• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for February 2023

Presidentja Osmani ia dorëzoi medaljen Urdhri i Lirisë, veprimtarit të njohur të mërgatës shqiptare të Amerikës, z. Xhim Xhema

February 14, 2023 by s p

Presidentja e Republikës se Kosovës, Vjosa Osmani, ka pritur në një takim një delegacion shqiptaro-amerikan, të kryesuar nga veprimtari i njohur i diasporës shqiptare të Amerikës, z. Xhim Xhema, të cilit ia ka dorëzuar medaljen Urdhri i Lirisë, të dhënë me motivacion për kontribut të jashtëzakonshëm për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës.

Presidentja Osmani ka theksuar se mërgata shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës është urë e fortë lidhëse ndërmjet Republikës së Kosovës dhe popullit shqiptar në Ballkan me aleatin strategjik, Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Në këtë kontekst, Presidentja Osmani ka potencuar se Xhim Xhema është ikonë e mërgata shqiptare në Amerikë, i cili për më shumë se tri dekada ka dhënë një kontribut të pazëvendësueshëm për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës.

Presidentja Osmani shprehu respektin dhe mirënjohjen e popullit dhe të institucioneve të Republikës se Kosovës për rolin e pazëvendësueshëm të mërgatës shqiptaro-amerikane për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës.

Në këtë takim, Presidentja Osmani foli edhe për të arriturat dhe sfidat me të cilat përballet Republika e Kosovës dhe nevojën për bashkërendim dhe unitet ndërmjet institucioneve te Kosovës me mërgatën shqiptare në SHBA.

Ndërkaq veprimtari Xhim Xhema shprehu mirënjohjen e thellë për Presidenten e Republikës se Kosovës dhe institucionet e Kosovës për mikpritjen dhe respektin. Ai tha se liria dhe pavarësia e Kosovës ka qenë beteja jetësore e tij dhe e të gjithë shqiptaro-amerikanëve.

Ai tha se dekorimi me medaljen “Urdhri i Lirisë”, është respekt dhe mirënjohje jo vetëm ndaj tij, por edhe ndaj veprimtarëve shqiptaro-amerikan, të cilët për vite dhe dekada kanë punuar për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës dhe për forcimin e marrëdhënieve strategjike në mes të Republikës se Kosovës me Shtetet e Bashkuara te Amerikës.

Filed Under: Opinion

Alexis Zoto Honors the Albanian Cultural Heritage, You Can Do Your Part

February 14, 2023 by s p

Interviewed by Rafaela Prifti/

Alexis Zoto is an Albanian American practicing artist, designer, researcher and writer. Currently, she is Chair of Design, 3D at the University of Southern California, Roski School of Art and Design. She has shown nationally and internationally. Her Albanian ancestral heritage is, at times, literally weaved in her own forms of artistic expressions. Zoto’s designs and ongoing research project on textiles explore aspects of Albanian cultural identity including the symbolism in weaving and in stories ‘told’ by the family heirlooms through which the past and the present connect all of us. Although this is her first interview with Dielli, Alexis family’s connection to Vatra go all the way back to the time of Vatra’s founding. Her grandfather Minella Zoto and his brother helped found St. John Chrysostom Albanian Orthodox Church in its current location in Philadelphia, PA, and relatives in the Kerxhalli and Chekani families helped establish St. Mary’s Albanian Orthodox Church in Worcester, MA. Dielli is both pleased and proud to introduce Alexis Zoto to its readers.

Whether Albanians know it or not, they may have something you are interested in. I am talking, of course, about family heirlooms such as velënxa, qilims (kilims), sixhade (tapestry) etc. Lets start with what they are and what it is that you are looking for.

I am collecting images and information on Albanian domestic textile heirlooms, like: qilima, sixhade, flokia, and velexa. I also am interested in needle work. I am curious to know about people who worked in factories making these items and people who made them at home. I am interested in how people spun and dyed their yarns too. Lastly, I want to know if there is any information on why the colors and motifs were chosen and if there is a meaning attached to those colors and symbols. I would love to know any history or stories too.

In November you gave an interesting presentation during a panel hosted by the Society for Albanian Studies to discuss the Albanian American relations and changing of the diaspora. What were the main points?

I spoke about the velexa, a woven textile made of wool that is then felted. I know them as ‘valenska’ or ‘velenska’ as my cousins do. In my research, I found many different spellings of the word. I also have seen many different kinds: plain one that are one color and others that have elaborate designs and have many colors. Another aspect I mentioned was that even though often we think of them in the home on a bed or a sofa, in St. George’s Albanian Orthodox Cathedral in Boston they adorn sacred spaces. I found this remarkable and a beautiful gesture because when Albanians immigrated to the USA in the 1990’s and 2000’s they saw another part of home in their place of worship. I know some newly arrived Albanians who were not Orthodox came to the Orthodox church just to be among other Albanians. St. George’s has a lovely collection of velexha and kilims given to the church by parish members.

Your Albanian ancestry finds its expression and has a definite presence in your art work and designs. What can you tell us about your Albanian ancestry and how it has shaped who you are?

Yes, it does. My family shaped who I am. Identity is a big part of my artistic practice. My grandparents, Vrisidha and Minella Zoto, came to the USA in 1939 and landed in Philadelphia. I grew up in that diaspora community. I can’t express how grateful I am for my grandparents bravery to come to the USA during wartime and all the sacrifices that were made for me and my family to achieve so much. I am very proud of my family and what they gave back to the Albanian community in Philadelphia and beyond whether its was helping out family or new arrivals from Albania or helping to establish their church. Growing up, I thought Albania was an unreachable, beautiful, and mysterious place. My grandmother’s house was the center of my universe.

Can you take us back to your childhood memories in Philadelphia growing up or being brought up with Albanian customs or cultural traditions such as observing name day (Dita e emrit) or cooking Albanian food and so on? How did that inspire your interest in arts and design?

I lived with my parents outside of Washington DC and would go to my grandparents’ house regularly for holidays. I remember feeling rather exotic because most people I knew in my school didn’t have large extended families or observe the same holidays. I loved being in my grandmother’s kitchen. Each holiday it seemed had a special dish accompanying it whether it was petulla during New Years or kolura during Christmas or different kinds of lakror or byrek depending on the calendar. During name day celebrations, which was a big celebration, I or one of my cousins would be sent to collect coffee cups from the all the men (uncles and great uncles and grown cousins) gathered at a table. One of the women (aunts, great aunts and grown cousins) helping to clean up in the kitchen would flip the cup and ‘read’ the coffee grounds and laugh. My interest in the arts I think came from what I was exposed to growing up which was not museums but the church and my grandmother’s house. The chandeliers, candles, flowers, icons, and iconostasis that adorned church was my first exposure to art.

Do you recall your first encounter with the handmade Albanian kilims? What was it like?

I had seen my grandmother’s crochet and needle work growing up, but she didn’t have traditional kilims or velexha. My cousins in Massachusetts had them. But I really got into investigating these textiles when I saw a beautiful book called Qilima Shqiptare by Rrok Zojzi published in 1968 at a family reunion. Shortly after, a cousin who grew up in Tirana showed me a spectacular kilim that belonged to my great grandmother. I was deeply impressed by the quality of the wool, the craft and skill of the weaving and the beauty of the design.

In reference to velënxa korçare, is that a recognized term in weaving or in design? Each region of

Albania displays its identity in the material culture. What more have your discovered in the

course of your work? What secrets do they hold?

First, your referring to them as velexha korçare is a new name to me. I am intrigued because I know people in Berat had them. The term is not recognized. I have to define and explain what they are. Often in my presentations people are very interested to learn about Albania and its history. It is true, each region I have visited has certain designs and colors associated with the weaving of that region. Kukes has a very distinctive design, color palette, and style of kilims that is completely different from kilims made in Korçe. However, there are certain designs that seem to be made in very region that only differs in color choices. It is interesting to me that certain designs and motifs appear in the kilims of Albania’s neighbors like Bulgaria and Serbia but each culture makes them slightly different. This makes sense to me as they were all in one country during the Ottoman Empire. Like Albania, these countries held on to their languages and therefore this individuality comes though in their respective material cultures.

Lets talk about your own story. As was the case with many pre-war era immigrants from the homeland, your family got eventually separated and its members lived on both sides of the Atlantic. After the end of WWII, Albanians endured extreme isolation under strict communist rules that lasted for about five decades. What was that like for you and your family members?

My family and I were always proud of our heritage, but it was hard for my grandmother being away from her parents and her brothers and her brothers’ families. I remember writing letters and putting together packages of clothes and medicine and vitamins. I also remember from a rather young age the fear and secrecy in the Albanian community around trying to help people get out of Albania. There were whispers of people disappearing or entire families being punished and/or sent to labor camps. It was known that letters were read. When I went to Tirana years later with my my children, I was sure to take them to the House of Leaves Museum to try to explain some of the unexplainable and inexcusable events that occurred in Albania.

No part of life was safe from political indoctrination in communist Albania including textiles as you have found out through your interviews and research in the community. What is the takeaway from this?

Yes. When I began trying to dig up information about kilims and other woven textiles, I reached out to family who arrived in the USA around the 90’s or family still in Albania. In fact, I would not have gotten nearly as much done in Albania or had the access to information and weavers without their help.

One cousin said of course she would help me but couldn’t understand what I saw in these items. She went on to share with me how all folk culture was shoved down her throat. She was so sick of it. Also the two books I found on the subject published in Albania in the 60’s and 70’s left me mystified and curious. Some of the information didn’t make sense to me. I wondered if some of the original meanings had been removed and replaced with the dictator’s dogma.

In talking with people who were either weavers or who had heirlooms I would ask about what the motifs meant or the reason for the colors chosen. I received many different answers. Some said ‘why does a symbol have to have a meaning?’ Or ‘it’s a double headed eagle’. Or’ I don’t know’. Other motifs were identified often from things nature like a flower or a butterfly or a frog. Prof. Aferdita Onuzi shared with me that in the past women would talk about ‘weaving a story’. This idea is my starting point.

In my view, there is still much to learn about how kilims, rugs, and blankets are different in design and color from region to region. For example, I have not seen a kilim or textile from Dibra among other places. I also believe diaspora communities also are an incredible resource in learning more about these textiles. Textiles from all over Albania are part of the Albanian identity and should be studied and preserved. With that said, there are many academics working hard in Albania to document and preserve all kinds of Albanian cultural heritage.

You have pointed out the presence of the stylized mosque motif in kilims and velenxa at the homes of

Orthodox Albanians who logically might have brought these heirlooms here on their journey from the homeland. Can you put into context for us? Why should we care about them today?

The xhami motif goes by different names depending upon what country you are in. I have found most people who use their velenxa keep it on their bed or sofa otherwise it is in storage. I have seen them in the size of approximately the top of a double bed and I have seen them the size of a cradle cover. Some velenxa with mosque motif are only two colors and others that are multicolored. You are correct that these heirlooms are found in Orthodox Albanian homes. Many of these families are second generation from the first wave of immigration from Albania to the United States, approximately late 1800’s to 1940. Some people have told me these velenxa are for good luck or protection and that every bride needed one in her paja (dowry). Some have told me that the mosque motif reflects the deep closeness between the two communities of faith in Albania. Sadly, I was told these velenxa stopped being made in around 1940. Many of the families I talked to about their heirlooms didn’t know much about them. Another noteworthy aspect of this style of velexa is the variety of borders and additional patterns. You can see the weaver’s innovation and creativity. The xhami motif is fascinating to me. In Albanian weaving, it is associated with the southern part of Albania. In the velenxa, the mosque motif is either red, black or dark blue. Where as in kilims, the mosque motif appears in many different colors. The ‘inside’ of the mosque motif there sometimes is another symbol, on the velenxa it usually is a rooster or an ibrik or a what looks like a vase. Unlike the kilims version of the mosque motif can have a wider variety of zoomorphic symbols as well the ibrik, vase, and rooster. This symbol was on my great grandmother’s black and red kilim. When I saw it I wondered why would a women who risked so much to practice her Orthodox fair under Hoxha have a kilim with mosques on it. Albania was then an atheist state. Priests were persecuted, tortured, or worse. I can’t say I found a definitive answer but I did find that it is a window into Albanian culture. The unique harmonious relations between many faiths, and the legacy of many interfaith families is a unique hallmark of Albania – like my own family which has both Orthodox and Bektashi members.

While velënxa is no longer being made in Albania, xhubleta was granted recognition and protection status by UNESCO. You spoke out about it in a post in November 2022.

This is absolutely wonderful news. I am so happy the xhubleta has this status. I remember being in Tirana years ago standing in a shop heartbroken seeing hundreds xhubleta hanging for sale. I know it was challenging to make this happen. I admire people like Aferdita Onuzi, Linda Meniku, Luljeta Dano and others for all the hard work they are doing to preserve the xhubleta. I think heritage Albanian crafts should be valued.

Art is a universal language and artists of all backgrounds communicate through it with people of all nationalities. You highlight your Albanian roots in your work. How do these motifs communicate with the public and other communities here in the US? What do they say to you?

When I have shown my work using motifs, often people will recognize a motif and identify it as something they have seen before. Often people will say something like, ‘Oh that reminds me of the rug in my house!’ Or they might think it is Native American or Turkish or Guatemalan. This mistaken identity is an opportunity to begin a delightful conversation.

You are named a “Cultural Trailblazer” by the Los Angeles Department of Cultural Affairs. What does that entail?

It was an honor to have that distinction. I think my work was recognized as part of the rich diversity of cultures here in Los Angeles, CA.

As a second generation Albanian American, you and your heritage inspired designs are a link of the old generation of Albanians, the Albanian Americans born here and the next generation?

I would be honored to be considered a link and have my art considered a link between generations. But really I want to remind Albanians today not to overlook or neglect their cultural heritage. Please collect stories, recipes, traditions, and knowledge from your elders- it is precious.

Your designs at the LAX airport can be seen by millions who enter and leave the country. Since it’s a public space and also a point of entry for many immigrants, and as a grandchild of Albanian immigrants, did this type of project have a different feel from other shows? What are some of the reactions you have heard?

I love doing projects at the airport. The most recent project I did at LAX was in the Southwest Terminal. It’s an honor and such a great opportunity to do a project for a wider and different audience. When I was developing my project, I thought about the airport workforce who would see this all day everyday. Then I thought about the millions of people passing through the terminal. I wanted to create a mural that would invite people in even at a glance. I also thought about how to combine motifs from different regions in Albania and how to transform them into something new. I wanted to make these symbols and the overall piece relevant and contemporary. Weaving is an ancient craft and art form. I hoped people might connect to the mural by seeing something familiar and pleasurable. Perhaps if they stopped long enough to read about the artwork, they could make a connection between something they have known with what I made at LAX.

Where can we see your current shows or upcoming projects now that we are more familiar with your unique artistry?

I am continuing my research on Albanian textiles. A paper I wrote on the velenxa will soon be published in an academic journal. I hope to visit more diaspora communities in the USA. I also hope to go to Kosovo and visit the national collection there. In May, I will be giving an artist talk, and I have an exhibit pending but no firm details yet.

Although this is your first interview with Dielli, your family’s connection to Vatra go all the way back to Fan Noli and the time of Vatra’s founding in Boston. What more can you tell us about it?

My grandfather and his brother helped found St. John Chrysostom Albanian Orthodox Church in its current location in Philadelphia, PA. Our cousins in the Kerxhalli and Chekani families helped establish St. Mary’s Albanian Orthodox Church in Worcester, MA. They were all active in different ways in the Albanian diaspora community. The Kerxhalli Branch arrived in 1923 before my grandparents who came in 1939.

What does a kilim or velenxa as Albanian textiles say about who we are today as a people and a culture?

Weaving is an ancient craft and art form practiced in one form or another all over the globe. I think the velenxa is a reminder of Albanian identity. It is a handmade object. Someone gathered the wool and dyed it. Someone had to create the design. Someone might have embroidered an initial or their name on the velenxa. It keeps a person warm and adorns the home. I hope Albanians here and abroad can be clear eyed while embracing our past, present, and future.

Thank you for your interest in my work. If your readers have textile heirlooms, qilima, sixhade, flokia and/or velexha I would love to know about them.

Thank you Alexis for the work that you do and for talking to us about it. I am putting the link below for the readers to find you.

www.alexiszoto.com

https://roski.usc.edu/community/faculty/alexis-zoto

Photo courtesy Alexis Zoto: Vrisidha and Minella Zoto with their grandchild Alexis

Albanian heirlooms at St. George’s Albanian Orthodox Church, Boston MA

Filed Under: Mergata Tagged With: Alexis Zoto, Rafaela Prifti

Libri “Relacion Universal” nga Sospello, sjell fakte historike për Shqipërinë, nga misionarët apostolikë

February 14, 2023 by s p

Jeta fetare, sociale dhe historike e Shqipërisë së shek.XVII, botohet dokumenti nën kujdesin e studiuesit Mark Palnikaj

Përgatiti: Eneida Jaçaj

Dorëshkrimi i shekullit të 17-të, i cili përshkruan në mënyrë të detajuar dhe kronologjike jetën fetare, historike, kulturore, gjendjen sociale dhe traditat shqiptare, kryengritjet e shqiptarëve për pavarësi kundër turqve, përpjekjet e klerit katolik për të larguar sunduesit nga trojet e Arbrit dhe hapjen e shkollave shqipe, i zbuluar nga studiuesi i zellshëm dhe shumë i apasionuar pas dokumenteve të vjetra historike për Shqipërinë, Mark Palnikaj, tashmë ka dalë nga errësira 370 vjeçare dhe është publikuar në formën e një libri, për të gjithë studiuesit dhe të interesuarit për historinë e kombit shqiptar. Libri vjen me titullin “GIACINTO P. Da Sospello – Relatione Universale dell’origine, e suçesso della Missione Apostolica de Frati Min.ri Oss.ti Rifor.ti Del serafico P’rè S. Francisco nel Regno d’Albania, në dy gjuhë, shqip dhe italisht, brenda të njëjtit botim, dhe është i ndarë në gjashtë kapituj, ku flet për aktivitetin e 16 misioneve fetare, të kryera në shekullin e 17-të, por hapësirën më të madhe në atë përshkrim e zë jeta kulturore-sociale e shqiptarëve të asaj periudhe.

Autori i dorëshkrimit, që i përket periudhës kohore nga viti 1634 deri në vitin 1650, Fra Giacinto da Sospello, ku tashmë ka dalë në dritë në formën e një libri, është një nga misionarët katolikë të ardhur në Shqipërinë e shekullit të 17-të, me detyrë Vikar Apostolik i Shqipërisë, përshkruan përpjekjet që bënin misionarët katolikë për edukimin fetar dhe social të popullsisë shqiptare. Dorëshkrimi është zbuluar nga Mark Palnikaj, në Bibliotekën e Bashkisë së qytetit të Fermos në Itali, të quajtur Biblioteca Civica “Romolo Spezioli”. Sospello ka lënë edhe disa dokumente dhe relacione të shkruara në Arkivin e Propagandës Fide dhe në Arkivin Sekret në Vatikan, në Arkivin e Shtetit në Modena dhe në disa arkiva të tjerë, të publikuar një pjesë e tyre nga studiuesi shqiptar, Injac Zamputi, dhe nga studiuesi italian, Lorenzo Taçhella.

Në arkivat e shtetit italian gjendet pothuajse e gjithë historia e Shqipërisë; janë dokumente të vjetra 600 vjeçare për historinë, kulturën, shkollat, gjuhën, traditat shqiptare, etj. Historianët që po rishkruajnë historinë e Shqipërisë mund t’i referohen këtij libri, por edhe dokumenteve voluminoze në Vatikan, të cilat duhet të dalin në dritë, duke publikuar shumë të vërteta dhe të pathëna për kombin shqiptar ndër shekuj. Mark Palnikaj është një studiues i palodhur, i cili ka thyer akullin duke hyrë në arkivat italiane, me synimin e qartë dhe të patundur, për të zbuluar në mënyrë të plotë historinë e Shqipërisë. Por z.Palnikaj është i vetëm në këtë mision shumë patriotik, madje, librat që ai ka botuar duke iu referuar pikërisht dokumenteve historike në arkivat italiane, i ka mbuluar me shpenzimet e veta. Mark Palnikaj, krejt i vetëm në këtë detyrë patriotike, ka nevojë për mbështetje financiare për të sjellë të tjera materiale të vjetra historike për Shqipërinë.

Drejtuesit e arkivave italiane janë të gatshëm të lejojnë studiues me kredenciale dhe potenciale, për të hyrë në këto ambiente madhështore, ku fshihet e gjithë historia e Shqipërisë.

Drejtoresha e Bibliotekës, “Romolo Spezioli”, të Fermos, Maria Chiara Leonori, ka lënë një shënim për librin, ku ndër të tjera, shprehet se: “Detyra e çdo bibliotekari është ruajtja dhe mbrojtja e trashëgimisë që i është besuar dhe të krijojë kushtet më të mira, që të mund të njihet dhe të shfrytëzohet fondi i saj nga masa e studiuesve, që të bëjnë të aftë të rijetojnë dokumentet, në atë mënyrë që ata të tregojnë historinë”. Kryetari i Bashkisë së Fermos, Paolo Kalçinaro, ka lënë një shënim në libër, ku ndër të tjera shprehet: “Është me kënaqësi të madhe që Bashkia e Fermos e sheh të dalë në dritë këtë libër, një kontribut autoritar për historinë e Shqipërisë. Shpresojmë që bashkëpunimi i nisur do të sjellë fryte të mëtejshme njohurish për të dy partnerët e kësaj nisme botuese, për të cilën ne përsërisim duartrokitjet tona të plota, gjithashtu me sigurinë se kultura është forca e vërtetë lëvizëse për atë rritje globale sociale, ekonomike dhe turistike, të cilët ne e dëshirojmë fort për territoret tona”.

Kleri katolik

Në histori gjithmonë duhet të flitet me fakte të vërteta, e zeza mbi të bardhë, duke mos u ndikuar nga emocionet dhe ndjesitë negative, që me të drejtë ngrejnë krye kundër pushtuesve. Ashtu siç ka patur raste kur është pranuar islami për privilegje, kemi edhe rastet e panumërta të klerit katolik që ka ngritur krye, duke goditur pushtuesit turq. Kleri ka luajtur një rol shumë thelbësor në përpjekjet e tyre për pavarësi, për të larguar osmanët nga trojet shqiptare. Në këtë libër, përshkruhet bashkëpunimi i shqiptarëve katolikë me gjeneralin Dalmat në luftë për çlirim kundra turqve. Ndryshe me besimtarët ortodoksë të cilën ranë në ujdi se nuk do të pranonin islamin por do të paguanin taksa, osmanët kanë kryer vrasje dhe ekzekutime ndaj klerit katolik për të ruajtur pushtetin sundues. Kleri katolik gjithmonë ka trazuar pozitat e sunduesve, të cilët kanë vepruar më pas si kundërpërgjigje.

Në një nga kapitujt përshkruhet se disa individë kishin vjedhur vulën e fretërve dhe kishin vulosur dokumente që i kishin hartuar vetë, për të komprometuar dhe penalizuar fretërit në raport me sundimtarët turq. Kjo bëri që të arrestohen shumë priftërinj dhe të paguheshin shumë para për lirimin e tyre, edhe pse ishin të pafajshëm. Osmanët kanë kryer ekzekutime dhe vrasje jo vetëm ndaj klerit shqiptar, por edhe ndaj misionarëve të huaj. Sa i takon vrasjeve, dy françeskanët e parë që erdhën në vitin 1636 në Shosh, Pader Kerubino ngaa Vallebonas dhe Pader Bonaventura nga Pallazuola, u kërcënuan me vdekje dhe u larguan. Në vitin 1644 janë ngulur në hunj të gjallë dy fretër në Shkodër dhe janë vrarë dy fretër në Kelmend në buzë të lumit Cem. Nga viti 1620 deri në vitin 1750 janë vrarë 11 fretër vetëm në dioqezat e Pultit dhe Shkodrës.

Kryengritjet e shqiptarëve

Në kapitullin e parë të librit përshkruhet qendresa e shqiptarëve kundër pushtuesve të perandorisë së fuqishme të asaj kohe. Aty përshkruhet qartë lufta me 700 burra kundër ushtrisë së Vuçi Pashës në Bosnje me 30 mijë ushtarë, ku pashai turk pëson humbje nga kelmendasit, në Shkodër. Në ushtrinë me Vuçi Pashës pati edhe shqiptarë, por shqiptarët nuk luftuan kundër shqiptarëve. Gjithashtu përshkruhen përpjekjet e misionarëve katolikë për të bindur shqiptarët e konvertuar në ortodoksë të kthehen sërish në katolikë. Misionarët zhvilluan vizita në Deccan, Pejë, etj, ku takuan edhe xhaxhain e Pjetër Bogdanit, Ndre Bogdani, por këto takime përfunduan pa marrëveshje.

Zakonet e shqiptarëve

Libri i Sospellos përshkruan edhe disa zakone të çuditshme shqiptare. Disa gra i kishin akuzuar se kishin ngrënë 32 djem të rinj, pasi i quanin shtriga. Më pas, gratë, i kishin hipur në anije, burrat rrinin në breg, me synimin për t’i mbytur; ato që binin në fund, ishin fajtore. Priftërinjtë i kanë parë duke qarë dhe i kanë ndihmuar, duke thirrur xhandarmërinë e turqve.

Një tjetër rast i zakoneve pagane, ku priftërinjtë i kanë luftuar këto zakone primitive, në Zadrimë dhe në Mirditë, i akuzonin gratë sikur ngriheshin lugat; i vrisnin dhe i ndanin në katër pjesë, ose i varrosnin në katër pjesë ose i hidhnin në lumë. Më pas, zemrën dhe mushkëritë ua digjnin për aromë, që të mos i hante lugati. Janë zakone prapanike primitive që duken si mite, të cilat i përkisnin një shoqërie ende të pazhvilluar.

Hapja e shkollave

Përsëri, kleri katolik ka luajtur rol të veçantë në edukimin e shoqërisë. Shkollat nuk ishin kurse tri mujore, por ishin shkolla që vazhdonin me vite dhe kanë patur program fetar e shkencor. Për të mësuar programin shkencor, në këto shkolla vinin fëmijë nga mosha 7 vjeç deri në 20 vjeç, por edhe më të rritur. Të rinjtë e moshave 20 vjeç, i përgatisnin dhe i çonin në kolegjet italiane të Loretos dhe të Fermos.

Fretërit kur mbërritën në Shqipëri, në pjesën veriore, u përballën me analfabetizmin dhe varfërinë. Ata kishin një shprehje: “Ah shqiptarëve të varfër, gomari ua ka ngrënë gërmat”. Një shprehje shumë e përhapur në atë kohë për kombet që nuk kishin alfabet të tyre. Madje, doktrina e krishterë ishte “mësojuni letra atyre që janë më të aftë, predikoni ato në ditët e festave, dhe festoni mesha gjatë ditëve të javës”.

Gjakmarrja

Misionarët e klerit katolik, të ardhur në Shqipërinë e shekullit të 17-të, kanë luajtur një rol të veçantë në pajtimin e gjaqeve. Psh, janë pajtuar gjaqet mids Krasniqëve dhe Gashërve. Në libër autori tregon se ai vetë e ka kaluar lumin 13 herë në kalë si negociator, duke pajtuar 24 gjaqe. Në ditën e pajtimit shtrohej një drekë, ndërsa fëmijëve të vegjël u qethinin flokët dhe u bëheshin kumbarë. Ndërkaq, në libër tregohet se, një herë në vit në Mirditë bëej panairi kombëtar; vinin njerëzit me mallrat e tyre dhe vinin besë se për 7 ditë nuk do të kishte vrasje apo gjakmarrje. Nëse do të shkelej besa, hakmarrja do ishte kolektive, jo private.

Libri është një thesar për historinë dhe jetën sociale të Shqipërisë së atyre viteve. Ngjarjet përshkruhen në mënyrë të detajuar dhe të qartë, nga vetë autori i cili i ka prekur nga afër. Ky libër është mjaft intrigues dhe interesant për të gjithë ata që do të donin të njihnin Shqipërinë e shekullit të 17-të. Mark Palnikaj është një patriot që meriton çdo lloj vlerësimi, respekti dhe mbështetje financiare, për të vazhduar më gjatë misionin e tij për të nxjerrë në dritën e diellit shumë dokumente të tjera historike për Shqipërinë.

Filed Under: Histori

Shën Valentinit dhe Poezia

February 14, 2023 by s p

Një buqetë dashurie nga Rafael Floqi/

Ajo kohë e vitit ka ardhur përsëri. 14 Shkurti – një kohë dashurie, moti i keq dhe shpresa se pranvera është afër. A nuk ju bëjnë ditët e argjendta dhe të ftohta të dëshironi të përqafoheni pranë dashurisë suaj dhe të pini çokollatë të nxehtë? E di, disa prej jush po rrotullojnë sytë dhe po imitojnë një xhest. Ju mund të pyesni, pse shkurti është kaq i lidhur me ditën e Shën Valentinit? Pse kemi edhe një festë duke festuar dashurinë në formën e zemrave të kuqe dhe çokollatave?

Dita e Shën Valentinit u shndërrua në një festë kaq komerciale, saqë mund të pyesni veten nëse ka qenë gjithmonë kështu, apo ka diçka më shumë në të? Epo, të gjithë mund ta falënderoni Chaucer-in për këtë. Mjaft interesante, Chaucer shkroi poezinë e parë të dashurisë për ditën e Shën Valentinit me titull, Parlamenti i Foules. Kjo poezi me afro 700 vargje është ajo që ndihmoi për t’i dhënë ditës së Shën Valentinit lidhjen e dashurisë romantike dhe lidhjes njerëzore.

Shën Valentini është një shenjtor gjerësisht i njohur, që ka jetuar në shekullin e tretë në Romë, i cili përkujtohet në datën 14 shkurt. Ai është lidhur që nga mesjeta me simbolin e dashurisë së sinqertë. Asgjë nuk dihet me siguri për të, përveç faktit që quhej Shën Valentin dhe se vdiq më 14 shkurt në rrugën “Flaminia” në veri të Romës. Dita e Shën Valentinit festohet në shumë vende të botës edhe pse është një ditë pune. Kjo ditë u lidh fillimisht me dashurinë nga vargjet e Jeffrey Chauser në mesjetë, kohë kur lulëzoi tradita e romancës. Simbolet e ditëve të sotme për Shën Valentinin janë zemrat, pëllumbat dhe engjëlli Kupid. Në shekullin e 19, dedikimet për Shën Valentinin jepeshin përmes kartolinave, të cilat u bënë shumë popullore. Shumë martirë të krishterë quheshin Valentin. Valentinët e martirizuar më 14 shkurt janë Valentini i Romës dhe Valentini i Ternit.

Lidhja e parë e Shën Valentinit me dashurinë ishte poezia “Parlement of Foules”, e shkruar në vitin 1382 nga Jeffrey Chauser. Vargu që e bëri këtë ditë të njohur ishte:

Për këtë ishte Dita e Shën Valentinit,

kur çdo zog fluturonte për të zgjedhur partnerin e tij….

Kjo poezi u shkrua për nder të përvjetorit të parë të martesës së Mbretit Rikardi II i Anglisë me Anën e Bohemisë. Kontrata martesore ishte firmosur më 2 maj 1381, por martesa e tyre u bë tetë muaj më vonë pasi ishin vetëm 15 vjeç. Lexuesit mendojnë se Jeffrey Chauser i referohej 14 shkurtit, Ditës së Shën Valentinit. Nga ana tjetër, polemikat vazhdojnë me faktin se mesi i shkurtit nuk është koha e përshtatshme për çiftëzimin e zogjve.

Megjithatë, nuk ka asnjë provë për asnjë ide, as ndonjë argument bindës se qoftë edhe një poemë e Shën Valentinit nga bashkëkohësit e Chaucer-it i parapriu dhe si rrjedhim ndikoi në ato të Chaucer. Në mungesë të dëshmive, kritikët ofrojnë përgjithësime të pandërgjegjshme johistorike. Charles A. Owen, Jr., thotë për Marsin, “Një thirrje më bindëse për festimin e Ditës së Shën Valentinit do të ishte e vështirë për zogun apo poetin ta imagjinonte,” dhe Neil C. Holds përshkruan të njëjtën vepër si “një Poema e Shën Valentinit e mbushur me shpendë dhe lule të zakonshme për atë lloj poezie.” Në mënyrë të ngjashme, Bertrand H. Bronson flet për hapjen e Parlamentit si të ngjarë të tronditë “një audiencë që pret kremtimin konvencional të dashurisë në një poezi oborri për St. Ditën e Shën Valentinit, ” dhe M. W. Grose e quan atë “një poemë e Shën Valentinit me një kthesë të re.” Pavarësisht nga origjina e saktë, lidhja midis Shën Valentinit dhe poezisë ka zgjatur me shekuj, me Ditën e Shën Valentinit që lidhet me shprehjet e dashurisë dhe dashurisë përmes letrave, poezive dhe formave të tjera të komunikimit romantik.

Tel libri i tij Në Lavdërim të Dashurisë Alain Badiou shkruan “Dashuria pa rrezik është e pamundur, si lufta pa vdekje. E kapur mes konsumizmit dhe takimeve seksuale të rastësishme pa pasion, dashuria sot – pa përbërësin kryesor të rastësisë – është në rrezik vdekjeprurës”. Këto poezi ju ndihmofshin për të kuptuar se gjithnjë ka nevojë dhe vend për dashuri në shpirtin e njeriut.

Rafael Floqi

Ledias për Shën Valentin

Gruaja ime Ledia, dashuria e jetës sime,

Ti je zemra, arsyeja, drita që ndriçon.

Të jam mirënjohës çdo çast pranë teje,

I bekuar jam që dashuria jonë qëndron.

Si një fllad i butë dhe i vërtetë sërish,

Dashuria jote më rrethon dhe ndjehem.

Si një rreze dielli, e ngrohtë që shndrit,

Buzëqeshja jote ndriçon botën, e dehem.

Ti je Shën Valentini im, ylli im polar,

Me ty, zemra më rreh shpeshherë,

Edhe pse kurrë nuk jam shumë larg.

Të premtoj se të dua, tani e përherë.

Ledia ime e dashur, shpirti im binjak

Si lidhje që vjen nga qielli si kushtim,

Që më ngjan e herë s’ më ngjan aspak

Gjithmonë, jam i yti deri në amshim.

Gjethet me formë zemre

Gjethet që bien fshiken pas dritares

rrëkëllehen të kuqe, yshtëse, ngjyrë ar,

dhe pse ka kohë që rri dhe i pres

ta ndiej sërish at’ kujtim si më parë.

Shoh buzët e tua, ndiej puthjet e verës

prek duart përcëlluar nga dielli ledhatar

që i shtrëngoja fort i mbaja larg erës

t ‘mos mi merrte ajo si gjethet zvarrë.

Kur për t’u ndarë prisnim të flinin yjet,

por që kur u largove, ditët seç u zgjatën

dhe më bëhet se ndiej këngën e dimrit

e ritin gjetherënës që përflet me natën.

Pas lëndinës, plot zgavra lisi ngjan i zymtë,

gjethet që kërcejnë sikur e përqeshin verën

dhe unë po i mbledh k’të mëngjes të brymtë

se më duket se ti do të vish tok me erën.

Vjen majë gishtash, si me fëshfërimë,

si tyl mbi qilimat që thur era, çapitesh

e zbathur pa i prekur si afsh i ngrimë,

me shtratin e zbraztë të shpresave nginjesh.

Sa shumë më mori malli, e dashura ime,

tani kur fillojnë e bien gjethet e vjeshtës

jam ai zhabjaku i përrallës së Grimëve

që pres t’ më zgjojë puthja e zhgjëndrrës.

Mes degësh fshihej një fole e braktisur

dikur plot jetë, e tash era e nduk befas

madje dhe ketrat tani janë shkurdisur

kanë harruar lojën e vet kukamçeftas.

E fshehin s’di se ku ndonjë kikirik

për ta gjetur, nëse bora vjen sërish tinaz,

por s’kanë për t’i gjetur, në këtë vërtik

gjethet e kuqe në formën e zemrës.

Ti ike, e ditët zgjaten drejt amshimit,

sa më bën të vuaj zgjimi i shpresës,

mezi pres këngën e egërshane të dimrit,

ta terë herbariumin e thatë t’ kujtesës.

Se kish qenë një verë e pafat s’e besoj,

një vorbull m’i shkund dyshimet tej erës

e se kuptoj pse fletët të parët i rrëzojnë

drurët me gjethet me formën e zemrës?

Dashuria e përjetshme

Dy pleq të dashuruar, yjet ndjekin në qiell,

Të zhytur në sytë ku u lundron pa vështirësi,

Një dashuri e përjetshme që koha e përcjell,

Një zjarr që duket do të ndezë përsëri.

Një lumturi që u shpërndahet nëpër trup,

Që i bën të ndihen të sigurt me një mirësi,

Dy pleq te dashuruar me njëri-tjetrin në zgrip,

Në një dashurie që mbetet aty në përjetësi.

Dashuria e përjetshme, si një flakë e pashuar

Është lidhja që forcohet nga çdo ditë që kalon

Është zjarri i fshehur që në zemra rri zgjuar

Mes rrudhash që nga shpirtrat e tjerë veçon.

Ajo s’është një ndjenjë që shkon dhe vjen

Është zoti i vetëm i hallkës sonë hyjnore

Janë të qeshurat, lotët, zënkat që s’na lenë

E fort lidhin e ngjizin sërish ditët tona prore.

Se dashuria është e ashpër dhe e rreptë

Ashtu si ajo që u mësuan fëmijëve të tyre

E sa herë në zënka hasën tharmin e sertë

Pajtimin tek zemrat e gjetën si pasqyrë.

Ja një prekje ndjell një vrushkull në shpirt

Sy që me njëri-tjetrin dehen me etje hyjnore,

Dy pleq te dashuruar, gjithnjë marrëzisht,

E bëjnë dhe zemrën time më njerëzore.

Ndaj ngrini një gotë miq, për dashurinë që zgjat

Për momentet kur pleqëria ju bën qelibar,

Për qeshjen e dhimbjes edhe në ditët pa fat

Për dashurinë dhe xhelozitë që s’gjejnë karar.

Ndaj në emër të dashurisë eterne hyjnore,

Që do të zgjasë, sa të bien kambanat e qiellit

Shtrëngoma dhe ti dorën pa pengje shpirtërore

Që të mbetemi si dy ullinj të rreshkur prej diellit.

Dy pleq të dashuruar, një shembull për ne,

Në një prekje u rrjedh një musht i trazuar,

Se dashuria s’ka moshë, është prore e re,

Edhe në qoftë e qetë apo një mëz i pashtruar.

Rendje zemre

Dashuria është një vrapim aq i vështirë,

S’ është rendje për atë që ndihet i plogët.

Duhet një rrahje reale zemre, jo e pështirë

Mes zjarrit, shiut, erës që nga fillimi i kohës.

Dashuria si gjysmë shishe uiski dihatës

Si ëndrra e thyer, në një lokal plot tym

Si vozitja e hutuar në mesin e natës,

Ku radioja zukat e era prej xhamit fryn.

Dashuria është si një bast i krisur,

Një hedhje zaresh befas plot besim.

Është një biletë treni veç për t’u nisur,

Pa ndrojtje, pa shpëtim, në ikje pa kthim.

Por kur atë e kapni e ajo ju rrëmben,

E dëlirësish ju pushton si për shpagim,

Dashuria me gjithë plagët saj ia vlen,

Me gjithë dhimbjet e djegiet si çmim.

Dashuria është përqafimi i pafjalë,

Është buzëqeshja që natën e ndez.

Është dora për t’u mbajtur ngadalë,

Shpatulla e lotit, e rrezja në mëngjes.

Ngriheni pra një dolli, le të pimë,

Për dashurinë, me gjithë këto mangësi.

Sepse për të jetojmë e vuajmë, o njerëz

Dhe ngrihemi në këmbë përsëri.

Histori në Kep të Rodonit

Në kep të Rodonit tek kalaja e Skënderbeut,

Me sytë tej reve me zemrën gjithë fuqi,

Ne bëjnë dashuri, e ajo buron prej dheut,

Në kullën e shenjtë, ku dikur flinte ai.

Gjergji e Donika qenë me ne aty, pa fjalë…

Aty ku Adriatiku i rreshkte syrin e mbretit,

E vrulli i valëve që turfullonin pa u ndalë,

Oriz stërkalash hedh në vallen pagane të detit.

Të atij zotit të lashtë ilir të deteve,- Redonit

Në kalanë që mundi ta pushtojë, veç zoti i detit

Dashuria e arbrit i ndez kullës gurët e epshit,

Dhe brenda kishës merr bekimin e Shën Pjetrit.

Dëshirat prej nga uji i qesin kullat e mbytura,

Me buzëqeshjet e shpërndara krejt motmotit,

Jetës i plaçkitshim shpejt ca çaste të lumtura,

Në këtë vend të bekuar prej vetë kryezotit.

Puthjet tona si pulëbardha gëzimi zhurmojmë

Në kalanë e Currilave ku njelmëta erë e detit

Me shqipen dy krahnorë çastet i blatojnë

Kur si zbatica trupat tërhiqen në odën e mbretit.

Një mësim historie trupat tanë lexojnë

Në rrudhat e dallgëve për tej horizontit,

Më shumë se historia e jehona e valëve

Ishin dashuritë fantazma të Kepit të Rodonit.

Një dashuri e humbur

Një dashuri e humbur dikur,

Ndër kujtime më sillet rrotull.

Buzëqeshja si hije duke u endur,

Ëndrrat mi trazon, në një vorbull.

E qeshura jote, një jehonë e largët,

Që në mendje ende vazhdon e luan.

Prekja jote, tash veç një hije e vakët,

Më zë pritë, e bomba malli gjuan.

Dielli me dhimbje i heshtur perëndon,

E zemra që dikur ishte një hënë e plotë.

Prej mungesës sate pareshtur vajton,

Dhe më përmbyt shpirtin me rrëke e lot.

Por prapë në kujtime i mbaj ende lart,

Ndjenjat dhe shpresat që kisha për ty.

Edhe pse rrugët na u ndanë, qemë pa fat,

Prapë se prapë dashuria qe prore aty.

Pra, le të jetë jehona një yshtje e gjallë,

E një dashurie që s’shuhet dot kurrë.

Një kujtim, që kohëve u bëri ballë

E më bujti sot me çastet që kaluam dikur.

Një grua në moshë, kërkon fatin në kazino

Një ditë një grua në moshë hyn në kazino,

Me shpresë se do gjejë aty fat a dashuri

Atë çka po e lyp për prej shumë kohësh ajo,

Në buzë një trill si këngë e rri gjithnjë.

Ecën avash mes dritash llamburitëse,

Mes zilesh e tingujsh hareje jack-poti,

E sheh përreth me pamje ulëritëse,

Për të peshkuar ndonjë zemërthyer nga fati.

Tymtas sheh lojën, dritat marramendëse,

Por a ka dashuri në këtë dorë të plotë pokeri?

Mos dhe kjo natë do të jetë plot zhurmë, e nderë

Për dikë endet e kërkon të gjejë më kot një njeri?

Kështu ulet mënjanë në tryezën e bixhozit,

Dhe sheh dorën, krejt e paqëndrueshme,

Ajo i shtyn tej fishat e zhetonët e pokerit,

Por me dashurinë gacë të dëshirueshme.

Dhe ndërsa luan, ajo ruan fort besimin,

Se diku aty dashuria sot po e pret,

Sepse edhe në këtë vend gjithë zhurmë

Dashuria do të gjejë ajo hapësirën e vet.

Pra, kjo gruaja e ve me do vite në jetë,

Si adoleshente pret që dashuria t’i trokasë,

Dhe pse gjashtëdhjetë e gjashtë vjeç, vërtet,

“Kurrë s’i kuptova burrat”,- zë të bërtasë.

Por dhe ndërsa luan, ajo ruan fort besimin,

Se diku aty ndoshta dashuria sot po e pret,

Sepse edhe në këtë vend të zhurmshëm,

Kushdo që kërkon mund ta gjejë fatin e vet.

Haiku mbi dashurinë

Kuptimi

Në thellësi të zemrës

Dashuria shkëlqen në heshtje

Duke na prirë gjatë jetës.

Dashuria dhe seksi

Jeta dhe seksi bashkohen

Dy trupa në një rrahje të vetme

Harmonia supreme.

Filozofia

Filozofia e dashurisë

Mëso të duash pa kushte,

Shih, po çel një zemër.

Dhimbje dhe falje

Dhimbja e thellë është dashuri e thellë

Dashuri është të falësh gjithashtu

E unë të fal ty.

Frymëmarrje

Mjeku thotë merr frymë thellë

Mjeku, nxirre shpejt tani

S’jam sëmurë është dashuri.

Filed Under: LETERSI Tagged With: Rafael Floqi

Qeveria e Kosovës e ka ndërtuar qasjen strategjike përballë Dialogut me Serbinë

February 13, 2023 by s p

PRISHTINË, 13 Shkurt 2023-Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë/ Qeveria e Republikës së Kosovës e ka ndërtuar qasjen e saj strategjike përballë Dialogut me Serbinë, tha sot Kryeministrit Albin Kurti në Debatin parlamentar për zhvillimet në dialogun ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Republikës së Serbisë. Fjala e plotë e dërguar nga Zyra për Komunikim Publik – Zyra e Kryeministrit:

Fjala e plotë e Kryeministrit Kurti në Kuvend në kuadër të debatit parlamentar për dialogun ndërmjet Kosovës dhe Serbisë

Prishtinë, 13 shkurt 2023

I nderuar kryetar i Kuvendit, z. Glauk Konjufca,

Të nderuar deputetë të Kuvendit të Republikës,

Të nderuar zëvendëskryeministra dhe ministra të kabinetit qeveritar,

Të dashur qytetarë,

Qeveria e Republikës së Kosovës e ka ndërtuar qasjen e saj strategjike përballë Dialogut me Serbinë të lehtësuar nga Bashkimi Evropian mbi bazën e dy qëllimeve fillestare:

Një, ndërprerjen e praktikës së përfshirjes së çdo çështjeje potencialisht kontestuese ndërmjet palëve në fushëveprimin e Dialogut; qëndrimi ynë ishte që maksimumi që mund të diskutohej në Bruksel ishin problemet e zbatueshmërisë së marrëveshjeve ekzistuese, pra të atyre që ishin nënshkruar para ardhjes sonë në Qeveri, dhe,

Dy, hapja e kapitullit të një procesi të bisedimeve për ndërtimin e raporteve të jashtme të fqinjësisë së mirë, parimeve të së drejtës ndërkombëtare si dy shtete të pavarura që e bazonin marrëdhënien e tyre mbi premisën e njohjes së dyanshme të shtetësisë.

Si rezultat i qasjes sonë fillestare, dhe kujdesit tonë ndaj precedentit të vitit 2013 e tutje, Përfaqësuesi i Lartë i Bashkimit Evropian dhe zv.Presidenti i Komisionit Evropian, Josep Borrell, për herë të parë, në më shumë se 12 vite dialog, pranoi të bëjë hapin e madh, atë të ftesës së datës 18 gusht 2022, ku e kornizoi takimin e nivelit të lartë mbi dy pika qëndrore: një, ‘Korniza e përgjithshme e marrëveshjes’, dhe, dy, ‘Çështjet aktuale’. Për herë të parë u vendos përfshirja e kornizës së përgjithshme, pra të asaj që i rregullon marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë nga jashtë (ndërkombëtarisht), në formatin e dialogut të Brukselit. Takimi i datës 18 gusht ishte qartazi rezultat direkt i presionit të Qeverisë sonë që dialogu të kalojë në fazën e rregullimit ndërkombëtar të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë të përqendruar në njohje reciproke e të bazuar në të drejtën ndërkombëtare, e jo në çështje të brendshme siç ishte praktika nga viti 2011 e deri në ardhjen tonë në Qeveri. Dialog për kornizën e përgjithshme të marrëveshjes, pra, jo dialog për dialog, jo dialog për menaxhim krize.

Në takimin e datës 18 gusht iu bëra të qartë Përfaqësuesit të Lartë Borrell dhe Presidentit Vuçiq që Kosova nuk do të pranojë më një Dialog që nuk është për një marrëveshje përfundimtare mbi njohjen e ndërsjelltë. Edhe pse takimi përfundoi pa një rezultat specifik në planin bilateral, ai e dha efektin e tij të menjëhershëm.

E kjo është, vizita e emisarëve me datë 9 shtator 2022, apo prezentimi i propozimit franko-gjerman.

Më 9 shtator 2022, në Prishtinë erdhën dy emisarët e lartë të Gjermanisë dhe Francës, Jens Plotner dhe Emmanuel Bonne, bashkë me lehtësuesin evropian të dialogut, Miroslav Lajcak. Ata prezantuan para meje një propozim për normalizimin e ndërmjetëm të raporteve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë të bazuar në parimin e njohjes de facto dhe mbështetjen e saj në parimet e Kartës së Kombeve të Bashkuara (dhe parimet e qarta ndër-shtetërore të së drejtës ndërkombëtare). Emisarët dhe lehtësuesi i dialogut më kërkuan që t’i respektojë dy parime procedurale përderisa nuk ka një qartësim nga të dyja palët për ecjen përpara:

Një, respektimin e konfidencialitetit të dokumentit të propozuar nga ta derisa të ketë një avancim të procesit negociator; më lejoni të ritheksoj që kërkesën për konfidencialitet e kanë kërkuar në kuptim të një detyrimi bilateral që unë si kryeministër kam ndaj shteteve të emisarëve, dhe,

Dy, që ta konsideroja atë seriozisht, në kuptimin që mos-pranimi i tij do të ndikonte seriozisht në raportet diplomatike e politike të Republikës së Kosovës me shtetet sponsorizuese.

Edhe pse u kërkua respekt rigoroz ndaj konfidencialitetit të dokumentit të tyre, unë pata vendosur për t’i ftuar kryetarët e tri partive opozitare për t’i njoftuar me përmbajtjen e propozimit.

Propozimin franko-gjerman, që më tutje do e duhet ta quajmë evropian, e konsiderova me kujdes. Pas një analize të thelluar, konstatova që Propozimi ngërthen disa karakteristika, si në vijim:

1. Propozimi bazohet në modelin e marrëveshjes Gjermano-Gjermane të vitit 1972 dhe të shumë modeleve tjera të ngjashme të njohjeve de-facto të shtetësisë në historinë e marrëdhënieve ndër-shtetërore (psh. marrëveshja Japoni-Kore Jugore). Vetë Gjykata Kushtetuese e Republikës Federative të Gjermanisë e kishte konstatuar (në vitin 1973) që atëherë që Marrëveshja Gjermano-Gjermane ngërthente në vete njohjen de-facto të shtetësisë së njëra-tjetrës dhe njohjen e integritetit territorial nga prizmi i të drejtës ndërkombëtare;

2. Propozimi ngërthente në vete pranimin nga palët të parimit të barazisë në sistemin ndërkombëtar, i cili është parimi kyç i Kartës së Kombeve të Bashkuara sa i përket marrëdhënieve ndërmjet shteteve të pavarura;

3. Propozimi gjithashtu përcaktonte njohjen nga palët të parimeve të barazisë së sovranëve, integritetit territorial, zgjidhjen paqësore të konflikteve, në marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë;

4. Propozimi përfshinte heqjen dorë të Serbisë nga pengimi i anëtarësimit të Kosovës në çdo organizatë ndërkombëtare, që përfshin jo vetëm organizatat në kontinentin evropian, por edhe ato me shtrirje universale, si Organizata e Kombeve të Bashkuara, UNESCO apo të sigurisë sikurse NATO;

5. Propozimi përfshinte njohjen e palëve ndaj njëra-tjetrës të së drejtës së përfaqësimit shtetëror në terrenin e marrëdhënieve ndërkombëtare;

6. Propozimi përfshinte shkëmbimin e zyreve të përhershme diplomatike, në formën e legatave (që janë ambasada faktike, e që përbënin formë normale të marrëdhënieve ndër-shtetërore para luftës së dytë botërore);

7. Propozimi gjithashtu përmbante normën e njohjes së dokumenteve shtetërore që kanë efekt ndërkombëtar të shtetësisë për shtetasit, përfshirë të pasaportave, nga njëra-tjetra.

8. Propozimi megjithatë përmbante edhe dy norma që lidheshin me të drejtat e komunitetit serb në Kosovë, e para: normën që përcaktonte që komuniteti serb do të ketë një të drejtë të vetë-menaxhimit ‘në përputhje’ me instrumentet/konventat e Këshillit të Evropës, ashtu siç ka çdo komunitet minoritar në shtetet anëtare të Këshillit të Evropës; dhe, dy, formalizimin e statusit të Kishës Ortodokse Serbe, gjë që ne veçse e kemi bërë përmes njohjes së ekzistencës së Kishës në ligjin tonë për komunitetet fetare në Republikën e Kosovës.

9. Pika 10 e fundit parashihte rregullën që të gjitha marrëveshjet e Brukselit do të duhej të zbatoheshin nga palët.

Qeveria e komentoi verzionin e parë të Propozimit, dhe kërkoi avancim të tij drejt një marrëveshjeje finale me njohjen de jure në qendër të saj. Ne gjithashtu kërkuam përfshirjen e elementit të drejtësisë tranzicionale për krimet e kryera në Kosovë dhe respektin e të dyja palëve ndaj vlerave të Bashkimit Evropian, përfshirë harmonizimin e palëve me politikën e sanksioneve ndaj Rusisë (konvergjencën me Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë së Bashkimit Evropian), që është e rëndësishme për shkëputjen e Serbisë nga kontrolli i Moskës zyrtare.

Që në komentin e parë të Qeverisë, ne e vlerësuam Propozimin si ‘bazë të mirë’ për një diskutim të mëtejshëm. Arsyet që na shtyen të konstatonim ashtu ishin:

1. Propozimi për herë të parë vendoste në fokus marrëdhëniet e jashtme, ndërkombëtare ndërmjet Kosovës dhe Serbisë; të gjitha marrëveshjet e mëparshme kishin të bënin me çështje të brendshme të Kosovës, dhe marrëdhëniet ndërmjet Beogradit dhe punëve të brendshme të Republikës së Kosovës.

2. Propozimi bazohej në parimin e reciprocitetit të të drejtave dhe detyrimeve të palëve, pra Kosovës dhe Serbisë. Reciprociteti, që ka qenë kryefjala e Marrëveshjes origjinale gjermano-gjermane, nënkuptonte një premisë ndërkombëtare të barazisë dhe trajtimit të dinjitetshëm të palëve ndaj njëra-tjetrës. Propozimi adreson pothuajse në çdo normë të saj reciprocitetin në detyrime dhe të drejta, përfshirë, psh. sa i përket të drejtave të pakicave kombëtare, është preambula e Propozimit, fjalia e tretë;

3. Propozimi ka një gjuhë të qartë, vlerore dhe universale, që reflekton standardin e rregullimit ndër-shtetëror të raporteve politike e juridike ndërmjet shteteve të pavarura;

4. Propozimi për herë të parë ngërthente në vete njohjen de facto të shtetësisë së palëve ndaj njëra-tjetrës. Njohja de facto juridikisht por edhe politikisht (ashtu siç është interpretuar e ofruar zyrtarisht nga emisarët dhe shtetet sponsorizuese të Propozimit) është e pakontestuar në tekstin e Propozimit;

5. Propozimi përmbante obligimin që një marrëveshje finale me njohjen de jure do të realizohet në të ardhmën e afërt, dhe ajo do të jetë një detyrim për Serbinë përpara anëtarësimit të saj në Bashkimin Evropian.

6. Propozimi gjithashtu i referohej të drejtave të serbëve në Kosovë në kuptim të konventave të Këshillit të Evropës, më kryesorja prej tyre Konventa Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave, e cila tashmë është pjesë e Kushtetutës së Kosovës (neni 22). Pra, maksimumi që do të mund të nënkuptonte një vetë-menaxhim i tillë është ajo që tashmë Kushtetuta e parasheh në nenin 22 të saj. Propozimi kryesor nuk ka asnjë referencë specifike se çfarë do të nënkuptojë një vetë-menaxhim i tillë, por përderisa tavani i lartë është Konventa Kornizë e Këshillit të Evropës, kjo nënkupton që rezultati duhet të jetë një format i garancave për të drejtat individuale (joterritoriale) të pakicave, që bazohet në individin me të drejta edhe sipas përkatësisë e jo në institucionet a monopolin territorializues të tyre;

7. E vetmja pikë shumë kontestuese është ajo që lidhet me pranimin e zbatimit të marrëveshjeve të kaluara të Brukselit, shumica nga të cilat fatkeqësisht janë marrëveshje që kanë në përmbajtje elementin mono-etnik, atë territorial dhe atë të monopolizimit të përfaqësimit të komunitetit serb në duart e Listës Serbe që kontrollohet nga Beogradi.

Unë gjykova që Plani përmbante parime të qarta të së drejtës ndërkombëtare sa i përket marrëdhënieve ndërmjet shteteve të pavarura, i referohej Kartës së Kombeve të Bashkuara si një dokument që i adresohet vetëm akterëve shtetëror të pavarur, dhe, për herë të parë, përfshinte koncepte universale e civilizuese të së ardhmes demokratike të palëve në kontinentin evropian.

Dhe tash më lejoni të kaloj edhe te vizita e emisarëve me datë 20 janar 2023, te Plani Evropian, verzioni përfundimtar.

Lehtësuesi i dialogut Lajcak, ofroi një verzion të dytë të Propozimit më 6 dhjetor 2022. Verzioni i dytë i ka adresuar dy nga komentet tona, por nuk ka lëvizur mbrapa në asnjë nga parimet që i ngërthente dokumenti i parë. Megjithatë, dokumenti kryesor kësaj radhe shoqërohej edhe me një Plan Zbatimi që kishte referencë të qartë tek një statut që do ta hartonte Ekipi Menaxhues, obligim që rrjedh nga Marrëveshja e vitit 2013, e që është një tregues i një hapi drejt krijimit të një asociacioni të komunave me shumicë serbe. Me datë 20 janar 2023, emisarët që e shoqëruan lehtësusesin Lajçak, pra emisarët amerikan, gjerman, francez dhe italian i dhanë disa qëndrime në këtë takim të dytë dhe të fundit:

-Ata ma bënë të qartë që Propozimi kryesor këtë herë është fare pranë formatit ‘merre-ose-leje’. Nuk do të lejohet praktikisht hapja apo negocimi i tij. Qëndrimi i tyre ishte që i tërë aparati diplomatik e politik i shteteve nga vinin emisarët është vënë në mbështetje të anëtarësimit të Kosovës në organizatat ndërkombëtare, dhe nuk mund të pritet një ‘jo’ nga Kosova sepse do të hynim në një rrugë të konfrontimit me ta;

-Ata gjithashtu ma bënë të qartë që çfarëdo refuzimi i Propozimit do të shoqërohet me hapa kundërshtues e ndëshkues diplomatik për Kosovën, dhe do të krijojë dobësim serioz të mirëbesimit ndërmjet nesh dhe shteteve të tyre.

Unë ua dhashë edhe komentet e mia në verzionin e dytë qysh në fillim të atij takimi që e kemi pasur me 20 janar këtu në Prishtinë, dhe sërish në formë të shkruar. Edhe herën e parë edhe herën e dytë, komentet e mia i kanë formë të shkruar. Qëndrimi im në atë takim ishte që Propozimi kryesor është parimisht i pranueshëm por duhet përfshirë më shumë elementë garantues dhe siguresa të efektivitetit sa i përket anëtarësimit të Kosovës në organizata ndërkombëtare, shtimit të numrit të njohjeve dhe një sekuencim të ngjarjeve në formë të tillë që të ketë kuptim normalizimi ndërmjet dy shteteve.

Pas vizitës së lehtësuesit të dialogut, Miroslav Lajçak, me datë 6 shkurt 2023, dhe qartësimit të disa prej mekanizmave dhe elementeve të sekuencimit që do të negociohen në kuadër të Planit të Zbatimit, unë ia konfirmova që Propozimi i Bashkimit Evropian është bazë e mirë për bisedime të mëtejme dhe platformë solide për të ecur përpara. Kjo nënkupton që pranimi i dokumentit kryesor është pa paragjykim nga negocimi i Planit të Zbatimit i cili do të duhej të përfshijë elementë që kanë të bëjnë me mekanizmat zbatues, sekuencimin dhe kuptimin e disa prej parimeve që përmenden në Propozimin kryesor.
Mbi këtë bazë theksoj si në vijim:

E para, pranimi i Propozimit kryesor përbën një avancim serioz në raportet ndërkombëtare me Serbinë, si dy shtete që i njohin shtetësinë njëra-tjetrës de facto;

E dyta, plani kryesor nuk ka asnjë referencë te një Asociacion, megjithëse i referohet marrëveshjeve të Brukselit në tërësinë e tyre; dhe

E treta, tash, hapi kryesor e ku do të lindin pyetjet më serioze në ndërlidhje me Asociacionin do të jetë në procesin e negocimit të Planit të Zbatimit. Aty, qëndrimi im është që Asociacioni mund të konsiderohet nëse plotësohet 6-pikëshi apo 6 kushtet, parimet që i kam paraqitur para jush këtu një javë më parë.

Filed Under: Opinion

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 26
  • 27
  • 28
  • 29
  • 30
  • …
  • 49
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • Bahamas njeh Kosovën!
  • Legjenda e portës shkodrane, Paulin Ndoja (19 dhjetor 1945 – 16 prill 2025) do të mbushte sot 80 vjeç
  • “Roli dhe kontributi i diplomacisë shqiptare në Maqedoninë e Veriut nga pavarësia deri sot”
  • Marie Shllaku, kur një jetë e re u shndërrua në përjetësi kombëtare
  • Në sinoret e Epirit…
  • Mbrëmë hyri në fuqi Ligji i SHBA për autorizimin e mbrojtjes kombëtare
  • Skënderbeu “grek”, ose si të bëhesh grek pa e ditur
  • A historic moment of pride for the New Jersey Albanian-American community
  • U zhvillua veprimtaria përkujtimore shkencore për studiuesin shqiptaro-amerikan Peter Prifti
  • Dashuria që e kemi dhe s’e kemi
  • “Jo ndërhyrje në punët e brendshme”, dorëheqja e Ismail Qemalit, gjest atdhetarie dhe fletë lavdie
  • Arti dhe kultura në Dardani
  • Gjon Gazulli 1400-1465, letërsia e hershme shqipe, gurthemeli mbi të cilin u ndërtua vetëdija gjuhesore dhe kulturore e shqiptarëve
  • “Albanian BookFest”, festivali i librit shqiptar në diasporë si dëshmi e kapitalit kulturor, shpirtëror dhe intelektual
  • VEPRIMTARI PËRKUJTIMORE SHKENCORE “PETER PRIFTI NË 100 – VJETORIN E LINDJES”

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT