mbretit Victor Emanuelit, ndërsa Ferdinand Montpensier gjithashtu e ka mirë edhe me Vatikanin, ku vitin e kaluar u prit me veçanti dhe interes atëror nga Papa Piu X. Papati është një faktor me rëndësi, jo vetëm se shqiptarët kanë një numur katolikësh, por se më tepër nuk duhet të harrohet, se mbretëresha Helena, (e shoqja e Gjon Kastriotit R.F) një nga sundimtaret e fundit të perandorisë serbe, i kishte dorëzuar pronat dhe të drejtat e Shqipërisë si dhuratë  papës Piu II, në mes të shek. të 15-të duke ia lënë me testament në shtatin e vdekjes. 

Pasuria private e Dukes te Montpensier e trashëguar nga gjyshi nga nëna e të ndjerit Duc të Montpensier dhe nga i ati Konti i Parisit dhe me kushurinj të tjerë, është më e madhe se ajo e xhaxhait të tij Mbretit te Bullgarisë.  Kjo mund të jetë një preferencë mbi kandidatët e tjerë. 

Puçi i Montpensier

Meqenëse Ministria e Jashtme e Austrisë gëzonte idenë që shqiptarët në monarki të demonstronin në emër të vendit të tyre, plani u pranua dhe u mbështet nga Vjena. Një ditë para se të mbaronte kongresi, u ndjeva i detyruar të thërrisja mënjanë Faik Bej Konicën dhe t’i informoja se kongresi nuk kishte bërë ende fare punë dhe se më e pakta që mund të pritej nga një kongres politik ishte një rezolutë. Faiku pranoi dhe unë i diktova një rezolutë të cilën kongresi duhej t’ua dërgonte të nesërmen të gjitha Fuqive të Mëdha. Çështja u ndoq brenda gjysmë ore dhe të nesërmen Faiku ia paraqiti dokumentin kongresit si rezolutë.  Gjatë kongresit, Cavaliere Mayerhöfer mësoi nga Tahiri, djali i Ismail Qemalit, se Montpensier po përgatiste një puç. Plani i Gjikës për të ngritur çështjen e fronit në kongres kishte dështuar, por një tjetër grusht shteti ishte duke u bërë pasi Montpensier hodhi një jaht gati për lundrim. Kaluam dy ditë në Trieste duke pritur për të zbuluar se çfarë mendonte Vjena për kandidaturën e Montpensier, veçanërisht duke pasur parasysh marrëdhënien e tij me kryedukeshën Maria Dorothea. Shqiptarët, mes të cilëve edhe Faik Beu, filluan të na pyesin se si duhet të reagojnë ndaj kandidimit. Unë u thashë atyre në emrin tim: “Në mënyrë armiqësore, sepse nuk besoj se Montpensier është një kandidat për Vjenën”. Në fund erdhi përgjigja që vërtetonte dyshimet e mia. Tani ishim të lirë të vepronim kundër Montpensier. Siç ndodhi, deputetët vjenez po organizonin një banket për kongresin në hotelin Palace. E ndërpreva një pauzë në bisedë duke thënë me zë të dëgjueshëm: “Dëgjoj se Montpensier dëshiron të bëhet Mbret i Shqipërisë dhe se tashmë janë shtypur shpalljet! A ndodh që dikush nga zotërinjtë këtu të ketë një në xhep? E dini, zotërinj, unë jam një koleksionist i madh i materialeve të shtypura për Shqipërinë.” Surprizë e jashtëzakonshme dhe një heshtje e habitur. Fan Noli e harroi veten, nxori një proklamatë nga xhepi dhe ma dha mua. Sekreti i Montpensier u zbulua. Atë mbrëmje, shpallja ishte në postë në rrugën e saj për në Berchtold. Shqetësimet tona ishin më të pakta tani, por nuk u zhdukën plotësisht.

Të nesërmen ndodhi një moment dramatik në kongres, ishte ministri shqiptar Kristo Meksi. Ai kishte ardhur direkt nga Vlora. Pati duartrokitje frenetike, atmosfera u elektrizua. Faiku u zbeh sepse e kuptoi se kryetari tani kishte humbur çdo ndikim mbi kongresin. Tani ishte Qeveria e Përkohshme ajo që ishte në krye. Nuk e dinte se çfarë mesazhi kishte sjellë Meksi me vete. Nëse Meksi, si rezultat i ndonjë marrëveshjeje të fshehtë si emisar i Qeverisë së Përkohshme në Vlorë, do të shpallte Dukën e Montpensierit si Mbret të Shqipërisë, ai sigurisht që do të zgjidhej. U ula pranë përfaqësuesit të qeverisë austriake Makavetz dhe i thashë: “E dini, nëse Kristo Meksi propozon Montpensier si kandidat, ne jemi të humbur sepse ai do të shpallet unanimisht. Meksi filloi të fliste. Ai i përcolli Kongresit Shqiptar urimet më të mira të Qeverisë së Përkohshme dhe njoftoi të pranishmit se anëtarët e Qeverisë ishin të gjithë mirë. Më pas, pa e kuptuar fare se çfarë vendimi kishte në dorë, ai u largua nga podiumi nën duartrokitjet e furishme të auditorit. Stuhia kishte kaluar. Kuptuam se Ismail Qemali nuk ishte vënë ende në dijeni për planin e Montpensier. 

Shqipëria e Konferencës së Londrës një lindje e vdekur

Baroni Franz Nopcsa, shkruam se në këtë moment vendosa të bëj një hap që mund të më bënte lehtësisht për të qeshur dhe të vinte në një dritë të keqe të gjitha aktivitetet e mia në emër të Shqipërisë. Sidoqoftë, vendosa ta kaloj atë. E njoftova gojarisht ekselencën Conrad se do të isha i gatshëm t’i bashkohesha listës së kandidatëve për fron nëse Ministria e Jashtme do të më mbështeste dhe i thashë se, për t’u shpallur Mbret i Shqipërisë, do të më duhej thjesht një pagesë një herë e një një shumë më të madhe parash për të blerë mbështetjen e të ashtuquajturve patriotë shqiptarë, e cila, siç mësova nga puçi i Montpensierit, nuk ishte aspak problem. 

Dikur një monark në fuqi evropiane, nuk do ta kisha të vështirë të gjeja fondet e mëtejshme të nevojshme duke u martuar me një trashëgimtare të pasur amerikane që aspironte mbretërinë, një hap që në rrethana të tjera nuk do të kisha dashur ta bëja. Isha i sigurt për mbështetjen e banorëve të pjesës veriore të vendit duke pasur parasysh qëndrimin që kisha mbajtur në vitet 1910 dhe 1911 dhe Vjena mund të priste të kapërcente çdo vështirësi të shkaktuar nga Ismail Qemali, i cili mbështetej nga Berchtold… Kandidatura ime mund të jetë tallur në qarqet kompetente. Sido që të jetë, disa javë më vonë u neverita dhe u tërhoqa nga të gjitha aktivitetet e mëtejshme në lidhje me Shqipërinë. Unë nga ana ime dhashë si arsye [për tërheqjen e kandidaturës sime] se Shqipëria e krijuar nga Konferenca e Londrës ishte një lindje e vdekur]. Princi Wied u ngjit në fronin shqiptar ndërsa Konferenca e Londrës ishte ende në zhvillim e sipër… Princin Vilhelm fon Urah (nga dera e Vyrtembergëve), gjeneral gjerman i mbështuetur nga Austro-Hungaria, e pata njohur në Vjenë. Në çastin e duhur ai do të mund të shihej si kandidat i Monarkisë . Rënia e Shtetit Shqiptar në vitin 1914 tregoi se kisha të drejtë që zbrita në kohë nga anija që po fundosej në vitin 1913. ‘Gabimi’ im i vetëm ishte që njoha atë që do të ndodhte shumë më përpara se ta bënin kundërshtarët e mi.

Literatura :